Anatomia i fizjologia

przyzębia

Podstawowe elementy

przyzębia



dziąsło



ozębna



kość wyrostka
zębodołowego



cement

Funkcje przyzębia



utrzymanie zębów w kości



umożliwia prawidłowe funkcjonowanie
uzębienia w czasie żucia i formowania
kęsów oraz w fonacji



recepcja bodźców z jamy ustnej



utrzymywanie integralności połączenia
błony śluzowej jamy ustnej z kością i
zębami



zachowanie estetycznego wyglądu

Podział przyzębia ze

względów morfologiczno –

klinicznych

tkanki stykające

się w obrębie

szyjki zęba

BRZEŻNE

WIERZCHOŁKOWE

tkanki w okolicy

wierzchołka

korzenia

DZIĄSŁO

nieruchome,
związane

→

część dziąsła
przytwierdzona do
okostnej wyrostka
zębodołowego

→

przechodzi w błonę
śluzową ruchomą

DZIĄSŁO WOLNE

DZIĄSŁO WŁAŚCIWE



dziąsło brzeżne



brodawki
dziąsłowe

otacza

SZCZELINĘ DZIĄSŁOWĄ

→

miejsce zmniejszonego
oporu dla chorób
przyzębia (locus
minoris resistentiae)

Dziąsło pokryte jest:

NABŁONKIEM WIELOWARSTWOWYM

PŁASKIM

→

rogowaciejącym

na powierzchni skierowanej
do światła jamy ustnej

→

nierogowaciejącym

na powierzchni
skierowanej
do szczeliny dziąsłowej

Nabłonek jamy ustnej w wielu miejscach

ulega rogowaceniu i ma budowę

warstwową



Warstwa zrogowaciała

(stratum corneum)

zewnętrzna pokrywa nabłonka



Warstwa komórek ziarnistych

(stratum granulosum)

kilka szeregów komórek

wrzecionowatych, ułożonych równolegle do

powierzchni nabłonka, zawierających ziarenka

keratohialiny, które czynią nabłonek

nieprzezroczystym



Warstwa kolczysta

(stratum spinosum)

kilka szeregów komórek wielobocznych



Warstwa podstawna

(stratum basale)

szereg komórek walcowatych

Elementy

(od powierzchni)

:

Komórki nienabłonkowe

nabłonka



melanocyty

komórki z pigmentem



komórki Langerhansa

mechanizm obronny – prezentacja

antygenu



komórki Merkla

mechanoreceptory ucisku i dotyku



komórki niespecyficzne dla danej
tkanki

np. limfocyty

DZIĄSŁO WOLNE

1. Dziąsło brzeżne

szerokość

– około 1,5 mm

2. Brodawki dziąsłowe

wypełniają przestrzenie

międzyzębowe prawie całkowicie w

kierunku punktów stycznych

Nabłonek dziąsła wolnego

•

Zewnętrzny:

nabłonek jamy ustnej – rogowaciejący

•

Wewnętrzny:

nabłonek szczeliny dziąsłowej –
nierogowaciejący

•

Nabłonek łączący

ogranicza dno szczeliny

Szczelina dziąsłowa



między

nabłonkiem wewnętrznym

a

ścianą zęba



w prawidłowych warunkach ma

0,5-

1,5 mm głębokości



w okresie

wyrzynania zębów

rowek

ten może być

głębszy

Nabłonek pokrywający

ścianę szczeliny dziąsłowej

• kształtuje się w miarę formowania

fizjologicznej szczeliny dziąsłowej

• nie rogowacieje

• morfologicznie zbliżony do nabłonka

jamy ustnej w innych rejonach

• różni się od niego mniejszą ilością

pokładów komórek

DZIĄSŁO WŁAŚCIWE

Dziąsło właściwe prawidłowe

jest:

Różowe

O zbitej

konsystencji

Wykazuje drobne
groszkowanie u
około
40 % osób

Szerokość

zależna od umiejscowienia

Zwykle:

szersze w szczęce (3,5-4,5 mm)

niż w żuchwie (3,3 mmm do 3,9
mm)

szersze w odcinku przednim

niż

bocznym

może wahać się

od 1 do 9 mm

DZIĄSŁO WŁAŚCIWE

Nie może mieć mniej niż

1 mm

szerokości bez szkody dla

tkanek przyzębia

DZIĄSŁO WŁAŚCIWE

Dziąsło związane

nabłonek
rogowaciejący
pokrywa
bogato unaczynioną
blaszkę właściwą
błony śluzowej

Połączenie dziąsła z zębem zapewniają:

1. przyczep nabłonkowy

2. przyczep łącznotkankowy

Przyczep nabłonkowy = nabłonek

łączący

Łączy nabłonek dziąsła ze szkliwem

Przylega do zęba na szerokości

ok. 0,5 – 2 mm

Kształt klina

®

podstawa z 15 – 30 rzędów komórek

nabłonka nierogowaciejącego

ogranicza dno szczeliny dziąsłowej

®

szczyt zwrócony do granicy szkliwno-

cementowej – występują tu 3 – 4 rzędy

komórek

dwie błony podstawne:
– wewnętrzna

– przylegająca do szkliwa

– zewnętrzna

– przylegająca do tkanki łącznej

dziąsła

łączą się ze sobą u szczytu klina przy granicy

szkliwno-cementowej

Komórki nabłonka łączą się z błonami

podstawnymi za pomocą hemidesmosomów

Na granicy z tkanką łączną występują

włókienka kotwiczące które wzmacniają

połączenie tkanek

Przyczep nabłonkowy – nabłonek

łączący

Błona podstawna

pod przyczepem nabłonkowym

nie jest pofałdowana

pod nabłonkiem zewnętrznym dziąsła

pofałdowana

wpuklają się zazębiając sople

nabłonkowe

i brodawki tkanki łącznej

Połączenie tkanek dziąsła z zębem

w porównaniu

z połączeniem nabłonkowo – łącznotkankowym

włókna kolagenowe

komórka nabłonka
łączącego

hemidesmosom

włókienka
kotwiczące

szkliwo

błona
podstawna
wewnętrzna

błona podstawna
zewnętrzna

granica szkliwno-
cementowa

Charakteryzuje się

szerokimi przestrzeniami

międzykomórkowymi, aż do 18%

objętości nabłonka

(zawierającymi glikosaminoglikany: siarczan heparanu,

chondroityny, dermatanu, kwas hialuronowy)

wysoka przepuszczalność dla białek,

komórek odpornościowych, ale także

bakterii

Przyczep nabłonkowy – nabłonek

łączący

Odległość między

granicą szkliwno-cementową a grzbietem kości

wyrostka

1 – 2 mm

miejsce

PRZYCZEPU ŁĄCZNOTKANKOWEGO

włókna kolagenowe umocowujące blaszkę

właściwą tkanki łącznej dziąsła do kości i

cementu oraz łączące zęby sąsiadujące

Elementy włókniste wytwarzane
przez fibroblasty to:



Włókna kolagenowe

•

dominują w tkance dziąsła

•

przebiegają w różnych kierunkach

tworząc określone więzadła

dziąsła



Włókna retikulinowe



Włókna oksytalanowe



Włókna elastyczne

PRZYCZEP

ŁĄCZNOTKANKOWY

włókna



cementowo-dziąsłowe

= zębowo-

dziąsłowe



zębodołowo-dziąsłowe

= szczękowo-

dziąsłowe = dziąsłowo-kostne



cementowo-okostnowych

= zębowo-

zębodołowe



okrężne



przegrodowe

= nadprzegrodowe =

transseptalne

Więzadła cementowo-okostnowe

Biegnie

od cementu korzeniowego do okostnej

przez dziąsło właściwe i ponad brzegiem
kości

6.

Więzadło zębowo-dziąsłowe

Biegnie

od cementu korzeniowego do
błony śluzowej dziąsła brzeżnego

1.

Więzadło przegrodowe

Biegnie

od cementu jednego zęba do cementu
zęba sąsiedniego



stanowi podstawę, na której
opierają się brodawki dziąsłowe



więzadło to styka się
z więzadłem okrężnym
tworząc z nim wspólną
całość

Funkcje więzadeł dziąsła:



utrzymanie wolnego dziąsła w kontakcie z
zębami



stanowią rolę przepony zamykającej dostęp do
szpary ozębnej



mocują dziąsło do podłoża

(włókna

zakotwiczone w powierzchownych warstwach
brzegów kości wyrostków zębodołowych)



dzięki włóknom kolagenowym i sprężystym

dziąsło właściwe

stawia opór siłom działającym

na nie w trakcie żucia pokarmów i nie pozwala
na przenoszenie pociągania błony śluzowej
załamków przedsionków przez mięśnie
mimiczne twarzy na dziąsło wolne,
przeciwstawiając się odrywaniu go od zębów



