Hans Berner, Współczesne kierunki pedagogiczne

 

(w): Pedagogika. Podstawy nauk o wychowaniu.

Tom 1, GWP, Gdańsk 2006, s. 195 – 244.

 

 

*Antropologia pedagogiczna

 

*Analityczno – empiryczna nauka o wychowaniu

 

*Krytyczna nauka o wychowaniu

 

*Neokonserwatyzm pedagogiczny

 

*Psychologia i pedagogika humanistyczna

 

*Antypedagogika

 

*Konstruktywizm

 

 

Nazwa

kierunku

Przedstawi-

ciel(e)

Główne tezy

Antropologia
pedagogiczna

(powiązana z

filozofią

egzystencjalną)

Otto Fryderyk
Bollnow

(

1903 -1991)

Analiza niestałych form wychowania:
kryzys, spotkanie

Szkoła jako miejsce osobistych

spotkań; procesy kształcenia i

spotkania uzupełniają się;

stworzenie dziecku poczucia

bezpieczeństwa

Analityczn

o –

empiryczna

nauka o

wychowaniu

Wolfgang

Brzezink

a

(

ur.1928)

Pedagogika naukowa pomijająca element

teleologiczny; zwolennik jasnych pojęć w

pedagogice, np. wychowanie:

„działania społeczne, poprzez które ludzie
starają się w jakikolwiek sposób trwale

ulepszyć strukturę psychicznych skłonności

innych ludzi bądź utrzymać komponenty

uznane za wartościowe, lub też zapobiegać

powstaniu skłonności, które są uznawane z

szkodliwe”.

Krytyczna

nauka

o
wychowani

u

(Szkoła

Frankfurck

a)

Theodor

Adorno

(1903-1969)

oraz:

-Maks Horkheimer
-Herbert Marcuse
-Erich Fromm
-Jurgen
Habermas
(druga generacja
Szkoły
Frankfurckiej)

Fazy rozwoju teorii krytycznej:

1.krytyka rzeczywistości; wyzwolenie

go ze zniewalających

warunków(społecznych); zniesienie

niesprawiedliwości społecznej

2.w okresie Niemiec faszystowskich:
próba wyjaśnienia „dlaczego

ludzkość zamiast wkroczyć w stan

prawdziwie ludzki, popada w

nowego rodzaju barbarzyństwo”
(Adorno, Horkheimer)

-instrumentalizacja ,

uprzedmiotowienie człowieka

3.kontynuacja i rekonstrukcja

dziedzictwa teorii

krytycznej(Habermas)

c.d.

Krytyczna

nauka

o

wychowaniu

Niedouczone społeczeństwo(połowiczność

wykształcenia); rola szkoły we wzmacnianiu

zdolności autorefleksji i autonomii uczniów;

wychowanie do dojrzałości, sprzeciwu,

stawiania oporu, krytycznego analizowania

rzeczywistości społecznej. Wychowanie do

dojrzałości społecznej, wolnego od

okrucieństwa i przemocy

Aby nie powtórzył się Oświęcim!

Neo

konserwatyzm

pedagogiczny

Hermann

Lubbe

(ur.1926 )

Christa

Meves

Rekcja a na ruch z lat 1966-1974

domagający się większej demokracji,

lepszego kształcenia, odwagi

utopijnego myślenia – reakcja na
„rewolucję kulturalną”, „skutek

rozprawienia się z

rozczarowaniem”.

Konferencje naukowe, na których

ostro krytykowano stan polityki

oświatowej Niemiec oraz cele

wychowania

emancypacyjnego(dojrzałości,

umiejętności krytykowania, żądania

szczęścia itd…)

Psychologia

i

pedagogika

humanistycz
na

Carl
Rogers

(1902 –
1987)

Protest przeciwko wojnie w Wietnamie,

walka o prawa kobiet, czarnoskórych i

Indian.Obrona prawdziwości,

autentycznych spotkań, wyrażania uczuć.
Tezy psychologii humanistycznej:

-w centrum jest osoba przeżywająca

-nacisk na cechy człowieka: zdolność

wyboru, kreatywność,

samourzeczywistnianie….

-poszanowanie wartości i godności

człowieka

-rozwój wewnętrznego potencjału

człowieka

Terapia dialogu(wzajemne zaufanie

pomiędzy klientem a terapeutą)

Nauczyciel – doradca, pomocnik,

terapeuta, mający zaufanie do ucznia,

zapewniający odpowiedzialność i wolność w

klasie, wiara w naturalne skłonności do

chęci uczenia się dziecka

Antypedago

gika

Ekkehard

von

Braunmuhl

Hubertus

von

Schoenbec
k

Alce Miller

-Żaden człowiek nie potrzebuje

wychowania

-Żaden dorosły nie jest odpowiedzialny

z dzieci !

-Kto kocha dzieci, ten ich nie

wychowuje !

