Patologie społeczne

Wybrane teorie dewiacyjne

Teoria agresji K. Lorenza

• Człowiek posiada wrodzony instynkt

agresji. Jest on odpowiedzialny za
zachowania agresywne jednostki.

• Zachowania agresywne mają

charakter spontaniczny.

• Działanie agresywne stanowi

rozładowanie nagromadzonej energii
związanej z instynktem agresji (model
hydrauliczny).

• Reakcje agresywne są wynikiem

doznawanej przez człowieka
frustracji.

• Frustracja- przeszkoda w realizacji

jakiegoś dążenia.

• Nie zawsze frustracja prowadzi do

agresji, ale zawsze agresja wynika z
frustracji.

• Siła agresji zależy od wielkości

frustracji.

Teoria frustracji-agresji J. Dollarda,

N. Millera.

• Poziom frustracji zależy od:
-siły dążenia do celu, którego realizacja

została zablokowana,

-częstotliwości dokonanych blokad

realizacji celu,

• Pobudzenie pierwotne-jest reakcją

agresywną związaną z chęcią
osiągnięcia przez człowieka
zamierzonego celu.

• Pobudzenie wtórne-jest reakcją

agresywną związaną z ujawnioną
przeszkodą na drodze realizacji przez
człowieka zamierzonego celu.

• Pobudzenie wtórne może powodować

powstawanie reakcji zastępczych:

-agresji pośredniej- zmiana formy

reakcji,

-agresji przemieszczonej-zmiana

przedmiotu reakcji,

-agresji ukrytej- skumulowanie jej w

sobie,

-samoagresji-autoagresja.

• Frustracja może objawiać się także:
-fiksacją- nadmierne przywiązanie do

osoby lub przedmiotu,

-regresją- zachowania infantylne.

Teoria agresji E. Fromma

Zachowania agresywne człowieka są

wywoływane przez czynniki
zewnętrzne.

Dzielą się na:
-obronne(adaptacyjne)- wynikają z

adaptacji biologicznej zmierzającej
do ochrony wartości istotnych dla
człowieka. Celem działania jest
usunięcie zagrożenia,

Dezaptacyjne-przejawiają się poprzez

zachowania nacechowane okrucieństwem
i destrukcją. Są wynikiem braku
zaspokojenia potrzeb miłości,
zrozumienia czy władzy. Gesty przyjazne
są zamieniane na zachowania
agresywne. Prowadzi to do utrwalenia się
cech charakterologicznych-
charakterologicznej destrukcyjności i
okrucieństwa.

Psychopatia

osobowość dyssocjalna

Zaburzenie to wiąże się z obecnością

trzech deficytów psychicznych:

-lęku,
-uczenia się,
- relacji interpersonalnych.

Typy psychopatii

• Typ kalkulatywny,

• Typ impulsywny.

K. Pospiszyl

• deficyt lęku – defekt emocjonalny

polegający na braku przyswajania
odruchów moralnych i braku empatii,

• deficyt uczenia się – dominujące w

typie impulsywnym zachowania
agresywne,

• upośledzenie związków – relacje

oparte na przydatności innych do
własnych celów, płytkie związki –
ignorowanie konwencji społecznych,

• cierń psychopatyczny – zubożone

życie psychiczne, kompensowane
przez narcyzm – wyczulenie na
przejawy niedoceniania.

Psychopatia

Może ona przybierać formy:
-wrodzona,
-nabyta,
-trwała,
-przejściowa.

• Obecnie brak jest jednolitej definicji

tego zjawiska.

• Definiowanie zależy od

rozpatrywania psychopatii na gruncie
poszczególnych teorii

Generalizując można powiedzieć, że

psychopatia to zaburzenia struktury
osobowości posiadające następujące
cechy:

-głębokie utrwalenie nieprawidłowości,
-mała elastyczność zachowań,
-nieprawidłowości w sferze psychiczno-

społecznej.

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych

ICD-10

Głęboko utrwalone wzorce zachowań,

odbiegające od przyjętych wzorców
w danej kulturze, a charakteryzujące
się mało elastycznymi reakcjami na
różne sytuacje indywidualne i
społeczne oraz trudnościami w wielu
zakresach funkcjonowania
psychologiczno-społecznego.

A. Bilikiewicz

• Względnie trwałe zahamowanie

rozwoju osobowości przejawiające się
zakłóceniem prawidłowego
funkcjonowania mechanizmów
integracyjno-regulacyjnych.

• W tym rozumieniu psychopatią jest

zatrzymanie się rozwoju osobowości.

• Zatrzymanie rozwoju jest względnie

trwałe.

Kryteria diagnostyczne

ICD-10

• nieliczenie się z uczuciami innych,
• lekceważenie norm,
• niemożność utrzymania związków,
• niska tolerancja frustracji i próg

wyzwalania agresji,

• niezdolność przeżywania poczucia winy i

uczenia się poprzez bodźce
behewioralne,

• skłonność do obwiniania innych.

Charakteropatia

Anomalia osobowości wywołana

organicznym uszkodzeniem tkanki
mózgowej poprzez:

-zapalenie mózgu,
-intoksykację,
-uraz mechaniczny,
-komplikacje okołoporodowe

(zamarwica),

-gruźlicę OUN.

Typy charakteropatii

• Miażdżycowa-porywczość,

ekshibicionizm;

• Starcza-egotyzm, neofobia

(chorobliwy lęk przed wszystkim co
nowe);

• Poencefalicza-(będąca

następstwem zapalenia mózgu)-
obniżenie uczuciowości wyższej,
popędliwość, impulsywność;

• Alkoholowa i narkotykowa.

Charakteropatia wywołuje zachowania

aspołeczne a nawet antyspołeczne.

Przejawia się brakiem możliwości

zgodnego współistnienia w
środowisku społecznym.

Nie jest jednolitym zaburzeniem pod

względem przyczyn i objawów.

Socjopatia

Socjopatia stanowi anomalię

osobowości powstałą w wyniku
zaistnienia nieprawidłowego
środowiska wychowawczego.

Jest ona wynikiem zaniedbania

wychowawczego i demoralizacji
środowiskowej.

Ogólna charakterystyka

socjopatii

• Niski poziom lęku przy jednoczesnym

dużym zapotrzebowaniu na
stymulację,

• Brak wyrzutów sumienia i poczucia

winy,

• Ubóstwo emocjonalne szczególnie w

sferze uczuć wyższych,

• Niewrażliwość na cierpienie innych,
• Uporczywe dążenie do dominacji,
• Instrumentalne traktowanie ludzi.

Poprawę w zachowaniu można do

pewnego stopnia uzyskać poprzez
zmianę środowiska oraz dostarczenie
pozytywnych wzorów zachowań

Typologia temperamentu E.

Kretschmera

Wykazał korelację między budową

ciała a osobowością:

• pyknik, człowiek niski o okrągłych

kształtach i raczej łagodnym
usposobieniu;

• astenik, wysoki o wystających

kościach i mało życzliwy dla innych
ludzi;

• atletyk, dobrze zbudowany fizycznie

i raczej zrównoważony psychicznie;

• dysplastyk, a więc człowiek

niekształtny ze względu na różne
anomalie w budowie fizycznej, które
zwykle wpływają na jego
usposobienie.

Typologia osobowości

Hipokratesa

• sangwinik, czyli człowiek o żywym i

zmiennym usposobieniu;

• melancholik — mało uczuciowy i

mało aktywny;

• choleryk — pobudliwy i mało

wytrwały w działaniu;

• flegmatyk — mało pobudliwy, lecz

wytrwały i konsekwentny w działaniu.

Każdy z typów osobowości posiadał

określone cechy psychiczne i
uwarunkowania biologiczne, przez co
był bardziej lub mniej podatny na
dokonywanie konkretnych rodzajów
przestępstw.

Koncepcja

psychodynamiczna

S. Freuda

• Zachowanie człowieka jest

determinowane dwoma
nieuświadomionymi popędami i
instynktami.

• To, jak człowiek postępuje w dużej

mierze zależy od dominacji jednego z
instynktów

Instynkty wpływające na orientację

życiową człowieka

• Instynkt życia i miłości (Eros)
-dbałość o zdrowie i bezpieczeństwo,
• Instynkt śmierci(Thanatos)
-działanie destrukcyjne zmierzające do

zniszczenia człowieka.

Człowiek radzi sobie z instynktem

śmierci poprzez :

-sublimację-przeniesienie energii na

inne formy działalności np. twórczość

-zachowania agresywne-

uzewnętrzniana energia
autodestrukcji manifrstująca się
działaniem agresywnym.

• Zachowania agresywne człowieka

jest wynikiem istnienia instynktu
śmierci.

• Agresja jest sposobem na

rozładowanie energii
autodestrukcyjnej i stanowi wentyl
bezpieczeństwa pozwalający na
przeżycie.

Za działanie człowieka odpowiedzialne

są wewnętrzne siły zwane popędami,
których działania człowiek sobie w
dużej mierze nie uświadamia.

Mogą one występować w postaci:
-świadomość- dotyczy teraźniejszości i

odczuć w danej chwili,

-przedświadomość- wrażenia i

spostrzeżenia, które człowiek
gromadzi w sposób nieświadomy.
Może z nich skorzystać, jeżeli dana
sytuacja wyzwoli w nim taką potrzebę.

-nieświadomość- doświadczenia życiowe,

które są przez jednostkę nie akceptowane, w
tym także te doświadczenia, których dany
człowiek nie pamięta. Mogą one pochodzić z
głębokiej przeszłości, jak też i z aktualnej
działalności jednostki.

Treści te w dużej mierze determinują ludzkie

zachowania.

Ich struktura jest zbliżona do marzeń sennych,
Łatwo podlegają zniekształceniu

• Człowiek wypiera do nieświadomości

wszystko to, czego nie akceptuje w swoim
życiu. Są to lęki, złe wspomnienia i
doświadczenia. Obejmują one okres od
urodzenia do „teraz”. Te wspomnienia często
ulęgają deformacji przypominając marzenia
senne. Jednak to one w stopniu największym
maja wpływ na ludzkie zachowanie. Aby
wyparte doświadczenia nie przedostały się
do świadomości istnieją procesy cenzurujące.

Struktury psychiczne człowieka:

-id- najbardziej pierwotne. Jest siedliskiem popędów

agresywnego i seksualnego. Celem id jest dążenie do
przyjemności i zaspokajanie potrzeb.

-superego- kształtuje się w wyniku procesów

wychowawczych. Tworzy obraz idealny danego
człowieka. Jednocześnie odgrywa rolę sumienia.
Powstaje z części ego.

-ego- jest wynikiem rozwoju ludzkiej osobowości. Rozwija

się z id. Jego zadaniem jest poradzenie sobie z
funkcjonowaniem w środowisku. Zachowania świadome
są swego rodzaju wypadkową oddziaływania id i
superego (dążenie do przyjemności i do zaspokajania
potrzeb, ale z umiarem i często odroczone w czasie).
Do oceny sytuacji ego wykorzystuje procesy
poznawcze.

• Id i superego są w nieustannym

konflikcie. Powoduje on u człowieka
poczucie winy i lęk.

• Są one niwelowane poprzez działania

substytucyjne, których zadaniem jest
rozładowanie podświadomych
konfliktów.

• Mają one charakter kompensacyjny,

czyli prowadzą do rozładowania
istniejących kompleksów.

• Dokonywanie przestępstw jest

przykładem zachowania
kompensacyjnego.

Stadia rozwoju psychoseksualnego:

• -oralna- kształtuje się w okresie do 2 lat.

Głównym celem i źródłem przyjemności jest
nastawienie na zaspokajanie podstawowych
potrzeb fizjologicznych takich jak jedzenie.
Jeżeli na tym etapie rozwoju nastąpi konflikt
między potrzeba a brakiem możliwości
zaspokojenia może powstać charakter oralny.
Charakteryzuje się w dorosłym życiu postawą
nastawioną na branie, chęcią
podporządkowania sobie innych oraz
zachłannością.

• -analna-kształtuje się w okresie od 2-3 lat.

Dziecko upatruje źródeł przyjemności w
kontrolowaniu potrzeb fizjologicznych, np.
jest nagradzane przez rodziców jeśli załatwi
się na nocnik. Postanie konfliktu na tym
etapie rozwoju może spowodować powstanie
charakteru analnego. Osoba taka jest
nastawiona na samokontrolę, pedantyzm,
jest systematyczna i uparta. Zazwyczaj nie
dostrzega swoich mocnych stron.

-falliczna- kształtuje się około 3-5 lat.

Źródłem przyjemności jest odkrywanie
różnic płci i samookreślenie siebie.
Źródłem przyjemności są popędy
seksualne, autoerotyzm, identyfikacja
seksualna.
Zaburzenie w tej fazie rozwoju wyzwalają
cechy takie jak agresja i zuchwałość.
Pojawia się kompleks Edypa i Elektry.

-latencji-kształtuje się w okresie 6-12.

Źródłem przyjemności jest skupienie
się na rozwoju intelektualnym.
Wzmocnienie dotyczy osiągnięć
dziecka np. w nauce.

-genitalna- kształtuje się w okresie 12-

18 lat. Następuje powrót do
zainteresowań seksualnych. Źródłem
przyjemności jest zdolność do
świadomej miłości i zachowań
seksualnych.

Kompleks Edypa

• Kazirodcze pożądanie matki oraz wrogość wobec

ojca owocuje lękiem przed karą ze strony ojca -
jest to lęk przed kastracją (lęk kastracyjny). Lęk
ten sprawia, że ostatecznie chłopiec wypiera
seksualne pożądanie matki oraz wrogość wobec
ojca. Jednocześnie zaczyna się identyfikować z
ojcem, co daje mu możliwość zastępczego
zaspokojenia seksualnych impulsów (identyfikacja
pełni tu rolę mechanizmu obronnego). Wyparcie
kompleksu Edypa ostatecznie powoduje
ukształtowanie się superego.

Kompleks Elektry

• Rozwój kompleksu Edypa u dziewcząt (Carl

Gustav Jung określał go jako kompleks
Elektry), Zygmunt Freud dystansował się od
tego określenia. O ile u chłopców faza
falliczna rozpoczyna się kompleksem Edypa,
a kończy kompleksem kastracyjnym, o tyle u
dziewczynek jest na odwrót; kompleks
kastracji wprowadza je w tematykę różnicy
seksualnej i tworzy podłoże do nawiązania
relacji z rodzicem płci przeciwnej.
Odpowiednikiem lęku kastracyjnego jest tu
zazdrość o członek (wspólnie oba zjawiska
nazywa się kompleksem kastracyjnym).

Dziewczynka zobaczywszy, że pod względem
falliczności nie może konkurować z chłopcem,
odwraca się od typowo męskiej aktywności
fallicznej. Rozluźnia się także jej związek z
matką a obiektem staje się ojciec - jako ten,
który ma fallusa. Kompleks Edypa u chłopców
radykalnie kończy Kompleksem kastracyjnym.
U dziewczynek nie następuje definitywne
rozwiązanie kompleksu Edypa. Jednym ze
skutków jest słabsze ukształtowanie
superego.

• Kompleks Edypa zapoczątkowuje

kwestię identyfikacji seksualnej.
Według Freuda, wcześniejsza
seksualność dzieci obu płci była
niezróżnicowana (czyli męska -
falliczna).

• Prawidłowe rozwiązanie kompleksu

Edypa ma determinować życie
emocjonalne dorosłego człowieka. W
psychoanalizie jest to jeden z
podstawowych kompleksów libido.

• Freud usiłował tłumaczyć

kompleksem Edypa mnóstwo
ludzkich zachowań. W praktyce
jednak nigdy nie udowodniono nawet
realnego istnienia tego kompleksu.
Jego domniemane skutki często
łatwiej wytłumaczyć w inny sposób
(np. lęk przed kobietami może być po
prostu efektem traumy pierwszych
prób nawiązania erotycznego
kontaktu).

Mechanizmy obronne człowieka

• Wyparcie- wypchnięcie ze

świadomości myśli, wspomnień i
wyobrażeń, które mają w sobie
ładunek traumatyczny, są bolesne
lub budzą lęk.

• Zaprzeczenie- zaprzeczanie, że dany

stan jest szkodliwy np. twierdzenie,
że w moim domu nie ma robaków,
choć jest ich bardzo wiele.

• Reakcja pozoracyjna- wyrażanie

uczuć lub prezentowanie zachowań
przeciwnych do odczuć, np.
wyrażanie radości na widok gości,
których nie lubimy.

