Rola asertywności we współczesnym świecie.
Asertywność w psychologii symbolizuje posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie wyrażanie emocji i postaw w granicach nienaruszających praw i psychicznego terytorium innych osób oraz własnych, bez zachowań agresywnych, a także obrona własnych praw w sytuacjach społecznych.
Osoba asertywna ma jasno określony cel i potrafi kontrolować własne emocje, nie poddaje się łatwo manipulacjom i naciskom emocjonalnym innych osób.
Asertywność nie oznacza ignorowania emocji i dążeń innych ludzi, lecz raczej zdolność do realizacji założonych celów mimo negatywnych nacisków otoczenia, racjonalną dbałość o własne interesy z uwzględnieniem interesów innych. Asertywność to obok empatii podstawowa umiejętność wchodząca w skład inteligencji emocjonalnej. Diagnozy zachowań nie asertywnych dokonuje się na podstawie zablokowanych w autoprezentacji sfer komunikacji – blokady mówienia nie, wyrażania i przyjmowania opinii i krytyki, kontaktu z autorytetem i tłumem (trema), radzenia sobie z poczuciem winy.
Zachowanie asertywne polega na uznawaniu, że jest się tak samo ważnym, jak inni, na reprezentowaniu własnych interesów z uwzględnieniem interesów drugiej osoby. Zachowanie asertywne oznacza korzystanie z osobistych praw bez naruszania praw innych.
Charakteryzuje postawę akceptacji siebie, szacunku do siebie i innych.
Postawa asertywna towarzyszy ludziom, którzy mają adekwatny do rzeczywistości obraz własnej osoby. Stawiają sobie realistyczne cele, dzięki czemu w pełni wykorzystują swoje możliwości, a jednocześnie nie podejmują zbyt trudnych zadań, co ich chroni przed rozczarowaniem i krytyką otoczenia.
Człowiek asertywny swobodnie ujawnia innym siebie, wyraża otwarcie swoje myśli, uczucia, pragnienia. Czyni to w sposób uczciwy, bezpośredni, śmiało, bez paraliżującego lęku, akceptuje swoje ograniczenia, niezależnie od tego, czy w danej sytuacji udało mu się odnieść sukces, czy też nie. Potrafi odpowiedzieć nie, zażądać czegoś, co mu się należy, nie lęka się nadmiernie oceny, krytyki, odrzucenia. Pozwala sobie na błędy i potknięcia, dostrzegając swoje sukcesy i mocne strony. Gdy jest w centrum zainteresowania uwagi, potrafi działać bez niszczącego lęku. Akceptuje zmiany w sobie i innych. Potrafi się porozumieć z innymi, potrafi też dochodzić swych praw i egzekwować je.
Jednym z wielu problemów, z którymi przychodzi się nam borykać w życiu, jest konieczność poprzestawania na tym, co otrzymujemy, jeśli sami nie potrafimy żądać tego, na czym nam rzeczywiście zależy. U podłoża tego problemu leży cecha określana mianem niskiej samooceny, która może zburzyć wszelkie dążenia do osiągnięcia stanu określanego jako szczęście osobiste.
Trudność ta jest odczuwalna w wielu kręgach kulturowych, w których kolejne pokolenia uczą się powściągliwości w okazywaniu emocji, pokory w przyjmowaniu kolejnych razów od świata, przedkładania cudzych interesów nad swoje oraz wiary, że trzeba ustępować starszym, ponieważ oni wiedzą najlepiej. Takie cechy mają oczywiście swoją wartość, ale coraz rzadziej można spotkać oddanych wyznawców tych zasad. Nie pomogły one w żaden sposób mniej przebojowym czy nieśmiałym członkom naszych społeczeństw, nie mówiąc już o ludziach biednych, słabych czy pozbawionych jakichkolwiek przywilejów.
Osoby o niskiej samoocenie stają się, więc cichymi ofiarami systemu społecznego. Chcąc zmienić istniejące stereotypy w społeczeństwie, musimy zmienić swoje zachowanie. Zachowanie asertywne winno stać się naszym sposobem na życie.
Sposób ujawniania asertywności zależy od wielu czynników, głównie sytuacyjnych. W różnych sytuacjach społecznych potrzebne są nieco odmienne umiejętności, a niekiedy również wiedza o tym, jak wypada się zachować. Zachowanie asertywne może obejmować ekspresje takich uczuć, jak: gniew strach, zaangażowanie, nadzieję, radość, rozpacz, oburzenie, zakłopotanie, ale w każdym z tych wypadków uczucia są wyrażone w sposób, które nie narusza praw innych osób.
