Kultura

późnego

średniowiecza

Na skutek zmian w wojskowości,

nowych taktyk, a przede

wszystkim zastosowania broni

palnej, zmienił się ideał

rycerza.

W XII i XIII wieku dominował

wizerunek rycerza

szlachetnego, gardzącego

majątkiem i bogactwami,

uwielbiającego turnieje i walki

w obronie religii oraz honoru.

W XIV i XV wieku ideał rycerza

zmienia się, a nowy stanowi

rycerz – szlachcic, posiadacz

ziemi i licznych majątków.

Rycerz XVII w

Rycerz XV w

Kryzys ideału

rycerza

Wraz ze zmianą ideału rycerza nastąpił

koniec wypraw krzyżowych. Rycerze

–szlachcice posiadający własne

majątki niechętnie opuszczali je, by

udać się na krucjatę.

Upadek ruchu krucjatowego osłabił

zakony rycerskie. Jedynie zakon

krzyżacki w XIV wieku przeżywał

okres świetności.

Upadek

krucjat

W XIV i XV wieku w większości krajów

europejskich nastąpił wzrost znaczenia

stanu mieszczańskiego, bogacącego się na

wymianie handlowej z krajami Bliskiego

Wschodu. Największą rolę odgrywały

Mediolan, Genua, Piza, Wenecja, Florencja.

Miasta te przekształciły się republiki miejskie,

w których największe znaczenie miały

najbogatsze rody kupieckie i bankierskie.

Wzrost znaczenia

mieszczaństwa

Duchowieństwo zaniepokojone

zmianami zachodzącymi w

społeczeństwie i gospodarce

stopniowo odchodziło od

ascetycznego trybu życia. Niektórzy

przedstawiciele hierarchii kościelnej

zaczęli prowadzić wystawny tryb

życia. Podobnie jak możni posiadali

pałace i liczną służbę, zajmowali się

sztuką.

Kościół w XIV i XV

wieku

Wielu duchownych jednak

sprzeciwiało się stosunkom

panującym w Kościele.

Jednym z nich był

Girolamo Savonarola –

przeor dominikanów we

Florencji. Jego kazania i

działanie zaowocowało

wygnaniem rodziny

Medyceuszy z Florencji oraz

powołaniem do życia milicji

tępiącej nieobyczajny tryb

życia. Jednak jego fanatyzm

z czasem potępiono, a w

1498 r., kiedy do miasta

wrócili Medyceusze,

Savonarolę i jego

zwolenników stracono.

Girolamo

Savonarola

Schyłek stylu gotyckiego najwcześniej

nastąpił na zachodzi i południu Europy. W

Polsce i w Niemczech święcił triumfy az do

XVI wieku.

XIII wiek to okres wielkich katedr, w XIV

wieku tendencja do budowania strzelistych

budowli powoli zanikała. Nastąpił ostatni

etap rozwoju sztuki gotyckiej- tzw. gotyk

płomienisty.

Schyłek sztuki

gotyckiej

Cechy stylu:

•

majestat budowli ;

•

bogactwo zdobień;

•

dekoracyjność
sklepień ;

•

budownictwo
świeckie: ratusze,
sukiennice, szpitale,

Katedra w Rouen

Gotyk

płomienisty

W XIV i XV wieku rzeźba przestała być

częścią architektury i stała się

samodzielnym dziełem.

Najczęstszym tematem rzeźbiarzy były

sceny i postacie religijne – Madonna z

Dzieciątkiem, Ukrzyżowany Chrystus, czyli

tzw. pieta lub postacie świętych.

Rzeźby był bardzo realistyczne, wykonywane

z kamienia, drewna lub metalu. Te bardziej

ozdobne przeznaczone były dla kościołów i

pałacowych kaplic.

Rzeźba u schyłku

średniowiecza

Wit Stwosz (1447 lub

1448-1533), niemiecki
rzeźbiarz, grafik i malarz,
wybitny przedstawiciel
późnego gotyku.
Prawdopodobnie
pochodził z miejscowości
Horb nad Neckarem w
Szwabii. Autor wielu
wybitnych prac
gotyckich.

