ZABURZENIA ZDROWIA

PSYCHICZNEGO WŚRÓD

DZIECI I MŁODZIEŻY

DEPRESJA

Depresja jako choroba to długotrwały,
szkodliwy

i

poważny

stan

charakteryzujący

się

nadmiernym

obniżeniem

nastroju

oraz

innymi

objawami

psychicznymi,

behawioralnymi i fizycznymi.
W medycznych klasyfikacjach chorób
depresja jest umieszczana w grupie
zaburzeń nastroju. W zależności od
nasilenia wyróżnić można depresję
łagodną, umiarkowaną lub ciężką.
Zaburzenia depresyjne u dzieci i
młodzieży rozpoznaje się zwykle na
podstawie kryteriów przyjętych do
diagnozowania depresji u dorosłych.

Co to jest
depresja?

- procesy

biochemiczne
zachodzące w
mózgu,

- czynniki

genetyczne,

- wpływ

środowiska
zewnętrznego.

Przyczyny

depresji u

dzieci i

młodzieży:

•

Nadużywanie alkoholu lub innych substancji
psychoaktywnych przez członków rodziny,

•

Przemoc w rodzinie,

•

Przewlekła choroba któregoś z rodziców, innego
członka rodziny lub samego dziecka,

•

Utrata ukochanej bliskiej osoby spowodowana
śmiercią lub np. rozwodem rodziców,

•

Sytuacje psychicznego, fizycznego lub
seksualnego wykorzystywania przez opiekunów,

•

Przewlekły konflikt małżeński rodziców,

•

Zaniedbanie,

•

Brak zainteresowania,

•

Wrogość i emocjonalne odrzucenie,

•

Nadmierne kontrolowanie przez rodziców,

•

Obarczanie dziecka zbyt dużą, przerastającą
jego możliwości odpowiedzialnością (zamiana ról
dziecko – rodzic),

•

Trudna sytuacja materialna oraz społeczna
izolacja rodziny.

Na rozwój depresji mogą wpływać
następujące czynniki:

- nadmierne wymagania

stawiane przez
nauczycieli,

- zły klimat społeczny w

szkole lub klasie –
atmosfera napięcia,
wrogości, brak wsparcia,

- przemoc rówieśnicza,
- przemoc stosowana przez

nauczycieli,

- niepowodzenia szkolne,
- niesprawiedliwe ocenianie.

Częstą przyczyną wystąpienia
reakcji depresyjnej jest stres
wywołany

sytuacją

szkolną

dziecka.

Do

szczególnie

niekorzystnych czynników należą:

W dzisiejszych czasach, kiedy dzieci
wiele godzin spędzają w szkole i
przedszkolu to właśnie uważny
nauczyciel czy wychowawca może
być pierwszą osobą, która zauważy
niepokojące

objawy.

Należy

pamiętać, że zarówno dziecko ciche,
wycofane, wyglądające na smutne
lub przygnębione, jak i dziecko
drażliwe,

sprawiające

problemy

wychowawcze, może cierpieć z
powodu depresji. Wychowawca lub
inny nauczyciel powinien w sposób
spokojny i życzliwy porozmawiać z
dzieckiem o jego samopoczuciu i
problemach.

Należy

unikać

szorstkiego, krytycznego podejścia i
stawiania wysokich wymagań, warto
okazywać

serdeczność,

chęć

zrozumienia

i

bezwarunkowy

szacunek.

Rola nauczyciela i

szkoły.

Jeżeli dziecko wypowiada myśli na
temat braku sensu życia, ujawnia
zainteresowanie

śmiercią

i

umieraniem, prowadzi rozważania
na

temat

życia

i

śmierci,

poszukuje informacji na temat
działania trucizn i leków, ujawnia
nawet nikłe zamiary popełnienia
samobójstwa to istnieje poważne
ryzyko podjęcia przez nie próby
samobójczej.
W takiej sytuacji nauczyciel nie
może zachowywać swoich obaw
dla siebie, musi działać szybko.
Konieczny

jest

wtedy

natychmiastowy

kontakt

z

rodzicami i ze specjalistą oraz
umieszczenie

dziecka

w

warunkach zapewniających mu
bezpieczeństwo.

