Miejsce

profilaktyki w

Szkolnym

Systemie

Wychowania,

strategie i

procedury

wychowawcze.

SZKOLNY PROGRAM

PROFILAKTYCZNY

Publicznej Szkoły

Podstawowej nr2

im. Kazimierza

Malczewskiego w

Strzelcach Opolskich

2010- 2013

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

W PRAWIE OŚWIATOWYM

Podstawa prawna :
1.

Ustawa o Systemie Oświaty z dnia 7 września

1991 r. ( tekst jednolity Dz. U. z 1996 nr 67,
poz. 3292 z późniejszymi zmianami )

2.

Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002

r.

w

sprawie

podstawy

programowej

wychowania przedszkolnego oraz kształcenia
ogólnego w poszczególnych typach szkół ( Dz.
U. nr 51, poz. 458 z późniejszymi zmianami )

3.

Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2002

r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
ramowych statutów publicznego przedszkola
oraz szkół publicznych ( z późniejszymi
zmianami )

4.

Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2003

r. w sprawie szczegółowych form działalności
wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i
młodzieży zagrożonych uzależnieniem ( Dz. U.
nr 26, poz. 226 )

Dokumenty wewnętrzne :

1.

Statut Szkoły

2.

Plan Rozwoju Szkoły

3.

Program Wychowawczy Szkoły. Plan

działań wychowawczych dla
poszczególnych klas

Inne akty prawne – przepisy

pozaświatowe :

1.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej – art. 72

( ochrona praw dziecka )

2.

Konwencja o Prawach Dziecka – art. 3, art. 19

(

ochrona

przed

przemocą,

krzywdą,

nadużyciem ), art. 33 ( ochrona przed
nielegalnym

używaniem

środków

narkotycznych )

3.

Ustawa o powszechnym bezpieczeństwie

zdrowotnym ( Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 153 z
późniejszymi zmianami )

4.

Ustawa o kulturze fizycznej ( tekst jednolity i

Dz. U. z 2002 r. nr 4, poz. 31 z późniejszymi
zmianami )

5.

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o

postępowaniu w sprawach nieletnich ( tekst
jednolity : Dz. U. z 2002 r. nr 711, poz. 109 z
późniejszymi zmianami )

6.

Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie

zdrowia przed następstwami używaniu tytoniu i
wyrobów tytoniowych ( Dz. U. z 1996 r. nr 10,
poz. 55)

Model

szkolnego programu

profilaktyki -

propozycja

Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis w
Katowicach

Publiczna Placówka Samorządu Województwa Śląskiego akredytowana przez Śląskiego
Kuratora Oświaty

Tworzenie Szkolnego Programu Profilaktyki SPP

Konieczność

budowania

Szkolnego

Programu

Profilaktyki

wprowadzona została rozporządzeniem MENiS z dn. 26.02. 2002 r.
(Dz. U. Nr 51, poz. 458 z 2002 r.) i zobligowała dyrektorów szkół i
nauczycieli do zastanowienia sie nad istota profilaktyki
prowadzonej w szkołach i metodą konstruowania szkolnego
programu

profilaktyki.

Spróbujmy

zatem

uporządkować

podstawowa wiedze na ten temat.

Jak stworzyć dokument, który może wspierać codzienna

prace edukacyjno – wychowawcza i profilaktyczna szkoły?

Ważne jest, by wszyscy nauczyciele w szkole mieli świadomość, że
to, jak zostanie skonstruowany ten program i co sie w nim
znajdzie, zależy wyłącznie od grona pedagogicznego. Nauczyciele
powinni również wnikliwie zapoznać sie z zapisami w podstawie
programowej, gdyż SPP wspomaga wychowanie i nauczanie, jak
również dokonać analizy problemów szkoły, jej zasobów i potrzeb
środowiska.

Najlepiej zrobić to, szukając odpowiedzi na takie

pytania:

- Jakie zachowania ryzykowne uczniów stanowią największe problemy?
- Ilu uczniów znajduje sie w grupie podwyższonego ryzyka, czyli jest

zagrożonych

niedostosowaniem społecznym lub wykluczeniem z powodu posiadanych

dysfunkcji?

- Ilu uczniów wagaruje?
- Ilu uczniów ma problemy z zachowaniem?
- Ilu uczniów ma problemy z nauka?
- Ilu nauczycieli posiada kwalifikacje do prowadzenia zajęć profilaktycznych?
- Ilu nauczycieli prowadzi takie zajęcia? Czy uczestniczą w nich uczniowie z

grup ryzyka?

- Jakie są potrzeby szkoleniowe z zakresu profilaktyki wśród nauczycieli?
- Kto prowadzi z uczniami działania interwencyjne, gdy jest taka potrzeba?
- Kto w szkole koordynuje działania profilaktyczne?
- Kto w szkole ma szczególne kompetencje w obszarach profilaktyki?
- Z jakimi instytucjami szkoła współpracuje w zakresie profilaktyki?

Po takiej analizie własnych zasobów (ludzkich i
materialnych) wiadomo, jakie są możliwości ich
wykorzystania oraz potrzeby, jakie powinny być
zaspokojone.

Znając

je

możemy

również

zidentyfikować niepokojące obawy. Aby dostrzec
natomiast, jakie zachowania uczniów budzą obawy,
leki, są problemowe, należy wiedzieć, jakie są
prawidłowości rozwojowe oraz potrzeby danej grupy
wiekowej. Niezbędny jest do tego tzw. punkt
odniesienia

norma,

czyli

grupa

prawidłowo

funkcjonująca. Chodzi o porównanie niepokojących
zachowań z dopuszczalnymi. Jest to moment, aby
nazwać rzeczywiste problemy. Do zrozumienia
występujących

trudności,

ich

przyczyn

i

uwarunkowań potrzebne jest odświeżenie wiedzy na
temat teorii czynników chroniących i ryzyka.

Według prof. Z.B. Gasia

profilaktyka to:

Jak należy rozumieć profilaktykę? Podstawowe

wiadomości

To kompleksowa
interwencja
kompensująca
niedostatki
Wychowania i
deficyty dojrzałości,
obejmująca
równolegle trzy nurty
działania

Wspomaganie człowieka
w
różnym wieku w radzeniu
sobie z trudnościami
zagrażającymi
prawidłowemu
rozwojowi i zdrowemu
życiu

Ograniczanie
i likwidowanie
czynników ryzyka,
które zaburzają
prawidłowy rozwój
i dezorganizują
zdrowy styl życia

Inicjowanie
i wzmacnianie
czynników
chroniących,
które sprzyjają
prawidłowemu
rozwojowi
i zdrowemu życiu

Można wiec przyjąć, że profilaktyka to

odpowiednie działanie:

- wspomaganie człowieka,
- ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka,
- inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących,

które ma na celu zapobieganie pojawianiu sie lub
rozwojowi niekorzystnego zjawiska, w konkretnej
społeczności, np. szkolnej.
Mimo prawidłowych oddziaływań wychowawczych
dzieci i młodzież jednak zachowują się ryzykownie.
Dzieje sie tak dlatego, gdyż nie mogą lub nie potrafią
funkcjonować inaczej. Takie zachowania są wtedy ich
własnym sposobem przystosowania sie do
istniejącej sytuacji.

Wyeliminowanie jednego zachowania

ryzykownego może powodować pojawienie

sie innych. W literaturze przedmiotu można

zetknąć sie z koncepcjami, wg których to,

jakie zachowanie ryzykowne podejmują

uczniowie z różnych grup ryzyka, jest często

kwestia przypadku, pojawienia sie

odpowiedniej okazji (Szymańska, Zamecka,

2002).

Aby profilaktyka w szkole była skuteczna, musi

spełniać niżej wymienione warunki:

• musi wynikać ze świadomości zagrożeń prawidłowego

procesu wychowawczego i gotowości do współdziałania w
zmianie istniejącej sytuacji wychowawczej,

• konfrontować człowieka - ucznia z niebezpieczeństwem,

ryzykiem,

• musi przekonać odbiorcę, że niebezpieczeństwo, ryzyko

dotyczy również jego, i równocześnie, że w jego mocy leży
skuteczna ochrona siebie i innych.
W związku z tym zadaniem profilaktyki w szkole jest
inicjowanie, uruchamianie takich działań, które
wprowadza pożądane zmiany w funkcjonowaniu
młodego człowieka – ucznia. W tym miejscu warto
sprecyzować

co

oznacza

wyrażenie

zachowanie

ryzykowne.

Czym są zachowania ryzykowne? Terminem
tym określa sie różne nieprawidłowe
zachowania ucznia niebezpieczne zarówno
dla zdrowia fizycznego i psychicznego, jak i
dla jego otoczenia społecznego (K.
Ostaszewski, 2003).
Różne czynniki sprawiają, że dziecko zachowuje sie
zgodnie z normami i oczekiwaniami społecznymi
lub podejmuje zachowania ryzykowne. Wśród wielu
prób wyjaśnienia przyczyny i następstw zachowań
ryzykownych, na uwagę zasługuje m.in. teoria
czynników ryzyka i czynników chroniących
(Garmezy, Hawkins, Baxley).

