JAMOCHŁONY,

PŁAZIŃCE, NICIENIE,

PIERŚCIENICE

JAMOCHŁONY

• Jamochłony są zwierzętami dwuwarstwowymi. Są to

najprostsze organizmy tkankowe.

• Zamieszkują głównie wody morskie, chociaż niektóre

gatunki zamieszkują wody słodkie.

• Mają workowate ciało, jest ono zbudowane z wora

powłokowo- mięśniowego i jamy gastralnej.

• Zewnętrzna warstwa komórek to ektoderma

(epiderma), wewnętrzna to endoderma (gastroderma).

• Pomiędzy nimi znajduje się przestrzeń wypełniona

galaretowatą wydzieliną tych komórek. Jest to
mezoglea

• . Pełni ona funkcje wspierające i wypełniające.

Wewnątrz worka znajduje się jama gastralna, est ona
również nazywana jamą chłonąco- trawiącą.

• Jamochłony dzieli się na osiadłe polipy i wolno

żyjące meduzy.

• Mimo wielu różnic obie formy: polip i meduza mają

pierwotną symetrie promienistą.

• Są to wyłączne zwierzęta drapieżne. Ich bronią są

czułki i płaty zaopatrzone w komórki parzydełkowe.

• Ofiara jest chwytana, paraliżowana i wciągana do

jamy chłonąco- trawiącej.

• Pierwszym etapem "obróbki" ofiary jest trawienie

pozakomórkowe pod wpływem enzymów.

• Drugi etap to wchłanianie przez komórki trawienne

wstępnie strawionych substancji na drodze
endocytozy.

• Trzeci i ostatni etap to trawienie wewnątrzkomórkowe.
• Polip rozmnaża się bezpłciowo przez pączkowanie.

Meduza rozmnaża się płciowo. W rozwoju występuje
wolno żyjąca larwa- planula.

• Komórki parzydełkowe - (ektodermalne)

komórki obronno-zaczepne występujące u
parzydełkowców.

• Penetranty – wnętrze tych komórek wypełnia

trująco-drażniąca ciecz pod ciśnieniem, oprócz
tego w środku znajduje się spiralnie zwinięta nić
białkowa z haczykiem. Podrażnienie penetranta
powoduje pęknięcie komórki i wyrzucenie nici
oraz cieczy. Może to porazić nawet większego i
silniejszego przeciwnika.

• Wolwenty – zawierają wewnątrz długą nić.

Wystrzeliwane z wielu wolwentów nici owijają i
przyczepiają się do ciała ofiary.

• Glutynaty – zawierają tępo zakończoną i pokrytą

lepką substancją nić, którą unieruchamia pokarm.

• Wśród jamochłonów występują:
• Stułbiopławy- większość z nich żyje w morzach.

Są to wyłącznie polipy. Tworzą kolonie. W Polsce,
w czystych wodach słodkich, żyje stułbia. Mają
duże zdolności regeneracyjne. Z kilku drobnych
komórek może zregenerować się cały organizm.

• Krążkopławy- występuje u nich przemiana

pokoleń. W cyklu życiowym jest zarówno meduza
jak i polip. Poruszają się dzięki skurczom dzwonu.
Przedstawicielem tej grupy jest chełbia bałtycka.

• Koralowce- są to tylko i wyłącznie osiadłe polipy.

Żyją pojedynczo lub w koloniach. Znanym
samotnikiem jest ukwiał. Wiele z koralowców
posiada wapienne lub rogowe szkielety.

PŁAZIŃCE

• Zwierzęta spłaszczone grzbieto-brzusznie,

mające tylko dwuboczną symetrię ciała.

• Nieznacznie wyodrębniona głowa (polaryzacja

ciała robaka na przód i tył).

• Pierwotna jama ciała pomiędzy endodermą i

ektodermą wypełniona jest parenchymą -
tkanką, która wypycha ciało płazińca i pełni
funkcję szkieletu.

• Oprócz endodermy i ektodermy, u płazińców

pojawia się mezoderma, z której zbudowane są
podskórne mięśnie i parenchyma.

• Układ pokarmowy- o ile jest, nie ma odbytu i

funkcjonuje tak samo jak u jamochłonów, z
podobnymi etapami wstępnego trawienia
pozakomorkowego, fagocytozy i ostatecznego
trawienia wewnątrzkomorkowego.

• Układ oddechowy-brak, gatunki wolno żyjące

wymieniają gazy całą powierzchnią ciała, czemu
sprzyja spłaszczenie ciała i małe rozmiary. Pasożyty
mogą uzyskiwać energię z procesów beztlenowych.

• Układ krążenia-brak, ale w funkcji roznoszenia

pokarmu mogą go zastępować, jak u jamochlonów,
rozgałęzienia układu pokarmowego.

• Układ nerwowy-składa się z dwu zwojów

głowowych i dwu pni nerwowych, biegnących
wzdłuż ciała.

• Układ wydalniczy usuwanie nadmiaru wody-

zapewniają nefrydia, cienkie kanaliki,
przenikające ciało. Wydalają one również
produkty uboczne azotowej przemiany materii.

• Układ rozrodczy-ma bardzo skomplikowaną

budowę. Płazince są niemal wyłącznie
obojnakami o zapłodnieniu krzyżowym, chociaż
może się zdarzać samozapłodnienie.

a) WIRKI

• Są to wolno żyjące płazince słodkowodne lub

morskie, wyjątkowo lądowe.

• Poruszają się za pomocą rzęsek nabłonka, które

pędzą wodę ku tyłowi, przez co zwierzę uzyskuje
napęd do przodu.

• Jako organizmy wolno żyjące wirki mają oczy,

najczęściej jedną parę.

• Wypławek biały-na jego mleczno białym ciel widać

wyraźnie oczy i przeświecający układ pokarmowy.

• Rozwój wypławków i innych wirków jest prosty,

tzn. z jaja wylęga się mały wirek, budową i trybem
życia podobny do postaci dorosłej.

b) PRZYWRY

• Przywry to płazińce długości 2-50mm, najczęściej

listkowatego kształtu, pasożytujące w kręgowcach.

• Aparat czepny stanowią dwie przyssawki-gębowa,

okalająca otwór gębowy i ślepo zamknięta
brzuszna.
Układ pokarmowy to krótki przełyk i dwie ślepo
zakończone gałęzie jelita.

• U stosunkowo dużej motylicy wątrobowej te

gałęzie dzielą się jeszcze dalej na gałązki wtórne.

• Układ rozrodczy wypełnia całe wnętrze ciała,

zwykle jest obojnaczy.

Cykl rozwojowy Fasciola Hepatica (Motylica

wątrobowa)

• JAJO dostaje się do środowiska wodnego i tam rozwija się w

orzęsioną larwę –MIRACIDIUM.

• Następnie zostaje ona zjedzona przez ślimaka (Błotniarka

moczarowa)-Żywiciel pośredni.

• W jego jamie ciała rozwija się, SPOROCYSTA, która ulega

partenogenezie i z niej wykluwają się REDIE odżywiające się
tkanką ślimaka.

• Po następnej partenogenezie rodzą się CERKARIE, które

przedostają się do wody, przytwierdzają się do rośliny i
przybierają postać cysty- METACERKARII

• Cysta ta zostaje połknięta przez owce lub bydło-Żywiciel

ostateczny i przedostaje się do wątroby gdzie rozbija się w
dorosłą postać motylicy.

Cykl rozwojowy Przywry Krwi

• przywry krwi pasożytują w żyłach jamy brzusznej

człowieka, rzadziej małp

• przedostają się do pęcherza moczowego, tam

kopulują i składaja jaja

• jaja z moczem usuwane są do środowiska

zewnętrznego

• wykluwa się wolnożyjąca larwa miracidium aktywnie

poszukująca ślimaka wodnego

• miracidium wnika do ciała ślimaka
• w ślimaku larwy rozmnażają się i przechodzą szereg

przeobrażeń

• cerkaria wydostaje się z ciała ślimaka i wdziera się w

skórę ludzi brodzących w wodzie

c) TASIEMCE

• komórki nabłonka zlewają się w jednowarstwową

warstwę syncytium, nabłonek dodatkowo pokryty jest
bezpostaciowym, oskórkiem, zredukowanymi do
pojedynczych włókien, który tworzy zewnętrzną
okrywę ciała, zwaną worem powłokowo-mięśniowym.

• Układ nerwowy ma prostą budowę w postaci dwóch

zwojów nerwowych. Jest słabo rozwinięty i
pozbawiony wyspecjalizowanych narządów zmysłów.