• Projekcja- dostrzeganie wad w

postępowaniu innych ludzi, a
niedostrzeganie własnego
identycznego zachowania.

• Przemieszczenie- przeniesienie

działania, uczuć na inną,
bezpieczniejszą osobę (rzecz). Np.
wybieramy sobie osobę, którą
atakujemy zamiast osoby, której
krytykować się obawiamy.

• Sublimacja- zamiana zachowań

aspołecznych na społecznie
akceptowane. Np. potrzeba zabijania
jest realizowana w formie zwalczania
plagi szkodników.

• Izolacja- oderwanie uczuć i ich

stłumienie od myśli agresywnych lub
seksualnych w celu dokonania np.
zemsty.

• Intelektualizacja- przeniesienie

działalności intelektualnej na dany
przedmiot zainteresowań w celu
odseparowania się od obiektu
stanowiącego źródło frustracji czy
lęków. Np. zaangażowanie się w
działalność charytatywną w celu
kompensacji nieudanego życia
osobistego.

Racjonalizacja- zasada kwaśnych

winogron- bardzo ważny cel, jeśli jest
niemożliwy do osiągnięcia zostaje
zbagatelizowany, że nie jest taki
ważny. Zasada słodkich cytryn-
wskazywanie i podkreślanie
pozytywnych stron niekorzystnego
rozstrzygnięcia sprawy np. utrata
pracy daje możliwość czytania
książek.

• Anulowanie- stanowi działanie mające na celu

zminimalizowanie poczucia winy za popełnione
czyny. Np. oddanie z nawiązką przedmiotu,
który kiedyś został skradziony.

• Regresja- zazwyczaj pod wpływem stresu.

Prezentowanie zachowania
charakterystycznego dla dzieci, np. płacz w
wyniku tragicznego zdarzenia.

• Identyfikacja- naśladowanie obiektu, który

budzi obawy. Ma to spowodować, że to nie my
się boimy, ale to nas się boją.

Teoria anomii

W rozumieniu Mertona anomia jest

wynikiem dysonansu między
wartościami a normami.

Każdy człowiek stara się realizować

swoje cele i pragnienia. Niestety w
obecnym systemie normatywnym nie
jest w stanie osiągnąć zamierzonego
efektu. Powstaje zatem konflikt, czy
żyć zgodnie z normami, czy też
dołożyć wszelkich starań i zdobyć
upragnione dobro.

I. Pospiszyl podaje przykład mieszkań

w Polsce. Zarobki przeciętnego
człowieka nie pozwalają na zakup
mieszkania. Zaciągnięcie kredytu
wymaga posiadania zdolności
kredytowej. Zatem trudno jest
uzyskać własne mieszkanie nie mając
znaczącego źródła dochodów.

Pojawia się pokusa, aby podjąć

działania, które może są nie do końca
legalne, ale prowadzą do uzyskania
własnego mieszkania. To właśnie jest
anomia, czyli rozdźwięk między
normami a potrzebą współczesnego
świata.

Zatem za działania niezgodne z

prawem przede wszystkim
odpowiada wadliwy system
normatywny.

Merton wyróżnia sposoby adaptacji

jednostki w sytuacji anomijnej:

1. Innowacja- wybór kulturowo

określonych celów. Odrzucenie norm
i kierowaniem się potrzebą wartości.
Uzyskanie w sposób nielegalny
środków na zakup mieszkania będzie
właśnie innowacją.

2. Rytualizm- stanowi odwrotność

innowacji. Człowiek rezygnuje ze
zdobycia wartości w imię norm.
Stara się dojść do wartości zgodnie z
normami, co w sytuacji anomijnej
jest praktycznie niemożliwe.

3. Wycofanie- polega na porzuceniu

zarówno wartości jak i norm. Jest to
ucieczka np. w bezdomność,
uzależnienie lub bierność w działaniu
(opieka społeczna). Skrajną formą
wycofania jest samobójstwo.

4. Bunt- polega na odrzuceniu wartości

i norm, a w ich miejsce stworzenie
nowych- własnych.

Teoria stygmatyzacji

Inaczej etykietowanie. Dewiantem jest

ten, który zostanie za niego uznany.

E. Lemert wskazuje na istnienie dwóch

typów dewiacji:

-dewiacji pierwotnej-naruszanie norm,
-dewiacji wtórnej- późniejsze reakcje

społeczeństwa na to naruszenie

Naznaczenie kogoś mianem dewianta

ułatwiają pewne czynniki:

-deformacje fizyczne, niepełnosprawność-

łatwiej im przypisać zachowania dewiacyjne,

-charakterologiczne- osobie impulsywnej

łatwiej przypisać pewne negatywne
zachowania,

-plemienne- przynależność rasowa, religijna

czy etniczna-przypisywanie pewnych
negatywnych cech.

Nazwanie kogoś np. zboczeńcem może

spowodować ogromne zmiany w jego
życiu. W efekcie osoba taka po
pewnym czasie zaczyna akceptować
siebie jako dewianta-zboczeńca.

Stadia procesu dewiacji:
• dewiacja pierwotna
• dewiacja wtórna
• kary społeczne
• kolejna dewiacja pierwotna
• silniejsze kary i odrzucenie

• następna dewiacja oraz wrogość i

uraza skupiające się na
wymierzających karę

• osiągnięciu punktu kryzysu w

płaszczyźnie tolerancji, co przejawia
się formalną reakcją ze strony
społeczeństwa w postaci stygmatów
przyczepionych dewiantowi

• negatywną reakcją na zastosowaną

stygmatyzację oraz kary jest
wzmocnienie zachowania
dewiacyjnego

• następuje akceptacja statusu

dewianta oraz próby przystosowania
się do nowej sytuacji w oparciu o
treść tej aspołecznej roli.

Dlaczego jednak podobne zachowania

jednych są traktowane z
pobłażliwością, a wobec innych osób
z cała stanowczością?

Dlaczego jedną kobietę określa się

prostytutką, a inną kobietą
wyzwoloną?

Jednego polityka nazywa się

oszołomem, drugiego mającego
niekonwencjonalne myślenie?

Zależy to w dużej mierze od pozycji

społecznej, jaką dana osoba zajmuje
oraz możliwości negocjacyjnych
jakimi dysponujesz.

Umiejętność „tłumaczenia”

zachowania niezgodnego z
oczekiwaniami społecznymi musi być
w sposób wiarygodny
usprawiedliwione.

Wypadek drogowy spowodowany

nadmierną prędkością wynikającą z
błahego powodu jest wysoce
naganny.

Jeśli jednak jest usprawiedliwiona

potrzebą np. pilnego udania się do
lekarza jej ranga jako pubudki
negatywnej ulegnie zredukowaniu.

Dużą rolę mają tu także takie czynniki

jak uroda, wdzięk, elokwencja czy
popularność.

Każdy człowiek funkcjonuje w grupie

społecznej. W każdej ma także
pewien status, czyli jest oznaczony
pewnego rodzaju stygmatem
(etykietą) przypisującym mu zestaw
pewnych cech i zachowań.

Posiada status główny, który „spycha”

na bok inne statusy jako mniej
istotne.

Np. status policjanta jest ważniejszy na

ulicy niż status męża i ojca.
Natomiast w domu odwrotnie.

Określenie kogoś mianem dewianta

powoduje zastąpienie statusu
głównego i nadanie nowego-
dewianta.

To znowu powoduje „zepchnięcie”

pozostałych statusów i
podporządkowanie ich nowemu jako
dewiantowi.

Dotyczy to także zmiany w ocenianiu

dotychczasowego dorobku człowieka
i interpretowanie go na nowo przez
pryzmat statusu dewianta.

Teoria zróżnicowanych powiązań

Sutherlanda

Głównym założeniem tej teorii jest

założenie, że człowiek uczy się tak
samo zachowań pozytywnych jak i
patologicznych.

To, czego człowiek się uczy zależy od

środowiska, w jakim wzrasta.

Istotą rzeczy są normy i wartości,

odmienne dla różnych grup
społecznych. W społeczeństwie
istnieje permanentny konflikt różnych
systemów normatywnych.

Cele osobiste jak i wartości osób

żyjących zgodnie z prawem i
naruszających normy prawne nie
różnią się między sobą.

To, co ich rozróżnia to sposób, w jaki je

realizują.

Jedni czynią to w sposób legalny, inni

poprzez działania niezgodne z
prawem.

Ludzie łączą się w grupy, które

organizują swoje działania na
zasadach prawnych bądź na ich
naruszaniu.

Konflikt kultur Sellina:
Kształtowanie się zachowań

przestępczych :

-zachowanie przestępcze są wyuczone,
-człowiek uczy się ich podczas

interakcji, szczególnie werbalnej,

-najważniejsze są doświadczenia z

grupy pierwotnej. Inne źródła
wamacniają jedynie siłę wzorców
osobowych,

-kształtowanie zachowań

przestępczych jest oddziaływaniem
wielokierunkowym obejmującym całą
strukturę osobowości: wiedzę,
motywację, cele. Powstają konkretne
techniki przestępcze.

-proces uczenia się zachowań

przestępczych opiera się na
definiowaniu norm prawnych w taki
sposób, aby łatwo je było można
naruszać- aby coś osiągnąć to
pierwszy milion trzeba ukraść.

-w większości takie pojmowanie prawa

powoduje przyswajanie wzorców
przestępczych,

-trwałość przyswojonych wzorców

przestępczych jest uzależniona od
częstotliwości ich występowania ,
czasu trwania oraz wcześniejszego ich
występowania. Trwałość zależy więc od
intensywności powyższych czynników,

-wszyscy ludzie mają takie same cele-

te same potrzeby i wartości. Różnią
się jedynie sposobami osiągania tych
celów: albo poprzez przestrzeganie
prawa, albo poprzez jego naruszanie.

Teoria kontroli Hirschiego

Każdy człowiek zanim podejmie jakieś

działanie, często najpierw rozważa
wszystkie za i przeciw. Podobnie jest z
popełnianiem przestępstw. Jednostka
najpierw rozważa, czy opłaca się dokonać
przestępstwo, czy żyć zgodnie z prawem.

Dokonanie przestępstwa, szczególnie

wtedy, gdyby to wyszło na jaw
spowodowałoby to dla jednostki straty
społeczne.

Innymi słowy człowiek nie popełnia

przestępstw aby nie zostać
odrzuconym przez osoby, na których
mu zależy.

Zatem im silniejsze więzi między

jednostką ludzką a otoczeniem, tym
mniejsze prawdopodobieństwo
popełnienia przestępstwa.

Dla człowieka ważne są takie wartości

jak kariera, poważanie, prestiż itd.

Zachowanie naruszające prawo

zburzyłoby ten porządek i mogłoby
spowodować utratę pozycji w
społeczeństwie.

Czynniki warunkujące więzi społeczne:
-przywiązanie,
-zobowiązanie,
-zaangażowanie,
-przekonanie.

Przywiązanie:
Dotyczy relacji z najbliższym otoczeniem.

Zachowanie człowieka jest regulowane
opinią osób z otoczenia, a więc rodziny,
kolegów, znajomych. Jednostka chce w ich
oczach dostrzegać aprobatę swojego
postępowania. W przypadku, gdy opinia
tych osób przestaje mieć znaczenie, mogą
pojawić się zachowania niezgodne z
normami.

Dobrym przykładem jest rozwód, gdzie

jednostka traci potrzebę akceptacji
danej osoby, co może powodować
zachowania nonkonformistycznych.
Nie znaczy to jednak, że dana osoba
pozbyła się norm i wartości.

Zobowiązanie:
Jednostka, która swoje życie oparła o

zachowania konformistyczne budując
swoją karierę osiągnęła pewien
stopień rozwoju w postaci
stanowiska, statusu, pozycji czy
szacunku. Zachowania niezgodne z
oczekiwaniami społecznymi
przekreśliłyby dorobek całego życia,
a więc są nieopłacalne.

Zaangażowanie:
Człowiek, który całe życie organizował

swoje postępowanie zgodnie z
prawem i normami jest wyuczony tak
się zachowywać.

Postępowanie nonkonformistyczne jest

więc dla niego czymś nowym, co
wymaga podejmowania ryzyka.

Przekonanie:
Jest wynikiem świadomego kierowania

swoim postępowaniem zgodnie z
oczekiwaniami społecznymi.

Im bardziej człowiek jest przekonany o

słuszności swojego postępowania,
tym mniej jest narażony na pokusę
dokonania czynu niezgodnego z
prawem.