Rodzaje i przejawy zachowań agresywnych wśród dzieci i młodzieży

W zachowaniach agresywnych wyróżnia się podmiot agresji i jej przedmiot. Podmiotem agresji może być osoba albo grupa osób, u których zauważa się zachowania agresywne, natomiast przedmiotem agresji są osoby lub rzeczy, na które jest kierowane agresywne zachowanie. Ze względu na podmiot agresję można podzielić na indywidualną i grupową. Podmiotem agresji indywidualnej jest osoba, która kieruje swoje działania w różny sposób odnoszący się do różnych przedmiotów. Agresja grupowa skierowana jest na inne grupy lub poszczególne jednostki. Agresja powstaje z wielu różnych powodów, ze względu na które wyróżnia się trzy główne rodzaje agresji :

-         obronną - w razie zagrożenia bądź ataku z zewnątrz;

-         instrumentalną - dla realizacji celów praktycznych, symbolicznych, ideologicznych;

-         dla przyjemności - przyjemność może pochodzić z agresywnej aktywności, bądź z efektu czynności.

Agresja młodych ludzi może przyjąć bardzo różne objawy. Jest ona charakterystyczną cechą dla młodzieży impulsywnej, nieopanowanej, rozchwianej emocjonalnie, zdarza się jednak, że zachowania agresywne występują także u osób spokojnych, lękliwych, zamkniętych w sobie. Agresję często łączy się z frustracją, która ją wywołuje, powodując rozluźnienie napięcia emocjonalnego. Najbardziej typowymi przejawami agresji są:

-         agresja w stosunku do rzeczy lub osób postronnych, bardzo charakterystyczna dla jednostek niedostosowanych społecznie, impulsywnych i negatywnie ustosunkowanych do środowiska;

-         agresja skierowana na własna osobę, gdzie jednostka ma poczucie winy i gotowa jest ponieść karę lub sama ją sobie wymierzyć;

-         agresja impunitywna, polegająca na pozorowaniu przeciwstawnych reakcji, jednostka skarcona lub ukarana stwarza pozory, że jest jej to obojętne.

Przejawy agresji w stosunku do ludzi i rzeczy występują dość wcześnie, gdyż już małe dzieci w przypadku kary, braku zainteresowania lub niespełnienia życzenia przez dorosłych reagują złością i gniewem.
W przypadku zlekceważenia takich zachowań u dzieci w późniejszym życiu może u nich wystąpić i utrwalić się nawyk agresywnego działania. Im dziecko jest młodsze, tym agresja jest bardziej bezpośrednia, gdyż obejmuje zarówno kontakt fizyczny jak i słowa. U dzieci w wieku szkolnym można wyróżnić pewne specyficzne prawidłowości agresywnego zachowania się, które „J.Konopnicki podzielił na trzy fazy:

-         bunt przeciwko autorytetom dorosłych, wagarowanie, huśtawka emocjonalna;

-         kradzieże, kłamanie, włóczęgostwo, objawy neurotyczne;

-         chuligaństwo, przestępczość, zaawansowane nerwice.”1

Dla eskalacji przemocy i agresji mają znaczenie m. in. takie czynniki, jak:

-         ogólna aprobata tych zjawisk;

-         minimalizowanie negatywnej oceny skutków własnej grupy agresji w porównaniu z agresją „innych”;

-         uzasadnienie agresywnego postępowania „wyższymi racjami”;

-         anonimowość relacji interpersonalnych;

-         rozproszenie odpowiedzialności za zachowani agresywne
w relacjach społecznych.”2

Zachowania agresywne i przemoc są to środki łatwo dostępne i przynoszące natychmiastową satysfakcję. Agresja to droga do uzyskania własnej tożsamości, poczucia własnej wartości i kontroli nad sytuacjami, z którymi młodzi ludzie często nie mogą sobie poradzić...  W literaturze przedmiotu można spotkać również podział na agresję bezpośrednią i pośrednią, które utożsamia się z agresją fizyczną i werbalną.

Spotykane są także takie rodzaje agresji jak:

-         negatywizm - czyli zachowanie opozycyjne, głównie bunt przeciwko autorytetom, odmowa współpracy, bierny opór lub nie respektowanie zwyczajów społecznych;

-         podejrzliwość - czyli rzutowanie wrogości na otoczenie społeczne, nieufność do ludzi, przekonanie, że ktoś nam szkodzi;

-         uraza - przejawia się jako zazdrość bądź nienawiść
do otoczenia;

-         wrogość - jest to połączenie podejrzliwości i urazy;

-         drażliwość - jest gotowością przejawiania negatywnych uczuć nawet po niewielkim podrażnieniu, cechuje ją wybuchowość, rozdrażnienie, obrażanie się, złośliwość.

Ze względu na psychologiczne mechanizmy regulacyjne można wyróżnić : agresję emocjonalną (afektywną) i agresję instrumentalną. W stosunku do dzieci wyróżnia się również agresję proaktywną i reaktywną. Agresję proaktywną i reaktywną rozróżniają charakterystyczne cechy trzech rodzajów procesów lezących u podłoża manifestowanej agresywności: poznawczych, motywacyjnych i emocjonalnych. Inne podziały wyróżniają :

-         agresję bezpośrednią prostą    agresję bezpośrednią złożoną

Autoagresja najczęściej przejawia się w postaci:

-         połykania ostrych przedmiotów ( szpilek, agrafek, części żyletek),

-         samookaleczeń przeważnie w postaci niegroźnych zranień,

-         sporadycznie „zamachu”, targnięcia na własne życie.

 zgodnie z koncepcją Bussa zachowania agresywne „mogą  przybierać postać:

-         napastliwości fizycznej ( używanie przemocy fizycznej
w stosunku do innych);

-         napastliwości słownej ( kłótnie, krzyk, groźby, pretensje, przekleństwa, nadmierny krytycyzm);

-         napastliwości pośredniej ( wyrządzenie krzywdy osobie będącej przedmiotem agresji nie wprost, tylko np. poprzez złośliwe obmawianie, skarżenie, niszczenie cudzej własności);

-         negatywizmu ( zachowanie opozycyjne, przejawiające się
w odmowie współpracy, biernym uporze aż do jawnego buntu);

-         podejrzliwości ( okazywanie jawnej nieufności, brak zaufania do ludzi);

-         urazy ( poczucie złości i nienawiści za rzeczywiste lub urojone krzywdy);

-         drażliwości ( gotowość do wyrażania negatywnych odczuć, zrzędliwości, szorstkości);

-         poczucia winy ( odczuwanie wyrzutów sumienia).”5

Aby przeciwdziałać agresji i zjawiskom patologicznym należy:

-         kształtować obraz świata, w którym gardzi się agresją;

-         dbać o rozwijanie zainteresowań dzieci, umiejętne organizowanie im wolnego czasu;

-         rozwijać kompetencje społeczne, uczyć dzieci tolerancji
i empatii;

-         tworzyć warunki do prawidłowego rozwoju poprzez możliwość aktywności, samodzielności, rozmowy;

-         okazywać szacunek i zaufanie dziecku a także uczyć
je szacunku do innych;

-         prezentować wzory zachowań akceptowane przez społeczeństwo.

A.Stankowski,  N.Stankowska: Wybrane problemy patologii społecznej i resocjalizacji.
  Žiar nad Hronom 2002, s. 91.

M.Samujło: Uwarunkowania zachowań agresywnych dzieci i młodzieży w środowisku szkolnym. W: Agresja i przemoc we współczesnym świecie. Red. J.Kuźma, Z.Szarota. Kraków 1998, s. 143.

M.Binczycka-Anholzer : Społeczne i lekarskie aspekty przemocy w instytucjach o charakterze zamkniętym. W: Agresja i przemoc we współczesnym świecie. Red. J.Kuźma, Z.Szarota.
Kraków 1998, s. 293.

A. Makowski : Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja. Warszawa 1994, str. 52.

M.Guszkowska: Społeczne i psychologiczne uwarunkowania agresywności młodzieży w okresie adolescencji. W: Agresja w szkole-spojrzenie wieloaspektowe. Red. A.Rejzner. Warszawa 2004, str. 39.

źródło:  przed.webd.pl/publikacje/p86.php.

---