Ołtarz Wita Stwosza

Wit

Stwosz

W XV wieku rozkwit przeżywa malarstwo.

Nadal panuje moda na tematy religijne, jak

Madonna, sceny ukrzyżowania i Sądu

Ostatecznego, ale pojawiają się też

pierwsze postacie mecenasów sztuki,

fundatorów, elementy pejzaży i wnętrza

domów.

Malarstw

o

Hans Memling, Memlinc ( 1435

– 1494) – malarz niderlandzki

niemieckiego pochodzenia,

jeden z najważniejszych

przedstawicieli wczesnego

odrodzenia w Europie. Obrazy

Memlinga nacechowane są

liryzmem, spokojem, czystym

i harmonijnym kolorytem oraz

miękkim modelunkiem,

manierą wysmuklania ciał i

wielością szczegółów.

Hans

Memmling

Unie

polsko-

litewskie

w XIV i XV

wieku

W 1370r. Zmarł Kazimierz

Wielki-ostatni męski

przedstawiciel rządzącej

lini Piastów. Mimo ustaleń

testamentu zmarłego

monarchy, dotyczących

objęcia rządów w Polsce

przez jego wnuka,

możnowładztwo nie

dopuściło do wykonania

woli króla. Zgodnie z

umową w Wyszehradzie

tron polski objął Ludwik I,

król Węgier z dynastii

Andegawenów.

Andegawe

nowie

Unia z Węgrami nie przyniosła Polsce

żadnych korzyści politycznych, wbrew

przyjętym zobowiązaniom nowy władca

nie podjął żadnych działań w kierunku

odzyskania Pomorza.

W 1374r. Wydał w Koszycach przywilej dla

szlachty, w zamian za obietnicę uznania

praw do tronu jednej ze swoich córek.

Po śmierci Ludwika I (1382) szlachta nie

zgodziła się na sukcesje starszej córki

króla – Marii. Głównym powodem były

zaręczyny z Zygmuntem Luksemburskim.

Tron polski objęła młodsza córka Ludwika

– Jadwiga.

W 1384r. Odbyła się

koronacja Jadwigi na

króla Polski, co

spowodowało zerwanie

dotychczasowej unii z

Węgrami. Obejmując

tron Jadwiga była

zaręczona z księciem

austriackim Wilhelmem

Habsburgiem. Nie był

on popularny toteż

panowie polscy zmusili

młodą królową do

zerwania zaręczyn i

małżeństwa z wielkim

księciem Litwy –

Jagiełłą.

Jadwi

ga

Litwini, zaliczający się do grupy Bałtów,

zamieszkiwali tereny nad Niemnem

(Żmudź) i nad Wolią (Auksztota). Do XII w

żyli we wspólnotach plemiennych. Twórca

państwa litewskiego został dopiero

Mendog, który w połowie XIII w.

podporządkował sobie całą Litwę. W

1250r. Zawarł chwilowy układ z

Krzyżakami, którzy usiłowali opanować

Żmudź, przyjął chrzest, a w 1253r.

koronował się na króla Litwy.Próba

chrystianizacji nie powiodła się, nastąpiło

ponowne rozbicie państwa, co nasiliło

najazdy Krzyżaków na część Litwy.

Litw

a

Ponownego zjednoczenia dokonał Giedymin

(1316-1341). Podporządkował sobie dalsze

terytorium ruskie po Prypeć i środkowy Dniepr.

Po jego śmierci państwo zostało podzielone

między dwóch synów: Olgierda (1345-1377) i

Kiejstuta (1345-1382). Olgierd kontynuował

podboje, za jego panowania w granicach Litwy

znalazła się cześć dawnego państwa

kijowskiego ze Smoleńskiem, Kijowem i

Bracławiem.

