Fizjologiczne i

psychologiczne podstawy

procesu czytania

Fizjologiczne i psychologiczne

podstawy procesu czytania

Czytanie
Pisanie

W toku ich przebiegu występują zjawiska natury:
*fizycznej
*fizjologicznej
*psychologicznej
Analizatory:
*wzrokowy
*słuchowy
Każdy z tych analizatorów składa się z:
*receptorycznej
*przewodzącej
*centralnej, którą stanowią ośrodki wzroku i słuchu w

korze mózgowej

Procesy dynamiczne

Fazy procesu czytania

W części centralnej mózgu następuje właściwe

spostrzeżenie i uświadomienie formy, treści

czytanego tekstu

Czytanie polega na pojmowaniu myśli za pomocą

umownych znaków graficznych – symboli wzrokowych,

które tworzą tekst.
Czytanie czyli uruchomienie analizatorów

wzrokowych i słuchowych.
Aby czytać należy posiadać sprawność:
*wizualną – spostrzeżenia
*fonetyczną – prawidłowe odtwarzanie
*semantyczną – rozumienie tego, co się mówi

(komunikaty wizualno – graficzne)
Aby móc odczytać tekst trzeba:
*znać symbole i ich funkcje
*umieć odbierać symbole w postaci określonych

całości
*umieć dokonywać właściwej interpretacji sensu

przeczytanego tekstu
*umieć zastosować zrozumiałą treść tekstu do

aktywnych potrzeb

Elementy procesu czytania

według J. Zborowskiego

*wzrokowy, który stanowi spostrzeżenia obrazów

graficznych
*słuchowo – dźwiękowy, który stanowi wymawianiowy

odpowiednik spostrzeganych znaków graficznych
*znaczeniowo – logiczny, kojarzący obraz wzrokowo –

wymawianiowy z jego znaczeniem, czyli treścią

pozajęzykową.
Nauka czytania obejmuje trzy sfery dziecka:
1. Sfera procesów psychomotorycznych
*poziom analizatorów wzrokowych, słuchowych,

kinestetycznych – ich dojrzałość
*prawidłowo rozwinięta percepcja wzrokowo słuchowa
*ustalona lateralizacja
*zdolność do koncentracji uwagi dowolnej
*sprawność aparatu artykulacyjnego
*sprawność manualna

2. Sfera procesów poznawczych

(słownikowo – językowa)
*odpowiednio rozwinięte procesy logicznego

myślenia przyczynowo- skutkowego

3. Sfera procesów emocjonalno –

motywacyjnych
*wykazywanie zainteresowania czytaniem
*posiadanie potrzeby poznawczej
*właściwa motywacja
*posiadanie umiejętności pokonywania

trudności
*kierunek czytania (od lewej do prawej).

Predyspozycje sprzyjają właściwej nauce

czytania, gdy wszystkie będą na

odpowiednim poziomie gotowości.

Analiza psychologiczna wykazuje w poprawnym

czytaniu trzy składniki:
*odpoznawanie graficznego obrazu słów i zdań
*zrozumienie znaczenia tych słów i zdań
*słowne wypowiedzenie przeczytanych słów i zdań

Mózg

proces czytania

Psychiczna faza procesu czytania:
*widzenie
*słyszenie
Widzenie dokonuje się w:

Ośrodku

potylicznej części

widzenia

kory mózgowej

Polega na uświadomieniu sobie przez osobę

czytającą istoty informacji odebranej za pomocą

wzorku
Na fizyczny akt czytania tj. pracę oka składają się:
a) ruchy postępowe oka, przedzielone

przerwami spoczynkowymi
b) ruchy oka wsteczne
c) ruchy oka zwrotne
d) tempo i rytmiczność poruszeń oka.

Ośrodek słuch – słyszenie
Trzy rodzaje słuchu:
*słuch fizjologiczny – pozwalający na odbieranie

wrażeń słuchowych
*słuch fonematyczny – dzięki któremu

rozróżniamy dźwięki artykulacyjne w mowie ludzkiej
*słuch muzyczny, czyli zdolność rozpoznawania

jakości dźwięków, ich wysokości, zgodności i

niezgodności.