 

Zbiór myśli antypedagogicznych

 
*Przekonanie, że człowiek od narodzenia czuje, co jest dla niego najlepsze:

człowiek nie jest istotą wybrakowaną, lecz istotą cudowną ( kompetentne
dziecko );

*Nie istnieje nawet najmniejsza odpowiedzialność za innych, lecz tylko

odpowiedzialność za siebie samego: postawa pedagogiczna jest określana jako
destruktywna „kradzież odpowiedzialności”;

*Młodzież nie potrzebuje wychowania: człowiek nie jest homo educandus
*Akty wychowawcze nie prowadzą do zamierzonego celu;
*Dorośli potrzebują wychowania ( w sensie odczuwania potrzeby wychowywania);

wykorzystują wychowanie swoich

dzieci do tego, aby móc im przekazać dalej cierpienia zadane im samym w

dzieciństwie;

*Zamiast wychowania – postulat postawy towarzyszenia i wspierania związanej

z szacunkiem, respektem, tolerancją i gotowością dorosłych do
nauki.

*Konstruktywizm i pedagogika konstruktywistyczna

 

Paul Watzlawick, Wynaleziona rzeczywistość, 1981.

 

„Jeśli myślimy, że coś wiemy, to skąd to

wiemy?”

 

Wg konstruktywistów ludzie nie są świadomi swego aktu

odkrywania , dlatego nie wiedzą, że to, co znalezione,

w zasadzie odpowiada temu, co wynalezione.

W rzeczywistości rzeczywistość jest całkiem inna.

Prekursorzy idei konstruktywizmu(lata 70 –te XX w.)

– chilijscy neurobiolodzy:

 

Humberto Maturalna

Francisco Ravela

 

Poznanie jako fenomen biologiczny –

… „poznanie zobowiązuje do postawy ciągłej czujności wobec pokusy

pewności. Zobowiązuje nas do zrozumienia tego, iż nasza pewność

nie jest dowodem rzeczywistości, że świat, jaki widzi każdy, nie jest

tym światem, lecz światem jaki tworzymy razem z innymi.

Zobowiązuje nas do zrozumienia, że świat zmieni się tylko wtedy, gdy

będziemy żyć inaczej. Zobowiązuje nas do tego, że jeśli wiemy, że

wiemy, nie możemy udawać wobec siebie i wobec innych, że nic nie

wiemy”

(U. Maturana, (w): H.Berner, s. 204).

Konstruktywizm:

 

-przejście od starego do nowego obrazu świata

 

-przejście od zdeterminowanego lub mechanicznego obrazu

świata, z podziałem hierarchicznym, opierającego

się na centralnym sterowaniu, na racjonalności i kontroli ,

w kierunku niezdeterminowanego, probabilistycznego,

zdecentralizowanego obrazu świata, składającego się z

wielu małych, prostych cząstek tworzących sieci, o

częściowo stałych, częściowo zmiennych przebiegach, ale

zawsze jedynie w ograniczonym stopniu przewidywalnych

(

E. Terhart,(w): H. Berner, s.205).

-otwartość , nieuchwytność, pluralizm

postrzegania świata; uznanie
jakościowo różnych form konstrukcji
rzeczywistości ( jako
wiedzy ogólnej i jako sztuki, jako
„dokładnej” nauki przyrodniczej i
jako mitu, jako technologii
komputerowej i jako intuicji)

(H. Siebert, (w): H. Berner, s. 205)

 

 

*Kluczowe kompetencje konstruktywistyczne

 
-Refleksyjne korzystanie z wiedzy i niewiedzy;
 
-Otwartość na różnice, obcość, pluralizm;
 
-Tolerowanie rozbieżności w sytuacji dylematów, paradoksów i niepewności;
 
-Wrażliwość kontekstualna na strategie myślenia i rozwiązywania

problemów;

-Zdolność i gotowość do obserwacji;
 
-Gotowość do stałej kontroli własnych konstruktów;

-Odpowiedzialne postępowanie z własną i obcą emocjonalnością;
 
-Umiejętność oraz gotowość do postrzegania i akceptowania

innych perspektyw;

 
-Otwartość na publiczne tematy i zasadnicze problemy;
 

-Autoafirmacja jako efekt postrzegania własnej odpowiedzialności

(H. Siebert, (w): H. Berner, s. 206).

 
 
 
 

  

 

Pedagogika konstruktywistyczna

 

Ernst von Glasersfeld

(1917)

 

Horst Siebert

 

“Filozofia uczenia się oparta na założeniu, że przez analizę naszych

doświadczeń konstruujemy własne rozumienie świata, w którym

funkcjonujemy

(S. Juszczyk, s. 770)

 

Źródła naukowe:

-cybernetyka ( Heine von Foerster)

-psychologia rozwojowa i komunikacyjna

J. Piaget 1896 – 1980, Lew Wygotski,

Jerome S. Bruner, S. Papert )

-psychologia poznawcza(Ernst von Glasersfeld)

-biologia

-teoria systemowa (Niklas Luhmann)

 

Wpływ poglądów Jeana Piageta –

działania, pojęcia i operacje

pojęciowe są użyteczne wtedy, gdy

pasują do celów lub opisów, do

których ich używamy.

