Zwalczanie proliferacji BMR jako
współczesny problem
bezpieczeństwa
międzynarodowego

Joanna Kozela

Anna Sak

Potencjał nuklearny na
świecie

- kraje posiadające broń nuklearną
- kraje, o których wiadomo, że mają, ale się nie chwalą
- kraje, które kiedyś miały BMR i może dzisiaj mają
- kraje podejrzewane o programy nuklearne
- kraje, które w jednym momencie miały program albo posiadały broń
- kraje, które mają broń, ale nie potrafią jej użyć na szeroką skalę

Zapobieganie proliferacji BMR priorytetem w
okresie zimnej wojny



Efektem szereg porozumień mających zapewnić
przejrzystość w stosunkach międzynarodowych,
zwłaszcza między USA i ZSRR



Zakazy posiadania poszczególnych kategorii BMR



Strefy bezatomowe, dezatomizacja kosmosu i dna
morskiego



Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) –
1968R., Konwencja o broni bakteriologicznej i toksycznej
(BTWC) – 1972r.



Umowy rozbrojeniowe, m.in. o redukcji strategicznych
arsenałów jądrowych (START I i II), konwencja o broni
chemicznej – CWC (1993r.)

Wysiłki po zimnej wojnie skoncentrowano na
zapobieganiu proliferacji broni nuklearnej



Gwarantuje ona natychmiastowy, masowy efekt, jest
największym zagrożeniem dla bezpieczeństwa
międzynarodowego, a nie jest w pełni zdelegalizowana,
dlatego wiele państw wciąż utrzymuje rozbudowany
arsenał jądrowy



Po zimnej wojnie istniało ponad 55 tys. ładunków
nuklearnych i nieznana ilość bojowych środków
chemicznych i biologicznych



Będące w posiadaniu broni N Ukraina, Białoruś i
Kazachstan oddały ją do zniszczenia i przystąpiły do NPT
jako państwa nienuklearne

Po zimnej wojnie to mocarstwa regionalne,
drugorzędne starały się o możliwość wyprodukowania
BMR, by móc wywierać wpływ na sąsiadujące kraje



‘efekt domina’ – uzyskanie przez jedno państwo BMR
mogłoby skłonić inne kraje regionu do tego samego, by
przywrócić równowagę sił



Izrael nie przyznał się do posiadania broni jądrowej, choć
przypuszcza się, że posiada ją od końca lat 60. XX w. –
odstrasza on inne państwa regionu i zmniejsza ryzyko
konfliktu zbrojnego na Bliskim Wschodzie



KRLD ma zdolność produkcji 30-40 kg wzbogaconego uranu
rocznie (1-2 głowice jądrowe), szacuje się że obecnie Korea
Pn. może zbudować 12-15 ładunków nuklearnych



Iran w ocenie amerykańskiego wywiadu nie prowadzi od
2003r. prac nad projektami głowic nuklearnych

W ostatniej dekadzie wzrosło znaczenie siły
militarnej w polityce zagranicznej USA (po atakach
z 11.09.2001r.)



Sceptyczne podejście USA do umów o kontroli zbrojeń i
rozbrojeniach za rządów G.W.Busha



Kraje obawiające się amerykańskiego nacisku mogły
zacząć szukać broni niekonwencjonalnej, umożliwiającej
równie skuteczne odstraszanie, jak broń nuklearna



Polityka B. Obamy: USA powróciły do nieproliferacji
BMR



Niepokoje związane z modernizacją i wzrostem rangi
broni jądrowej w Rosji



Niechęć Rosji i Chin wobec nakładania sankcji ONZ na
Iran i KRLD, rozwój współpracy gospodarczej z nimi

Wiele substancji mogących stanowić broń jest
jednocześnie dobrami „podwójnego zastosowania”
(dual use) – wykorzystuje się je w przemyśle
farmaceutycznym czy chemicznym



Ograniczone możliwości kontroli nad takimi substancjami



Postęp techniczny i naukowy (biotechnologia, genetyka)
może doprowadzić do pojawienia się zupełnie nowych
rodzajów BMR



Ryzyko proliferacji niebezpiecznych substancji sprawia,
że zwiększa się zainteresowanie państw energetyką
jądrową - ‘nuklearny renesans’, powodowany głównie
motywami ekonomicznymi i ekologicznymi, co grozi
upowszechnieniem także technologii militarnych

Reżimy nieproliferacyjne są mało wnikliwe, ciężko
jest sprawdzić, czy dane państwo wywiązuje się ze
złożonego zobowiązania



Ujawniono wiele nielegalnych działań państw takich jak
Irak, Syria, KRLD, na dość zawansowanym etapie



Mało sposobów reakcji na łamanie konwencji
(przeważnie wykluczenie ze współpracy w ramach
danego reżimu)



