C H A R A K T E R Y S T Y KA B O TA N I C Z N A ,
W Y S T Ę P O WA N I E , T O K S Y C Z N O Ś Ć
GŁÓWNE ROŚLINY
TRUJĄCE WYSTĘPUJĄCE
W POLSCE
C Z Y L I D E F I N I C J A I P O D Z I A Ł S U B S TA N C J I
T O K S Y C Z N Y C H
ROŚLINY TOKSYCZNE – O
CO CHODZI?
Rośliny toksyczne
Roślina toksyczna to taka, która zawiera substancje mogące po
spożyciu lub nawet zetknięciu się z nią przez człowieka
wywołać objawy zatrucia. Może to być cała roślina lub tylko
poszczególne jej części.
Polska flora obejmuje ok. 2300 gatunków roślin wyższych, czyli
roślin o budowie tkankowej – nieplechowców; spośród nich za
rośliny szkodliwe uznawanych zostało ok. 200 gatunków.
Znalazły się wśród nich nie tylko te powodujące rzeczywiste
objawy zatruć, lecz także takie, którym przypisuje się szkodliwe
wpływy, najczęściej niezbyt groźne.
Kilka faktów:
1.
Substancje trujące mogą być gromadzone w całej roślinie w
jednakowych ilościach lub też skoncentrowane są w
niektórych jej organach w ilościach wyraźnie większych.
2.
Zawartość procentowa związków toksycznych w tkankach
roślin trujących może ulegać znacznym wahaniom pod
wpływem takich czynników, jak faza rozwojowa rośliny oraz
warunki klimatyczne i edaficzne, w jakich rośliny rosną.
3.
Sposoby, jakie stosuje się przy zbiorze surowców z roślin i
warunki przechowywania gotowych surowców mogą
spowodować, że rośliny lub surowce trujące utracą znaczne
ilości substancji aktywnych i zagrożenie zatruciami
zmniejszy się lub całkowicie zniknie.
4.
Substancje toksyczne dzieli się na: oleje, olejki eteryczne,
glikozydy, saponiny, alkaloidy, toksyalbuminy i inne.
B I E LU Ń D Z I Ę D Z I E R Z AWA
B U Ł AW I N KA C Z E R W O N A
G L I S T N I K J A S K Ó Ł C Z E Z I E L E
LU L E K C Z A R N Y
M A K L E KA R S K I
M I Ę TA P O L E J
N A PA R S T N I C A P U R P U R O WA
P O K R Z Y K W I L C Z A J A G O D A
S Z A L E J J A D O W I T Y
WAW R Z Y N I E C W I L C Z E ŁY K O
WYBRANE ROŚLINY
TRUJĄCE
BIELUŃ
DZIĘDZIERZAWA
Datura stramonium L.
Występuje na
śmietniskach,
rumowiskach, w
ogrodach oraz w
uprawach zbóż.
Jednoroczna, o
wysokości do 1 m
roślina zielna. Ma duże
białe lub fioletowe
kwiaty . Kwitnie od
czerwca do września.
Drobne nasiona o
brunatnoczerwonym
kolorze i nerkowatym
kształcie zebrane w
kolczastej torebce
będącej owocem.
BIELUŃ DZIĘDZIERZAWA
Roślina ta posiada właściwości trujące i halucynogenne. W jej skład
wchodzą: skopolamina, garbniki, flawonoidy, sole mineralne, ślady olejku
o zapachu podobnym do zapachu tytoniu, meteloidyna i kuskohigryna.
Nie należy stosować tego surowca ani jego przetworów ze względu na
niewystarczająco udowodnioną skuteczność oraz wysokie ryzyko
uzależnienia.
Toksyczne
działanie
dotyczy
zwłaszcza
ośrodka
oddechowego,
depresyjnie działa również na obwodowy układ nerwowy.
Do objawów zatrucia należą: szerokie źrenice oczu i porażenie
akomodacji oka, sucha i gorąca skóra, zawroty i bóle głowy, zaburzenia
perystaltyki przewodu pokarmowego, tachykardia, przyspieszenie
oddechu, rozszerzenie oskrzeli, zahamowanie wydzielania łez, śliny, potu,
soku żołądkowego, silne napady kaszlu, bolesne parcie na pęcherz z
niemożnością oddania moczu, suchość w jamie ustnej i wzmożone
pragnienie.
Średnia śmiertelna dawka zawartej w roślinie skopolaminy wynosi 0,1-
0,2 gramów ! Odtrutka – pilokarpina.
BUŁAWINKA
CZERWONA
Claviceps purpurea
Tul.
Grzyb pasożytujący
na słupkach
kwiatowych żyta.