 

 

 

Podstawowe zasady:

 
*Wiedza nie jest przyswajana pasywnie- ani przez narządy zmysłów, ani

przez komunikację;

 
*Wiedza jest aktywnie tworzona przez myślący podmiot;
 
*Funkcja poznania ma charakter przystosowawczy, jest ukierunkowana na

zgodność lub użyteczność;

 
*Poznanie służy organizacji doświadczenia świata przez podmiot, a nie

„poznaniu” obiektywnej rzeczywistości ontologicznej (

E. Glasersfeld,(w):

H.Berner, s.241).

 

E. von Glasersfeld a koncepcja uczenia się

Uczeń nie jest odbiorą wiedzy wtłaczanej do jego świadomości

przez jakąś „zewnętrzną rzeczywistość”.

 
Za Platonem uważa, że każda osoba ma kontakt jedynie z tymi

wrażeniami, które docierają do niego przez organy zmysłowe;
zadaniem uczącego się jest konstruowanie na podstawie tych
wrażeń zmysłowych pewnego zasobu wiedzy. Wiedza ta ma mu
pomóc przystosować się do środowiska, w którym się znajduje.

Teza(kontrowersyjna):nie mamy podstaw aby wierzyć w

jakąkolwiek formę obiektywnej rzeczywistości zewnętrznej.

Każdy z nas wg. Glasersfelda, w subiektywny

sposób konstruuje funkcjonalnie adekwatny
zestaw przekonań, nie mogą one jednak zostać
uznane za obiektywnie reprezentujące
rzeczywistość zewnętrzną, istniejącą poza
naszym aparatem poznawczym(za Kantem)

Inne osoby konstruują w swój sposób struktury.

Nauczyciele nie powinni więc zakładać, że sposób
w jaki rozumieją uczniowie, przypomina proces

typowy dla nich.

 
Postawa nauczyciela – konstruktywisty przypomina nauczyciela –

progresywistę (J.Dewey);

 
- uczniowie będą aktywnie angażować się w interesujące i ważne dla nich

problemy;

-będą dyskutować ze sobą i z nauczycielem;
-będą poszukiwać odpowiedzi w sposób aktywny, a nie bierny;
-będą dysponować wystarczającym czasem na refleksje;
-będą mieć sposobność do przetestowania lub oceny skonstruowanej przez

siebie wiedzy;

-będą poważnie zastanawiać się nad konstrukcjami stworzonymi przez innych

uczniów i nauczyciela

( D.C. Philips, J. F. Solis, s.76 - 79 ).

 
 

Konstruktywizm a dydaktyka

 

Zasady:

 
1)Uczenie się jest poszukiwanie znaczeń , dlatego musi się

rozpocząć od problemów, wokół których uczący się będą
aktywnie próbować konstruować znaczenie;

 
2)Znaczenie wymaga zrozumienia zarówno całości, jak i jej

części, które z kolei muszą być rozumiane w kontekście
całości;

 

3)Do efektywnego nauczania konieczne jest poznanie

i zrozumienie modeli mentalnych, które uczący się
wykorzystują do postrzegania, percypowania świata
i założenia, które przyjmują do budowy tych
modeli;

4)celem uczenia się jest dla jednostki konstruowanie jej

własnego znaczenia, a nie jedynie zapamiętywanie tylko
„dobrych” odpowiedzi i wydawanie jakichś znaczeń.
Edukacja jest tu interdyscyplinarna, drogą pomiaru
edukacyjnego pozostaje umożliwienie oszacowania części
procesu uczenia się, zapewniając, przez dostarczenie
uczącym się niezbędnych informacji, wysoką jakość procesu
uczenia się

(S. Juszczyk, s. 770 – 771).

 

*Konsekwencje w/w punktu widzenia:

 
W procesie nauczania należy skupić się na

uczącym się, ale nie w ujęciu klasowo –
lekcyjnym.

Nie ma wiedzy niezależnej od znaczenia

związanego z doświadczeniem ( konstruowanym
) uczącego się lub społeczności uczących się

(S.

Juszczyk, s, 771).