Inne umiejętności społeczne są potrzebne, by dobrze wypaść podczas wypowiedzi na forum grupy, inne, kiedy dochodzi do konfliktu, jeszcze inne na spotkaniu towarzyskim. Można mieć kłopoty z wyrażaniem swych potrzeb w stosunku do drugiego człowieka, z którym jesteśmy w silnej więzi emocjonalnej, można mieć trudność w rozmowie ze sprzedawcą w sklepie lub urzędnikiem w sekretariacie, można nie umieć radzić sobie w kontakcie z autorytetem. Ta sama umiejętność- asertywność- jest użyteczna we wszystkich tych sytuacjach, chociaż za każdym razem przejawia się jakoś inaczej. Ponadto nieco inaczej i w odmiennych sytuacjach może przejawiać się asertywność w zależności od płci osoby. Sposób przejawiania się asertywności zależy od rodzaju relacji między osobami oraz od konkretnej sytuacji. Z tych to powodów wyróżnia się różne rodzaje asertywności.
Zachowanie asertywne oznacza akceptowanie własnych uczuć, postaw, życzeń, opinii i praw oraz umiejętność ich wyrażania w sposób bezpośredni uczciwy i stanowczy wobec drugiej osoby przy jednoczesnym respektowaniu uczuć, postaw, życzeń, opinii i praw rozmówcy.
Asertywność cieszy się coraz większa popularnością w pedagogice. Z badań wynika , że dziecko asertywne charakteryzuje się żywą ekspresją emocjonalną, dobrym samopoczuciem, energią, optymizmem i radością życia. Jest przy tym uczuciowe i wrażliwe, zrównoważone i opanowane, rozsądne i pomysłowe, przewidujące i zaradne, cierpliwe, pracowite, stanowcze i wytrwałe. Jest przyjazne, gotowe do współdziałania, kulturalne, taktowne, potrafi okazywać troskę i uczucia. Ma też poczucie własnej wartości.
Aby wychowankowie wyrośli na ludzi asertywnych, konieczne jest zapewnienie im:
wzorca zachowania asertywnego, kogoś, kto w ich obecności postępuje w sposób asertywny i komu ufają, szanują go i chcą być do niego podobni;
miłości i wsparcia, aby budować w nich poczucie własnej wartości;
życzliwej krytyki, aby umożliwić im realistyczną ocenę samych siebie, swoich działań i potrzeb;
poczucia wartości, by pomóc im oceniać prawa swoje i innych;
poczucia bezpieczeństwa, aby umożliwić im dokonywania eksperymentów związanych z ryzykiem i możliwością popełnianych błędów
Do zadań wychowawców należy także organizowanie sytuacji, w których wychowankowie mogliby poznawać zasady oraz nabywać podstawowe umiejętności z zakresu asertywności. Ucząc dzieci zachowań asertywnych należy ustalić wspólnie z nimi, kiedy należy wykorzystywać umiejętności asertywne. Trzeba mieć na uwadze, że wychowankowie mogą nadużywać zachowań asertywnych traktując je jako cel, a nie środek w kształtowaniu relacji z innymi osobami. Uczniowie mogą ponadto mylić zachowania agresywne z asertywnymi.
Większość szkół nie opiera się na asertywności swoich uczniów i pracowników. Uczniowie nie są zachęcani do asertywności , być może dlatego, że byłoby to zagrożeniem dla nauczycieli. Z tego powodu uczniowie często przybierają postawy agresywne i manipulacyjne , aby zyskać trochę władzy i podnieść poczucie własnej wartości; to samo dotyczy również nauczycieli.
Nauczyciele zrobiliby dobrze próbując oprzeć swoje relacje z uczniami na asertywności i ucząc uczniów umiejętności asertywnych. Asertywność stanowi podłoże zdrowia psychicznego nauczycieli i uczniów, gdyż umożliwia im pozytywne myślenie o sobie i sprawowanie kontroli nad swoim życiem.
Asertywność promuje zdrowie, umożliwiając uczniom opieranie się presji swoich rówieśników i środków masowego przekazu, które zachęcają do zachowań antyzdrowotnych: palenia papierosów, używania narkotyków, spożywania niezdrowej żywności i niewłaściwych zachowań seksualnych. Asertywność sprawia również , że nauczyciele i uczniowie zastanawiają się nad swoim życiem, starają się znaleźć czas na ćwiczenia fizyczne lub medytację, oraz mieć motywację pozwalającą na kontynuowanie tych praktyk, które pochodzą z wiary w sukces.
Asertywność promuje zdrowie społeczne, gdyż umożliwia nauczycielom i uczniom kształtowanie wzajemnych relacji, które są pomocne w zespołowej pracy i osiąganiu wspólnych celów. Gdy ludzie są wspierani i doceniani, mają więcej energii, nie marnują czasu na narzekanie i roztrząsanie swoich urazów, co pozwala im efektywniej pracować. Gdy ludzie rozmawiają otwarcie o problemach , to istnieje większe prawdopodobieństwo ich rozwiązania. Szkoły, które będą zachęcać do otwartej komunikacji i kształtowania właściwych relacji międzyludzkich, osiągną znaczną poprawę w zachowaniu uczniów.
Cechy człowieka asertywnego to bezpośredniość, taktowność, aktywność, śmiałość, pozytywny stosunek do siebie i innych, szacunek dla odmienności.
Jeżeli człowiek, kontaktując się z innymi, nie decyduje się na samodzielne określanie swoich praw, inni z konieczności określą za niego jego rolę. A wówczas przestanie on być sobą.
Problem braku zachowań asertywnych dzieci i młodzieży niesie za sobą zagrożenie sięgania po papierosy, alkohol, czy narkotyki z powodu braku mówienia nie. Ludzie asertywni są pewni siebie, odprężeni, szczęśliwi, dlatego, że są sobą.
Zdarza się , że nie umiemy powiedzieć "nie". Taka sytuacja może doprowadzić do pogorszenia naszych stosunków z drugim człowiekiem. Jeśli nie umiemy obronić siebie, wcześniej czy później zrodzi się w nas poczucie krzywdy. Potem- poczucie niechęci do kontaktów z drugą osobą, a jeśli dzban się przepełni, może nastąpić wybuch agresji. W oczach innych stajemy się nieprzewidywalni, kapryśni i histeryczni. Nie wyrażając jasno swoich poglądów i przekonań, uniemożliwiamy innym poznanie prawdziwego obrazu naszej osoby. W ich wyobraźni jesteśmy zupełnie inni i czego innego się po nas spodziewają. Jeżeli w wielu sytuacjach ustępowaliśmy , spodziewają się od nas łagodności, potakiwania, a nie tego, że będziemy stanowczo wyrażać własne zdania. I w takim właśnie momencie z naszej strony następuje wybuch, mamy dość niemożności wypowiedzenia siebie. Krzyczymy tupiemy nogami, tracimy przyjaciela.
Umiejętnie i w porę wypowiedzenie "nie" powoduje, że jesteśmy jasno określeni w swoim miejscu na świecie. Mówiąc "nie", nie musimy obawiać się, że zrazimy innych. Łagodnie, z pełną wiarą powiedziane "nie", "nie" pozbawione agresji czy napastliwości buduje relacje pełne szacunku i poważania. Umiejętne powiedzenie "nie" hamuje odruch przeforsowania naszego zdania za wszelką cenę. Pozwala na konfrontację z własnymi ograniczeniami, sądami i przekonaniami. Człowiek umiejący powiedzieć "nie", broniący własnych praw w sposób taktowny i łagodny "uczy" asertywności wszystkich, z którymi się spotyka. Uczy na własnym przykładzie, sprawiając, że stosunki międzyludzkie stają się łatwiejsze, cechuje je szacunek dla drugiego człowieka i poczucie bezpieczeństwa w kontakcie.
Człowiek prawdziwie asertywny wyraża swoje zdanie i broni swoich praw bez agresji, z wewnętrznym spokojem, poczuciem pewności siebie i postawą akceptującą innych.
W swojej pracy starałam się ukazać jak ważną rolę odgrywa asertywność w życiu każdego człowieka.
Zachowania asertywne są całkowicie zdrowe i akceptowane społecznie. Musimy bronić własnego "ja" i stawiać czoło tym, którzy nie respektują naszych praw. Zachowania asertywne pomagają wspólnie żyć. Uczą, jak zadbać o swoje dobro, pamiętając o mądrości starego przysłowia: " Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe".