FIZJOLOGICZNE
I PSYCHOLOGICZNE
PODSTAWY PROCESU
PISANIA

WSTĘP



Tadeusz Wróbel przez pismo rozumie
„zwykłe wykonywanie określonych ruchów,
dzięki którym kreśli się litery połączone w
wyrazy; zapamiętane kształty są ściśle
połączone z wyobrażeniami słuchowo -
wzrokowymi, głoska, litera, wyraz.

Pisanie

to poddanie się pewnej dyscyplinie

motorycznej, polegającej na kreśleniu serii
znaczków konwencjonalnych”.

NA PISANIE SKŁADAJĄ SIĘ
3 PODSTAWOWE
ELEMENTY:

- PSYCHOLOGICZNE-

dotyczą analizy i syntezy dźwiękowej,

wzrokowej i ruchowej. Dziecko ma mieć słuchowe wyobrażenie

odpowiednika litery (głoski), aby ujmowało literę i wyraz jako

całość i wyobrażało sobie drogę kreślenia danej litery. Proces ten

przebiega w toku koordynacji prostych elementów występujących

w toku nauki czytania i pisania bądź równocześnie bądź

następczo.

- FIZJOLOGICZNE -

pisanie polega na skomplikowanych

pobudzeniach nerwowych, ich integracji w korze mózgowej i w

aparacie ruchowym ręki, gdzie podstawową rolę odgrywa

wzrokowa kontrola ruchu oraz wrażenia kinestetyczne

- MOTORYCZNE –

tworzy zespół skoordynowanych ruchów ręki –

ramienia, przedramienia, nadgarstka i palców. Dochodzą tu też

techniczne warunki pisania: układ rąk przy pisaniu, odpowiednia

postawa siedząca, odległość oczu od papieru, sposób trzymania

narzędzia pisarskiego.

ETAPY UMIEJĘTNOŚCI
PISANIA:

1. Pismo elementarne –

jest ono

typowe dla ucznia klasy I , uwaga dziecka

skoncentrowana jest na elementach

pisma, łączeniu liter z kolejnymi w

obrębie wyrazu.

2. Pismo swobodne –

jest typowe dla

ucznia klasy II.

3. Pismo płynne –

występuje u uczniów

klas III, uczeń słuchając może płynnie

zapisywać usłyszane wyrazy, zdania.

PISANIE:

Pisanie

wymaga od dziecka umiejętności porównywania i

rozpoznawania różnych znaków graficznych a także

utrwaleniu związków między wyobrażeniem słuchowym,

graficznym

i ruchowym.

Pismo

jest umiejętnością, która wykształca się u dziecka

później niż mowa. Zdobywa ono te umiejętności przez

systematycznie prowadzony w szkole proces nauczania.

Mowa pisania (pismo) powstaje i rozwija się na podłożu

mowy dźwiękowej. Słuchowe wyobrażenia elementów

mowy ustnej i odpowiadające im ruchy narządów mowy

umożliwiające dzielenie zdania na słowa oraz słów na

sylaby, głoski, stanowią podstawę do kształtowania się

elementarnych procesów mowy pisanej.



Mechanizm rozwoju pisma polega na

kształtowaniu się umiejętności wzrokowego

rozróżniania liter i wyrazów. Na początku dziecko musi prawidłowo spostrzec kształty

liter i dostrzec między nimi różnice, dzięki którym litery mają odrębne znaczenie. Po

rozpoznaniu liter, gdy dziecko ma je zapisać, musi za pomocą ruchów ręki przenieść

na zeszyt wzrokowe wyobrażenie litery. Celem nauki w pierwszym roku jest

zaznajomienie dzieci

z kształtem i sposobem pisania małych i wielkich liter oraz utrwalanie i doskonalenie

pisania liter w wyrazach, zwracając szczególną uwagę na prawidłowe odtwarzanie

kształtów

liter, należyte ich łączenie oraz powiązanie dźwięku słowa z jego obrazem

graficznym.



Dziecko w początkowej fazie zdobywania nawyków pisania

wymawia głośno dźwięki,

które następnie zapisuje. Pomaga sobie w ten sposób, gdyż nie tylko widzi literę, ale

i uświadamia sobie głośno jej dźwięk. Zdarza się, że dziecko dobrze spostrzega

literę, ale nieprawidłowo podstawia jej dźwięk (np. „t” zamiast „d”, „p” zamiast „b”)

oznacza to wadę wymowy dziecka, która ma poważy wpływ na poprawność zapisu.