Podboje ziem ruskich dokonane przez Giedymina

i Olgierda sprawiły, że Litwa w XIV w stała się

najrozleglejszym państwem w Europie. W III

ćwierci XIV w ekspansja wschodnia uległa

zahamowaniu, poważnym problemem stały się

najazdy krzyżackie na ziemie litewskie a

Żmudź stała się nawet od nich uzależniona.

Polska i Litwa w

XV w

W Polsce myśl o połączeniu z Litwą wynikała

przede wszystkim z chęci zjednoczenia sił w

walce z zagrożeniem, jakie stwarzał dla obu

państw zakon krzyżacki. Litwa jedyne już

wówczas pogańskie państwo Europy, chciała

przyjąć chrzest, ale bez pośrednictwa

Krzyżaków, aby zaś odebrać im pretekst do

najazdów, skłaniała się w kierunku Polski.

Geneza unii polsko-

litewkskiej

W 1385 r. Doszło do

umowy między

Jagiełłą a

poselstwem

polskim. W zamian

za rękę Jadwigi i

koronę polską

Jagiełło

zobowiązywał się

do przyjęcia

chrztu,

chrystianizacji

Litwy oraz

przyłączenia jej do

Polski. Obiecał

także starać się

odzyskać utracone

ziemie przez

Królestwo Polskie.

Unia w Krewie

Pierwsze lata unii obfitowały w trudne momenty.

Polacy żądali, powołując się na akt w Krewie,

wcielenia Litwy do Polski, do czego nigdy nie doszło

ze względu na opór Litwinów, odmiennie

interpretujących akt krewski i podkreślający

państwową odrębność Litwy. Namiestnikiem Litwy

został brat stryjeczny Jagiełły, Witold, który

prowadził samodzielna politykę zagraniczną,

walcząc z Tatarami i Moskwą. Państwo litewskie

było zbyt potężne, aby podporządkować się Polsce.

Sytuację komplikowała również sprawa następstwa

tronu w Polsce. Jadwidze przyznano dziedziczne

prawo do korony jako prawnuczce Władysława

Łokietka-reprezentantce dynastii Piastów. Jadwiga

natomiast zmarła nie pozostawiając potomstwa. W

tej sytuacji interes dynastyczny Jagiellonów

nakazywał im utrzymanie odrębności Litwy, do

której mieli prawa dziedziczne. Jagiełło liczył przy

tym, że korzyści wzajemnego związku Polski z Litwą

przeważą i zachowa on tron polski za zgoda

możnowładztwa – i tak też się stało.

Polska i Litwa

PERSONALNY CHARAKTER UNII POLSKO – LITEWSKIEJ.

W 1413 r.nastąpiło prawne uregulowanie związku obu

państw.

Nowy akt unii potwierdził utrzymanie politycznej

odrębności Litwy, która odtąd stale miała mieć

własnego wielkiego księcia podległego królowi

polskiemu. Równość stron podkreślano przez

rozciągnięcie na katolickich bojarów litewskich

przywilejów szlachty polskiej, czego symbolem stało się

przyjęcie 50 rodów bojarskich do jej herbów.

Unia w Horodle

Unia polsko-litewska zmieniła w zasadniczy

sposób pozycję obu państw w Europie.

Polska Kazimiera Wielkiego była niezdolna

do samodzielnej polityki wobec Czech,

cesarstwa, jak i zakonu krzyżackiego. Litwa

w stosunkach międzynarodowych się nie

liczyła, ponieważ Ludwik Węgierski

przebywający stale na Węgrzech, interesy

polskie podporządkowywał w znacznym

stopniu polityce węgierskiej.

Wspólne państwo polsko-litewskie stało się

potęgą, co zadecydowało o przebiegu

konfliktu z Krzyżakami i innych wojen. Po

unii krewskiej państwo Kazimierza

Jagiellończyka zajmowało pozycje

mocarstwa.

