ROLA I ZNACZENIE

GOSPODARKI

RYNKOWEJ WE

WSPÓŁCZESNYM

ŚWIECIE

GOSPODARKA RYNKOWA

Typ gospodarki, w którym

ludzie specjalizują się w
wytwarzaniu określonej grupy
produktów, a większość swoich
potrzeb zaspakajają poprzez
dobrowolną wymianę.
Zasadniczym regulatorem
procesów gospodarczych jest
samoczynnie działający rynek
czy też mechanizm rynkowy.

Cechy gospodarki

rynkowej

•

Dominacja prywatnej własności środków
produkcji

•

Swoboda prowadzenia działalności
gospodarczej

•

Rynkowa alokacja zasobów

•

Gospodarka nadmiaru

•

Konkurencja uczestników rynku

•

Nastawienie na maksymalizację zysku

•

Bankructwo nieefektywnych podmiotów
gospodarczych

•

Zmienność warunków działania, ryzyko
działalności gospodarczej

Własność prywatna

Podstawową forma własności w

gospodarce rynkowej jest własność
prywatna. Prawo gwarantuje
wszystkim obywatelom równą
ochronę ich własności. Właściciel ma
prawo do swobodnego
dysponowania należącą do niego
rzeczą i do czerpania korzyści z jej
posiadania. Zasoby przedsiębiorstw
są prywatną własnością, więc ich
właściciele starają się nimi
gospodarować w jak najlepszy
sposób.

Swoboda prowadzenia

działalności gospodarczej

Można sprzedać swoje produkty

wszystkim, którzy chcą je kupić i mają na
to wystarczająca ilość pieniędzy.
Mechanizm działania gospodarki rynkowej
funkcjonuje tak, że jeżeli pojawi się
zapotrzebowania ja jakieś dobra lub
usługi, to niemal natychmiast znajduje się
przedsiębiorca gotów je dostarczyć.

W GOSPODARCE RYNKOWEJ KAŻDY MOŻE

PODJĄĆ DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ,
POD WARUNKIEM, ŻE JEST ONA ZGODNA Z
PRAWEM.

Rynkowa alokacja zasobów

Podstawowym regulatorem

gospodarki jest rynek, a
ekonomiczna rola państwa
jest ograniczona.

Oznacza to, że kwestie: co?

ile? jak? i dla kogo
produkować? rozstrzygane są
przez mechanizm rynkowy.

Gospodarka nadmiaru

Gospodarka nadmiaru

oznacza, że występują
trudności ze sprzedażą
towaru i usług, gdyż podaż
na rynku jest z reguły
większa od popytu.

Konkurencja uczestników rynku

Wszyscy przedsiębiorcy działający w

gospodarce rynkowej dostarczają swoje
produkty na rynek. Tam konsumenci mogą
porównać oferty różnych producentów i
zdecydować, które produkty kupią. Wytwórcy
produktów często wybieranych przez
konsumentów osiągają zyski, w przeciwieństwie
do producentów, których towary nie znajdują
nabywcy. W ten sposób działa mechanizm
konkurencji. Przedsiębiorcy dbają, aby ich dobra
były jak najbardziej atrakcyjne dla konsumenta.
To on bowiem decyduje, jaka ilość i jaki
asortyment produktów znajduje nabywców, więc
kieruje rynkiem.

KONKURENCJA

TO PROCES, W KTÓRYM PODMIOTY

RYNKOWE WSPÓŁZAWODNICZĄ ZE
SOBĄ W ZAWIERANIU TRANSAKCJI
RYNKOWYCH POPRZEZ
PRZEDSTAWIANIE KORZYSTNIEJSZEJ
OD INNYCH PODMIOTÓW OFERTY
RYNKOWEJ CELEM REALIZACJI
SWOICH INTERESÓW

Pragnienie osiągania zysków

jest ważnym elementem
gospodarki rynkowej. Czynnik
ten, nazywany często motywem
zysku, stanowi jakby motor
napędowy działań ludzkich, i
sprawia, że produkują oni
rzeczy, których pragną
kupujący. Motyw zysku
dostarcza również sprzedającym
pobudek do utrzymywania
kosztów produkcji na jak
najniższym poziomie.