Drobne, kuliste,
różowo zabarwione
główki, umieszczone
na trzonkach.
Wytwarzają one
zarodniki workowe,
które przenoszone
przez wiatr zarażają
słupki kwitnących
roślin.
BUŁAWINKA CZERWONA
Zawiera on mieszaninę silnie działających alkaloidów, głównymi
alkaloidami sporyszu są ergometryna i ergotamina.
Surowiec dla przemysłu farmaceutycznego (leki ginekologiczne i
neurologiczne; przy produkcji LSD, jako źródło ergotaminy.
Alkaloidy sporyszu hamują krwawienia maciczne spowodowane
atonią mięśni macicy. Powodują skurcz mięśni gładkich naczyń
krwionośnych. Ergotamina używana jest w leczeniu napadów
migreny i w ginekologii dla zahamowania krwotoków i
przyśpieszenia zwijania się macicy po porodzie lub poronieniu.
Zwalnia puls, zmniejsza nasilenie procesów metabolicznych.
Zatrucie przewlekłe: biegunka, kulawizna, sztywność, oziębienie
kończyn i brak wrażliwości kończyn na dotyk. Zatrucia ostre:
nadwrażliwość, drżenie mięśni, silne skurcze kończyn, ślepota,
ślinotok, biegunka, bóle brzucha. W późniejszym okresie pojawia się:
depresja, niedowłady, porażenia a także może dojść do poronienia. W
leczeniu - środki przeczyszczające i pobudzające krążenie i
rozszerzające naczynia krwionośne, witaminy a przy wtórnych
zakażeniach antybiotyki.
GLISTNIK
JASKÓŁCZE
ZIELE
Chelidonium majus
L.
Niewielka roślina
wieloletnia, o bardzo
rozgałęzionych
łodygach. Liście
gładkie, karbowane ,
z głębokimi
wcięciami. Kwiaty są
żółte, natomiast
nasiona są czarne.
Palący i lepki sok, o
pomarańczowo-
żółtym kolorze,
obficie wypływa w
miejscach uszkodzeń
tkanki rośliny.
GLISTNIK JASKÓŁCZE ZIELE
Jaskółcze ziele zawiera bardzo dużo różnych alkaloidów.
Silne, szerokie, działanie farmakologiczne. Sok w
medycynie ludowej służy do leczenia kurzajek.
Działanie silnie uspokajające, nasenne, obniżenie napięcia
i rozkurcz mięśni gładkich, sok działa łagodząco na
wszelkie skurcze, w tym bóle menstruacyjne, działanie
grzybobójcze,
bakteriobójcze,
przeciwwirusowe,
przeciwalergiczne,
przeciwbólowe,
przeciwzapalne,
przeciwnowotworowe, obniżenie ciśnienia krwi, działanie
moczopędne, żółciopędne, hepatotoksyczne.
Objawami zatrucia są: podrażnienie błon śluzowych jamy
ustnej, ból brzucha, biegunka, zawroty głowy, zaburzenia
świadomości, zaburzenia rytmu serca. Toksyczny jest
również sok glistnika - nie trzeba go spożywać, wystarczy
dotknąć,
by
wystąpiło
pieczenie
skóry,
obrzęk,
owrzodzenie, czasami także zapalenie spojówek.
LULEK
CZARNY
Hyoscyamus niger L.
Rośnie na polach
uprawnych,
przydrożach,
pustkowiach. Roślina
jednoroczna, o łodydze
prostej, słabo lub wcale
nierozgałęzionej,
omszonej i lepkiej w
dotyku. Liście szerokie
i gęsto ustawione.
Kwiaty jasnożółte z
fioletowymi żyłkami.
Owoc to torebka
otwierająca się
wieczkiem.
LULEK CZARNY
Roślina wydziela niemiłą woń i ma ostrogorzki smak, a w dotyku jest
lepka. Wszystkie części rośliny są trujące, ale najbardziej korzeń i
nasiona. Zawiera alkaloidy i glikozydy.
W dawkach leczniczych stosowany jest do: wyrobu Oleum Hyoscyami
(oleju o działaniu znieczulającym i przeciwbólowym), wytwarzania
wyciągów stosowanych w łagodzeniu objawów choroby lokomocyjnej,
skłonności do histerii oraz lęków, znoszenia skurczów przewodu
pokarmowego oraz przewodów moczowych.
Zatrucia często zdarzają się przez żucie i jedzenie nasion na skutek
pomylenia ich z nasionami maku. W każdym przypadku zatrucie
lulkiem
czarnym
prowadzi
do
porażenia
nerwów
układu
przywspółczulnego, wystąpienia suchej, gorącej i zaczerwienionej
skóry, suchości w ustach, niepokoju i silnego pobudzenia ruchowego.
Pobudzenie psychomotoryczne może się nasilać, mogą dojść kołatania
serca, wzrost ciśnienia krwi, zaburzenia koordynacji ruchów,
przyspieszenie oddechu, napady szału i drgawki.
MAK
LEKARSKI
Papaver somniferum L.
Rośliną roczną, mającą
dość grubą i owłosioną
łodygę. Liście
nierówne, mocno
ząbkowane. Kwiaty
duże. Płatki korony
zwykle białe, u nasady
fiołkoworóżowe lub
fiołkowe. Zalążnia i
torebka zgrubiała,
zielona, o znamionach
promienistych,
wyrastająca w owocnię
z nasionami nazywana
wówczas makówką.
MAK LEKARSKI
Surowcem maku lekarskiego jest głównie opium, makowiny i
wymłócona słoma, jak również oleiste nasiona makówek. opium
zawiera około 25 przeróżnych składników, stosowanych w
lecznictwie, m.in. takie alkaloidy jak: morfina, kodeina, narkotyna,
papaweryna.
Surowe opium jak i jego pochodne alkaloidy są bardzo silnymi
truciznami zagrażającymi zdrowiu, a nawet życiu człowieka.
Działanie silnie przeciwbólowe, uspokajające na ośrodki nerwowe,
rozkurczowe na mięśnie gładkie.
Częste używanie opium wywołuje przyzwyczajenia i prowadzi do
nałogu !
Często dochodzi do zatruć śmiertelnych z powodu przedawkowania
oraz pojawienia się zespołu odstawiennego. Alkaloidy nawet w
dawkach terapeutycznych mogą doprowadzić do reakcji toksycznych.
Najniższa toksyczna dawka morfiny to 0,0025 g, a śmiertelna w
zależności od organizmu 0,0015-0,6 g !
MIĘTA POLEJ
Mentha pulegium L.
Bylina rosnąca w
Polsce na glebach
podmokłych. Wysokość
ok. 30 cm. Ulistnione
pędy zakończone są
kwiatostanem
złożonym z
nibyoskółków
kwiatowych. Kwiaty
niepozorne, barwy
białoróżowej. Rośliny
kwitną od lipca do
jesieni. Ziele
stosowane w
medycynie ludowej.
MIĘTA POLEJ
W nadziemnych częściach mięty polej występuje olejek
eteryczny, którego głównym składnikiem jest pulegon
(zapach wina) – związek toksyczny mogący powodować
zatrucia i menton.
Zatrucie pulgeonem – przekrwienie błon śluzowych
przewodu pokarmowego i dróg moczowych oraz narządów
płciowych. W dużych dawkach stany zapalne tych
narządów (może prowadzić do poronień).
Olejek mięty polej poraża centralny ośrodek oddechowy
(zazwyczaj śmierć). Kilka gram podane doustnie – ślinotok,
osłabienie pracy serca i zapaść. Ponad 10 g olejku u kobiet
ciężarnych – poronienie.
Mięta polej może być pomyłkowo wzięta za ziele mięty
pieprzowej lub olejek mięty polej może być użyty w celu
wywołania poronienia.
NAPARSTNICA
PURPUROWA
Digitalis purpurea L.
Roślina dwuletnia
występująca w
Polsce w stanie
naturalnym bardzo
rzadko. Można ją
spotkać w lasach na
zachodzie kraju;
często uprawiana
jako roślina
ozdobna. W drugim
roku wegetacji
wytwarza ulistniony
pęd kwiatostanowy z
licznymi okazałymi
kwiatami.
NAPARSTNICA PURPUROWA
W nadziemnych częściach rośliny związki kardenolidowe
zaliczane do purpureaglikozydów A i B oraz glikogitalotoksyny.
Roślina zawiera również saponinę – digitoninę.
Związki występujące w naparstnicy purpurowej działają
toksycznie głównie na serce. Purpureaglikozydy działają na
mięsień sercowy, w którym się kumulują. Saponiny wpływają na
szybsze wchłanianie tych związków z przewodu pokarmowego.
Zatrucia – zmiany rytmu serca, uszkodzenie wzroku, stan
niepokoju i wymioty; śmierć przez wywołanie migotania
przedsionków i komór.
Zatrucia spowodowane przez przedawkowanie preparatów z
naparstnicy purpurowej i jako następstwo kumulowania się
dawek. Obecnie roślina została całkowicie wyeliminowana z
lecznictwa.
POKRZYK
WILCZA
JAGODA
Atropa belladonna L.
Bylina występująca
wyłącznie na południu
Polski, w lasach i
zaroślach liściastych.
Pędy o wysokości do 1
m. Liście o kształtach
jajowatych, kwiaty o
brudnofioletowej
barwie z zewnątrz, w
środku zrośniętej
dzwonkowato korony
żółte zabarwienie.
Owoc – lśniąca,
czarna jagoda.
POKRZYK WILCZA JAGODA
W całej roślinie stwierdzono alkaloidy tropanowe, głównym
składnikiem jest L-hioscyjamina, a w wysuszonych
surowcach atropina. W lecznictwie stosowano liście, wyciągi
z nich i nalewki.
U dzieci groźna (śmiertelna) dawka to 10 mg (4 owoce), u
dorosłych 1g (20 owoców). Działanie surowców i przetworów
związane jest z działaniem atropiny. Odtrutka – pilokarpina.
Działania
pobudzające
o.u.n.,
porażające
układ
przywspółczulny. Zahamowanie wydzielania potu, śluzu i
soków żołądkowych oraz rozszerzenie źrenicy oka,
przyspieszenie pracy serca, zmniejszenie napięcia mięśni
gładkich
pęcherzyka
żółciowego,
pęcherza
i
jelit,
halucynacje. Skopolamina – działa depresyjnie na czynności
wegetatywne i psychomotoryczne mózgu.
Zatrucie przez pomyłkowe zjedzenie jagód podobnych do
czarnych czereśni.
SZALEJ
JADOWITY
Cicuta virosa L.
Bylina spotykana w
całej Polsce w
wilgotnych i
bagnistych
siedliskach. Okazałe,
pierzaste liście,
pusta wewnątrz,
rozgałęziona łodyga,
złożony
baldachokształtny
kwiatostan z
licznymi, drobnymi,
białymi kwiatkami.
SZALEJ JADOWITY
Cała roślina zawiera związki pochodne poliacetylenu –
cykutotoksyna i cykutol. Substancje te są skoncentrowane w
soku.
Cykutotoksyna – drgawki, poraża układ naczynioruchowy,
nerw błedny i ośrodek oddechowy, co doprowadza do zgonu.
Dawka śmiertelna 3 g kłącza szaleju. Pogryzienie liści lub
kłącza – ból głowy i reakcje przewodu pokarmowego.
Zatrucie – pieczenie w ustach i przełyku, nudności, zawroty
głowy, uczucie upojenia, omdlenia, napady drgawek,
ślinotok, charczący oddech, krwawa piana na ustach, utrata
przytomności.
Wygląd i smak rośliny podobny do selera lub pietruszki,
lekko szczypiąca.
WAWRZYNEK
WILCZEŁYKO
Daphne mezereum
L.
Występuje na całym
terytorium Polski.
Jest to słabo
rozgałęziony krzew o
szarobrązowej korze
i nagich gałązkach.
Liście po roztarciu
nieprzyjemnie
pachną, kwiaty
różowe, wonne,
owoce to soczyste
pestkowce.
WAWRZYNEK WILCZEŁYKO
Zastosowanie jako roślina ozdobna. W Polsce podlega
ścisłej ochronie.
Cała roślina jest bardzo silnie trująca. Zjedzenie 10-12
dojrzałych owoców może spowodować śmierć dorosłego
człowieka, dla dziecka nawet 1-2 owoce mogą być
śmiertelne. Owoce i liście zawierają trujące składniki:
glikozyd dafninę i mezereinę.
Objawami zatrucia jest pieczenie i drętwienie ust,
puchnięcie warg, krtani i twarzy, ślinotok, chrypka oraz
trudności w połykaniu. Potem pojawiają się silne bóle
brzucha i głowy, odurzenie, skurcze, wymioty i krwawe
biegunki. Śmierć występuje wskutek zatrzymania krążenia
(zapaść). Roślina działa szkodliwie również na skórę i
błony śluzowe; już sam kontakt z nią, bez doustnego
spożycia, może powodować zaczerwienienie i obrzęki oraz
pojawienie się pęcherzy na skórze.
„ T O K S Y K O L O G I A W S P Ó Ł C Z E S N A” P O D R E D.
W. S E Ń C Z U KA W Y D. L E K . P Z W L
Z D J Ę C I A O R A Z P O Z O S TA Ł E I N F O R M A C J E
Z O S TA ŁY Z A C Z E R P N I Ę T E Z E S T R O N
I N T E R N E T O W Y C H
ŹRÓDŁA:
B A R B A R A P R Z E W O Ź N I K
M O N I KA Z U P O K
I I R M G R . C
R O K A KA D E M I C K I 2 0 1 3 / 2 0 1 4
DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ!