Proces nauki

czytania

Jednym z podstawowych celów edukacji

wczesnoszkolnej jest nabycie przez dzieci

rozpoczynające naukę szkolną umiejętności

czytania. Jej opanowanie jest ogromnie

ważnym czynnikiem ich rozwoju

umysłowego. Proces ten dokonuje się nie

tylko na lekcjach poświęconych czytaniu,

lecz także przez rozwój mowy podczas

omawiania treści ze wszystkich dziedzin

wiedzy.

Czytanie to rozpoznawanie

drukowanych lub pisanych symboli,
służących jako bodziec do
przywołania znaczeń
nagromadzonych dzięki
wcześniejszym doświadczeniom
życiowym i tworzeniu nowych
znaczeń drogą manipulacji
pojęciami, które czytelnikowi są już
znane.

Miles A. Tinker

Na przebieg czynności czytania i pisania

wpływa stopień rozwoju centralnego
układu nerwowego dziecka, poziom
sprawności i zdolności współdziałania
jego wzroku, słuchu, mowy oraz czynności
motorycznych. Czynniki te mają istotny
wpływ na zainteresowania czytelnicze
dziecka, zainteresowanie pisaniem i
nauką szkolną. Wpływają również na
osiągane przez niego sukcesy , które
motywują go do dalszej pracy.

Psychofizjologiczne podstawy

procesu czytania

Psychofizjologiczne podstawy

procesu czytania

Najważniejszym i ściśle związanym z mową

procesem poznawczym jest myślenie, które
łączy się z rozumowaniem i innymi
zdolnościami poznawczymi, m.in.,
klasyfikowaniem, abstrahowaniem,
uogólnianiem, rozumowaniem indukcyjnym i
dedukcyjnym, a nawet przetwarzaniem
dotychczasowych treści i ich struktur.
Myślenie wpływa na rozumienie istotnych
cech zjawisk i przedmiotów, a także ich
związków i relacji. Występuje również, gdy
konkretne przedmioty nie działają na zmysły
dziecka. Proces ten kształtuje się stopniowo
i jest zależy od aktywności oraz
bezpośrednich doświadczeń.

Najczęściej wyodrębniamy myślenie

logiczne, umożliwiające wykrywanie
zależności, trafne sądy niezależne od
właściwości pozornych oraz myślenie
krytyczne zawierające elementy
wnioskowania i oceny.

W procesie czytania szczególnie ważny jest

rodzaj myślenia krytycznego, dzięki któremu
odbiorca analizuje uzyskane informacje pod
kątem celowości i przydatności przekazu w
celu zrozumienia myśli przewodniej, wartości
estetycznych czy realizacji określonych
sugestii, np. prawdziwości lub fikcji
zaprezentowanego świata.

Czytelnik wzrokowo dokonuje

percepcji znaków graficznych i
odbiera bodźce wywołujące ich
wyobrażenia dźwiękowe. Dzięki
złożonym procesom
psychofizjologicznym możliwe jest
przekształcanie tych spostrzeżeń i
wyobrażeń w czynności motoryczne
przy udziale narządów mowy podczas
głośnego czytania.

Czytanie to:



Umiejętność intelektualna,
umożliwiająca poznanie
mowy utrwalonej na piśmie.



Złożony i dynamiczny proces
poznawczy, w którym biorą
udział zjawiska fizyczne,
fizjologiczne i
psychologiczne.

Istota nauki czytania

Istotą początkowej nauki czytania

jest rozpoznawanie (dekodowanie)
przedstawionych graficznie słów, zdań
lub dłuższych tekstów często
przekształcanych na język mówiony,
natomiast jej celem jest rozumienie
przekazywanych informacji.

Należy więc pamiętać, że sama

znajomość liter czy odtwarzanie w
sposób foniczny wyrazów i zdań nie
wystarcza. Najważniejsze jest
rozumienie myśli przewodnich tekstów.



Czytanie zaczyna się od zjawiska
fizycznego, kiedy to na siatkówce oka
powstają obrazy graficzne, stanowiące
odbicie czytanego tekstu.



Po utworzeniu się obrazu następuje proces
fizjologiczny, a mianowicie przesłanie
nerwem wzrokowym tegoż obrazu jako
impulsu do części korowej analizatora.



Następnie zachodzi zjawisko psychiczne, tj.
spostrzeganie znaków graficznych.

Zjawiska zachodzące podczas

procesu czytania:



Wzrokowy, polegający na spostrzeganiu
obrazów graficznych wyrazów;



Słuchowo-dźwiękowy, stanowiący fonetyczny
odpowiednik artykułowanej mowy;



Znaczeniowy (semantyczny), rozumiany jako
czynność psychiczna, polegająca na
rozumieniu wyrazów zdań i całej treści
tekstu, uświadamianiu jej sobie i
przeżywaniu.

Trzy główne elementy procesu czytania wg Jana

Zborowskiego, autora Początkowej nauki czytania:



Objecie okiem pola spostrzeżeń;



Odbiór wrażeń tekstu na siatkówce oka;



Ruch oczu (postępowy, wsteczny,
zwrotny);



Transmisja impulsów z siatkówki do
wzrokowych ośrodków mózgu;



Pobudzenie procesów kojarzenia i
interpretacja impulsów wzrokowych.

Proces czytania jest procesem

syntezy i składają się na niego

takie szczegółowe etapy jak:



Wzrokowych, kiedy tworzą się, tzw.
grafemy czyli obrazy graficzne;



Słuchowych, kiedy tworzą się fonemy.

Czytający uruchamia wówczas narządy

artykulacyjne aparatu mowy (proces

motoryczny) i wymawia określone słowa.

Akt czytania z fizjologicznego punktu widzenia
dokonuje się dzięki pobudzeniom nerwowym w

ośrodkach korowych mózgu:

W procesie czytania danego tekstu biorą

udział także:



Pamięć wzrokowa – obrazów słów;



Myślenie;



Wyobrażenia;



Emocje.

Ich intensywność jest zależna od doświadczenia

osoby czytającej i stopnia rozumienia przez

nią czytanych zdań, związków i zależności

występujących w tekście.

Obszar skokowy oka- określany mianem

pola czytania, określa liczbę znaków
graficznych jaką obejmuje oko podczas
jednorazowego „skoku” do przerwy
spoczynkowej, w której następuje
odczytywanie rozpoznawanych wzrokowo
znaków graficznych. W zależności od
obszaru skokowego oka dziecko czyta „po
literze”, sylabami lub wyrazami.

Czytanie po literze utrudnia proces

rozumienia czytanego tekstu. Nie należy
nakłaniać dzieci do szybkiego czytania lecz
do czytania ze zrozumieniem.



Ruchy postępowe, to dzięki nim następuje
spostrzeganie znaków graficznych. Skok oka
trwa ok.0,023 sek.



Ruchy wsteczne nazywane regresyjnymi
oznaczają powrót do już przeczytanego
fragmentu i są wykonywane w toku czytania
ze względu na problemy czytającego powstałe
w związku z niepełnym rozumieniem
przeczytanego tekstu.

Ruchy skokowe oka:

Pomiędzy jednym a drugim skokiem

postępowym następuje przerwa
spoczynkowa, tzw. fiksacja wzroku na danym
fragmencie, która wynosi 0,2-0,5 sek. I to
podczas niej następuje percepcja tekstu,
czyli wyraźne spostrzeganie znaków a więc
czytanie.

W czasie przerw spoczynkowych czytelnik

stara się zrozumieć i zapamiętać sens
czytanych wyrazów i ich połączeń.

Przerwa spoczynkowa

U dzieci rozpoczynających naukę czytania

rytm poruszeń oka i liczba przerw
spoczynkowych są niewielkie i nie
przebiegają w sposób regularny. Przy
tekście niezbyt trudnym jedna fiksacja
obejmuje 1,2 słowa. W obrębie wiersza
może to być 4-5 skoków – u przeciętnie
czytającego ucznia – natomiast mniej
wprawne oczy dzieci w wieku 7-9 lat mogą
czytać ten sam wiersz czterokrotnie dłużej.
Szybkość czytania zależy od wielu różnych
czynników, a mianowicie: sprawności
wzroku, wielkości czcionki, układu i treści
tekstu oraz wprawy.

Dojrzałość do czytania jest uznawana za

pojęcie względne. Składają się na nią
zarówno ogólna dojrzałość fizyczna
(wzrok, słuch i mowa), jak i
doświadczenie oraz efekty uczenia się a
także inne czynniki typu: dojrzałość
językowa, inteligencja, percepcja
wzrokowa i słuchowa oraz koordynacja
wzrokowo-ruchowa.

Gotowość i aspekty procesu

czytania

Gotowość i aspekty procesu

czytania

Trzy podstawowe aspekty decydujące o

szybkości czytania:



Znajomość znaków języka pisanego;



Umiejętność ich rozszyfrowania lub
tłumaczenia;



Zdolność ogarniania przy jednorazowym
spojrzeniu na tekst pisany coraz większej
liczby symboli graficznych, najpierw
wyrazów, później zdań i dłuższych
fragmentów, które umożliwiają rozumienie
tekstów.

Gotowość psychomotoryczną, która jest
warunkiem czytania i pisania gdyż
decyduje o szybkim opanowaniu przez
dziecko techniki czytania i pisania.

Gotowość słownikowo-pojęciową,
warunkującą rozumienie znaczeń
czytanych wyrazów, wyrażeń i tekstu.

Gotowość emocjonalno-motywacyjną,
której istotą jest odkrywanie wartości i
potrzeby znajomości języka pisanego i
zasad nim rządzących.

Według Anny Brzezińskiej stan

gotowości do nauki czytania i pisania

można ująć w trzech aspektach jako:

Techniczny – rozpoznawanie, kojarzenie i różnicowanie
grafemów i fonemów, umiejętność ich odtwarzania
werbalnego w czytaniu i graficznego w pisaniu. Istotą
tego procesu jest kojarzenie znaków graficznych z
fonicznymi i odwrotnie.

II.

Semantyczny – kojarzenie rozpoznawanych znaków z
doświadczeniem, rozumienie dosłowne treści słów i
zdań. Istota tego aspektu polega na rozumieniu znaczeń
zawartych bezpośrednio w tekście oraz sensu
poszczególnych fragmentów w kontekście całości.

III.

Krytyczno-twórczy – to ustosunkowanie się do tekstu i
ocena czytanych treści w kontekście własnego
doświadczenia. Istotą tego aspektu jest refleksyjność i
krytyczny stosunek do nich i ich znaczeń, czyli myślenie
krytyczno-twórcze.

Aspekty czytania

Gotowość do szkolnego uczenia się

nie pojawia się samorzutnie, lecz
dokonuje się w wyniku oddziaływań
dydaktyczno-wychowawczych,
stosowanych metod i form pracy,
wykorzystywanych środków
dydaktycznych oraz wymagań
stawianych jednostce.