Wówczas

prawdopodobnie konieczna będzie
hospitalizacja

na

oddziale

psychiatrycznym dla dzieci.

Samobójstw
o.

1. Zachowaj spokój. Nie panikuj. Kontroluj głos i

mimikę,

staraj

się

nie

okazywać

zdenerwowania.

2. Traktuj ucznia i jego komunikaty poważnie.

Przekonanie, że osoby mówiące o samobójstwie
nigdy go nie popełniają jest mitem. Wielu
samobójców komunikowało wcześniej swoje
zamiary.

3. Nie odsyłaj ucznia. Nie proponuj innego

terminu rozmowy, nie kieruj go do innej osoby –
to niebezpieczne. Poproś by ktoś zastąpił cię
podczas lekcji. Najważniejsze jest zapewnienie
fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa
dziecku.

4. Nie zostawiaj ucznia ani na chwilę samego.

Jeśli obawiasz się, że sobie nie poradzisz albo
sytuacja tego wymaga, poślij kogoś po pomoc
nie opuszczając pokoju. Oczekując na pomoc
zatroszcz się o dziecko spokojnie i serdecznie.
Po przyjściu drugiej osoby pozostań przy
rozmowie.

Co zrobić w przypadku groźby

samobójczej?

5.

Nie

obiecuj

absolutnej

dyskrecji.

Musisz

przecież

powiadomić dyrektora i rodziców.
Sprawą mogą również zająć się
specjaliści, policja lub sąd rodzinny.
Powiedz

uczniowi:

„Żądając

całkowitej dyskrecji wiążesz mi ręce.
Mogę tylko obiecać zachowanie
dyskrecji

wobec

osób

niezaangażowanych w rozwiązanie
twojej

trudności”.

6. Zapewnij możliwie najlepsze
warunki rozmowy. Zadbaj o
intymność, nie pozwól by ktoś
wchodził do pokoju gdy rozmawiacie.
7. Nie prowokuj ucznia podając
w wątpliwość jego zamiary.
Nigdy nie mów: „nie próbuj mnie
straszyć samobójstwem”, gdyż dla
zranionego nastolatka może to być
prowokacja, po której natychmiast
przystąpi do zrealizowania swoich
zamiarów.
8. Respektuj uczucia ucznia. Nie
bagatelizuj

problemu,

bo

utwierdzasz dziecko w przekonaniu,
że

nikt

go

nie

rozumie.

9. Uważnie słuchaj. Nie zajmuj się
w tym czasie niczym innym. Pozwól
uczniowi mówić. Więcej słuchaj niż
mów. Zadawaj krótkie pytania, nie
komentuj, nie interpretuj, mów
językiem zrozumiałym dla dziecka,
utrzymuj

kontakt

wzrokowy.

10.

Nie

próbuj

„na

siłę”

poprawiać

nastroju

ucznia.

Zdanie takie jak „nie przejmuj się”
może zostać jako dowód braku
zrozumienia

i

lekceważenie.

11.

Bądź

empatyczny.

Zasygnalizuj zrozumienie, ale nie
używaj słowa „rozumiem”, gdyż
osoby w depresji mogą źle na nie
reagować.
12. Bądź cierpliwy. Nie daj się
sprowokować i nie wchodź w rolę
sędziego.

Spokojnie

słuchaj.

13. Ujawnij swoje odczucia.
Powiedz „jestem poruszony
tym, co mi powiedziałeś”.
Dasz uczniowi do zrozumienia,
że jego sprawy nie są ci
obojętne.
14. Nie oceniaj. Wystarczy
to, że słuchasz ucznia i
udzielasz mu wsparcia swoją
obecnością.
15. Nie próbuj prowadzić
dyskusji. Zachęcaj do
odwleczenia w czasie decyzji o
samobójstwie. Unikaj
wywołania poczucia winy.
Powiedz „wiem, że tak to
widzisz i oceniasz, ale nie
zgadzam się z tobą”.
16. Wypowiadaj się w
sposób bezpośredni i
otwarty. Nie obawiaj się
używać słowa „śmierć” i
„samobójstwo”.

17. Nie bój się ciszy. Daj
sobie i uczniowi czas na
refleksję. Przebywanie ze sobą
w ciszy buduje kontakt.
18. Przedstaw swoje
najbliższe zamiary. Powiedz
co chcesz zrobić, by dziecko nie
czuło się zdradzony czy
zaskoczone. Weź pod uwagę
jego obawy z tym związane.
19. Bądź uczciwy. Nie obiecuj
zbyt wiele. Możesz nie
zrealizować obietnic i zniszczyć
zaufanie.
20. Nie stosuj konfrontacji.
Zwłaszcza w sytuacji gdy
przyczyną zachowania ucznia
jest przemoc.

Po zakończeniu rozmowy
uruchom procedurę
postępowania w sytuacjach
kryzysowych i powiadom
rodziców. Nie pozwól by uczeń
sam opuścił szkołę

.

Nerwica

Zaburzenia nerwicowe wg klasyfikacji
ICD – 10:
- Zaburzenia lękowe w postaci fobii;
- Inne zaburzenia lękowe;
- Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne
(nerwice natręctw);
- Reakcje na ciężki stres i zaburzenia
adaptacyjne;
- Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne);
- Zaburzenia występujące pod postacią
somatyczną np. zaburzenia
hipochondryczne;
- Inne zaburzenia nerwicowe, takie jak np.
neurastenia czy zespół depersonalizacji –
derealizacji.

Nerwica – zaburzenia o różnych

objawach, mniej ciężka niż psychoza,

ale dająca poczucie choroby i

przysparzająca cierpienia.

Objawy nerwicowe:

Psychiczne:
- Przeżywanie lęku;
- Nadmierna koncentracja na stanach własnego
organizmu;
- Zaburzenia nastroju

Somatyczne:

- Doznania bólowe;
- Poczucie zmęczenia, osłabienia, zwiększona męczliwość
fizyczna,
- Zaburzenia seksualne (częściowa lub całkowita
impotencja);
- Zaburzenia mowy (jąkanie);
- Zaburzenia widzenia.

Przyczyny zaburzeń
nerwicowych:

1.

Wg teorii psychoanalitycznych
źródłem objawów nerwicowych są
stłumione konflikty
wewnątrzpsychiczne.

2.

Wg teorii uczenia się i koncepcji
poznawczych objawy są efektem
wadliwych procesów uczenia się.

3.

Wg koncepcji humanistycznej
znajdują się w specyficznych
zaburzeniach świadomości, jakie
charakteryzują osoby o
niewłaściwie ukształtowanym
obrazie własnej osoby.

4.

Teorie systemowe szukają przyczyn
zaburzeń nerwicowych w
nieprawidłowym funkcjonowaniu
systemów, w których żyją jednostki

Leczenie:



Leczenie powinno zmierzać do
usunięcia wielorakich przyczyn.



Przy zaburzeniach nerwicowych nie
wystarczy leczenie lakami, stosuje
się także różne metody.



Najistotniejszą metodą w leczeniu
zaburzeń jest psychoterapia.



Psychoterapia psychodynamiczna –
zmiana właściwości
wewnątrzpsychicznych: uwolnienie
stłumionych emocji, uświadomienie
sobie własnych prawdziwych
potrzeb, pragnień i fantazji, zmiana
nieskutecznych mechanizmów
obronnych, nabycie zdolności
odróżniania fantazji od
rzeczywistości.



Psychoterapia behawioralno –
poznawcza: usunięcie
nieadekwatnych reakcji na bodziec,
uczenie się pożądanych reakcji i
nowych nawyków, zmiana wzorów
myślowych, rozwijanie umiejętności
rozwiązywania problemów.

Leczenie:



Psychoterapia humanistyczna: uwolnienie w
pacjencie tendencji do samorozwoju, zwiększenie
samoświadomości, uwolnienie możliwości
przeżywania, wzrost samoakceptacji.



Psychoterapia systemowa: oddziaływania w
formie terapii rodziny, zmiany struktury rodziny
przez przywracanie adekwatnych granic między
podsystemami.



Farmakoterapia – stosowana jest przy dużym
nasileniu objawów nerwicowych i ma na celu
zmniejszenie ich intensywności aby pacjent mógł
podjąć leczenie psychoterapeutyczne już bez
pomocy leków.

FOBIE

Fobia to zaburzenie
nerwicowe, którego objawem
osiowym jest uporczywy lęk
przed określonymi sytuacjami,
zjawiskami lub przedmiotami,
związany z unikaniem
przyczyn go wywołujących i
utrudniający funkcjonowanie
w społeczeństwie. Fobie
wywoływane są przez pewne
sytuacje lub obiekty
zewnętrzne wobec osoby
przeżywającej lęk, które w
praktyce nie są niebezpieczne.

Do najbardziej znanych fobii należą:
Agorafobia jest atakiem lęku podczas przebywania w
miejscu, skąd trudno byłoby uciec lub uzyskać pomoc,
Klaustrofobia czyli lęk przed przebywaniem w
zamkniętych, niedużych pomieszczeniach
Arachnofobia objawia się bardzo silnym lękiem przed
pająkami lub innymi bezkręgowcami zbliżonymi do nich
wyglądem.
Dentofobia – obawa przed leczeniem stomatologicznym
Demofobia – paniczny lęk przed tłumem
Hemofobia - lęk przed widokiem, pobraniem i badaniami
krwi oraz wszystkim, co się z nią wiąże
Mizofobia – fobia, polegająca na unikaniu zanieczyszczenia,
zabrudzenia, czasami również zakażenia się, często
towarzyszą jej natręctwa (np. kompulsywne mycia rąk)
Nyktofobia – patologiczny lęk przed ciemnością
Ofidiofobia – lęk przed wężami
Ablutofobia – lęk przed kąpielą, myciem lub czyszczeniem
własnego ciała (typowy dla dzieci)
Nozofobia – chorobliwy lęk przed zachorowaniem
Skopofobia – lęk przed byciem obserwowanym.
Gamofobia – lęk przed zawarciem małżeństwa
Ksenofobia – niechęć, wrogość, lęk wobec obcych,
przesadne wyrażanie niechęci wobec cudzoziemców
Homofobia – zaburzenie lękowe, którego obiektem
lękowym są osoby homoseksualne, jak i uprzedzenie,
postawa antyspołeczna, wstręt względem takich osób
Tokofobia – lęk przed ciążą i porodem. Z powodu tokofobii
pacjentki często wybierają poród drogą cięcia cesarskiego.

Mianem fobii społecznych określa się stałe
uczucie strachu towarzyszące kontaktom z
innymi ludźmi, szczególnie nieznajomymi,
głównie w sytuacjach które powodują
zakłopotanie oraz oczekiwaniu na taką
sytuację (antycypacja lęku). Chorzy obawiają
się, że zostaną negatywnie ocenieni, bądź
poniżeni przez innych. Ich reakcja lękowa jest
nadmierna i nie są w stanie jej pohamować,
co wywołuje kłopoty w codziennym życiu.
Częstym objawem jest zaczerwienienie
twarzy, unikanie jedzenia, picia w obecności
innych oraz publicznego zabierania głosu.
Bezpośrednio jest ona spowodowana przez
urazowe doświadczenia życiowe. Objawy
pojawiają się we wczesnej młodości, czasem
nawet już w dzieciństwie, i może im
towarzyszyć nieradzenie sobie w życiu
społecznym lub mierne wyniki w nauce.
Przyjmuje się, że jest częstsza u kobiet niż u
mężczyzn.

F

o

bia

szk

o

lna

Fobia szkolna

to obecna wśród dzieci i

młodzieży szkolnej fobia sytuacyjna, w
której przedmiotem lęku jest szkoła,
związana z nią tematyka i jej atrybuty.
Występuje u około 1-5% dzieci,
niezależnie od poziomu edukacji, nieco
częściej u chłopców. Najczęściej jest
wywołana przemocą (tak fizyczną, jak i
psychiczną/słowną) ze strony kolegów lub
niepowodzeniami szkolnymi, wtórnie
wagarami. Jednak jako typowa fobia może
rozwinąć się "sama z siebie", nawet w
sprzyjającym środowisku szkolnym. Daje
silne i uporczywe objawy, ustępujące, gdy
mija groźba kontaktu ze szkołą. Istnieje
możliwość przeistoczenia się fobii szkolnej
- jeśli pozostanie nie leczona lub leczona
nieskutecznie - w fobię pracy, która to z
kolei może mieć dramatyczny i
destrukcyjny wpływ na życie społeczne i
karierę zawodową w dorosłości.

Najbardziej widocznym objawem
behawioralnym jest unikanie szkoły, nawet
pomimo zdawania sobie sprawy z przymusu
czy konieczności pójścia do niej. Typowe
objawy kliniczne w tym zaburzeniu,
występujące podczas kontaktu ze
środowiskiem szkolnym lub niekiedy nawet
wskutek samego myślenia o nim, są typowe
dla silnego przedłużonego fizjologicznego
lęku:
- czerwienienie się,
- kołatanie, przyspieszenie bicia serca,
- drżenie rąk i mięśni (np. łydek),
- nadmierna potliwość
- duszność,
- suchość w ustach,
- podwyższona temperatura ciała,
- nudności,
- zawroty i bóle głowy,
- czasem odmowa jedzenia,
- biegunka lub/i bóle brzucha (zwłaszcza u
młodszych dzieci),
- kłopoty ze snem.

Jednym z ważniejszych
powodów wystąpienia fobii
szkolnej jest brak lub
niedostatek doświadczeń i
umiejętności społecznych
dziecka, głownie wskutek
nadopiekuńczości rodziny. Do
wystąpienia objawów
dochodzi zwykle w
przełomowych dla dziecka
momentach życia, np.
rozpoczęcie przez dziecko
nauki szkolnej, powrót po
wakacjach, feriach, krótkiej
chorobie czy stresującym
wydarzeniu, zmiana szkoły.

Wyróżniamy dwie postacie fobii szkolnej: postać ostrą i przewlekłą.
Ostra fobia szkolna pojawia sie po silnym wstrząsie wywołującym lęk
lub uczucie wstydu przeżytym na terenie szkoły. Nie należy wtedy
bagatelizować objawów, zarzucać dziecku lenistwa i zmuszać do
pójścia do szkoły. Może to bowiem doprowadzić do zaostrzenia
objawów i pogłębienia choroby. A jeżeli epizody fobii ostrej nie
zostaną zauważone i leczone może się ona przekształcić w fobię
przewlekłą.

W sferze funkcjonowania
psychicznego i poznawczego
uczniowie przejawiają:
- trudności w koncentracji,
- niska samoocenę,
- brak wiary we własne siły,
- nieśmiałość,
- poczucie opuszczenia,
- nieufność wobec innych,
- czasami tendencje
perfekcjonistyczne, np. obsesyjnie
pragną być prymusami,
- podatność na depresję.

Pamiętaj!



Choroba to tylko część osoby cierpiącej
na zaburzenia psychiczne – nikt nie jest
chory w 100%, a w każdej osobie chorej
istnieją mniejsze lub większe obszary
zdrowia, zwłaszcza u osób młodych.



Chory uczeń jest taką samą osobą, co
przed chorobą – tylko w chwili obecnej
jest chory, a w pewnych zakresach nie
funkcjonuje tak, jak dawniej.



Zawsze staraj się widzieć w uczniu
osobę, a nie chorego.

Bibliografia:

1.

Irena Namysłowska, „Dziecko z zaburzeniami psychotycznymi w
szkole”, wyd. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.

2.

Monika Turno, „Dziecko z depresją w szkole i przedszkolu”, wyd.
Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.

3.

T. Davies, T.K.J. Craig (red.). ABC zdrowia psychicznego. Gdańsk,
1999.

4.

A. Grzywa. Pogranicza psychiatrii. Drogi i bezdroża umysłu. Lublin,
2009.

5.

A. Reber, E. Reber. Słownik psychologii. Warszawa, 2005.

6.

Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 1. Warszawa, 2003.

7.

A. Witkowska, S. Jabłoński. Co to jest fobia szkolna? Edukacja i Dialog
1999 nr 2 s. 44-50.

8.

M. Sałasiński, B. Badziukiewicz. Vademecum pedagoga szkolnego.
Warszawa, 2003.

Dziękujemy za
uwagę!