ZAMOŚĆ- MIASTO
IDEALNE
Małgorzata Mac
Miasta idealne powstawały głównie w okresie renesansu
Renesansowe miasto projektowano na planie idealnie symetrycznym,
który nie ma wiele wspólnego ze strukturą kształtowaną przez
bieżące potrzeby miejskiego życia. Jego wszystkie budynki mają
klasyczne elementy: arkady oraz kolumnady.
Założenia miasta idealnego:
powinno leżeć nad rzeką aby zabezpieczyć transport towarów i
odpowiednią higienę ludzi;
ma być zbudowane na dwóch niezależnych od siebie poziomach: poziom
niższy, który służy do obsługi wszelakiej działalności, zaś poziom wyższy
służy szlachcie i mieszczaństwu aby bez przeszkód mogli poruszać się po
mieście;
poniżej tych poziomów znajdują się kanały żeglowne dla
ułatwienia komunikacji i transportu;
szerokość ulic powinna stanowić co najmniej połowę wysokości
przyległych pałaców;
jego piękno powinno być symbolem funkcjonalności.
ZAŁOŻENIE MIASTA
Jan Zamoyski zlecił zaprojektowanie miasta architektowi Bernardo
Morando
1580- Zamoyski wydał akt lokacyjny gwarantujący prawa miejskie
budowa trwała 20 lat
Koncepcje antropomorficzne:
głowa→ pałac Zamoyskich
kręgosłup → ul. Grodzka, przecinająca Rynek Wielki ze wschodu na zachód
w kierunku pałacu
ramiona → ulice poprzeczne
organy wewnętrzne → Rynek Solny i Rynek Wodny
płuca → akademia, katedra
serce → Ratusz
nogi i ręce → bastiony służące do obrony
domy mieszkalne o 2 lub 3 kondygnacjach zyskały jednolity charakter
architektoniczny
dookoła rynku powstały domy podcieniowe
obszar miasta ujęty w zwarty wieniec obwarowań o kształcie
siedmiokąta
motywy renesansowe: attyki, podcienia
PLAN MIASTA
RYNEK WIELKI
po każdej stronie zabytkowe kamienice
ratusz- nie w centrum, ale w jego północnej pierzei, po stronie
zachodniej; posiada 52-metrową wieżę zegarową oraz szerokie,
wachlarzowe schody dobudowane w XVIII w.
Od zachodniej i wschodniej pierzei rynku biegną po 3 ulice,
natomiast w osi północ-południe po jednej
We wszystkich pierzejach rynku znajduje się 8 kamienic (poza
północną z ratuszem), spośród których większość posiada różne
nazwy, związane z ich dawnymi właścicielami i obiektami, jakie
mieściły
Rynek Wielki- widok od południa
Południowa pierzeja Rynku Wielkiego w
Zamościu
Pierzeja zachodnia
pierzeja północna
Ratusz
Budowę pierwszej formy ratusza rozpoczęto w roku 1591
na linii kamienic północnej pierzei; podobnie jak one posiadał po tej
stronie podcienia. Na początku XVII w. wieżę, której groziło
zawalenie, umocniono dodatkowo solidnymi skarpami.
przebudowa: 1639-51
został wówczas rozbudowany (na sąsiednich od wschodu i zachodu
parcelach oraz do środka rynku) i podwyższony (dobudowano
trzecią kondygnację), ozdobiono go attykami, małymi wieżyczkami w
narożach oraz różnymi ornamentami w stylu manierystycznym. Jego
wystrój uzupełniono łagodnymi pilastrami oraz
pustymi niszami między oknami obu pięter i na attykach, również
typowymi dla manieryzmu, z arkadą w formie muszli
dwuskrzydłowe schody dobudowano w latach 1767-70
widok z ulicy Solnej
Portal wejściowy do ratusza pomiędzy skarpami wieży
kamienice ormiańskie
manierystyczno-barokowe
Ta część Zamościa została przyznana przez Jana
Zamoyskiego Ormianom, stąd nazwa ulicy oraz kamienic. Powstały
one głównie w połowie XVII wieku i podobnie jak w pozostałych
pierzejach Rynku posiadają podcienie
Szczególny wygląd ma 5 kamienic na prawo od ratusza - są
ozdobione płaskorzeźbami, fryzami, ornamentami oraz attykami,
jakie przywrócono podczas renowacji Starego Miasta w latach
70. XX w.
Rynek Solny
Rynek Wodny
Akademia Zamojska
1594- założenie przez Zamoyskiego
Budynek dawnej Akademii Zamojskiej powstał w latach 1639-48 w
stylu wczesnobarokowym na wzór kolegiów jezuickich
Budynek pierwotnie mieścił sale wykładowe, stancje, mieszkania
profesorskie, bibliotekę i drukarnię
przebudowa: 1752-65 w stylu późnego baroku i rokoka
usunięto attyki i zbudowano modny dach mansardowy.
Elewacje uzyskały ciepłą jasnożółtą kolorystykę z
czerwonymi lizenami i płycinami między- i podokiennymi.
Dzisiejszy skromny wygląd Akademii został jej nadany w I
poł. XIX wieku. Skuto wtedy m.in. ozdobne gzymsy, portale,
obramienia okienne, dekoracyjny fryz oraz zamurowano arkady na
dziedzińcu.
Założenie zachowało jednak charakterystyczną formę, o niemal
identycznych wymiarach każdego boku, z wewnętrznym
dziedzińcem.
synagoga
1610-1620
najlepiej zachowana późnorenesansowa synagoga w Polsce
W drugiej połowie XVII wieku, do ścian północnej oraz południowej
dobudowano dwie przybudówki, mieszczące babińce. W XVIII
wieku dodano przedsionek łączący synagogę z domem kahalnym.,
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie kwadratu, w
stylu polskiego, późnego renesansu. Po dobudowaniu babińców, plan
przybrał formę prostokąta o wymiarach 11,6 na 12,2 metra. Budynek
centralny wieńczy grzebieniasta attyka, zasłaniająca tzw. dach
pogrążony.
katedra zmartwychwstania pańskiego i św. Tomasza Apostoła
B. Morando, 1587-98
stanowi odwzorowanie układu urbanistycznego miasta w 15-krotnym pomniejszeniu
symbolizowała Civitas Dei - Miasto Boga
Styl związany z tzw. Renesansem lubelskim
katedra o typie bazylikowym, z wyższą nawą główną ze sklepieniami kolebkowymi oraz lunetami, sięgającą 20
m, oraz niższymi nawami bocznymi. Dziś prowadzą do niej 3 wejścia – poza głównym od zachodu, również 2
boczne przez dawne kaplice (od północy i południa)
Jej wnętrze zaskakuje gotycką jeszcze wzniosłością oraz prostym rytmem okien i wysmukłych filarów.
Najcenniejszym w niej zabytkiem jest srebrne rokokowe tabernakulum, dzieło złotników wrocławskich.
Dekoracje sklepień, naw i kaplic wykonano w latach 1618-30
Wnętrze katedry pełne jest pięknych dekoracji i obrazów.
Sklepienia udekorowane są listwami sztukateryjnymi o układzie geometrycznym
Wewnątrz znajduje się 9 kaplic, po 4 w obu niższych nawach bocznych, oraz jedna przy prezbiterium (po jego
prawej stronie). Poszczególne kaplice, bogate w cenne obiekty, ołtarze, obrazy, poświęcone są różnym postaciom
i osobom:
ściana północna- XIX-wieczne obrazy przedstawiające Jana Zamoyskiego i jego syna Tomasza
ściany prezbiterium- 4 płócienne obrazy (życie Tomasza Apostoła i Jezusa)
W ołtarzu głównym znajdują się 4 figury przedstawiające świętych apostołów Piotra i Pawła oraz patronów
fundatora kolegiaty św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelistę
Dzwonnica katedry
Infułatka
PA ŁA C Z AM OYS KIC H
wzniesiony w latach 1579-86, po zachodniej stronie miasta
projekt B. Morano
oddzielny od miasta własnymi obwarowaniami (pierwsze el.
fortyfikacji w mieście)
do pałacu prowadziły dwuskrzydłowe schody; nad całym
kompleksem górowała wieża z tarasem zwana belwederem
w bliskim sąsiedztwie wzniesiono piętrowe oficyny
w 1658 r. rezydencja spłonęła, odbudowano ją w późnobarokowym
stylu
ARSENAŁ
pierwszy arsenał- lata 1582-83; projekt B. Morando
północno-zachodnia część miasta przy pałacu
Zamoyski zgromadził kolekcję broni różnego rodzaju. Większość
militariów pochodziła z łupów wojennych (wojna z Moskwą) oraz z
licznych wypraw hetmana
podarunki od różnych miast i osobistości
Głównym przeznaczeniem zbrojowni było przechowywanie dział i
pozostałej broni w czasie pokoju. Obok funkcji magazynowych
Arsenał pełnił funkcję muzeum chwały oręża polskiego i zwycięstw
Jana Zamoyskiego.
drugi budynek 1630- na południe od pałacu, w pobliżu bastionu III
0oczątkowo posiadał jedną kondygnację, drugą dobudowano w I
poł. XIX wieku podczas modernizacji zamojskiej twierdzy. Wówczas
przebudowany został w stylu klasycystycznym
BRAMA SZCZEBRZESKA
Zaprojektował ją B. Morando; 1603-1605
przebudowa: 1770-71
wzbogacona o attykę rokokową z kamiennymi wazonami i rzeźby św.
Floriana i św. Michała Archanioła.
przebudowa: 1821-25
pozbawiono attyk z wazonami i figur oraz zmieniono dach na
klasyczny płaski. Figura św. Floriana trafiła na cmentarz obok
kolegiaty a w czasie okupacji została zniszczona przez hitlerowców.
Druga z rzeźb- św. Michała Archanioła trafiła na posesję przy ul.
Ogrodowe
S
T
A
R
A
B
R
A
M
A
L
U
B
E
L
S
K
A
1
5
8
2
-8
5
NOWA BRAMA LUBELSKA 1821-22
STARA BRAMA LWOWSKA 1597-99
NOWA BRAMA LWOWSKA L.20 XIX W.
Nadszaniec
w formie potężnych gmachów ceglano-kamiennych, służących za
działobitnie. Zostały wzniesione przy bastionach
w latach 1825-30 według projektu gen. J. Malletskiego
w stylu surowej, klasycyzującej architektury francuskiej