Budżety 

samorządowe 

(pojęcia, cechy, 

przykłady)

Przygotowała:

Agata Jaworska

1.

Historyczny rozwój instytucji budżetu

2.

Pojęcie jednostki samorządu terytorialnego i 
budżetu 

3.

Zasady tworzenia budżetu

4.

Planowanie budżetu samorządowego

5.

Uchwalenie budżetu

6.

Dochody jednostek samorządowych

7.

Wydatki jednostek samorządowych

8.

Proces wykonywania i kontrola budżetu

9.

Przykłady 

Spis treści:

1. Historyczny rozwój instytucji budżetu

Samorząd terytorialny jest 
elementem systemu społecznego oraz 
politycznego funkcjonującego w 
państwie. Konstytucja RP określa 
samorząd terytorialny jako podstawową 
formę organizacji życia publicznego.

2. Pojęcie jednostki samorządowej i budżetu.

Samodzielność jednostki samorządu 
terytorialnego występuje w ujęciu:



Prawnym 



Politycznym



Gospodarczym



Organizacyjnym

2. Pojęcie jednostki samorządowej i budżetu.

Podmioty podsektora samorządowego:



Samorząd województwa



Samorząd powiatowy



Samorząd gminny

2. Pojęcie jednostki samorządowej i budżetu.

Budżet jest to sformalizowane 
zestawienie dochodów i wydatków 
jednostki sektora publicznego w formie 
planu finansowego realizowanego w 
okresie przyszłym

. 

2. Pojęcie jednostki samorządowej i budżetu.

Funkcje budżetu:



Kontrolna



Planistyczna



Polityczna



Redystrybucyjna, stabilizacyjna, 
alokacyjna

2. Pojęcie jednostki samorządowej i budżetu.

Zasady budżetowe:



Równowagi budżetowej



Zupełności (powszechności)



Jedności formalnej i jednostki materialnej



Szczegółowości (specjalizacji)



Jawności



Przejrzystości (jasności)



Jednoroczności   

3. Zasady tworzenie budżetu



 Określenie priorytetów budżetowych



 Integrowanie planów jednostkowych w zbiorczy 

plan



 Weryfikacja i urealnienia projekcji dochodów



 Wybór zadań przeznaczonych do finansowania w 

danym roku i w latach następnych



 Ustalenie wielkości wydatków, które nie mają 

pokrycia w dochodach



 Określenie zapotrzebowania na źródła 

finansowania



 Określenie dostępności i realności pozyskania 

źródeł finansowania



 Ustanowienie systemu kontroli realizacji planu 

4. Planowanie budżetu samorządowego 



Opracowanie i uchwalenie budżetu 
samorządowego nie powinno trwać 
dłużej niż do 31 grudnia roku 
poprzedzającego rok budżetowy. 



W uzasadnionych przypadkach 
dopuszcza się możliwość uchwalenia 
budżetu do 31 marca roku, na który 
budżet jest uchwalany. 

5. Uchwalenie budżetu

Uchwała budżetowa określa:

1.

Łączną kwotę planowanych dochodów 
budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z 
wyodrębnieniem dochodów bieżących i 
majątkowych;

2.

Łączną kwotę planowanych wydatków budżetu 
jednostki samorządu terytorialnego;

3.

Kwotę planowanego deficytu albo planowanej 
nadwyżki budżetu jednostki samorządu 
terytorialnego wraz ze źródłami pokrycia 
deficytu albo przeznaczenia nadwyżki budżetu 
jednostki samorządu terytorialnego;

5. Uchwalenie budżetu

4.

Łączną kwotę planowanych przychodów 
budżetu

5.

Łączną kwotę planowanych rozchodów 
budżetu

6.

Limit zobowiązań z tytułu zaciąganych 
kredytów i pożyczek oraz emitowanych 
papierów wartościowych;

7.

Kwotę wydatków przypadających do 
spłaty w danym roku budżetowym;

5. Uchwalanie budżetu

8.

Szczególne zasady wykonywania budżetu 
jednostki samorządu terytorialnego w roku 
budżetowym, wynikające z odrębnych 
ustaw;

9.

Uprawnienia jednostki pomocniczej do 
prowadzenia gospodarki finansowej w 
ramach budżetu gminy;

10.

Inne postanowienia.

Źródło: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach 
publicznych 

5. Uchwalenie budżetu

6. Dochody jednostek samorządowych



Podatki i opłaty lokalne



Inne dochody należne, zagwarantowane  ustawami



Dochody z mienia



Spadki, zapisy, darowizny



Dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy praw, 
niestanowiące przychodów



Dochody z prywatyzacji majątku



Subwencje i dotacje z budżetu państwa



Pożyczki, kredyty, wpływy z emisji obligacji, 
papierów wartościowych



Bieżące: dotacje, wynagrodzenia i uposażenia 
oraz składki od nich naliczane, zakupy towarów i 
usług i inne wydatki związane z 
funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych;



Na obsługę długu publicznego: oprocentowanie 
zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłaty 
związane z udzielonymi poręczeniami i 
gwarancjami;



Majątkowe: zakup i objęcie akcji i wniesienia 
wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki 
inwestycyjne jednostek budżetowych oraz 
dotacje celowe na finansowanie i 
dofinansowanie kosztów inwestycji.

7. Wydatki jednostek samorządowych

 Nadwyżka budżetu

Dochody 

      

 Wydatki  

Deficyt budżetu

Dochody 

       

Wydatki

7. Wydatki jednostki samorządowej

Deficyt może być sfinansowany przychodami 
pochodzącymi z:

1)

Sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych   
    przez jednostkę samorządu terytorialnego;

2)

Kredytów;

3)

Pożyczek;

4)

Prywatyzacji majątku jednostki samorządu 
terytorialnego;

5)

Nadwyżki budżetu jednostki samorządu 
terytorialnego z lat ubiegłych;

6)

Wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych 
na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu 
terytorialnego

7. Wydatki jednostki samorządowej

Wykonywanie budżetu:



Wykonywanie budżetu oznacza, że należy 
zgromadzić zapisane w budżecie dochody i 
przychody oraz zrealizować planowane 
wydatki i rozchody



Gromadzenie dochodów i dokonywanie 
wydatków to dwie niezależne sfery



W trakcie wykonywania budżetu możliwe 
są zmiany w planie dochodów i wydatków. 

8. Proces wykonywania i kontrola budżetu

Kontrola budżetu:



Cel: badanie zgodności postępowania z 
prawem oraz ocena realizacji procesów



Zadanie: wykrywanie negatywnych 
zjawisk, ustalanie ich przyczyn, 
rozmiarów, skutków, wskazanie sposobu 
ich usunięcia oraz zapobiegania w 
przyszłości

8. Proces wykonywania i kontrola budżetu

Wyszczególni
enie

2002r.

2003r.

2004r.

2005r.

 

w 

tys. 

zł

%

w tys. 

zł

%

w tys. 

zł

%

w tys. 

zł

%

Dochody 
ogółem w tym:

9 

768

100

9 462

100

10 

814 

100

1 

1266 

100

Dochody 
własne

2 

411

24,6

8

2 153 22,76 2 625 33,2

0

3 300 29,30

Dotacje celowe

1 

952

19,9

8

1 387 14,66 2 333 12,6

8

1 612 14,30

Subwencje 
ogólne

5 

404

55,3

2

5 921 62,57 5 855 54,1

4

6 354 56,40

9. Przykład: Dochody budżetu

9. Przykład: Dochody budżetu

Wyszczegó

lnienie

2002r.

2003r.

2004r.