• Tasiemce są zwierzętami obojnaczymi, czyli każdy

osobnik ma komplet narządów rozrodczych żeńskich i
męskich. Najczęściej zapłodnienie jest krzyżowe –
polega więc na równoczesnej wymianie gamet
męskich pomiędzy osobnikami przystępującymi do
rozrodu.

Tasiemiec nieuzbrojony (Taenia saginata)

• Jest najczęściej spotykany w Polsce.
• Zaraża się nim od 0,5 do 1% ludzi. Pasożyt ten

umiejscawia się w jelicie cienkim człowieka.

• Jego długość może dojść do 10 metrów.
• Końcowe człony tasiemca wydostają się przez

odbyt, a wraz z nimi olbrzymia liczba jaj (ponad

kilkaset tysięcy).

• Jaja otoczone specjalną otoczką są odporne na

warunki środowiska.

Tasiemiec uzbrojony (Taenia solium)

• Tasiemiec uzbrojony (nazwany tak, gdyż ma główkę

uzbrojoną w podwójny wieniec haków) jest bardzo
groźnym pasożytem przewodu pokarmowego.

• Człowiek może być żywicielem ostatecznym albo

żywicielem pośrednim. Żywicielem pośrednim jest też
trzoda chlewna.

• Znajdujące się w środowisku jaja mogą także

przedostać się do żołądka człowieka poprzez brudne
ręce, nie myte jarzyny, owoce i inne produkty lub drogą
samozarażenia (autoinwazji), gdy człowiek jest
nosicielem tasiemca.

• Do autoinwazji może dojść również wtedy, gdy wskutek

ruchów antyperystaltycznych (np. w czasie wymiotów)
człony tasiemca zawierające jaja dostaną się do
żołądka.

• Przystosowanie do pasożytniczego trybu życia:

-nabłonek odporny na strawienie
-brak ubarwienia, narządów zmysłów i narządów ruchu
-brak układu krwionośnego, oddechowego i
pokarmowego(wchłanianie pokarmu strawionego przez
żywiciela)
-narządy czepne:przyssawki(tasiemiec nieuzbrojony),
przyssawki i haczyki(tasiemiec uzbrojony)
-oddychanie beztlenowe
-produkowanie olbrzymich ilości jaj, obojnactwo,
możliwość samozapłodnienia
-wykorzystywanie żywicieli pośrednich(rozmnażanie
bezpłciowe) i żywicieli ostatecznych(rozmnażanie
płciowe)

OBLEŃCE

• Obleńce różnią się od płazińców kształtem

ciała – są robakami o obłym ciele.

• Wykonując energiczne ruchy całym ciałem,

potrafią utrzymać się w jelicie żywiciela.

• Dwubocznie symetryczne, nieczłonowane,

wydłużone i cylindryczne ciało, zwykle
zwężające się na końcach.

• Pokryte są kolagenowym oskórkiem, pod

którym znajdują się mięśnie. Mięśnie i
oskórek tworzą razem wór skórno-mięśniowy.

• Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym.

Jest on otoczony wargami. W jelicie przednim
tworzącym swoistą "jamę gębową" mogą znajdować się
ząbki, szczęki bądź sztyleciki. W jelicie środkowym
następuje i trawienie pokarmu. Układ kończy
ektodermalne jelito tylne i po raz pierwszy
wykształcony odbyt.

• Układ wydalniczy- U większości gatunków zbudowany

jest z 1-3 komórek. Tworzą go dwa podłużne kanały
wydalnicze biegnące wzdłuż ciała w bocznych wałkach
hypodermalnych. Kanały te ślepo zakończone w tylnym
odcinku ciała, łączą się w przednim odcinku po stronie
brzusznej (nieco z tyłu za otworem gębowym) we
wspólny, pojedynczy przewód wyprowadzający
,zakończony otworem wydalniczym.

• Układ nerwowy- Zbudowany jak u płazińców, z parą lub

parami zwojów głowowych na przodzie ciała i parą lub
parami pni nerwowych wzdłuż ciała, połączonych
spoidłami poprzecznymi.Układ zwany dyfuzyjny
charakteryzujący się już dość złożoną budową

• Układ oddechowy i krążenia- Obleńce oddychają,

podobnie jak płazińce, całą powierzchnią ciała.
Substancje odżywcze są rozprowadzane samoczynnie po
całym organizmie. Posiadają tzw. otwarty układ krążenia.

• Rozmnażanie

Obleńce są w większości rozdzielnopłciowe i rozmnażają
się przez gonady. Bardzo często nie mają żywiciela
pośredniego,niewiele gatunków pozostało obojnaczych
.Np.glista ludzka mogąca rozmnażać się przez
samozapłodnienie(główki z ogonkiem)

Glista ludzka (Ascaris lumbricoides)

• Żywicielem ostatecznym glisty ludzkiej

jest wyłącznie człowiek.

• Jaja wydalone z kałem dostają się do

środowiska zewnętrznego (gleba, ścieki),
gdzie odbywa się ich rozwój do stadium
inwazyjnego.

• Z jaja połkniętego przez człowieka, na

skutek działania soków trawiennych,
oswobadza się larwa, która następnie
rozpoczyna wędrówkę w organizmie:
penetruje ścianki jelita cienkiego dostaje
się do naczyń układu żyły wrotnej, po
czym przez wątrobę, prawą część serca
(prawa komora i przedsionek) dostaje się
do płuc.

• Zarażenie jajami glisty może nastąpić na skutek

zjedzenia np. warzyw zarażonych jajami glisty, do
których uprawy wykorzystywano ludzkie fekalia lub
przez zjedzenie pokarmu, na którym znalazły się
owe jaja, przeniesione na nie przez np. muchy.

• Z pęcherzyków płucnych dostaje się do oskrzeli, a

następnie do tchawicy, a stąd z prądem śluzu do
gardła, gdzie zostaje połknięta i trafia do jelita,
gdzie dochodzi do dojrzałości płciowej.

• Takie wędrujące larwy mogą wywołać uszkodzenie

ścian jelita i wątroby oraz zmiany w płucach i
eozynofilię. Przyczyną tej choroby są najczęściej
stany uczuleniowe; dochodzi wówczas do
wyzwolenia się z tkanek histaminy, która jest
niszczona przez eozynofile, co jest
charakterystyczne przy samozatruciach produktami
przemiany materii pasożytów).

• Dorosłe glisty są przyczyną zaburzeń ze

strony przewodu pokarmowego i układu
nerwowego. Mogą wystąpić bóle brzucha,
brak łaknienia, nudności, wymioty, zaparcia
lub biegunki, niedrożność jelita, zaczopowanie
przewodów żółciowych. Czasem spotyka się
też zmiany alergiczne skóry, obrzęk twarzy i
rąk, zapalenie spojówek, kaszel, łzawienie.

• Czasami glisty wywędrowują czynnie przez

żołądek i przełyk do jamy gębowej. Bardzo
rzadko zdarza się, że wchodzą do tchawicy,
co grozi uduszeniem się.

Owsik (Enterobius vermicularis)

• Podobnie jak glista jest pasożytem

monoksenicznym, czyli posiada tylko jednego
żywiciela.

• Pasożytuje w jelicie grubym człowieka, samica

składa ok. 12 000 jaj u wylotu jelita grubego gdyż
w stadium rozwojowym owsiki potrzebują tlenu.

• Spotykane są zwykle u małych dzieci, w wieku od

4 do 7 lat. Choroba nazywa się owsicą
(enterobiozą, oksjuroza). Występuje na całym
świecie i należy do najbardziej
rozpowszechnionych robaczyc u ludzi. Zakażenie
następuje przez przypadkowe połknięcie jaj
pasożyta. Ich źródłem mogą być owoce i
warzywa, często dochodzi też do samozarażenia
u dzieci, w wyniku np. ssania palców, pod
paznokciami których może występować duża
liczba jaj.

• Dorośli zwykle zarażają się w czasie kąpieli

w basenach pływackich. Przy małej
intensywności inwazji owsica może nie
wywoływać żadnych objawów. Przy
bardziej intensywnych inwazjach,
najważniejszym objawem owsicy jest
dokuczliwy świąd skóry w okolicy odbytu
który wywoływany jest przez ruch samic w
okolicy odbytu.

Włosień kręty (Trichinella spiralis)

• Pasożytuje we wszystkich stadiach rozwojowych. Cykl

rozwojowy odbywa się w dwóch rodzajach
narządów:przewodzie pokarmowym i mięśniach
poprzecznie prążkowanych.

• Zarażenie następuje prz ez zjedzenie, wraz z mięsem

larwy inwazyjnej (najczęściej znajdującej się w
wieprzowinie, rzadziej w mięsie dzika). W żołądku i
jelicie osłonka larwy ulega strawieniu, a sama larwa
wędruje do kosmków jelitowych. Tam wwierca się w
błonę śluzową i dojrzewa płciowo.

• Samce po kopulacji dość szybko giną, samice są

jajożyworodne – w ciągu 1 – 2 miesięcy każda rodzi do
2000 larw, które z prądem krwi wędrują do naczyń
włosowatych mięśni poprzecznie prążkowanych, gdzie
wwiercają się do włókien mięśniowych.

• Teraz każda larwa odżywia się kosztem włókna,

niszczy je, a następnie zwija spiralnie i na skutek
reakcji odpornościowej gospodarza ulega otorbieniu
(tzw. larwa mięśniowa lub cysta).

• Włosień kręty wywołuje chorobę zwaną włośnicą. Objawy jej nie

pojawiają się czasie wędrówki larw i wwiercaniu się, dopiero po
około 4 tygodniach można zauważyć: bóle głowy, złe
samopoczucie, wysoką gorączkę, obrzęki powiek i zapalenie
spojówek. Ponad to występują bóle stawowe i mięśniowe.

• Początkowe objawy są podobne do grypy i dlatego czasami

uchodzą uwadze lekarzy. Choroba występuje na wszystkich
kontynentach, wszędzie tam, gdzie spożywane jest mięso
zwierząt, które mogą być żywicielami włośnika krętego.

• Do najczęstszych zwierząt mogących wywołać zakażenie należą:

świnia, dzik, niedźwiedź, a także na niektórych terenach pies, kot
rzadziej szczur. A także gatunki wszystkożerne (np. lisy, wilki),
dlatego włośnika nazywamy pasożytem poliksenicznym.

• Źródłem inwazji bywają zwykle surowe lub półsurowe przetwory

mięsne, jak kiełbasa „polska”, metka lub befsztyk tatarski z
domieszką mięsa świni lub dzika.

• Rezerwuarem włośnia są przede wszystkim szczury, dlatego

profilaktyka sprowadza się między innymi do zabiegów
odszczurzania (deratyzacji).

PIERŚCIENICE

• Cechy charakterystyczne to:

 podział ciała - część głowowa, tułowiowa
 podział na pierścieniowate segmenty

nazywane metamerami

 wyodrębnienie członów: gębowego

(peristomium) oraz przedgębowego
(prostomium) z części głowowej

 kształt ciała: z reguły wydłużony, obły ze

spłaszczoną częścią tułowiową

 zamknięty układ krwionośny

• Układ pokarmowy ma postać przewodu - zaczyna

się otworem gębowym, a kończy się odbytowym. U
pierścienic jest bardzo dobrze wykształcony, składa
się z odcinków:

1. Ektodermalne jelito przednie - w jego skład wchodzi

otwór gębowy, umięśniona gardziel, mogą
występować "ząbki" u form drapieżnych, rura
przełyku, czasami rozszerzająca się w żołądek.

2. Mezodermalne jelito środkowe.
3. Ektodermalne jelito tylne - krótkie, niezróżnicowane.
• Na całej długości jelita znajduje się zagłębienie zwane

rynienką, dzięki której następuje szybsze wchłanianie
i trawienie. Część pierścienic jest glebożercami -
odżywiają się martwymi szczątkami organicznymi
zawartymi w glebie.

• Układ krążenia, u większości pierścienic zamknięty,

składa się z dwóch podłużnych naczyń:

1. grzbietowego - kurczliwego, tłoczącego krew do przodu;
2. brzusznego - w którym krew płynie do tyłu.

• Oba te naczynia są połączone ze sobą za pomocą naczyń

okrężnych (przednia część ciała) oraz serii mniejszych
naczyń w poprzek całego ciała. U większości gatunków
brak wyodrębnionego serca. Rolę serca pełnią
naczynia okrężne. O krążeniu decydują skurcze mięśnia
grzbietowego, gdyż ma on najgrubsze ściany.

• Płynem krążącym jest hemolimfa, która zwykle jest

barwna - zielona (zawierająca chlorokruorynę), różowa
(hemoerytryna), czerwona (zawierająca hemoglobinę lub
erytrokruorynę), żółta, bezbarwna. Układ krążenia ma za
zadanie transportowanie substancji między segmentami
oraz usuwanie metabolitów do układu wydalniczego.

• Układ wydalniczy u wszystkich pierścienic

zbudowany jest z nefrydiów i nazywany jest
metanefrydialnym.

• Jest to pierwszy układ sprawnie usuwający zbędne i

szkodliwe produkty przemiany materii zachowując
przy tym zdolność osmoregulacji.

• Ma metameryczną budowę. W każdym segmencie

znajduje się para orzęsionych lejków, które
otwierają się do jamy ciała i wychwytują metabolity.

• U niektórych wieloszczetów znajduje się układ

wydalniczy protonefrydialny. Brak jest w nim
komórek płomykowych, które zostały zastąpione
przez komórki podobne funkcjonalnie do nich -
solenocyty. Układ pełni rolę osmoregulacyjną.

• Układ nerwowy – Jest to układ typu

drabinkowego. W skład układu wchodzą:

• Parzyste zwoje międzygardzielowe

(nadprzełykowe i ponadprzełykowe) -
tworzące mózg (zwoje nadprzełykowe).
Odchodzą od nich obrączki
okołogardzielowe łączące je ze zwojami
podgardzielowymi.

• Brzuszny łańcuszek nerwowy - parzyste

zwoje rozmieszczone w każdym segmencie
połączone komisurami w pary oraz
konektywami z innymi segmentami.

• 1 - światło jelita,

2 - tyflosolis
3 - szczecinki,
4 - oskórek,
5 - naczynia
krwionośne,
6 - nabłonek,
7 - mięśnie okrężne,
8 - przegroda
międzysegmentowa,
9 - kanalik
zakończony
otworem
wydalniczym,
10 - metanefrydium,
11 - segmentalny
zwój nerwowy.

Dżdżownica (Lumbricus)

• Dżdżownice są obojnakami.
• Podczas kopulacji dwa osobniki wymieniają między

sobą gamety przywierając brzusznymi stronami
ciała.

• Ciała sklejone są śluzem wydzielanym przez siodełko

(kilka zgrubiałych pierścieni tworzących się na
naskórku), dlatego proces wymiany gamet
nazywany jest siodełkowaniem.

• Gamety przedostają się do siodełka i są

przekazywane partnerowi, który na krótko
magazynuje je w zbiornikach nasiennych.

• Po kilku dniach siodełko wytwarza stwardniałą mufkę

wypełnioną gęstą cieczą.

• Mufka, przesuwana ruchami ciała w

kierunku głowy, dociera do żeńskiego
otworu płciowego, skąd przedostają
się do niej dojrzałe jaja, po dotarciu
do zbiorników nasiennych, pobierane
są plemniki.

• Po ześlizgnięciu się z ciała zwierzęcia

powstaje kokon, gdzie następuje
zapłodnienie. Z zapłodnionych jaj
rozwijają się małe dżdżownice.

Pijawki (Hirudinea)

• Ciało pijawek jest spłaszczone

grzbietobrzusznie, długości od kilku
milimetrów do 20 cm, zwężające się ku
końcom, zakończone jedną lub dwiema
przyssawkami.

• Należy zwrócić uwagę, że tylko około

połowy ze znanych na świecie ponad 500
gatunków pijawek to zwierzęta krwiopijne
a przyssawki w zasadzie nie służą do
wysysania krwi. Do ssania pijawki
używają silnie umięśnionej gardzieli i
przełyku

• Znaczna część pijawek to gatunki

pasożytnicze, odżywiające się płynami
ustrojowymi swych żywicieli, z reguły
kręgowców - pozostałe (większość) to
gatunki drapieżne, polujące na rozmaite
bezkręgowce.

• Są obupłciowe, stosują zaplemnienie krzyżowe

przy czym procesy zaplemnienia i zapłodnienia
zapobiegające samozapłodnieniu osobnika są
skomplikowane.

• Charakterystyczne w ich rozmnażaniu jest

wytwarzanie siodełka i spermatoforów oraz
składanie jaj w kokonach.

• Liczne gatunki pijawek opiekują się

potomstwem - dorosłe noszą młode przez
pewien czas na brzusznej stronie ciała i
pomagają im w zdobywaniu pokarmu.

• Nie mają układu oddechowego. Tlen z wody lub

rzadko powietrze atmosferyczne wchłaniają całą
powierzchnią ciała.