Proces czytania

podstawowa rola słuch fonematyczny

słuch muzyczny

słuch fizjologiczny, od którego zależy ćwiczenie
umożliwiający słyszenie stopień prawidłowości umiejętności

słyszenia mowy, estetycznego
poznawanie dźwięków, czytania
których brzmienie

o cechach

odpowiada nowym

artystycznych

literom

W toku czytania uczeń odbiera zespoły wrażeń.
Na wrażenia składają się cztery rodzaje wyobrażeń:
*słuchowe,
*wymawianiowe,
*wzrokowe
*pisaniowe

Cechy czytania
-poprawne
-płynne
-wyraziste
-biegłe
Czytanie poprawne:
*oparte na prawidłowej percepcji i starannym

wymawianiu głosek,

*wyrazistość, brak seplenienia, przekręcania

wyrazów, opuszczania i dodawania słów,

*obejmuje ćwiczenia wdrażające do wymawiania

głosek,

*obejmuje ćwiczenia artykulacyjne
*należy urozmaicać poprzez: zagadki, rebusy,

układanki, quizy, zabawy,

*wymaga organizowania ćwiczeń korekcyjnych, jeśli

zajdzie ku temu potrzeba

Czytanie płynne:
*pełnymi wyrazami, częściami zdania lub

zdaniem bez zatrzymania się przed trudniejszymi

wyrazami.
*obejmuje składanie głosek lub sylab,

wymawianie wyrazów głośno,
*odpoznawanie wyrazów przed analizą i syntezą,
*poszerzanie pola czytania;
Czytanie wyraziste, ekspresyjne:
*odpowiednia intonacja i barwa głosu,
*właściwe tempo z pauzami
*systematyczne ćwiczenia
*prawidłowy rozwój mowy, wymowy – artykulacji
*stosowanie pauz gramatycznych, logicznych,

psychologicznych
Pauza gramatyczna – umiejętne przestrzeganie

znaków przestankowych

pauza logiczna – krótka przerwa w czytaniu,

zaakcentowanie w zdaniu pewnych wyrazów lub

ich grup dla uwypuklenia treści zdania i

szczególniejszego nim zainteresowania.
pauza psychologiczna – oddzielenie jednej partii

materiału od drugiej ze względu na nastrój.
*łączy się z czytaniem objaśniającym.
Początkowo:
- wyjaśniamy niezrozumiałe wyrazy,
-omawiamy treść czytanki,
-wyciągnięcie wniosków natury poznawczej i

wychowawczej
Później:
-przechodzimy do ćwiczeń w czytaniu wyrazistym
-uczymy przestrzegania pauz, wyjaśniając ich

znaczenie
-modelujemy głos w zależności od rodzaju treści,

zawartej w czytance
-przyspieszamy lub zwalniamy tempo

Czytanie biegłe:
*szybkie,
*poprawne rozpoznawanie wyrazów i zdań z

równoczesnym ich rozumieniem,
*wiąże się z uwzględnianiem znaków

przestankowych oraz akcentowaniem

wyrazów ważnych dla zrozumienie sensu,
*ułatwia zrozumienie tekstu i skraca czas

czytania,
*wymaga ćwiczeń czytania głośnego –

chóralnego,
*biegłość zdobywa się stopniowo, zależy od

opanowania umiejętności czytania płynnego,

od rozumienia tego co się czyta oraz od

własnego rytmu charakterystycznego dla

danego dziecka,
*określa się liczbą przeczytanych wyrazów

na minutę.

Rodzaje i formy czytania

Formy czytania

Czytanie

czytanie

nauczyciela ucznia

półgłosem

głośne szeptem ciche

jednostkowe

zbiorowe

chóralne z podziałem

na role

Czytanie nauczyciela:
*pierwszy rodzaj czytania z którym dziecko styka się

w szkole; początkowa faza czytania,

*nauczyciel czyta w celu rozwijania zainteresowań

czytelniczych,
*uczniowie słuchają mając zamknięte podręczniki
*ma różny cel
*obejmuje czytanie przed poznaniem treści czytanki

przez uczniów, po próbach czytania tekstu oraz

wówczas, gdy tekst został już przeczytany i

opracowany,
*umożliwia uczniom przeżycia, streszczające całość

pracy nad tekstem.
Czytanie głośne jednostkowe – indywidualne:
*najczęściej stosowane,
*uczeń czyta cały tekst lub jego cząstkę
*czytankę dzieli się na logiczne części, jeśli jest

długa i każdą cząstkę czyta inny uczeń,
*czytanie cząstkami ułatwia słuchającym

zrozumienie czytanego tekst, przyzwyczaja do

systematycznej pracy z tekstem
*pierwsze czytanie tekstu ma odbywać się w całości

(uczniowie mogą czytać po cichu)

*gdy tekst czyta głośno jedna osoba, pozostali

uczniowie słuchają przy zamkniętych książkach,
*jednoczesne słuchanie i czytanie rozprasza uwagę,

obniża dokładność zrozumienia i zapamiętania treści,

Czytanie głośne zbiorowe, chóralne:
*wspólne, głośne czytanie tekstu przez grupę

uczniów lub całą klasę,
*stosowane przy czytaniu z podziałem na role,
*nie powinno być monotonne,
*ma mieć cechy dobrego czytania,
*przeznacza się do niego teksty krótkie i jego

fragmenty,
*nie nadają się do niego fragmenty o dużym ładunku

emocjonalnym, wymagające modulowania głosu
*ma przeplatać się z czytaniem jednostkowym,
*przyjmuje różną postać np. w wykonaniu kilkorga

uczniów, samych dziewcząt, samych chłopców;

Czytanie ciche:
*sprzyja samodzielnemu czytaniu,
*skupia uwagę na zrozumienie i zapamiętaniu

treści,
*stosowane jest przy zapoznaniu uczniów z

treścią tekstu lub przy opracowaniu treści,
*powtarzamy tekst w całości lub fragmentami,
*unikamy monotonnych powtórzeń,
*podajemy pytania i polecenia aktywizujące

uczniów, dające okazję powrotu do tekstu i

postaci, odczytywania potrzebnych do

odpowiedzi fragmentów,
*fragmenty odnoszą się do: postaci ( wyglądu,

postępowania, wypowiedzi) miejsca i czasu

akcji, opisu obiektu, można odszukać:

najważniejszy, najciekawszy, najweselszy;

Czytanie z podziałem na role:
*urozmaica zajęcia,
*wymaga skupienia uwagi,
*ma duże walory kształcące,
*wymaga ustalenia liczby osób

potrzebnych do odczytania partii tekstu i

doboru ról,
*role dobieramy dostosowując je do

możliwości ekspresyjnych uczniów,
*zapewnia wzięcie udziału całej klasy w

czytaniu;
Czytanie szeptem:
*stanowi formę pośrednią między

czytaniem cichym, a głośnym,
*wskazane na pierwszym etapie

nabywania umiejętności czytania,

*umożliwia osiągnięcie techniki czytania i rozumienie tekstu,
*wymaga odpowiedniego tempa,
*w toku dalszej nauki uczniowie coraz częściej czytają

bezgłośnie, bez udziału narządów mowy,
*jest wielokrotnie szybsze ze względu na sprawność

analizatora wzrokowego, obejmującego swoim zasięgiem

większe zespoły liter

Ciche czytanie ze zrozumieniem:
*wyposażamy uczniów w te umiejętności od klasy I,
* na rozumienie tekstu składają się procesy:
- spostrzeganie graficznych znaków słów,
- ujmowanie znaczenia słów, wiązania z wyobrażeniami

wzrokowymi i słuchowo – dźwiękowymi wyobrażeń treści

pozajęzykowej,
- zapamiętanie sensu przeczytanych wyrazów wtedy, gdy

czyta się już następne wyrazy,
- przewidywane domysły dalszego czytanego tekstu od

strony językowej lub semantycznej,
- kojarzenie ogniw znaczeniowych w pewne całości myślowe,
- kontrola, czyli weryfikacja przewidywań na podstawie

nawrotu do apercepcji przeczytanego tekstu, szukania

logicznych powiązań różnych elementów sensu.

Ćwiczenia w cichym czytaniu ze
zrozumieniem wymagają:
*wyjaśnienia niezrozumiałych wyrazów
i wyrażeń
*zapisywania nowo poznanych wyrazów
*sporządzenia schematu graficznego
struktury czytanki,
*kontrolowania stopnia rozumienia
treści przez stosowanie pytań
problemowych, czy odtwarzanie treści,
zgodnie z planem.