Rozwój systemu

morfologicznego

Literatura:

•Chmura-Klekotowa M., 1971, Neologizmy w mowie

dzieci, „Prace Filologiczne”, t. XX, s. 99-235.

•Laskowski R., 1998, Zagadnienia ogólne morfologii,

[w:] „Morfologia”, pod red. R. Grzegorczykowej, R.
Laskowskiego, H. Wróbla, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa,
t. 1, s. 27-86, wyd. II, zmienione.

•Kaczmarek L., 1953, Kształtowanie się mowy dziecka,

Poznań.

•Smoczyński P., 1955, Przyswajanie przez dziecko

podstaw systemu językowego, Ossolineum, Łódź.

•Zarębina M., 1994, Język polski w rozwoju jednostki,

Wyd. Glottispol, Gdańsk.

Kategorie gramatyczne (1)

(Leon Kaczmarek, 1953)

• Pozostają w ścisłym związku z różnorodnością

zdań; zaczynają kształtować się w okresie
zdania (18/24 – 24/36 m.ż. dziecka)

o formy czasu teraźniejszego,

powtarzanie w odpowiedzi najpierw formy usłyszanej,

np. Zrobisz polyly ‘siusiu’? – uob’i ź^ńe;

używanie 3 os. l.poj., np. L’ilka će ‘Ulka chce’ (dopiero

1;6,3: nyny će ‘chcę spać’); normalne użycie osoby:
2;1,17 – ńe v’em;

o formy analogiczne: piśa ‘pisze’, plaš, pla

‘pierzesz, pierze’

Kategorie gramatyczne (2)

(Leon Kaczmarek, 1953)



Formy czasu przeszłego:

o

brak specjalnych form na wyrażenie
czasu przeszłego, por. ćićika buńć ‘cicika
(serdaczek) spadł na ziemię’; ouiek bum
‘ołówek spadł’;

o

formy czasu przeszłego wykształcają się
po 24 m.ż., por. bapt’a aua ‘babcia dała’
(1;6,17), tag uadńe zaglauam ‘tak ładnie
zagrałam’ (2;1,25), iuž ^uśeз’auam,
mamuśu! ‘już usiadłam, mamusiu’
(2;11,23),

Kategorie gramatyczne (3)

(Leon Kaczmarek, 1953)

• Formy czasu przyszłego:

o rożnorodność form; w większości formy

analogiczne, np. tatuś pyd’e L’ilk’i ‘tatuś
przyjdzie do Ulki’ (1;7,13); Ilka ova ‘Ulka
schowa’ (1;8,0); tatuź ^ieź dostańe i
banз’e iź^ do p’acy ‘tatuś dostanie jeść
i pójdzie do pracy’ (1;10,12)

Kategorie gramatyczne (4)

(Leon Kaczmarek, 1953)

•

tryb rozkazujący:

– wyrażany często za pomocą form czasu

teraźniejszego;

– za pomocą form trybu rozkazującego, np. ńe puakei

‘nie płacz’ (1;9,8); ńe kopei ‘nie kop’ (2’3,9); p’iśei
‘pisz’ (2;3,12);

– życzenie w sposób grzeczny: Mamuś, by ćauam tloxe

p’isać (2;3,4)

•

czynności lub stan bez podania wykonawcy
zazwyczaj są wyrażane za pomocą
bezokolicznika, np. p’evać ‘śpiewać’ (1;6,21);
uboieć ‘ubrać się’ (1;9,21);

Kategorie gramatyczne (5)

(Leon Kaczmarek, 1953)

• formy strony biernej – tylko jeden raz: iuž

^iez ^dedane telo mamulatk’i (1;10,26);

• czynność wykonywana dla siebie wyrażają

formy strony czynnej, np. Ilka bav’i ‘Ulka
się bawi’ (1;6,18); L’ilka uboieć ce ‘Ulka
chce się ubrać’ (1;9,21); Nuśka goii,
puз’imy lasu na gagutk’i (1;10,15); Tatuź
beńз’e gńevau na L’ilke (2;1,1)

• forma strony zwrotnej: To m’i ne podoba śe

(2;4,19)

Odmiana rzeczownika

(Leon Kaczmarek, 1953)

• Kategoria przypadka rzeczownika

–

najpierw dość mało żróżnicowane:

• Liczba pojedyncza

– mianownik - 52%, np. ouiek (1;8,0); bumk’i ‘domki’

(1;8,21)

– dopełniacz – 5%, np. L’k’i ńma (1;6,9); dla tatuśa (1;8,21)
– celownik – 2%, np. Ilka mamuśi pokazaз’ banз’e (1’8,25)
– biernik – 11%, np. tel’etk’i, t’iŋk’i bat’i Ilka (1;8,21)
– wołacz – 17%, np. ńe puakei, Taśu (1;11,6)
– narzędnik – 1%, np. mamuśəm ‘mamusią’ (1;6,9)
– miejscownik – 2%, np. ieź mamuśa dumu? (1;11,15)

• Liczba mnoga: M – 4%, D – 1%, B – 5%,

Odmiana czasownika (1)

(Leon Kaczmarek, 1953)

• Kategoria osoby – początkowo

niekompletna; najczęściej używaną formą
jest 3 osoba l.poj., daleko za nią jest
forma 1 0s0by l.poj.,

– 1 osoba l.poj. – wszystkie czasy, por.:

•

cz. teraźniejszy, np. ńe v’em (2;1,8); mam (2;4,8)

•

cz. przeszły, np. uśeз’auam ‘usiadłam’ (2;1,13)

•

cz. przyszły, np. beńз’em iadua (2;2,29); także
tryb przypuszczający: by ćauam (2;3,4)

•

czasy: teraźniejszy – 14%, przeszły – 2, przyszły –
2, tryb przypuszczający – 1%

Odmiana czasownika (2)

(Leon Kaczmarek, 1953

• Kategoria osoby:

– 2 osoba l.poj.

• czas teraźniejszy (3%), por. maś (1;8,21); uobiś (1;9,21)
• czas przeszły (1%), por. iemyuaś ‘wzięłaś’ (2;2,24)
• tryb rozkazujący (10%), por. patś (1;8,21), pośukei

(1;9,5)

– 3 osoba l.poj. – występuje we wszystkich czasach

• czas teraźniejszy (36%), por. net’e ‘nie chce’ (1;6,21)
• czas przeszły (18%), por. ip’iua (1;8,0), źob’iu (2;0,2)
• czas przyszły (2%), por. bańз’e iś ‘pójdzie’ (1;10,21)

Odmiana czasownika (3)

(Leon Kaczmarek, 1953)

• Kategoria osoby w liczbie mnogiej (3%

wszystkich form)

–

1 osoba l.m. (3%), tylko w czasie
teraźniejszym, por. puз’imy (1;10,15),
zobačymy (1;10,26)

–

2 osoba – brak

–

3 osoba

• czas teraźniejszy (1%), por. maium (1;8,0)
• czas przeszły (2%), por. zmazuy (2;4,15)
• czas przyszły (5%), por. paз’^bańdum ‘będą spać’

(1;8,21)

Kształtowanie się znaczenia wyrazów

(Paweł Smoczyński, 1955)

•

Przełom 1. i 2. r.ż. dziecka

–

Pierwotna płynność w zakresie łączenia formy
dźwiękowej z określonym znaczeniem (np.
‘mama’: mama, ma-ma, ama, ma, mem,
mam, mε, mεm, amε itp.; ‘tata’: tata, da-ta,
tatε, tεta, ta’taj, ta-ta, ta)

–

W stadium wyjściowym kompleksy głoskowe
wyrażają zarówno pewne wyobrażenia, jak i
pewne stany emocjonalne (posługiwanie się
wyrazami: mamo, mama, mam, masz, nie ma

Rozwój gramatyki – warstwowy

(Paweł Smoczyński, 1955)

• Przełom drugiego i trzeciego roku (1;6-2;6)

oraz druga połowa 3. roku życia dziecka
(2;6-3;0). :

– pierwsza warstwa: kompleksy dźwięków

niekonwencjonalnych, por. np. ua ‘zapałki’, pa
‘papieros’, ja ‘wóz’;

– druga warstwa: kompleksy dźwięków podobne

do wzorów z otoczenia, por. ćuću//t’ut’u//tutu
‘daj cukru’, t’ita ‘chcę czytać’, śika ‘nasikał’;

– trzecia warstwa: twory analogiczne, por. w

mowie Anki: xlap ‘chleb’ : lapka, lapa ‘chlebka,
chleba daj’[2;2,13]; lap ‘chleb je’, lapka//laba
‘chlebek’[2;3,7];

Rozwój fleksji

(Paweł Smoczyński)

• Przełom drugiego i trzeciego roku (1;6-2;6) oraz druga

połowa 3. roku życia dziecka (2;6-3;0).

– rozwój fleksji nominalnej: kategoria przypadka liczby

pojedynczej: dopełniacz (cząstkowy, posiadacza)
[1;9,0]; celownik (zainteresowanej osoby, obiektu
dalszego) [1;9,2]; mianownik [1;9,11]; biernik
(obiektu) [1;10,11]; miejscownik – 2;2,10; narzędnik
(instrumentalny) [2;2,13];

– rozwój fleksji werbalnej: rozkaźnik [1;7,5];

bezokolicznik (w funkcji dopełnienia lub rozkaźnika)
[1;6,21]; czas teraźniejszy [1;6,28]; czas przeszły
[1;8,25]; czas przyszły [1;7,18]; znamienny jest brak
kategorii liczby i kategorii rodzaju w koniugacji.