ZNACZENIE

UNII POLSKO-LITEWSKIEJ

•

Władysław Jagiełło zobowiązał się odzyskać wszystkie

ziemie utracone przez Polskę,

•

Zakon Krzyżacki starał się zanegować prawdziwość chrztu

Litwy. Szerzył antypolską i antylitewską propagandę

głosząc, że Litwa jest nadal pogańska i wzywając rycerzy

Europy Zachodniej do świętej krucjaty przeciwko Litwinom,

•

Zakon Krzyżacki po zakupie Nowej Marchii odmówił Polakom

prawa do posiadania kilku pogranicznych miejscowości,

które przyłączył do Polski Kazimierz Wielki (Santok,

Osieczna, Drezdenko)

•

Krzyżacy nieprawnie otrzymali od Władysława Opolczyka

ziemię dobrzyńską. Królestwo Polskie żądało jej zwrotu.

•

Bezpośrednią przyczyną wojny było udzielenie pomocy

antykrzyżackiemu powstaniu na Żmudzi przez Jagiełłę i

Witolda

GENEZA WIELKIEJ

WOJNY

1409 - 1411

WOJCIECH KOSSAK

POSŁANNICTWO KRZYŻACKIE

Wielka wojna z Krzyżakami

Wojnę wypowiedział

wielki mistrz Zakonu –

Ulrich von Jungingen.

Jesienią 1409 r. wojska

krzyżackie spustoszyły

pogranicze

Wielkopolski i

Mazowsza. Wojska

polskie wyruszyły

spod Łęczycy w

kierunku Bydgoszczy,

którą po kilku dniach

zdobyły. Na początku

października zostaje

podpisane na kilka

miesięcy zawieszenie

broni.

Przebieg

wielkiej wojny

Działania wojenne zostają wznowione w 1410 r.

Punktem zbiórki wojsk polskich, litewskich,

tatarskich i ruskich był obóz pod Czerwińskiem.

Połączone wojska przekroczyły Wisłę pod

Czerwińskiem, po moście zbudowanym z łodzi, na

początku lipca 1410 r. i wkroczyły w granice

państwa Zakonu Krzyżackiego.

Przebieg wielkiej

wojny

Do

rozstrzygającego

starcia doszło 15

lipca 1410 r. pod

wsią Grunwald

(Tannenberg). W

bitwie pod

Grunwaldem

połączone wojska

polsko-litewsko-

taarsko-rusko-

morawskie pokonały

wojska krzyżackie

wspomagane przez

rycerzy europejskich.

W bitwie poległ wielki

mistrz Ulrich von

Jungingen. Spod

Grunwaldu Jagiełło

ruszył pod Malbork.

Nie udało jednak mu

się go zdobyć.

Wojciech Kossak – Dwa miecze

Bitwa pod

Grunwaldem

Wojcech Kossak -

Grunwald

Jan Matejko – Bitwa pod

Grunwaldem

POSTANOWIENIA I POKOJU TORUŃSKIEGO (1411)

•

Żmudź powróciła do Litwy, tylko do śmierci Witolda,

•

Do Polski powróciła ziemia dobrzyńska,

•

Ziemia chełmińska i Pomorze Gdańskie miało pozostać przy Zakonie

Krzyżackim.

UNIA Z LITWĄ W HORODLE (1413)

•

Litwa pozostanie państwem niezależnym politycznie, na

czele którego będzie zasiadać wielki książę podległy królowi

polskiemu. Pierwszym wielkim księciem został Witold.

•

Po śmierci Witolda tron wielkoksiążęcy miał zostać

obsadzony za zgodą króla polskiego.

•

50 rodów litewskich przyjęto do polskich rodów

szlacheckich.

•

Nadano polskie przywileje szlacheckie katolickim bojarom

litewskim.