 

*Konstruktywizm a proces uczenia się:

 

Uczenie się:

Uczenie się jest procesem aktywnym

w którym uczący się wykorzystuje zmysły w celu

konstruowania znaczeń o świecie fizycznym i
społecznym(podobnie jak u J. Dewy’a); jest to
proces, który wprowadza aktywnego uczącego się
w otaczającą rzeczywistość

 
2)Ludzie poznają, w jaki sposób się uczą: 
uczenie się zawiera zarówno konstruowanie

znaczeń, jak i konstruowanie systemów znaczeń; 

 
3)Decydującym działaniem w konstruowaniu

znaczenia jest umysł; konstruowanie odbywa
się w mózgu. Działanie fizyczne, własne
doświadczenia mogą być konieczne w uczeniu
się, szczególnie w przypadku dzieci, lecz nie są
wystarczające;

4)Uczenie wprowadza język, a język, którym się

uczący posługuje, wpływa na jego uczenie się;

5) Uczenie się jest czynnością społeczną: uczenie

się jest wewnętrznie i gruntownie związane z ludźmi;

 
6)Uczenie się ma charakter kontekstowy:
Nie można uczyć się odizolowanych faktów i teorii w

eterycznym, abstrakcyjnym miejscu. Człowiek uczy się
w relacji do tego, co już wie, w co wierzy, co składa się
na całokształt jego życia i doświadczenia;

 

7)Aby się uczyć, potrzebna jest wiedza wstępna; nie

jest możliwa asymilacja nowej wiedzy bez posiadania
pewnej struktury rozwiniętej w wyniku budowy wiedzy
poprzedniej. Im więcej już wiemy, tym łatwiej możemy się
uczyć dalej. Nawiązywanie do wiedzy uprzedniej uczącej się
osoby; 

8) Uczenie się wymaga czasu, nie jest natychmiastowe.

Aby się dobrze nauczyć powinniśmy dokonać wielostronnej
analizy problemu, rozważyć , opisać, rozwiązać go, a
rozwiązania starać się sensownie wykorzystać w celowo
dobranych kontekstach;

9)Motywacja jest kluczowym składnikiem uczenia

się

(S. Juszczyk, s. 782).

Program nauczania:

 

Domaganie się eliminacji standaryzowania programu uczenia się. Promocja

wykorzystania programów dostosowanych do wstępnej wiedzy uczących się.
Podkreślenie wagi zagadnienia kształtowania umiejętności twórczego
rozwiązywania problemów.

 

Proces nauczania:

 
Nauczyciel powinie skupić się na tworzeniu związków między faktami i

stymulować proces rozumowania u uczących się. Powinien dostosować swoje
strategie nauczania do odpowiedzi uczących się oraz zachęcić ich do
analizowania, interpretacji oraz przewidywania otrzymania nowych informacji.
Ekspansywny dialog z uczniami(

S. Juszczyk, s. 771- 772)

 

Rola nauczyciela

 
-stawia problemy
 
-przedstawia surowe fakty, pierwotne źródła informacji i interaktywne

materiały, które sprzyjają

realizacji doświadczeń
 
-monitoruje postępowanie badawcze
 
-wskazuje uczącemu się kierunki dociekań
 
-promuje nowe struktury myślenia ,uczy, jak się uczyć, jak rozwiązywać

problemy, jak rozumować(uczenie się generatywne), uczy
współdziałania i współpracy

 

(S. Juszczyk, s. 771, 782)

Podsumowanie:

Kluczowe zasady konstruktywizmu:

 
1)Sytuacyjne uczenie się-
uczenie się jest zależne od kontekstu, stąd kognitywne doświadczenia sytuowane

w środowiskach autentycznych działań, takich , jak: uczenie się przez tworzenie
projektu, kognitywne praktyki lub uczenie się poprzez indywidualne przypadki,
skutkują w bogatszych i bardziej pełnych znaczeń doświadczeniach edukacyjnych;

2) Społeczny kontekst wiedzy -
Proces, w którym uczący się tworzą i weryfikują swoje konstrukty w dialogu zarówno

z innymi jednostkami jak i społeczeństwem;

3)Współpraca-
jako sedno działań edukacyjnych, warunek zaistnienia dyskusji, ustalającej

koncensus i weryfikację wiedzy.

 

Konstruktywizm

i pedagogika konstruktywistyczna -literatura

 

-Hans Berner, Współczesne kierunki pedagogiczne
(w): Pedagogika. Podstawy nauk o wychowaniu. Tom 1, GWP, Gdańsk 2006, s. 195 –

244.

 
-Gerd Mietzel, Psychologia kształcenia, (w): Pedagogika. Pedagogika wobec

edukacji, polityki

oświatowej i badań naukowych, Tom 2, GWP, Gdańsk 2006 s, 253 – 291.
 
- D.C. Philips, J. F. Solis, Podstawy wiedzy o nauczaniu, GWS, Gdańsk 2003 .
 
-Stanisław Juszczyk, Konstruktywizm w nauczaniu, (w): Encyklopedia Pedagogiczna

XXI w.

Red. T. Pilch, Wyd. Żak, tom II, s. 770 – 783.