Socjologiczne

teorie dewiacji

Dewiacje

Określa się najczęściej jako zachowania,

„które są niezgodne ze standardami

normatywnymi,

składającymi się na wspólnotową,

podzielaną wizję ładu”

Dewiacja jest rozumiana szeroko jako każda

odbiegająca od norm inność, która wywołuje
reakcje społeczne.

W socjologii zauważalne są dwa nurty

powiązane z :



Perspektywą teoretyczną funkcjonlistyczno-

strukturalistyczną (system norm i wzorów
zachowań) jest traktowany jako obiektywna,
zewnętrzna w stosunku do jednostki rzeczywistość;



Perspektywą teoretyczna interakcjonizmu

symbolicznego i wyrosłych z niego orientacji
teoretycznych. Jest to perspektywa oglądu świata
społecznego nie jako obiektywnie danego , lecz
bezustannie tworzonego i przekształconego w
procesach interakcji.

Interakcja symboliczna- koncepcja

człowieka jako istoty, która potrafi tworzyć i
posługiwać się symbolami.

Zachowaniami symbolicznymi są nie tylko

wypowiedzi

słowne złożone z symboli językowych, ale także

strój i wygląd zewnętrzny, mina, ton głosu,

gesty i

pozycje ciała, czyli zachowania niewerbalne.

Zachowania niewerbalne odgrywają ogromną

rolę w komunikacji

międzyludzkiej.

Teoria Anomii Roberta K. Mertona

Stanu rozbieżności między kulturowo

zdefiniowanymi celami a możliwościami

ich realizacji również kulturowo

określonymi metodami (sposobami,

ścieżkami, instrumentami)

Stany anomii pojawiają się najczęściej jako

konsekwencja gwałtownych zmian
społeczno-ekonomicznych, kulturowych,
politycznych, czyli – dezorganizacji
społeczeństw.

Typy adaptacji jednostek

Merton wyróżnił 5 typów adaptacji jednostek :



Konformizm



Innowacja



Rytualizm



Wycofanie



Bunt

Konformizm-

najpowszechniejszy rodzaj

adaptacji.
Polega na akceptowaniu zarówno celów
kulturowych
jaki i zinstucjonalizowanych środków służących do
ich realizacji.

Innowacja- polega na dążeniu do osiągnięcia

kulturowo usankcjonowanych celów, jednak przy
wykorzystaniu nieinstucjonalnych (zabronionych)
środków.

Rytualizm- polega na odrzuceniu celów

wyznaczonych przez kulturę przy jednoczesnej
(nadmiernej ) akceptacji środków instucjonalnych,
czyli norm postępowania.

Wycofanie- polega na odrzuceniu zarówno

celów wyznaczonych przez kulturę, jak i
instucjonalnych środków służących do
realizacji tych celów.

Bunt- polega na odrzuceniu zarówno

dotychczasowych celów kulturowych , jak i
zinstucjonalizowanych środków służących do
ich realizacji przy jednoczesnym dążeniu do
wprowadzenia nowych celów kulturowych i
nowych norm instucjonalnych.

Teoria zróżnicowanych powiązań Sutherlanda

Obejmuje następujące stwierdzenia:

1.

Zachowanie przestępcze jest wyuczone

2.

Procesy interakcyjne

3.

Grupy pierwotne

4.

Czego się uczymy

5.

Definiowanie norm prawa

6.

Nadwyżka

7.

Zmienne procesu zróżnicowanych powiązań

8.

Mechanizmy uczenia się

9.

Potrzeby i wartości

Koncepcja białych kołnierzyków

Według Durkheima dzięki funkcjonowaniu kontroli

społecznej w stabilnym społeczeństwie jednostki

są w stanie adekwatnie określić poziom swoich

oczekiwań (aspiracji). W przypadku gwałtownego

wzrostu gospodarczego następuje nadmiernie

rozbudowane aspiracji, dążeń do szybszego

zaspakajania nowych celów, dążeń do bogacenia

się, osiągania sukcesów co zwiększa przypadki

kryminalnych zachowań czyli jest to konsekwencja

anomii.

Chicagowska szkoła ekologii

społecznej

-wspólna metoda badawcza, obszar

zainteresowań, pewna dość luźna
perspektywa teoretyczna,

-zbliżone zaobserwowane różnice w rozkładzie

przestępczości i innych zjawisk patologii
społecznej,

-rozpatrywanie dewiacji przez procesy

zachodzące w wielkich metropoliach.

Chicagowska szkoła ekologii

społecznej



PARK-

darwinizm społeczny. Wychodził z założenia, że ludzie

rządzą się tymi samymi prawami co zwierzęta. Główne cechy
społeczne to organizacja terytorialna, powiązanie z zajmowanym
obszarem, trwałe więzy między jednostkami, walka o pozycję
ekonomiczną opiera się na inwazji, dominacji



BURGESS-

wyróżnił 5 stref- obszarów różniących się składem

mieszkańców, charakterem zabudowy, pełnionymi funkcjami:

a) wewnętrzna- centrum przemysłowo-handlowe,
b) przejściowa- obszar zmieniający się z dzielnicy mieszkaniowej na

przemysłowo-handlową z uwagi na rozrost centrum,

c) obszar mieszkań robotniczych- zamieszkiwany przez ludzi

opuszczających strefę „d”,

d) obszar zamieszkiwany przez warstwy średnie,
e) prywatne rezydencje o wysokim standardzie (dzielnica willowa)

.

Chicagowska szkoła ekologii

społecznej



SHAW-

stwierdził, że wysoki wskaźnik

przestępczości
w sferze przejściowej był bez zmian przez
kilkadziesiąt lat. W strefie tej osiedlały się tzw.
niebieskie ptaki, miała miejsce selektywna
emigracja. Shaw wyróżnił transmisję kulturową-
tradycje przestępcze mogą być i są
przekazywane kolejnym generacjom w sposób
podobny do sposobu przekazywania języka czy
innych wytworów społecznych.

Teoria konfliktu kultur Sellina

Norma zachowania- ostro sprzeciwiał się

traktowaniu norm prawnokarnych jako jedynej

jednostki analiz kryminologii czy też socjologii

przestępczości. Uważał, że socjologia

przestępczości i kryminologia winny się

zajmować nie tyle pewnym, dość sztucznie

wyodrębnionym wycinkiem norm społecznych,

ile generalnym problemem norm zachowania,

w tym także kwestią czynników prowadzących

do naruszania norm.

Teorie podkultur

1.

Teorie podkultur dewiacyjnych Cohena

2.

Koncepcja kultury warstw niższych Millera

3.

Teoria zróżnicowanych możliwości Clowarda
i Ohlina

4.

Teoria neutralizacji Sykesa i Matzy

Teorie podkultur dewiacyjnych Cohena



OGÓLNA TEORIA PODKULTUR

„Działanie jako rozwiązywanie

problemów”(każde działanie człowieka jest
rozwiązywaniem problemów )



MŁODZIEŻOWE PODKULTURY DEWIACYJNE

„Istnienie grupy ludzi z problemami, które nie

mogą być adekwatnie rozwiązane w ramach
obowiązujących standardów kulturowych (w
tym wypadku jest to problem młodzieży
warstw niższych)

Koncepcja kultury warstw niższych

Millera

Zdaniem Millera w każdej kulturze można

znaleźć tak zwane centralne punkty

zainteresowania, czyli „(...) dziedziny lub

problemy zwracające na siebie szeroką

i trwałą uwagę oraz wywołujące duże

zaangażowanie emocjonalne”

Teoria zróżnicowanych możliwości

Clowarda i Ohlina

wychodzili z założenia, że wykształcenie się

podkultur jest uzależnione od tego, czy

jednostka, zgodnie z panującą ideologią

sukcesu, przypisuje swe niedostatki bądź

niepowodzenia własnym wadom lub

ułomnościom charakteru, czy też postrzega,

że to istniejący porządek społeczny

uniemożliwia jej osiągnięcie kulturowo

wyznaczonych celów.

Teoria neutralizacji Sykesa i Matzy

Punktem wyjścia rozważań jest teza, że nie istnieją

podkultury dewiacyjne. Autorzy zanegowali w ten

sposób wszystkie zrodzone w tym czasie teorie

podkultur dewiacyjnych. Ich zdaniem można

mówić jedynie o podkulturach dewiacji czy też

przestępczości. Twierdzili, że operując pojęciem

„podkultura dewiacyjne” akcentuje się nadmiernie

odrębność danej klasy wartości i norm zachowania

w stosunku do kultury dominującej.

KONCEPCJA KONTROLI SPOŁECZNEJ

Koncepcja Durkheima

Twierdził, że przestępczość jest zjawiskiem normalnym,

które występowało, występuje i będzie występować w
każdym społeczeństwie. Powody tego stanu są, jego
zdaniem, dwa:



Zachowanie łamiące normy społeczne jest czynnikiem
dynamizującym społeczeństwo, nie pozwalającym mu
trwać w bezruchu, a zmusza je do nieustannej rewizji
swego stosunku do własnych wytworów kulturowych



Człowiek ze swej natury jest egoistyczny i nie ma
żadnych biologicznie warunkowanych hamulców
powstrzymujących przed krzywdzeniem innych ludzi

WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE KONTROLI

SPOŁECZNEJ

1.

KONCEPCJA REISSA- dwa podstawowe pojęcia: kontrola
wewnętrzna i zewnętrzna. Kontrola wewnętrzna to
zdolność jednostki do powstrzymywania się od takiego
sposobu realizowania potrzeb, który pozostaje w konflikcie
z normami i regułami obowiązującymi w społeczeństwie.
Kontrola zewnętrzna to zdolność grup społecznych lub
instytucji do skutecznego egzekwowania zachowań
zgodnych z normami i regułami.

2.

TEORIA HIRSCHIEGO-

jednostka może dokonywać

czynów przestępczych, ponieważ jej więzi z porządkiem
konformistycznym zostały w jakiś sposób zerwane.

1.

KONCEPCJA NEY’A- wyróżnił trzy zasadnicze rodzaje
kontroli społecznej:



kontrola wewnętrzna- jest równoznaczna z
internalizacją norm



kontrola pośrednia- jest zwiana z uczuciową
identyfikacją z rodzicami oraz innymi osobami o
nastawieniu konformistycznym



kontrola bezpośrednia- zewnętrzna kontrola formalina
i nie sformalizowana, sprawowana za pomocą
rozmaitych bodźców negatywnych, m.in. ostracyzm,
dezaprobata, ośmieszenie, sankcje stosowane przez
przedstawicieli instytucji formalnej kontroli społecznej
oraz zinstytucjonalizowane typy kar.

TEORIA REAKCJI SPOŁECZNEJ MEADA

Jaźń, osobowość człowieka kształtuje się

podczas interakcji z otoczeniem, relacji typu

”twarzą w twarz” Interakcje zachodzą w

procesie komunikowania się za pomocą

gestów.

POSTULATY TEORETYCZNE I DYREKTYWY

METODOLOGICZNE- KITSUSE I CICOUREL

KITSUSE- zaproponował przenieść płaszczyznę

teoretyczną i badawczą form zachowania
dewiacyjnego na procesy, w wyniku których
jednostki zostają określone jako dewianci
przez innych.

KITSUSE I CICOUREL- ich głównym celem było

wyjaśnianie różnic we współczynnikach
zarejestrowanych zachowań dewiacyjnych.

KONCEPCJA ERIKSONA

Według Eriksona mało uwagi poświęcano analizie

roli społeczeństwa w tworzeniu dewiacji i

dewiantów. Widownia segreguje i kategoryzuje

wiele elementów obserwowanego przez siebie

zachowania, ustala jakie zachowania są zakazane

lub nie aprobowane. Erikson dokonuje

selektywnego wyboru jednostek, które

naznaczone są piętnem dewiacji.

KONCEPCJA BECKERA

Dewiant i dewiacja- dewiacje tworzą grupy

społeczne przez ustanawianie reguł, ich

naruszenie stanowi dewiację. Sam czy nie jest

dewiacyjny, ale jest nim wtedy, gdy zostanie

określony w reakcji społecznej.

Źródła dewiacji :

-koncepcje biologiczne: według nich źródła
dewiacji leżą w cechach wrodzonych dewiantów
(nacisk na cechy fizyczne).
-koncepcje psychologiczne: źródła dewiacji leżą
w cechach osobowości. W tym ujęciu stany
psychiczne są dziedziczne, nie podlegają kontroli
jednostki i odpowiadają za niekonwencjonalne
zachowania.
-koncepcje funkcjonalistyczne: przestępczość i
dewiacja wynikają z napięć strukturalnych. Jeżeli
cele jednostki postawione są zbyt wysoko i nie może
ona spełnić tych aspiracji za pomocą dostępnych
środków, rodzi się zachowanie dewiacyjne.

-koncepcje interakcjonistyczne: dewiacja jest
wytworem społeczeństwa. Zachowania dewiacyjne
wyuczone są w większości w grupach pierwotnych, na
takiej samej zasadzie jak zachowania praworządne. Jest
to proces interakcji między dewiantami a niedewiantami.
-koncepcje konfliktowe: dewiacja jest świadomym
wyborem, często natury politycznej. Dewiacja dotyczy
wszystkich warstw społeczeństwa i należy ją rozumieć w
kontekście nierówności i konfliktów pomiędzy interesami
różnych grup społecznych.
-teorie kontroli: dewiacja jest wynikiem zachowania
równowagi między impulsami, które skłaniają do
dokonania czynu przestępczego a mechanizmami kontroli
społecznej powstrzymującymi od takich czynów.

Literatura :



Andrzej Siemaszko „Granice tolerancji. O

teoriach zachowań dewiacyjnych”



Barbara Szacka „Wprowadzenie do socjologii”

str.: 164-170; 128

Dziękuje