Długie rewizje reżimów blokują ich adaptację do zmian
warunków



Nie wszystkie państwa świata są stronami reżimów
nieproliferacyjnych, co może skłonić inne kraje do
odstąpienia lub obejścia obowiązujących umów

Obawy o chęć pozyskania BMR przez niepaństwowe
grupy zbrojne, org. terrorystyczne , przestępcze



Obawy te umocnione trendami – maksymalizacją liczby
ofiar, przemocą nieselektywną, wzrostem sprawności
organizacyjnej i znaczenia religii



Ataki z 11.09.2001 roku uświadomiły, że nie trzema
BMR, by spowodować masowe zniszczenia, i o ile
większe mogłyby być, gdyby użyto broni nuklearnej



Na przełomie 2003 i 2004 roku wykryto siatkę Abdula
Kadira Chana, zwanego ‘ojcem pakistańskiej bomby
jądrowej’ Podobna sytuacja miała miejsce w czasach po
zimnej wojnie – kradzieże, przemyty, nielegalna
sprzedaż substancji potrzebnych do produkcji BMR

Tradycyjne podejście do problemu nieproliferacji:
1. umacnianie współpracy na szczeblu międzypaństwowym
w sensie normatywnym i instytucjonalnym - problem
ulepszania umów i realnej możliwości ich weryfikowania
2. 1995 rok, przedłużenie układu NPT, (Układ o
nierozprzestrzenianiu broni jądrowej), 1997 rok - uchwalono
protokół dodatkowy Międzynarodowej Agencji Energii
Atomowej - rozszerzenie NPT, (102 państwa przystąpiły)



2000 rok - konferencja przeglądowa - 13 praktycznych
kroków, które miały umożliwić wdrożenie art. VI Układu. 



Nieudana próba dopracowania Konwencji o broni
biologicznej z 1972r.

- kilka nieznacznych poprawek
- brak mechanizmu sprawdzającego dla Konwencji

 Udoskonalenie Konwencji o Zakazie Broni Chemicznej,
(CWC): zagwarantowanie finansowego wsparcia przez OPCW
oraz zacieśnienie współpracy wśród sygnatariuszy

3. Prace nad kolejnymi umowami, 

m.in

. traktatem

zakazującym produkcji materiałów rozszczepialnych, (ang.
fissile materials) - 1993 prace w ramach ONZ. Problem -
spójna charakterystyka takich materiałów, czy zakaz
wykorzystania ma obejmować materiały już istniejące? 



CBTB - Układ o całkowitym zakazie próbj jądrowych, 1996r:
układ jest martwy, ponieważ nie ratyfikowały go USA i Chiny;



Odrębny system - rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ, np.
decyzje o ukaraniu Iranu oraz Korei Pn. za prace nad BMR.

4. Rezolucja RB ONZ nr 1540, (2004): zobowiązanie państw
ONZ do podjęcia wszelkich środków na rzecz nieproliferacji;



zakaz "pomocy" podmiotom niepaństwowym; stworzenie
komitetu nadzorczego nad wrażaniem postanowień rezolucji.

Nowe środki walki z proliferacją BMR:
1. Inicjatywa wysunięta głównie przez USA w okresie rządów Georga W.
Busha, są to środki o niewielkim stopniu formalizacji.

2. Dwa podejścia: niwelowanie czynników ułatwiających pozyskiwanie tej
broni, (np. przez redukcję istniejącego potencjału)

lub

zwrot w kierunku rozwiązań twardych, także siłowych (akcja zbrojna) -
podejście określa się pojęciem antyproliferacji. - nurty mają swoje źródło w
polityce USA lat '90 tych XX wieku.

3. Cooperative Initiative: wsparcie USA dla państw byłego ZSRR, (głównie
Rosji) na rzecz zmniejszenia podaży BMR oraz ochrony technologii oraz
materiałów posiadanych przez te państwa przed "wyciekiem" do podmiotów
pozapaństwowych.



Counterproliferation Initiative: zmiana podejścia w kierunku skutecznego
powstrzymania proliferacji - także obejmująca reakcje militarne. - krytyka
USA 

4. Inicjatywa antyproliferacyjna, (inicjatywa krakowska, 2003) - skupia się na
przechwytywaniu nielegalnych transferów BMR przy użyciu siatek
wywiadowczych i środków wojskowych. - krytykuje się ją za bardzo niski
stopień organizacji, efektywność działań, brak pełnej legitymacji
międzynarodowej.



Inicjatywy grupy G-8:

1. 2002 r. Kanada - Globalne Partnerstwo przeciwko
Rozprzestrzenianiu Broni i Materiałów Masowego Rażenia -
działania na obszarze poradzieckim;



formuła 10 + 10 x 10 lat

2.  Inne inicjatywy:



Globalna Inicjatywa na Rzecz Zwalczania Terroryzmu
Nuklearnego



Konwencja ONZ o Zwalczaniu Terroryzmu Nuklearnego 

Dziękujemy za uwagę