•

Decyzje w sprawach dotyczących obu krajów mają być

podejmowane na wspólnych zjazdach szlachty polskiej i

litewskiej.

skutki i znaczenie unii:

•

Litwa utrzymała odrębność polityczną i nie

podporządkowała się Polsce

•

Rozpoczęła się polonizacja Litwa

Skutki wielkiej

wojny

WOJNA

TRZYNASTOLETNIA

1454 - 1466

•

pogarszanie się sytuacji wewnętrznej w państwie

zakonnym spowodowane upadkiem gospodarki,

zwiększaniem podatków i błędną polityką celną Zakonu

•

niechęć mieszczaństwa i szlachty pruskiej do Zakonu

zaowocowało założeniem Związku Pruskiego w 1440 r.

Wywołało to sprzeciw Zakonu – sąd cesarsko papieski

nakazał rozwiązanie Związku Pruskiego. Decyzja ta oraz

wysoka kontrybucja wywołały bunt i wybuch powstania w

Prusach przeciwko Zakonowi. Delegacja Związku

Pruskiego (na jej czele stał Jan Barzyński) poprosiła

Kazimierza Jagiellończyka o przyłączenie Prus i

Pomorza Gdańskiego do Królestwa Polskiego.

•

napięte stosunki polsko – krzyżackie z lat 1411 – 1454

związane z tym, że żadna ze stron nie była zadowolona z

postanowień I pokoju toruńskiego.

•

bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny było wydanie

aktu inkorporacji Prus i Pomorza Gdańskiego do

Polski przez króla polskiego 6 marca 1454 r.

GENEZA WOJNY

TRZYNASTOLETNIEJ

•

już na początku wojny ukazana została słabość polskiej armii.

Pospolite ruszenie z Wielkopolski zebrane w obozie pod Cerekwicą

wymusiło na królu przywileje (przywileje cerkwico –

nieszawskie) uzależniając od nich swój udział w wojnie. Ta sama

szlachta została całkowicie rozbita pod twierdzą krzyżacką

Chojnice co spowodowało przedłużenie wojny i spadek

popularności Polski wśród powstańców pruskich.

•

w 1456 r. pobita została flota duńska koło wyspy Bornholm, która

wspierała Krzyżaków. Zwycięzcami byli kaprowie gdańscy

•

w 1457 r. wykupiono z rąk najemników czeskich Malbork

•

punktem zwrotnym wojny była bitwa koło Świecinem (nad

Jeziorem Żarnowieckim) w 1462 r., w której zwycięstwo odniósł

Piotr Dunin, niestety nie dzięki szlachcie polskiej lecz dzięki

wojskom zaciężnym.

•

W 1463 r. flota krzyżacka została pokonana w bitwie na Zalewie

Wiślanym przez połączone floty Gdańska i Elbląga. To przeważyło

szalę na stronę Królestwa Polskiego. W 1464 r. rozpoczęto

rokowania pokojowe, które zakończyły się podpisaniem II pokoju

toruńskiego w 1466 r.

PRZEBIEG WOJNY TRZYNASTOLETNIEJ

Postanowienia II pokoju toruńskiego 1466:



do Polski powróciły:



Pomorze Gdańskie,



ziemia chełmińska,



ziemia michałowska



do Polski przyłączono:



Warmię,



Malbork i Elbląg.



od tej pory wszystkie te ziemie nosiły nazwę Prus Królewskich.



Pozostała część państwa zakonnego została nazwana Prusami

ZakonnyMI (stolicą Królewiec) i na mocy pokoju stała się lennem

Królestwa Polskiego



Każdy wielki mistrz Zakonu miał obowiązek składać hołd lenny

królowi polskiemu i wspomagać go w czasie wojny.

skutki:



nadanie przez Kazimierza Jagiellończyka przywilejów cerekwicko –

nieszawskich przyczyniło się do dalszego ograniczenia władzy

królewskiej



państwo polskie odzyskało dostęp do morza, dzięki czemu mógł się

rozwijać handel; skutkiem – wzbogacenie się portowych miast pruskich

(szczególnie Gdańska)



Wisła stała się najważniejszym polskim szlakiem handlowym –spław

zboża

SKUTKI WOJNY

TRZYNASTOLETNIEJ

Przygotowała

:

Adrianna

Halak