łączą zęby sąsiednie w funkcjonalną całość

OZĘBNA

periodontium

Ozębna – wypełnia przestrzeń
zawartą pomiędzy zbitą
blaszką zębodołu a cementem
korzeniowym zęba

wyspecjalizowana tkanka łączna

wypełniająca

szczelinę między korzeniem zęba a kością
zębodołu

Szerokość szczeliny –

grubość ozębnej wynosi ok.

0,3 mm

–

większa w okolicy szyjki zęba niż

w okolicy szczytu korzenia

wraz z wiekiem ulega zwężeniu, co może
prowadzić do powstania lokalnych kościozrostów

Ozębna

Dwie podstawowe funkcje ozębnej

1. mechaniczna

mocowanie zęba w zębodole oraz
amortyzacja sił działających na ząb

2. metaboliczna

• odżywianie cementu i kości zębodołu (w

tym zakresie jej rola jest identyczna
z okostną)

Inne funkcje:

tkankotwórcza

(fibroblasty syntetyzują włókna
kolagenowe, cementoblasty tworzą
cement)

czuciowa

obecne receptory czuciowe – dotyk,
ucisk, ból

Ozębną tworzą dwa typy tkanki łącznej:

1. tkanka łączna włóknista zbita o układzie
regularnym

tworzy

więzadła ozębnowe Sharpey’a

łączące cement i kość zębodołu (aparat
więzadłowy zęba)

2. tkanka łączna wiotka

bogata w komórki, naczynia krwionośne,
limfatyczne i nerwy

Zasadnicze elementy utkania ozębnej:

• włókna kolagenowe Sharpey’a – 60%

• tkanka łączna wiotka

 komórki

 substancja podstawowa MATRIX

wypełnia przestrzeń miedzy

elementami upostaciowanymi
ozębnej; zbudowana z
proteoglikanów i glikoprotein –
zachodzi tu wymiana metabolitów

• naczynia, nerwy

Komórki tkanki łącznej wiotkiej
ozębnej



fibroblasty



cementoblasty

leżące na

powierzchni cementu



osteoblasty

leżące na powierzchni

kości



osteoklasty

znajdujące się w

zatokach Howshipa na ścianach

zębodołów



niezróżnicowane komórki

mezenchymalne



komórki nerwowe



komórki obronne:

komórki tuczne,

makrofagi, neutrofile, limfocyty

Naczynia ozębnej:



bardzo liczne



pochodzą głównie z kości
gąbczastej zębodołowej,
częściowo z dziąsła i z
odgałęzień naczyń biegnących
ze splotu zębowego do miazgi

Unerwienie ozębnej:



bardzo bogate



włókna rdzenne i bezrdzenne
pochodzące z :



dziąsła



kości



miazgi

Wytrzymałość mechanicznego połączenia zęba i
zębodołu (szczególnie na wklinowanie) zależy od
trzech składowych:

1. włókien kolagenowych

tworzących aparat

więzadłowy

2. nieściśliwej istoty podstawowej –

dzięki

silnemu uwodnieniu wykazuje dodatnie ciśnienie

3. dużej zawartość krwi

w charakterystycznych

dla ozębnej szerokich naczyniach, tworzących

rodzaj poduszki hydraulicznej



wbudowane w cement korzeniowy i w blaszkę

zbitą wyrostka zębodołowego



przebiegają przez całą szerokość szpary

ozębnej



ułożone poziomo, skośnie bądź promieniście

tworzą więzadła zębodołowe:

•

brzeżne – pierścieniowe

•

skośne

•

wierzchołkowe

•

promieniste

Włókna Sharpey’a

Włókna Sharpeya



oba końce mogą ulegać
mineralizacji



na 1 mm

2

powierzchni cementu

przypada 50 tys. zatopionych
włókien kolagenowych ozębnej

Więzadło poziome



tworzą wiązki włókien
przebiegające prostopadle od
zęba do kości

Więzadło skośne



tworzą wiązki włókien
biegnące od zęba w kierunku
koronowym do kości

Więzadło wierzchołkowe



utworzone jest z wiązek
ułożonych promieniście

Więzadło promieniste



tworzą wiązki włókien biegnące od
cementu w okolicy furkacji do
grzebienia przegrody
międzykorzeniowej

Między głównymi pęczkami włókien o
przebiegu regularnym znajduje się

nieuporządkowana sieć drobnych
włókienek

dodatkowo wzmacniająca

aparat więzadłowy.