W okresie zdobywania umiejętności pisania dziecko odwzorowuje litery, musi więc

prawidłowo spostrzegać ich kształty. Do tego musi mieć sprawie funkcjonujący

narząd

wzroku – oko, wszelkie wady wzroku utrudniają naukę.

MECHANIZM RUCHU

Sprawnej ręki wymagają mechanizmy ruchu występujące

przy nauce pisania. W ruchu tym możemy wyróżnić:



1. Ruch podbiegający

, w wyniku, którego powstają proste i

pętle, ruch ten kształtuje profil litery i przebiega w płaszczyźnie

pionowej. Ruch ten pozwala na płynne pisanie bez odrywania ręki.

Wykonują go 3 palce: wielki, wskazujący i serdeczny, z których

wskazujący wykonuje część napędową ruchu, a pozostałe części

zginającą, dzięki której jest on ruchem naciskowym. Mechanizm

ten zapobiega kurczowi palców, co bardzo utrudnia pisanie.



2. Ruch postępujący (posuwisty),

dzięki niemu piszemy litery

obok siebie w wyrazie, a więc w płaszczyźnie poziomej. Ruch ten

wykonuje się dzięki mięśniom przedramienia i ramienia. Daje on

rozluźnienie motoryki rąk, gdyż przemieszczanie przedramienia

sprawia, że ruch nadgarstka jest ograniczony, a zatem ręka mniej

się męczy.

Połączenie tych dwóch ruchów stwarza dopiero warunki do

płynnego pisania.



Tak więc, w pierwszym etapie zdobywania umiejętności pisania, należy

zaznajomić dzieci z kształtem i sposobem pisania małych i wielkich liter.
Także utrwalać i doskonalić umiejętność pisania liter w wyrazach, zwracając
szczególną uwagę na przestrzeganie ustalonego wzoru
liter i odpowiednie ich łączenie, które sprzyja wytworzeniu się tzw. pamięci
ruchowej, pomocnej przy nauce ortografii. Ręka pamięta wtedy sposób
pisania wyrazu. Należy od samego początku ćwiczyć z dzieckiem, gdyż
później jest bardzo trudno oduczyć je jeśli złe nawyki już się utrwaliły.
Ważne jest miejsce rozpoczynania i zakończenia pisania, jak również z ilu i z
jakich elementów składa się dana litera. Należy zwracać szczególną uwagę
na odpowiednie trzymanie pióra, zachowanie właściwej postawy i ułożenie
zeszytu podczas pisania. W szybkim i dokładnym opanowaniu kształtów
liter i sposobów ich łączenia powinno towarzyszyć słowo nauczyciela.
Należy w szczegółach pokazać i określić miejsce rozpoczynania litery a
także nazwać poszczególne elementy jej budowy. Ważne jest również, aby
w toku analizy kształtów liter, pokazać dzieciom sposób napisania danej
litery jednym pełnym ruchem. Analiza i synteza muszą się wzajemnie
przeplatać, a końcowym etapem jest synteza ruchowa, dzięki temu wiemy
czy uczeń opanował dany wzór litery.

Naukę prawidłowego kreślenia liter "a", "d", "g" najlepiej zacząć

od

kreślenia kółek. Najlepiej narysować dziecku kropki, od

których będzie zaczynało. Pamiętajmy - kierunek przeciwny do

wskazówek zegara. Można też ćwiczyć "ślimaczki" - utrwalamy

wtedy kierunek kreślenia kółek w lewo. Później ćwiczymy

pisanie liter zwracając uwagę, aby pisać jednym ruchem,

bez odrywania ręki.

Jeżeli dziecko ma kłopoty z pisaniem litery "s" proponujemy mu

ćwiczenia wprowadzające.

Zwracajmy też uwagę, by inne litery dziecko pisało jednym ruchem

ręki

. Dotyczy to szczególnie liter:

h, k, m, n, p, r

. Dziecko często

pisze te litery odrywając rękę.
Jeśli już umie pisać pojedyncze litery możemy zacząć ćwiczyć
łączenie liter. Można wpierw zrobić

szlaczki litero podobne

. Będą

one ułatwieniem do późniejszego pisania.



W drugim roku nauki występuje już pisanie pod dyktando, ze słuchu.