2005r.

w tys. 

zł

%

w tys. 

zł

%

w tys. 

zł

%

w tys. 

zł

%

Dochody 

własne w 

tym:

2 411

100

2 153

100

2 625

100

3 300

100

CIT

23

0,99

36

1,70

131

5,01

157

4,76

PIT

573

23,76

630

29,2

5

841

32,04  1 090

33,0

6

Podatek 

rolny

163

6,76

267

12,4

0

275

10,50

323

9,80

Podatek od 

nieruchomo

ści

915

37,96

679

31,5

6

708

26,97

798

24,2

0

Podatek 

leśny

17

0,71

21

1,01

19

0,74

22

0,68

Podatki inne

42

1,79

33

1,62

39

1,58

47

1,5

Wpływy z 

opłat

67

1,41

57

1,69

57

2,21

99

3,05

Dochody z 

majątku

74

3,08

74

3,46

82

3,13

110

3,36

Pozostałe 

dochody

532

22,10

349

16,2

4

466

17,78

646

19,5

9

Wyszczególnienie

2002 r. 2003 r. 2004 r.  2005 r.

Środki przekazane z 
budżetu państwa - 
ogółem

7 357

7 308

8 189

7 966

Dotacje celowe

1 952

1 387

2 333

1 612

Subwencje ogólne

5 404

5 921

5 855

6 354

9. Przykład: Środki przekazywane do budżetu gminy Lipinki z 
budżetu państwa (w tys. zł)

Wyszczególnieni
e:

2002 r. 2003 r. 2004 r.

2005 

r.

Wydatki ogółem

10 101

10 125 10 242  10 934

Wydatki bieżące

6 941

7 460

8 390

8 462

W tym: 
wynagrodzenie i 

pochodne

3 140

2 572 

4 959

5 194

Wydatki 

majątkowe

3 160

2 664

1 852

2 472

9. Przykład: Wydatki budżetu gminy Lipinki (w tys. zł)

Wyszczególnienie:

2002 r.

2003 r.

2004 r.

2005 

r.

Rolnictwo i łowiectwo

2 759

2 351

1 047 

1 685

Leśnictwo

1

0,6

1

0,9

Transport i łączność

574

376

491

461

Gospodarka mieszkaniowa

94

156

270

192

Działalność usługowa

28

49

216

162

Administracja publiczna

1 157

1 340

1 337

1 394

Urzędy naczelnych org. władzy 

państwowej

17

22

16

13

Bezpieczeństwo publiczne

86

163

133

126

Obsługa długu publicznego

63

33

19

28

Oświata i wychowanie

3 669

4 065

4 897

4 971

Ochrona zdrowia

47

37

46

43

Opieka społeczna

78

715

1 144

1 261

Edukacyjna opieka wychowawcza

379

420

122

112

Gospodarka komunalna, ochrona 

środowiska

243

261

336

366

Kultura i ochrona dziedzictwa 

narodowego

101

104

118

102

Kultura fizyczna i sport

92

26

16

14

Razem

10 101

10 125

10 242

10 934

2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r.

Dochod

y

9 768

9 462

10 814  1 1266 

Wydatk

i

10 101

9 462

10 242  10 934

10. Przykład: Porównanie dochodów i wydatków gminy Lipinki 

(w tys. zł)



Brzeziński Bogumił, „Zarys prawa finansów publicznych”, Toruń, 
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa "Dom 
Organizatora”, 1997r. 



Dylewski Marek, Filipiak Beata, Gorzałczyńska-Koczkodaj Małgorzata, 
„Finanse samorządowe” , Warszawa, PWN, 2006r.



Smoleń Marek, Budżet samorządu terytorialnego jako instrument 
realizacji zadań gminy na przykładzie gminy

    Lipinki[online], [dostęp: 14.03.2012r.], Dostępny w Internecie:          
                    http://finanse-publiczne.pl/materialy/Smolen_budzet.pdf



 Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek 
samorządu terytorialnego 



Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych



http://samorzady.polska.pl/leksykon/index,Budzet_jednostki_samorza
du_terytorialnego,id,2.htm

Literatura

:

1.

Co to jest budżet?

2.

 Podaj przynajmniej 3 zasady budżetowe.

3.

 Do kiedy powinien być uchwalony 
budżet?

4.

 Podaj przynajmniej 3 źródła dochodu 
samorządu terytorialnego?

5.

 Jak dzielimy wydatki samorządu 
terytorialnego?

Pytania do grupy: