PROCES

NAUKI

CZYTANIA

Nabywanie przez dzieci rozpoczynające naukę

szkolną umiejętności czytania i pisania jest

podstawowym elementem tzw. edukacji

polonistycznej w klasach początkowych.

Umiejętność czytania jest integralnie

powiązana z umiejętnością pisania.

Najpierw jednak dziecko zdobywa umiejętność

czytania, a dopiero później pisania.

Mówimy więc potocznie, że umiejętność

pisania

odbywa się na tzw. „śladzie czytania”.

ISTOTA PROCESU CZYTANIA

Język jest systemem znaków. Dziecko w wieku
przedszkolnym, a szczególnie 6-letnie, już
stosunkowo dość dobrze posługuje się znakami
języka mówionego. Rozumie ponadto, że
wypowiedź językową można odpowiednio
zapisać. Nabyło już w różnym oczywiście
zakresie, system znaków języka mówionego
oraz niejako intuicyjnie wie, że można język
mówiony „przełożyć” na język pisany.
Więc istotą umiejętności czytania jest zdolność
dziecka do tłumaczenia albo rozszyfrowania
określonych znaków języka pisanego.

ELEMENTY PROCESU

CZYTANIA



Wzrokowy – jako spostrzeganie znaków

graficznych.



Słuchowo – dźwiękowy (fonetyczny)

– jako odpowiednik wymawianiowy

spostrzeganych znaków graficznych.



Znaczeniowy – wyjaśniający treść

pozajęzykową elementów wzrokowo-

słuchowo - dźwiękowych.

Pierwsze dwa elementy stanowią układ
Percepcyjny, wzrokowo – słuchowy, trzeci dotyczy
Sensownej, czyli semantycznej strony czytania.
W nauce czytania procesy postrzegania znaków
graficznych i wymawianie odpowiadających im
dźwięków automatyzują się.
Jan Zborowski przedstawia to zagadnienie
posługując się wyrazem podstawowym „kot”.

PRZYKŁAD:
Nauczycielka na danej lekcji pokazuje wyraz

„kot”.

Dziecko patrzy na ten wyraz i słyszy odpowiednik
dźwiękowy słowo „kot”.

Bodziec wzrokowy (wyraz napisany) i bodziec
akustyczny (słowo wymówione) sprawiają, że
podrażnienie wzrokowe i słuchowe przenoszą
się łukiem odruchowym od odpowiednich
receptorów przez nerwy przewodzące do
odpowiednich ośrodków kory mózgowej,
wywołując w nich stan pobudzenia. W obu
pobudzonych punktach kory mózgowej
powstają obrazy, w jednym – wyrazu pisanego
(grafemat), w drugim – wyrazu słyszanego
(fonemat). Utrwala się związek wzrokowo –
słuchowy poznanego obrazu, w korze
mózgowej powstaje związek czasowy zwany
skojarzeniem.
Gdy dziecko usłyszy wymawiane przez
nauczyciela słowo „kot”, naśladuje go i tez
próbuje go wymówić.

Wówczas do związku wzrokowo – słuchowego
dołącza się analizator kinestetyczny i powstaje
czasowy związek wyobrażeń wzrokowo – słuchowo
kinestetycznych. Teraz dopiero dziecko widząc
napisany wyraz „kot” potrafi wyraz ten wymówić
(nazwać), gdyż grafemat tego wyrazu jest
powiązany z jego wyobrażeniem słuchowo –
wymawianym, czyli fonetycznym.
Aby czytanie nie było mechaniczne ważne jest, aby
dziecko dany wyraz kojarzyło z treścią znaczeniową.
Znaczenie wyrazu powstaje wtedy, gdy jego
wyobrażenie językowe skojarzy się z wyobrażeniem
przedmiotu lub cechy, której dany wyraz odpowiada.
Podstawowym warunkiem dobrego czytania są
dostatecznie i prawidłowo ustalone związki czasowe
obrazów graficznych z wyobrażeniami słuchowo –
kinestetycznymi i znaczeniowymi.

ANATOMICZNO-FIZJOLOGICZNE

PODŁOŻE PROCESU CZYTANIA

Podczas czytania oko nie porusza się równomiernie wzdłuż

wiersza, lecz wykonuje ruchy „skokowe”, między którymi

występują tzw. „przerwy spoczynkowe”. Proces odczytywania

odpoznawanych wzrokowo znaków graficznych odbywa się

podczas wspomnianych przerw spoczynkowych. Liczba

skoków do przerwy spoczynkowej jest zmienna i zależy od

stopnia umiejętności czytania tekstu. A więc istnieje zależność

między ruchem skokowym oka a techniką czytania

poszczególnych uczniów. W zależności od tego, jaką liczbę

znaków graficznych obejmuje oko podczas jednorazowego

skoku do przerwy spoczynkowej, dziecko czyta po literze,

sylabami, wyrazami itp.

Zatem podstawowym zadaniem w zakresie

kształtowania u dzieci techniki czytania i

rozumienia czytanego tekstu jest wdrażanie

oka

dziecka do ujmowania podczas jednego skoku

coraz większej liczby znaków graficznych.

Obszar czy zakres ruchów skokowych oka

określa mianem „ pola czytania”. W celu

osiągnięcia u dzieci umiejętności rozumienia

czytanego tekstu istnieje konieczność

stopniowego rozszerzenia pola czytania

(rozszerzenia obszaru ruchów skokowych

oka).

ETAPY NAUKI CZYTANIA

W okresie elementarzowej nauki czytania J. Zborowski

wyróżnia następujące etapy czytania:

1.Głoskowanie

a)

podstawową jednostką czytania jest litera i
odpowiadająca jej głoska. W tym okresie tworzą się u
dzieci trwałe wyobrażenia literowe i związane z nimi
wyobrażenia fonetyczne, przy czym dzieci wdrażają
się do umiejętności łączenia głosek i liter słowa,

b)

w nauce czytania powstaje w tym okresie łańcuch:
głos – artykulacja – litera,

c)

podstawową trudność składaniu głosek w całości
wyrazowe stanowi różnica brzmienia głoski
izolowanej i pozostającej w obrębie słowa,

d)

pod koniec tego okresu dzieci zaczynają odczytywać
bezpośrednio końcowe sylaby wyrazów.

e)

zrozumienie czytanego tekstu schodzi na plan dalszy.

2. Czytanie sylabowe

a)

zasadniczą jednostką czytania jest w tym okresie
sylaba. W tej fazie nauki czytania utrwala się związek
czasowy między obrazem sylaby a jej wymową.
Sylaba spełnia rolę czynnika ułatwiającego dziecku
czytanie wyrazów wielosylabowych,

b)

podstawową formą ćwiczeń w czytaniu stanowi
rozkładanie wyrazów na sylaby i ich synteza,

c)

w pierwszej fazie tego etapu czytania spotyka się
jeszcze momenty głoskowania, które jednak z wolna
ustępują, a dzieci zaczynają coraz częściej ujmować
w czytaniu bezpośrednio całe wyrazy,

d)

występujące w tej fazie domysły obejmują nie tylko
sylaby końcowe, ale również środkowe i początkowe,

e)

dziecko uświadamia sobie znaczenie czytanych
wyrazów w toku ich wymawiania. Nie potrafi jednak
wydobyć sensu tego opowiadania.

3. Bezpośrednie czytanie wyrazów

a)

podstawową jednostką czytania jest w
tym okresie wyraz. Oko znacznie
wyprzedza głos,

b)

przyśpiesza się tempo czytania, ale
powiększa się możliwość pomyłek i
błędów. W związku z tym zachodzi
potrzeba kontynuowania ćwiczeń w
analizie i syntezie sylabowej i literowo
– głoskowej poszczególnych wyrazów,
zwłaszcza wyrazów dłuższych,
wielosylabowych,

c)

dziecko rozumie sens czytanego
tekstu.

PRACE PRZYGOTOWUJĄCE

DO CZYTANIA

Proces czytania wymaga od dzieci przezwyciężenia oporów,
pokonania trudności, które stwarza technika czytania.
Do właściwego odbioru tekstu literackiego
możemy doprowadzić uczniów różnymi
sposobami:



Rozmowa wstępna

– to rozmowa z dziećmi

kierowana przez nauczyciela. Ma ona na celu dostarczenie
wiadomości dotyczących zagadnienia poznawanego w
tekście.



Swobodne wypowiedzi dzieci

– występują gdy

uczniowie mają dużo wiadomości z danej dziedziny, gdy
chętnie o nich mówią w rozmowie z nauczycielem.



Wyjaśnienia nauczyciela

- wybrane

zagadnienia wyjaśnia nauczyciel nie

próbując wyciągać ich od uczniów. Jest to

przeważnie przemyślane wprowadzenie

nauczyciela, które ma dużą wartość dla

zrozumienia treści tekstu.



Wycieczki

– bezpośrednie zetknięcie się

dzieci z interesującym zagadnieniem,

zjawiskiem opisanym w tekście w celu

jego zrozumienia.



Omawianie obrazów – stanowi

wprowadzenie do czytania, uzmysławia

uczniom występujące w tekście

przedmioty, postacie, wydarzenia.

Sprzyja to lepszemu zrozumieniu jego

treści.



Wyjaśnienie nieznanych wyrazów i

zwrotów – można stosować przed

czytaniem, w czasie czytania i po

czytaniu, w zależności od rodzaju i

charakteru tekstu.

FORMY CZYTANIA

Istnieją dwa zasadnicze formy czytania:

I.

Ciche
Ułatwia opanowanie techniki czytania, pozwala
na wgłębienie się w treść, do powracania do
spraw trudnych lub interesujących, uławia
większe skupienie czytelnika.

II.

Głośne



Wzorowe czytanie nauczyciela - celem czytania
jest zaprezentowanie dzieciom wzoru
poprawnego wyrazistego czytania i
uwzględnienia: zmiany siły, tonu głosu, tempa
czytania. W czasie czytania tekstu przez
nauczyciela uczniowie powinni go słuchać przy
zamkniętych książkach, co wpływa na lepsze
zrozumienie treści.



Indywidualne czytanie dzieci –
uczy dzieci poprawnego mówienia,
wyrabia słuch, doskonali technikę
czytania, dostarcza nauczycielowi
możliwości systematycznego
sprawdzania jak uczniowie czytają.



Czytanie z podziałem na role –
obejmuje kilka elementów:
czytanie określonego tekstu,
wyodrębnienie postaci, wybór
uczniów do odczytywania
poszczególnych fragmentów
tekstu, czytanie przez
poszczególnych uczniów tekstu
według przypisanych im ról, ocena
czytania.

CECHY DOBREGO

CZYTANIA



Czytanie płynne

- dziecko czyta tekst, chociaż wolno, ale całymi

wyrazami. Nie czyta więc po literze ( nie wybrzmiewa
poszczególnych głosek), nie zatrzymuje się zbyt długo nad
poszczególnymi wyrazami lub ich częściami, nie bierze
oddechów w połowie wyrazu itp. Czytanie płynne, choć
może być powolne, zapewnia równomierność czytania.



Czytanie poprawne

- polega na prawidłowym odczytywaniu wyrazów, zgodnie

z ich brzmieniem, oraz na poprawnym wymawianiu głosek.
Nie można więc określić mianem czytania poprawnego
takiego czytania, w którym dziecko opuszcza litery, sylaby
czy wyrazy, a także wówczas, kiedy przedstawia lub dodaje
poszczególne litery czy wyrazy.



Czytanie biegłe

- polega na indywidualnym świadomym stosowaniu właściwego

tempa czytania, umożliwiającego czytającemu i słuchającemu
uchwycenia treści poszczególnych wyrazów, płynnie i poprawnie
odczytywanych. Czytanie biegłe polega również na zachowaniu
właściwych akcentów logicznych w zdaniu, a więc z
uwzględnieniem znaków przestankowych oraz tych akcentów,
które podkreślają ważne dla zrozumienia sensu wyrazy.
Rozumienie tekstu nie tylko umożliwia czytanie biegłe, ale je
warunkuje.



Czytanie wyraziste

- polega na zachowaniu pauz gramatycznych, logicznych i

psychologicznych, zachowaniu właściwej intonacji, zastosowaniu
odpowiedniego tempa itp. Pauzy gramatyczne to umiejętność
właściwego zachowania znaków przestankowych przy czytaniu,
psychologiczne zaś – to umiejętność oddzielenia pod względem
nastroju różnych partii czytanego teksu. Czytanie wyraziste ma
wydobyć walory uczuciowe tekstu. W toku czytania wyrazistego
odzwierciedla się w barwie głosu uczucia i nastroje, jakie chcemy
obudzić w związku z czytanym tekstem.

HIGIENA CZYTANIA



Zapewnienie dobrego oświetlenia o

każdej porze nauki, światło powinno

padać z lewej strony.



Zapewnienie wysokości ławki i krzesła

odpowiednio do wzrostu dziecka.



Właściwe rozmieszczenie uczniów w

ławkach tzn. dzieci o słabszym wzroku

u słuchu umieścić bliżej nauczyciela i

tablicy.

PRAWIDŁOWA POSTAWA PRZY

CZYTANIU:



powinna być swobodna, nogi oparte
całą stopą o podłogę,



tułów prosty, oba przedramiona oparte
na krawędzi stolika,



należy patrzeć na druk pod kątem jak
najbardziej zbliżonym do prostego,
zaleca się nachylenie książki ku sobie,



uczeń klasy I powinien zawsze czytać w
pozycji siedzącej,



dziecko powinno czytać nie dłużej niż 5-
10 minut,



gdy nauczyciel zauważy że dziecko jest
zmęczone powinien przerwać czytanie.

LITERATURA:

1.

Baczyńska H., (1985) Metodyka języka
polskiego w klasach 1-3 szkoły
podstawowej. WSiP. Warszawa.

2.

Kulpa J., Więckowski R., (1983) Metodyka
nauczania języka polskiego w klasach
początkowych. WSiP. Warszawa.

3.

Malmquist E., (1982) Nauka czytania w
szkole podstawowej. WSiP. Warszawa.

4.

Więckowski R., Psychologiczne i
fizjologiczne podstawy początkowej nauki
czytania i pisani. „Życie Szkoły” Nr1,
2000.

5.

Zborowski J., (1956) Początkowa nauka
czytania, PZWS. Warszawa.