Prowadzi

się ćwiczenia w kształtnym pisaniu małych i wielkich liter w grupach wg.

pokrewieństwa konstrukcyjnego, wyrabia się umiejętność prawidłowego łączenia

liter w wyrazach oraz ćwiczy płynność i czytelność pisma. Na tym stopniu rozwoju

pisma dziecko powinno umieć napisać słowo bezpośrednio usłyszane, bez

przyglądania się na jego postać napisaną na tablicy

czy w książce. Pozwala na to dostatecznie utrwalony związek miedzy brzmieniem

słowa a jego odpowiednikiem graficznym. Kształtuje się pismo płynne, czytelne

i estetyczne. W II klasie dzieci powinny zdobyć nawyk prawidłowego

przepisywania, aby spoglądali do tekstu jak najrzadziej i przepisywali od razu

całe wyrazy lub krótkie zdania. Na tym etapie, dziecko musi mieć nie tylko

wyobrażenie wzrokowe litery, ale tez musi prawidłowo usłyszeć dźwięki

wchodzące w skład tego słowa.



W III klasie utrwalamy wszystkie wiadomości poznane w klasie I i II

,

przyspieszamy tempo pisania, dążymy do osiągnięcia czytelnego i estetycznego

pisma z uwzględnieniem właściwego rozmieszczenia na stronie, pisania liter

ruchem całościowym, łączenia ich prawidłowo

(łączenie naturalne, stykowe, przez kreskę), większą swobodę w pisaniu

i przepisywaniu.

W tym okresie dziecko potrafi już samodzielnie zapisywać swoje myśli i dokonuje

dokładnej analizy i syntezy wzrokowo - słuchowej wyrazów.

BŁĘDY POPEŁNIANE PODCZAS PISANIA:

Podczas pisania często popełniamy błędy, są to błędy graficzne i ortograficzne.



Błędem graficznym jest

odchylenie pisma od normy, czyli błędy w kształcie, w

proporcjach liter w obrębie wyrazu oraz niewłaściwe położenie liter w wyrazie.



Dla dobrego pisma przyjmuje się trzy kryteria:

czytelność, pisemność i estetyka.

Jeżeli są trudności w ustaleniu jaka to litera, oznacza to, iż jest zła czytelność

pisma, wówczas odwołujemy się do treści – znaczenia wyrazu, pomagając sobie w

ten sposób w ustaleniu danej litery.

Czytelność zależy od sposobu napisania liter i ich połączenia, aby pismo było czytelne

należy unikać błędów graficznych. Są to:



-błąd konstrukcyjny –

to naruszenie kształtu, niedokładność w odtworzeniu formy

danej litery, zła proporcja w jej budowie oraz brak spoistości elementów, z których

się ona składa. Wśród błędów konstrukcyjnych wyróżniamy: niedopełnienie

kształtu litery, nieproporcjonalny układ litery oraz zniekształcenie linii (litera staje

się mało wyrazista i zatraca jasność kształtu).

- błąd łączenia liter w wyrazach –

to naruszenie zasad odpowiedniego sposobu

łączenia liter w wyrazach , wyróżniamy tu: brak łączenia liter oraz łączenie

niewłaściwe (powoduje osłabienie a nawet zatracenie czytelności i estetyki pisma.



- błąd proporcjonalności –

to niewłaściwe zagęszczenie liter w wyrazie, wyrazów w

zdaniu, brak odstępów miedzy wyrazami, zachwianie proporcji liter w wyrazach

oraz nie równomierna wysokość liter.



- błąd niejednolitego pochylenia pisma –

zmiana kierunku pochylenia liter w

wyrazie oraz zmiana kierunku pochylenia wyrazów w tekście.



Najgroźniejsze błędy to błędy konstrukcyjne i

proporcjonalne, prowadzą one do osłabienia czytelności i

estetyki pisma. Są one bardzo trudne do usunięcia, dlatego

już od I klasy należy zwracać uwagę na szatę graficzną

pisma dziecka.



Nauka pisania w klasach początkowych nie należy do

łatwych, wymaga od dziecka sprawności motoryki ręki,

dokładnej analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej oraz

koncentracji na wykonywanej czynności. Dla dziecka proces

ten jest długi i monotonny!!!, dlatego naukę pisania należy

wzbogacać poprzez ciekawe formy ćwiczeń!!!, które

zachęcą dziecko do pisania!!!.