ZAMOŚĆ- MIASTO

IDEALNE

Małgorzata Mac



Miasta idealne powstawały głównie w okresie renesansu



Renesansowe miasto projektowano na planie idealnie symetrycznym,
który nie ma wiele wspólnego ze strukturą kształtowaną przez
bieżące potrzeby miejskiego życia. Jego wszystkie budynki mają
klasyczne elementy: arkady oraz kolumnady.



Założenia miasta idealnego:



powinno leżeć nad rzeką aby zabezpieczyć transport towarów i
odpowiednią higienę ludzi;



ma być zbudowane na dwóch niezależnych od siebie poziomach: poziom
niższy, który służy do obsługi wszelakiej działalności, zaś poziom wyższy
służy szlachcie i mieszczaństwu aby bez przeszkód mogli poruszać się po
mieście;



poniżej tych poziomów znajdują się kanały żeglowne dla
ułatwienia komunikacji i transportu;



szerokość ulic powinna stanowić co najmniej połowę wysokości
przyległych pałaców;



jego piękno powinno być symbolem funkcjonalności.

ZAŁOŻENIE MIASTA



Jan Zamoyski zlecił zaprojektowanie miasta architektowi Bernardo
Morando



1580- Zamoyski wydał akt lokacyjny gwarantujący prawa miejskie



budowa trwała 20 lat



Koncepcje antropomorficzne:



głowa→ pałac Zamoyskich



kręgosłup → ul. Grodzka, przecinająca Rynek Wielki ze wschodu na zachód
w kierunku pałacu



ramiona → ulice poprzeczne



organy wewnętrzne → Rynek Solny i Rynek Wodny



płuca → akademia, katedra



serce → Ratusz



nogi i ręce → bastiony służące do obrony



domy mieszkalne o 2 lub 3 kondygnacjach zyskały jednolity charakter
architektoniczny



dookoła rynku powstały domy podcieniowe



obszar miasta ujęty w zwarty wieniec obwarowań o kształcie
siedmiokąta



motywy renesansowe: attyki, podcienia

PLAN MIASTA

RYNEK WIELKI



po każdej stronie zabytkowe kamienice



ratusz- nie w centrum, ale w jego północnej pierzei, po stronie
zachodniej; posiada 52-metrową wieżę zegarową oraz szerokie,
wachlarzowe schody dobudowane w XVIII w.



Od zachodniej i wschodniej pierzei rynku biegną po 3 ulice,
natomiast w osi północ-południe po jednej



We wszystkich pierzejach rynku znajduje się 8 kamienic (poza
północną z ratuszem), spośród których większość posiada różne
nazwy, związane z ich dawnymi właścicielami i obiektami, jakie
mieściły

Rynek Wielki- widok od południa

Południowa pierzeja Rynku Wielkiego w

Zamościu

Pierzeja zachodnia

pierzeja północna

Ratusz



Budowę pierwszej formy ratusza rozpoczęto w roku 1591



na linii kamienic północnej pierzei; podobnie jak one posiadał po tej
stronie podcienia. Na początku XVII w. wieżę, której groziło
zawalenie, umocniono dodatkowo solidnymi skarpami.



przebudowa: 1639-51



został wówczas rozbudowany (na sąsiednich od wschodu i zachodu
parcelach oraz do środka rynku) i podwyższony (dobudowano
trzecią kondygnację), ozdobiono go attykami, małymi wieżyczkami w
narożach oraz różnymi ornamentami w stylu manierystycznym. Jego
wystrój uzupełniono łagodnymi pilastrami oraz
pustymi niszami między oknami obu pięter i na attykach, również
typowymi dla manieryzmu, z arkadą w formie muszli



dwuskrzydłowe schody dobudowano w latach 1767-70

widok z ulicy Solnej

Portal wejściowy do ratusza pomiędzy skarpami wieży

kamienice ormiańskie



manierystyczno-barokowe



Ta część Zamościa została przyznana przez Jana
Zamoyskiego Ormianom, stąd nazwa ulicy oraz kamienic. Powstały
one głównie w połowie XVII wieku i podobnie jak w pozostałych
pierzejach Rynku posiadają podcienie



Szczególny wygląd ma 5 kamienic na prawo od ratusza - są
ozdobione płaskorzeźbami, fryzami, ornamentami oraz attykami,
jakie przywrócono podczas renowacji Starego Miasta w latach
70. XX w.

Rynek Solny

Rynek Wodny

Akademia Zamojska



1594- założenie przez Zamoyskiego



Budynek dawnej Akademii Zamojskiej powstał w latach 1639-48 w
stylu wczesnobarokowym na wzór kolegiów jezuickich



Budynek pierwotnie mieścił sale wykładowe, stancje, mieszkania
profesorskie, bibliotekę i drukarnię



przebudowa: 1752-65 w stylu późnego baroku i rokoka



usunięto attyki i zbudowano modny dach mansardowy.



Elewacje uzyskały ciepłą jasnożółtą kolorystykę z
czerwonymi lizenami i płycinami między- i podokiennymi.



Dzisiejszy skromny wygląd Akademii został jej nadany w I
poł. XIX wieku. Skuto wtedy m.in. ozdobne gzymsy, portale,
obramienia okienne, dekoracyjny fryz oraz zamurowano arkady na
dziedzińcu.



Założenie zachowało jednak charakterystyczną formę, o niemal
identycznych wymiarach każdego boku, z wewnętrznym
dziedzińcem.

synagoga



1610-1620



najlepiej zachowana późnorenesansowa synagoga w Polsce



W drugiej połowie XVII wieku, do ścian północnej oraz południowej
dobudowano dwie przybudówki, mieszczące babińce. W XVIII
wieku dodano przedsionek łączący synagogę z domem kahalnym.,



Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie kwadratu, w
stylu polskiego, późnego renesansu. Po dobudowaniu babińców, plan
przybrał formę prostokąta o wymiarach 11,6 na 12,2 metra. Budynek
centralny wieńczy grzebieniasta attyka, zasłaniająca tzw. dach
pogrążony.

katedra zmartwychwstania pańskiego i św. Tomasza Apostoła



B. Morando, 1587-98



stanowi odwzorowanie układu urbanistycznego miasta w 15-krotnym pomniejszeniu



symbolizowała Civitas Dei - Miasto Boga



Styl związany z tzw. Renesansem lubelskim



katedra o typie bazylikowym, z wyższą nawą główną ze sklepieniami kolebkowymi oraz lunetami, sięgającą 20
m, oraz niższymi nawami bocznymi. Dziś prowadzą do niej 3 wejścia – poza głównym od zachodu, również 2
boczne przez dawne kaplice (od północy i południa)



Jej wnętrze zaskakuje gotycką jeszcze wzniosłością oraz prostym rytmem okien i wysmukłych filarów.
Najcenniejszym w niej zabytkiem jest srebrne rokokowe tabernakulum, dzieło złotników wrocławskich.



Dekoracje sklepień, naw i kaplic wykonano w latach 1618-30



Wnętrze katedry pełne jest pięknych dekoracji i obrazów.



Sklepienia udekorowane są listwami sztukateryjnymi o układzie geometrycznym



Wewnątrz znajduje się 9 kaplic, po 4 w obu niższych nawach bocznych, oraz jedna przy prezbiterium (po jego
prawej stronie). Poszczególne kaplice, bogate w cenne obiekty, ołtarze, obrazy, poświęcone są różnym postaciom
i osobom:



ściana północna- XIX-wieczne obrazy przedstawiające Jana Zamoyskiego i jego syna Tomasza



ściany prezbiterium- 4 płócienne obrazy (życie Tomasza Apostoła i Jezusa)



W ołtarzu głównym znajdują się 4 figury przedstawiające świętych apostołów Piotra i Pawła oraz patronów
fundatora kolegiaty św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelistę

Dzwonnica katedry

Infułatka

PA ŁA C Z AM OYS KIC H



wzniesiony w latach 1579-86, po zachodniej stronie miasta



projekt B. Morano



oddzielny od miasta własnymi obwarowaniami (pierwsze el.
fortyfikacji w mieście)



do pałacu prowadziły dwuskrzydłowe schody; nad całym
kompleksem górowała wieża z tarasem zwana belwederem



w bliskim sąsiedztwie wzniesiono piętrowe oficyny



w 1658 r. rezydencja spłonęła, odbudowano ją w późnobarokowym
stylu

ARSENAŁ



pierwszy arsenał- lata 1582-83; projekt B. Morando



północno-zachodnia część miasta przy pałacu



Zamoyski zgromadził kolekcję broni różnego rodzaju. Większość
militariów pochodziła z łupów wojennych (wojna z Moskwą) oraz z
licznych wypraw hetmana



podarunki od różnych miast i osobistości



Głównym przeznaczeniem zbrojowni było przechowywanie dział i
pozostałej broni w czasie pokoju. Obok funkcji magazynowych
Arsenał pełnił funkcję muzeum chwały oręża polskiego i zwycięstw
Jana Zamoyskiego.



drugi budynek 1630- na południe od pałacu, w pobliżu bastionu III



0oczątkowo posiadał jedną kondygnację, drugą dobudowano w I
poł. XIX wieku podczas modernizacji zamojskiej twierdzy. Wówczas
przebudowany został w stylu klasycystycznym

BRAMA SZCZEBRZESKA



Zaprojektował ją B. Morando; 1603-1605



przebudowa: 1770-71



wzbogacona o attykę rokokową z kamiennymi wazonami i rzeźby św.
Floriana i św. Michała Archanioła.



przebudowa: 1821-25



pozbawiono attyk z wazonami i figur oraz zmieniono dach na
klasyczny płaski. Figura św. Floriana trafiła na cmentarz obok
kolegiaty a w czasie okupacji została zniszczona przez hitlerowców.
Druga z rzeźb- św. Michała Archanioła trafiła na posesję przy ul.
Ogrodowe