Tak zróżnicowany układ włókien
Sharpey’a wspólnie z włóknami więzadła
okrężnego zęba i międzyzębowego
zapewnia trwałe zespolenie zęba z
zębodołem

CEMENT
KORZENIOWY

Cement jest anatomicznie

składową zęba.

Rozwojowo i fizjologicznie jest

jednak bliższy ozębnej i kości

wyrostka zębodołowego

W prawidłowych warunkach cement
korzeniowy jest ściśle związany z
zębiną

Połączenie cementu ze szkliwem:

60%

- cement pokrywa na niewielkim

odcinku
powierzchnię szkliwa

30%

- cement i szkliwo przylegają do

siebie

10%

- nie dochodzi do zetknięcia się

tkanek

KOŚĆ WYROSTKA

ZĘBODOŁOWEGO

Funkcje:



Podtrzymuje zęby i stanowi
istotną część aparatu
zawieszeniowego



Otacza korzenie zębów na całej
długości

Budowa kości wyrostka

zębodołowego



warstwa korowa zewnętrzna

– gruba blaszka zewnętrzna zbita



warstwa korowa wewnętrzna

– cienka – zbita blaszka z otworami

dla naczyń i nerwów



między warstwami znajduje się

kość gąbczasta

Blaszka zębodołowa – blaszka zbita

wewnętrzna



zawiera liczne otworki – sito
zębodołowe, w których kończą się
kanały Volkmanna, przez które
nerwy i naczynia krwionośne
przechodzą z kości do ozębnej



brak tu okostnej – jest ozębna

Blaszka zbita zewnętrzna

• po stronie zewnętrznej

skierowanej do jamy ustnej

• pokryta jest okostną

Część gąbczasta kości



zbudowana z beleczek kostnych



podpiera zębodół



jest łożem dla nerwów i naczyń
przyzębia



układ beleczek jest uwarunkowany
kierunkiem sił działających na kość
podczas obciążenia zgryzowego zębów,
a ich zagęszczenie zależy od nasilenia
tych czynności

Budowa kości koreluje z jej

czynnością



wzmożona czynność w granicach

fizjologicznych

wzrost rozmiaru i liczby beleczek kostnych

może doprowadzić do pogrubienia zbitej blaszki

zębodołu



zmniejszona czynność

•

rozrzedzenie beleczek kostnych

•

ścieńczenie warstwy korowej

•

wzrost połączeń miedzy ozębną a

częścią gąbczastą

W żuchwie

zbita blaszka kostna jest

gruba – część gąbczasta cienka

w szczęce odwrotnie

w szczęce i żuchwie

więcej utkania gąbczastego znajduje się
od strony przedsionka

przy zębach siecznych, kłach i
przedtrzonowcach

od strony

przedsionkowej obie blaszki zbite blisko
siebie

część gąbczasta jest bardzo cienka

Kanaliki śródkostne:



odżywianie kości zapewnia sieć
naczyń krwionośnych otoczona
blaszkami kostnymi tworzącymi
osteon = system haversa



w centralnym kanale haversa
biegną naczynia i włókna nerwowe



od nich odchodza do powierzchni
kości kanały volkmana

Starczy zanik przyzębia

Przebiegający fizjologicznie proces

związanego z wiekiem powolnego

poziomego regularnego zaniku

wyrostków zębodołowych i

równomiernego obnażania szyjek zębów,

a później ich korzeni z towarzyszącym

stosunkowo niewielkim rozchwianiem

zębów



nabłonek łączący utrzymuje się w okolicy
szyjki zęba do około 25-30 r. życia



potem wędruje ku wierzchołkowi, przesuwając
się już po cemencie



równoczesny zanik wyrostków zębodołowych i
dziąsła

wydłużają się korony kliniczne

tzw.

BIERNE WYRZYNANIE ZĘBÓW

Starczy zanik przyzębia