Zalety gospodarki

rynkowej

1)

Tendencja do racjonalnego
wykorzystania zasobów

2)

Tendencja do samoczynnego
ustalania się równowagi rynkowej

3)

Efektywny system motywacji

4)

Duża innowacyjność gospodarki

5)

Duża elastyczność gospodarki

6)

Dyscyplina finansowa
przedsiębiorstw

7)

Dobre zaopatrzenie sklepów i duży
wybór produktów

Powstanie gospodarki rynkowej

W początkach cywilizacji panowała gospodarka

naturalna, czyli produkcja była nastawiona na
zaspokojenie potrzeb wytwórcy i jego bliskich.
Gospodarka naturalna dominowała do około XVI w.
Następnie szybki rozwój zdolności produkcyjnych i
zwiększenie wydajności przyczyniło sie do tego, iż
producent większość wyprodukowanych przez siebie
towarów wytwarzał z przeznaczeniem na sprzedaż.
Zaczęła dominować gospodarka towarowa.

Gospodarka towarowa przyczyniła sie do powstania

specjalizacji pracy – społecznego podziału pracy – i tego,
że większość towarów sprzedaję się na rynku za
pośrednictwem pieniądza.

ROZWÓJ GOSPODARKI

RYNKOWEJ

1

•G

ospo

darka nat

ural

na

2

•G

ospo

darka wy

mien

na

3

•P

odzi

ał prac

y

4

•Specj

alizac

ja

5

•P

ow

stanie ry

nku

Narodziny gospodarki rynkowej są wynikiem

procesów zachodzących w gospodarce naturalnej.
Wyłoniła się ona w wyniku powstania i rozwoju
społecznego podziału pracy oraz ekonomicznego
wyodrębnienia się producentów na tle prywatnej
własności środków produkcji. Są to warunki
konieczne do powstania gospodarki rynkowej.
Społeczny podział pracy w pierwszym rzędzie
spowodował wyodrębnienie się rolnictwa od
pasterstwa. W dalszej kolejności nastąpiło
wyodrębnienie się rzemiosła, a następnie kupiectwa.
Procesy te ulegały dalszemu pogłębieniu w miarę
rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych
społeczeństw.
Ekonomiczne wyodrębnienie się producentów jest
związane z faktem stania się producenta
jednocześnie właścicielem środków produkcji.
Połączenie pracy właściciela z należącymi do niego
środkami produkcji oznacza że wytworzony produkt
jest jego własnością. Fakt ten z kolei oznacza, że
producent jako dysponent może oferować go innym
producentom w zamian za ich produkty. Sytuacja ta
rodzi gospodarkę wymienną (towarową, rynkową).

W współczesnej

gospodarce rynkowej

można wyróżnić:

Neoliberalna gospodarka rynkowa

Współczesny neoliberalizm jest spadkobiercą

wcześniejszych XIX wiecznych systemów liberalnych. Docenia
rolę państwa, ale tylko jako twórcy i strażnika ustroju.
Odrzuca niemal w całości państwową gestię w gospodarce.
Neoliberalizm jest reakcją na nadmierny interwencjonizm i
jego ekonomiczne skutki - wzrost deficytu budżetowego,
długu publicznego i inflacji. Hasłem neoliberałów jest:
deregulacja, czyli powrót do samoczynności mechanizmów
ekonomicznych, odchodzenie od modelu państwa
opiekuńczego jako zmniejszającego aktywność i kreatywność
ludzi. Gospodarka powinna być więc wolna od ingerencji
państwa w mechanizm rynkowy, regulowana jedynie polityką
pieniężno-kredytową banku centralnego i potrzebami budżetu
państwa. Od strony teoretycznej współczesny neoliberalizm
oparty jest na tzw. ekonomii podażowej Zadaniem państwa w
tej koncepcji nie jest stymulacja popytu, ale tworzenie
warunków sprzyjających wzrostowi podaży i aktywności
wytwórców, zmuszonych konkurencją do obniżania kosztów
produkcji i cen.

Społeczna gospodarka rynkowa

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej

została wprowadzony w życie przez Ludwiga
Erharda, niemieckiego ministra gospodarki.
Celem społecznej gospodarki rynkowej nie jest
znalezienie złotego środka pomiędzy
kapitalizmem a socjalizmem, ale takie
gospodarowanie w ramach wolnorynkowego
systemu gospodarczego, aby utrzymać wysoki
wzrost gospodarczy, niski wskaźnik inflacji oraz
niski poziom bezrobocia przy jednoczesnym
zapewnieniu dobrych warunków pracy, systemie
zabezpieczeń socjalnych i dostarczania dóbr
publicznych na wysokim poziomie.

Socjaldemokratyczna (interwencjonistyczna)

gospodarka rynkowa

Jej podstawą jest przyjęcie założenia tkwiącego w

tzw. ekonomii dobrobytu, iż korzyści społeczne
wynikające z pewnego ograniczenia wolności
gospodarczej będą większe niż straty. W praktyce
państwa realizujące ten model gospodarki rynkowej
mają bardzo wysoką stopę redystrybucji budżetowej,
ogromne długi publiczne, nadmierne świadczenia
socjalne, wysokie obciążenia fiskalne
przedsiębiorstw. Powoduje to ogólnie spadek stopy
inwestycji i wzrost kosztów produkcji, a co za tym
idzie spadek konkurencyjności danej gospodarki. W
sferze społecznej model ten powoduje demoralizację
części społeczeństwa, tzw. kulturę bezrobocia,
spadek aktywności i kreatywności.

WSPÓŁCZESNE MODELE GOSPODARKI

RYNKOWEJ

1) Model anglosaski wykształcony głównie w USA, Wielkiej

Brytanii i Kanadzie -kraje o wysokim stopniu
indywidualizacji życia społeczno- gospodarczego i niemal
powszechnej komercjalizacji.

2) Model nadreński -obejmuje on, między innymi, takie

kraje, jak: Niemcy, Szwajcarię i Austrię. W przeciwieństwie
do modelu anglosaskiego, w modelu nadreńskim dużą rolę
w procesach gospodarowania odgrywają banki.

3) Model japoński- rozwój gospodarki japońskiej i

usytuowania jej, mimo wielkich strat poniesionych w czasie
II wojny światowej, na szczycie uprzemysłowionych krajów
świata.

4) Model skandynawski- realizacja idei współczesnego

państwa dobrobytu.

EWOLUCJA PRZEDSIĘBIORSTW

Przedsiębiorstwa są wytworami

określonych procesów cywilizacyjnych, są
tez formami współczesnych organizacji
gospodarczych. Zostały one ukształtowane
w wyniku procesów rozwoju potencjału
wytwórczego, stosunków ekonomicznych,
politycznych, prawnych i społecznych.

Powstanie i rozwój przedsiębiorstw wiąże

się z trzema etapami:

1. epoka agrarna;
2. epoka przemysłowa;
3. epoka informacyjna

Podstawowe podmioty w gospodarce rynkowej

Gospodarka każdego kraju składa się z wielu

podmiotów. Są to np. gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe, instytucje
finansowe, szkoły, wyższe uczelnie, administracja
państwowa i samorządowa.

Podmioty w gospodarce rynkowej powiązane są ze

sobą różnymi relacjami kształtowanymi przez popyt i
podaż. Umożliwia to powstawanie związków i
współzależności np. pomiędzy producentami
wyrobów a odbiorcami, gospodarstwami domowymi
a instytucjami finansowymi. Relacja miedzy popytem
a podażą zależy w największym stopniu od ilości
pieniądza na rynku. Jego ilość zależy z kolei od
wysokości płac w przedsiębiorstwach, zakresu i
wysokości świadczeń socjalnych, wielkości
udzielanych kredytów.

Najważniejszym czynnikiem

kształtującym relacje pomiędzy
popytem a podażą jest cena. W
przeważającej liczbie przypadków
popyt zmienia się w przeciwnym
kierunku do zmiany cen. Gdy ceny
towarów spadają, ludzie kupują
więcej i popyt rośnie. Gdy ceny
towarów rosną cześć konsumentów
ogranicza swoje spożycie lub
całkowicie rezygnuje z zakupów -
w rezultacie popyt spada.

Globalizacja

Pojęcie globalizacji dotyczy istoty, zakresu,

specyfiki i możliwych skutków zmian
zachodzących w wielu obszarach
współczesnej cywilizacji. Proces ten dotyczy
społeczności narodowych i
międzynarodowych. Wydaje się, że
globalizacja w pierwszym rzędzie odnosi się
do zmian zachodzących w skali
międzynarodowej. Często podkreśla się, że
procesy globalizacyjne tworzą nową jakość
środowiska społecznego. Globalizacja
oznacza istnienie wysokiego poziomu
interakcji między ludźmi, pozostającymi w
oddalonych od siebie miejscach.

Globalizacja gospodarki - tworzenie

gospodarki światowej, w której
istnieje swobodna możliwość
przepływu dóbr, usług oraz czynników
wytwórczych

Integracja gospodarcza- stanowi

proces tworzenia więzi
ekonomicznych scalających
gospodarkę. W ramach gospodarek
narodowych integracja polega na
łączeniu się przedsiębiorstw w
większe organizmy gospodarcze

Społeczna gospodarka rynkowa jest

systemem gospodarczym opartym o zasadę
konkurencji, dlatego narodowe i
ponadnarodowe urzędy do spraw konkurencji
powinny czuwać nad powstającymi
monopolami, zmowami cenowymi, a przede
wszystkim zabraniać wykorzystywania ich
przewagi na rynkach. Mają one także
nadzorować fuzje i alianse dużych firm,
zwłaszcza jeżeli zagrażają one sprawnemu
funkcjonowaniu mechanizmu konkurencji.
Współcześnie faktem jest tzw. Globalna
konkurencja, przekraczająca granice państw.
Media informują o dokonywanych megafuzjach
na wielu kontynentach. Stąd uzasadnione jest
pytanie, czy globalna fuzjomania nie zniszczy
w przyszłości gospodarki rynkowej, a w
szczególności społecznej gospodarki rynkowej.
Sytuacja jest o tyle groźna, że globalizacja nie
respektuje zasad tradycyjnego porządku
gospodarczego, w tym regulacji narodowych, a
w Europie -także regulacji unijnych.

W epoce globalizacji państwo utraciło wiele

ze swej tradycyjnej roli. Zmieniła się rola
państwa w kształtowaniu międzynarodowych
stosunków gospodarczych. Wiele decyzji
podejmowanych jest na szczeblu instytucji
transnarodowych. Kraje o otwartej
gospodarce muszą prowadzić politykę
gospodarczą z uwzględnieniem
zewnętrznych uwarunkowań. Pole działania
dla polityki gospodarczej państwa zawęża
się, zwłaszcza gdy chodzi o zapewnienie
stabilizacji makroekonomicznej, niskiej
inflacji, kontrolowanego deficytu
budżetowego, równowagi bilansu
płatniczego oraz polityki w zakresie stóp
procentowych i kursu walutowego.

MOTTO

Zyski są siłą napędową

gospodarki rynkowej. Im
większe są zyski, tym
lepiej są zaspokajane
potrzeby konsumentów.

Ludwig Heinrich Edler von Mises