Teoria czynników ryzyka i czynników
chroniących

Termin zagrożenie/ryzyko często pojawia sie w

literaturze specjalistycznej, poświeconej edukacji,

psychologii. Nauczyciele często używają tego terminu

do opisu dzieci i młodzieży, którym grozi wypadniecie z

systemu edukacyjnego albo w odniesieniu do

młodzieży, która nie przyswoiła sobie umiejętności

poradzenia sobie w trudnych sytuacjach. Zakłada sie,

że u dzieci pochodzących z rodzin, gdzie panują ciepłe,

pełne miłości i troski relacje z rodzina i przyjaciółmi,

ryzyko wystąpienia problemów w przyszłości jest

zdecydowanie mniejsze. Bez względu na to w jakich

warunkach wychowuje sie młody człowiek zdarza sie, że

będzie musiał zderzyć się z trudnymi sytuacjami, a

poziom indywidualnej odporności jest uwarunkowany

także wieloma bieżącymi doświadczeniami.

Pamiętając o tym, iż wychowanie, to proces

wspomagania wychowanka w rozwoju,

ukierunkowany na osiąganie pełnej dojrzałości w

czterech podstawowych sferach: fizycznej,

psychicznej, społecznej i duchowej, możemy

określić, na jakie czynniki ryzyka narażeni są

młodzi ludzie.

Zagrożenia dla dojrzewania fizycznego

W sferze fizycznej –

dojrzewanie związane nie tylko

z naturalnymi procesami

rozwoju fizycznego, ale również

z nabywaniem wiedzy i

umiejętności umożliwiających

prowadzenie zdrowego stylu

życia (adekwatnego do wieku i

możliwości fizjologicznych

organizmu)

Przeciążenie dzieci praca

intelektualna, co skutecznie

ogranicza ruch i wysiłek fizyczny.

Pasywne formy spędzania

czasu wolnego (TV, Internet, gry

komputerowe, kino domowe). Kult

mięsni i siły fizycznej kult

zgrabnej sylwetki (sterydy,

diety).

Kult farmakologii – przekonanie,

że chemia jest lekarstwem na

wszystko mniejszy wysiłek szybszy

efekt.

Używanie alkoholu i innych

środków

psychoaktywnych.

Wczesna aktywność seksualna.

Agresja, przemoc.

Zagrożenia dla procesu dojrzewania

psychicznego

W sferze psychicznej –

dojrzewanie

ukierunkowane na uczenie się

odpowiedzialności za siebie i swój

stosunek do świata oraz

odpowiedzialności za swoje

otoczenie.

Zacieranie granic w życiu i

rozwoju młodzi częściej słyszą o

prawach niż o obowiązkach i

odpowiedzialności.

Promowanie egocentryzmu

młody człowiek jest najważniejszy i

cały świat powinien koncentrować

sie na jego potrzebach.

Akceptowanie egoizmu

wszystko, młodemu człowiekowi od

życia sie należy; cel uświęca środki.

Celem rozwoju nie jest

dojrzałość, lecz

samozadowolenie życie powinno

być przyjemne a nie

odpowiedzialne.

Zagrożenia dla procesu dojrzewania społecznego

Sfera dojrzewania społecznego

polega na nabywaniu umiejętności

prawidłowego

wywiązywania sie z pełnionych ról

społecznych i systematycznego

przygotowywania sie do

podejmowania nowych ról,

związanych z cyklem życia.

Osłabienie roli rodziny w życiu

dziecka

ograniczanie wpływu rodziców,

rośnie znaczenie związków

partnerskich

Odrywanie ról od wieku dziecka

dziecko podejmuje role wymagające

odpowiedniej

dojrzałości psychicznej, podnoszenie

do świata dzieci zjawisk typowych

dla młodzieży lub dorosłych (bale,

konkursy piękności, festiwale).

Deformowanie szeregu ról

społecznych, np. stadionowy

chuligan to kibic; oszust i naciągacz

to biznesmen.

Podważanie podstawowych

autorytetów

społecznych, takich jak rodzice,

nauczyciele, duchowni, politycy,

media poszukujące tylko sensacji.

Porzucanie nauki szkolnej.

Ucieczki z domu.

Zagrożenia dla procesu dojrzewania duchowego

Sfera dojrzewania duchowego

obejmuje przede wszystkim

nabywanie konstruktywnego i

systemu wartości oraz poczucia

sensu istnienia.

Redefiniowanie wartości – na

skutek

specyficznego interpretowania lub

kontekstu sytuacyjnego

dotychczasowe wartości nabierają

nowego znaczenia, często wręcz

sprzecznego z dotychczasowym

( wolność – samowola,

otwartość – bezkrytycyzm,

tolerancja –

akceptacja wszystkiego.

Eliminowanie z wychowania i

języka szeregu wartości, które

stanowią istotny warunek

kształtowania sie poczucia

tożsamości osobistej.

Czynniki budujące odporność.
Do klasycznych czynników chroniących i budujących odporność

zaliczamy:

- Środowisko rodzinne – to najważniejszy ze wszystkich

czynników wpływających na prawidłowy rozwój
psychospołeczny dziecka - zaangażowanie w życie dziecka.

- Otoczenie społeczne, pozarodzinne – dziecko czerpie

wsparcie z otoczenia społecznego – szkoły, środowiska lokalnego
lub osób, które są mu bliskie, np. rówieśników. Troska ze strony
innych osób spoza rodziny zwiększa u dziecka odporność i
niepodatność na sytuacje zagrażające. Szczególnie jest tutaj
ważna rola nauczyciela, który dla nastolatka może stać sie
druga, co do ważności, osoba znacząca. Jest oceniany jako
bardziej obiektywny od rodziców, toteż jego opinie maja wielki
wpływ na formująca sie osobowość ucznia (samoocenę, emocje,
obraz świata); Relacje nauczyciela z uczniem mogą decydować o
pozycji socjometrycznej ucznia, maja wpływ na procesy i role
grupowe w klasie. Wsparcie ze strony nauczyciela może
rekompensować brak wsparcia ze strony rodziców i rówieśników.

Czynniki chroniące

- Środowisko rówieśnicze - kontakty z

rówieśnikami akceptującymi normy społeczne, z
aspiracjami edukacyjnymi, prospołecznymi to
kolejne źródło wsparcia dla dziecka zagrożonego.

- Cechy osobowości – dzieci i młodzież cechujące

sie odpornością – superdzieciaki, które radzą
sobie z wyzwaniami w sposób społecznie
akceptowany. Ich pozytywne podejście do
problemów życiowych i szukanie konstruktywnych
rozwiązań pozwalają w optymalny sposób
rozwiązać emocjonalnie ryzykowne doświadczenia.

Analizując czynniki dobrostanu możemy stwierdzić, że
tak naprawdę nie są one czymś niezwykłym, ponieważ
są to uwarunkowania, które towarzysza prawidłowemu
rozwojowi młodego człowieka i służą procesowi
adaptacji w środowisku, w którym żyje on i dorasta.
Trzeba pamiętać, że ich istnienie w jakimś wymiarze
przynależne jest wszystkich dzieciom. Co z tego
wynika? Naukowe rozważania o czynnikach
chroniących i wspierających rozwój wskazują, że
należy je traktować nie tylko w obszarach ochrony
przed zagrożeniami, ale także w obszarach
pozytywnego rozwoju dzieci i młodzieży. Takie
podejście pozwala na integralne potraktowanie
obszaru wychowania, profilaktyki i promocji zdrowia w
szkole/placówce. Działań, które tradycyjne
funkcjonowały oddzielenie.

Odpowiednio do stopnia ryzyka profilaktyka jest prowadzona na
kilku poziomach (za: H. Mrazek i R. Hagerty,1994):
Profilaktyka uniwersalna
• Jest adresowana do wszystkich uczniów w określonym wieku, bez
względu na stopień ryzyka wystąpienia zachowań problemowych lub
zaburzeń psychicznych i dotyczy znanych, w znacznym stopniu
rozpowszechnionych zagrożeń, np. przemocy, czy używania
substancji psychoaktywnych. Na tym poziomie wykorzystywana jest
ogólna wiedza na temat zachowań ryzykownych, czynników ryzyka i
chroniących, danych epidemiologicznych (są to głównie wyniki
badan naukowych, dotyczące miedzy innymi palenia papierosów,
picia alkoholu, informacje o wieku inicjacji).
• Celem ma być opóźnianie inicjacji, przeciwdziałanie pierwszym
próbom
podejmowania zachowań ryzykownych. W dużej mierze działania
profilaktyczne skupiają sie na tworzeniu wspierającego, przyjaznego
klimatu szkoły, który pozytywnie wpływa na zdrowie psychiczne i
poczucie wartości, motywacje do osiągnięć uczniów i nauczycieli.
Pozwalają także na czynny udział rodziców w życiu szkoły.

Poziomy działań
profilaktycznych

Profilaktyka selektywna

• Jest ukierunkowana na grupy zwiększonego ryzyka, wymaga
dobrego rozpoznania w społeczności szkolnej grup uczniów
zachowujących sie ryzykownie lub znajdujących się w specyficznej
sytuacji społecznej, rodzinnej. Informacje o uczniach szkoła gromadzi
w toku codziennego procesu edukacji, szczególnie dotyczy to
uczniów z deficytami poznawczymi, z rodzin dysfunkcyjnych itp. Dla
dzieci i młodzieży znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka
(np. z rodzin z problemem alkoholowym) organizowane są
indywidualne lub grupowe działania profilaktyczne ( terapia
pedagogiczna, treningi umiejętności społecznych, socjoterapia).

Profilaktyka wskazująca

• profilaktyka na rzecz jednostki wysokiego ryzyka, to działania
polegające na interwencji, terapii dzieci i młodzieży, przejawiających
symptomy zaburzeń i wymagających specjalistycznego
przygotowania do ich udzielania. Na tym poziomie, w profilaktykę
częściej angażują sie różne instytucje zewnętrzne, przygotowane do
prowadzenia pomocy psychologicznej lub medycznej. (za: K.
Ostaszewski, A. Borucka, 2005).

Strategie informacyjne

Celem jest dostarczenie adekwatnych

informacji na temat skutków zachowań

ryzykownych i tym

samym umożliwienie dokonywania

racjonalnego wyboru. U podstaw tej strategii

leży przekonanie, że ludzie, zwłaszcza młodzi,

zachowują sie ryzykownie, ponieważ zbyt mało

wiedza o mechanizmach i następstwach takich

zachowań. W związku z tym dostarczenie

informacji o skutkach np. palenia tytoniu, ma

spowodować zmianę postaw, a w końcu - nie

podejmowanie zachowań ryzykownych.

Strategie działań profilaktycznych

Strategie edukacyjne

Maja pomóc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i
społecznych (umiejętności nawiązywania kontaktów z ludźmi, radzenia
sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, opierania sie naciskom ze
strony otoczenia itp.). U podstaw tych strategii leży przekonanie, że
ludzie, nawet dysponujący odpowiednia wiedza, podejmują zachowania
ryzykowne z powodu braku wielu umiejętności niezbędnych w życiu
społecznym. Te deficyty uniemożliwiają im budowanie głębszych,
satysfakcjonujących związków z ludźmi, odnoszenie sukcesów, np.
zawodowych. Szukają wiec chemicznych, zastępczych sposobów radzenia
sobie z trudnościami.

Strategie działań alternatywnych

Ich celem jest pomoc w zaspokojeniu ważnych potrzeb (np. sukcesu,
przynależności) oraz osiąganie satysfakcji życiowej przez stwarzanie
możliwości zaangażowania się w działalność pozytywna (artystyczna,
społeczna, sportowa itp.). U podstaw tych strategii leży założenie, że wielu
ludzi nie ma możliwości zrealizowania swej potrzeby aktywności,
podniesienia samooceny poprzez osiąganie sukcesów, czy też rozwoju
zainteresowań. Dotyczy to zwłaszcza dzieci i młodzieży zaniedbanej
wychowawczo.

Strategie interwencyjne

Celem tych działań jest pomoc osobom mającym trudności w
identyfikowaniu
i rozwiązywaniu ich problemów oraz wspieranie w sytuacjach kryzysowych.
Interwencja
obejmuje towarzyszenie ludziom w krytycznych momentach ich życia.
Podstawowe techniki interwencji to poradnictwo, telefon zaufania, sesje
interwencyjne, doradztwo. Strategie interwencyjne, jako działania głębsze i
bardziej zindywidualizowane, w zasadzie zastrzeżone są dla poziomu
drugiego i trzeciego.

Strategie zmniejszania szkód

Przewidziane są głównie dla potrzeb profilaktyki wskazującej. Adresatem
tych działań są grupy najwyższego ryzyka.

Strategie zmian środowiskowych

Nakierowane są na identyfikacje i zmienianie tych czynników środowiska
społecznego
i fizycznego, które sprzyjają zachowaniom problemowym. Mogą one
obejmować: modyfikacje środowiska, miejsca przebywania osoby
dysfunkcyjnej, zmianę postaw społecznych wobec osób dysfunkcyjnych.

Strategie zmian przepisów

Zazwyczaj kierowane są do całej lokalnej społeczności. Polegają na zmianie
przepisów prawnych, rozporządzeń lokalnych, ograniczanie dostępu do
środków odurzających i ich dystrybucji.

Wprowadzony

przez

MENiS

obowiązek

opracowania i realizowania przez szkołę programu
profilaktyki stworzył szanse uporządkowania i
podwyższenia

poziomu

jakości

działań

profilaktycznych. Zobligowanie całego grona
pedagogicznego i personelu szkoły do tworzenia
systemowego programu działań profilaktycznych i
podejmowania

ich

może

zainicjować

przeciwdziałanie

zachowaniom

ryzykownym.

Działania

profilaktyczne

(zapobiegawcze,

korekcyjne) tworzą wiec warunki do sprawnej
realizacji procesu wychowawczego. Profilaktyka
problemowa w szkole powinna znaleźć sie w
opracowanym przez placówkę oświatowa –
SZKOLNYM PROGRAMIE PROFILAKTYCZNYM.

Jak planować działania profilaktyczne w
szkole?

SPP to projekt systemowych rozwiązań w środowisku
szkolnym, uzupełniających wychowanie i ukierunkowanych
na:

• wspomaganie ucznia w radzeniu sobie z trudnościami

zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu;
• ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka (jednostkowych,
rodzinnych, rówieśniczych, szkolnych, środowiskowych), które
zaburzają prawidłowy rozwój ucznia i dezorganizują jego zdrowy styl
życia;
• inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących (jednostkowych,
rodzinnych, rówieśniczych, szkolnych, środowiskowych), które
sprzyjają prawidłowemu rozwojowi ucznia i jego zdrowemu życiu (Gas
Z. B., 2003, s. 168).

Jak zostanie skonstruowany SPP, zależy wyłącznie od grona
pedagogicznego. Każda społeczność szkolna ma własne potrzeby i
zasoby, tradycje i przyzwyczajenia. Czasami, warto jednak zmieniać
utarte zwyczaje i wprowadzać nowe. Dla ujednolicenia systemu
projektowanych działań profilaktycznych może posłużyć poniższy
schemat:

Źródło: J. Szymańska: Profilaktyka w szkole. Poradnik dla nauczyciela. Wyd. CMPPP,
Warszawa 2005

STRUKTURA PROCESU

TWORZENIA SPP

Faza wstępnej

identyfikacji

Krok 1: Faza konceptualizacji programu

Krok 2: werbalizacja problemu

Krok 3 : teoretyczna perspektywa rozumienia

problemu

Faza

diagnozy

Krok 4: identyfikacja populacji przeznaczonej do

diagnozy

Krok 5: dobór narzędzi badawczych

Krok 6: realizacja procedury badawczej

Krok 7: analiza wyników badań

Krok 8: werbalizacja zaleceń dla SPP

Faza konceptualizacji

programu

Krok 9: określenie celu SPP

Krok 10: określenie zadań dla SPP

Krok 11: określenie struktury i treści SPP

Krok 12: określenie sposobu realizacji

Krok 13: określenie strategii ewaluacyjnej

SPP krok po kroku

KROK 1. identyfikacja objawów

Sposobem zidentyfikowania objawu jest zebranie od
nauczycieli informacji na temat różnych niepokojących zjawisk
w życiu szkoły. Na tym jednak nie możemy poprzestać, gdyż
warunkiem identyfikacji objawów jest posiadanie punktu
odniesienia, jakim jest wizja prawidłowego rozwoju i zdrowego
funkcjonowania ucznia w określonym wieku (zapisane w profilu
absolwenta i celach wychowawczych na poszczególnych
poziomach wiekowych uczniów). Może sie bowiem okazać, że
nie wszystko co nas niepokoi jest poważnym odstępstwem od
prawidłowego rozwoju uczniów.

KROK 2. werbalizacja problemu

Ważne jest to, że rozpoznaliśmy objaw, ale nie oznacza
to, że poznaliśmy problem. Istota werbalizacji problemu jest
potraktowanie objawów jako manifestacji przeżywanych przez
uczniów problemów , co oznacza odejście od etykietowania
ucznia do opisania mechanizmu dysfunkcji trudnego
zachowania.

KROK 3. teoretyczna perspektywa rozumienia problemu

Należy założyć, że zachowania problemowe spełniają określoną funkcje

w rozwoju młodej osoby. Warto w tym miejscu podkreślić, że profesjonalny
program powinien być oparty na potwierdzonej naukowo teorii, dotyczącej
np. prawidłowości rozwoju młodzieży w okresie dorastania. Odniesienie sie
to wybranej teorii wyjaśniającej istotę dysfunkcji, jej etiologie, umożliwi
podjecie stosownych działań na terenie szkoły.

Możemy sie odwołać do niżej wymienionych teorii:

• Teoria społecznego uczenia sie – jako społecznie wyuczone zachowanie
• Koncepcja substancji torujących drogę – używanie substancji
chemicznych ma charakter fazowy /słaby alkohol – mocniejszy alkohol/
• Koncepcji poprawy reputacji (A.Caroll)- zachowanie nastolatków jest
efektem ich dążenia do zaprezentowania sie rówieśnikom w określony
sposób /odpowiedzialni, pozbawieni skrupułów, agresywni/
• Koncepcji wzmocnienia odporności (A. Fuller) – teoria czynników
chroniących i wspierających

prawidłowy rozwój

• Teoria zachowań problemowych( Jessor & Jessor)
• Teoria uzasadnionego działania (Ajzen i Fishbien) – używanie substancji
psychoaktywnych zależy od aprobaty/dezaprobaty dla tych zachowań u
osób znaczących, np. rówieśników, rodziców.

KROK 4. identyfikacja populacji przeznaczonej do diagnozy

Kluczowymi elementami diagnozy sytuacji szkolnej są:
- dobór grupy badawczej - uczniów, rodziców, nauczycieli oraz innych
pracowników szkoły,
- wielkość badanej grupy,
- sposób doboru badanych.

KROK 5. dobór narzędzi badawczych

Do oceny zagrożeń nauczyciele mogą wykorzystać różnorodne narzędzia
diagnostyczne (techniki i metody). Powszechnie stosowane są:
• Ankieta
• Rozmowy indywidualne
• Wywiad
• Obserwacja
• Socjometria
• Analiza osiągnięć szkolnych
• Analiza dokumentacji z uczestnictwa w realizowanych dotychczas
programach
• profilaktycznych w szkole i poza nią
• Analiza dokumentacji szkolnej dotyczącej interwencji profilaktyczno -
wychowawczej
• Analiza dokumentacji szkolnej

Wybór metody badawczej zależy miedzy innymi od możliwości badacza

(np. czasu, skali i istoty zjawiska). Przy tej okazji chce przypomnieć bardzo
ważne założenie – diagnozę powinna prowadzić osoba ciesząca sie
zaufaniem badanych, kompetentna i wiarygodna dla danego
środowiska szkolnego. Zebrane wyniki badan należy opracować
statystycznie – ilościowo i jakościowo, co pozwoli uniknąć bledów
intuicyjnych i wycinkowych analiz. Materiał badawczy – diagnostyczny,
pozostawiony w dokumentacji programu profilaktyki szkoły, jest także
narzędziem ewaluacji. Daje on obraz stanu wyjściowego, który można
potem porównać z wynikami końcowymi (np. po zakończeniu
zaplanowanego czasu oddziaływań profilaktycznych). Stwierdzone
prawidłowości (zdiagnozowane zagrożenia) stanowią podstawę planowania
szkolnej profilaktyki, czyli konstruowania programu.

KROK 6. realizacja procedury badawczej

W celu ujednolicenia warunków prowadzonego badania trzeba

odpowiedzieć sobie na poniższe pytania:

• Kto daje ankietę?
• Kiedy?
• W jakich warunkach?
• Jaki jest cel badania?

KROK 7. analiza wyników badan
Możemy dokonać analizy jakościowej zebranych wyników - opisy,

sprawozdania oraz analizy ilościowej - wykresy, porównania, zestawiania.

KROK 8. werbalizacja zaleceń dla SPP

To inaczej przełożenie uzyskanych danych z przeprowadzonej diagnozy
na postulaty, jakie powinny być uwzględnione przy konstruowaniu SPP.

KROK 9. określenie celu SPP

Uwzględniając wyniki badan ankietowych i zebrane informacje
sformułowaliśmy cele do SPP. Należy pamiętać, że cel powinien być
mierzalny, zgodny z przyjętymi założeniami teoretycznymi /daje
oparcie w wiedzy na temat profilaktyki/ i wykorzystywać zalecenia,
które uzyskaliśmy z badan, a zatem odpowiadać na potrzeby
środowiska. Musi sie również odwoływać do zwerbalizowanych
przejawów dysfunkcjonalności w szkole.

KROK 10. określenie zadań dla SPP

Określenie zadań to inaczej określenie szczegółowych działań jakie
zostaną przeprowadzone dla osiągnięcia celu.

KROK 11. określenie struktury i treści SPP

Do kogo adresujemy SPP – uczeń, grupa rówieśnicza, rodzice,
nauczyciele, lokalna społeczność i jakie strategie wykorzystamy w
projektowaniu działań – informacyjne, edukacyjne, alternatyw,
wczesnej interwencji, zmian środowiskowych i zmian przepisów
społecznych.

KROK 12. określenie sposobu ewaluacji

Ewaluacja SPP jest ocena wartości programu, udziela odpowiedzi na
pytania, dotyczące programu – np. kontynuacji zadań lub rezygnacji z
niektórych. Dobór metod ewaluacji (jakościowych, ilościowych) wiąże
sie z wykorzystaniem narzędzi badawczych i analiza danych. Planując
ewaluacje skuteczności programu, dobra procedura (i mniej kosztowna)
jest „pretest – posttest”. Należy pamiętać również o kryteriach ewaluacji
i wskaźnikach. Chociaż przestrzeganie pełnej procedury ewaluacyjnej w
praktyce przysparza wiele trudności, ewaluacja szkolnego programu
profilaktyki jest niezbędna do oszacowania jego funkcjonowania i
planowania działań profilaktycznych na kolejne lata szkolne.

KROK 13. określenie strategii ewaluacyjnej

Zadaniem szkoły jest prowadzenie okresowej ewaluacji SPP. Jej celem
jest zbadanie skuteczności podjętych działań, daje wiedze co należy
wzmocnić, a co osłabić. Do podstawowych zadań zespołu
odpowiadającego za przeprowadzenie ewaluacji należy:
- określenie celów ewaluacji,
- szczegółowe zaplanowanie działań ewaluacyjnych,
- zaplanowanie sposobu opracowania i interpretacji wyników ewaluacji
oraz ich upublicznienie,
- wnioski do zmiany.

Szkolny program profilaktyki a

program profilaktyczny

-program profilaktyczny to odpowiednio

dobrane i uporządkowane treści i

zadania, które prowadza do konkretnych zmian

w jakości funkcjonowania jednostki lub grupy (Z.

B. Gas).

Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie

prowadzi Bank Rekomendowanych Programów

Profilaktycznych.

SPP to system działań profilaktycznych,

w który mogą być włączane różnorodne

programy profilaktyczne, odpowiadające na

potrzeby w wyznaczonym zakresie.

SPP w praktyce szkolnej – strategia

konstruowania

dokumentu

Lp.

Strategia Konstruowania

Przykład zapisu w SPP

1

Założenia teoretyczne wyjaśniające
przyczynę występujących problemów
oraz wynik diagnozy zachowań
problemowych w szkole

SPP opracowywany został na podstawie dokonanej
diagnozy sytuacji dydaktyczno-wychowawczej w
szkole przy użyciu niżej wymienionych narzędzi:
ankieta, rozmowy indywidualne, wywiad, obserwacja,
analiza osiągnięć szkolnych .

2

Analiza wyników badań względem
jakościowym i ilościowym

Po analizie wyników badań dokonano indyfikacji
niepokojących objawów w dwóch obszarach:
naruszania dyscypliny szkolnej, niedostosowania
społecznego w środowisku uczniowskim .

3

Nazwanie problemów występujących
w szkole

Na podstawie obserwacji środowiska szkolnego

i przeprowadzonej diagnozy dokonano

werbalizacji

problemów w szkole w trzech obszarach:

1. Naruszania dyscypliny szkolnej – niska

frekwencja na lekcjach, wagary, spóźnienia,

ucieczki z lekcji.

2. Przejawów niedostosowania społecznego w

środowisku uczniowskim – używanie alkoholu i

innych środków odurzających,

3. Agresja i przemoc rówieśnicza.

4

Sformułowanie zaleceń dla SPP z wykorzystaniem strategii profilaktycznych. Poziom

profilaktyki uniwersalnej i selektywnej.

Strategie
informacyjne

Uczniowie

Nauczyciele

Rodzice

· zapoznanie z
zapisami statutu
szkoły dotyczącymi
procedur w sytuacjach
ryzykownych
zachowań
w szkole,
· informowanie o
społecznych i
zdrowotnych skutkach
uzależnień,

· ugruntowanie wiedzy
na temat okresu
rozwojowego dzieci i
młodzieży,
· poszerzenie wiedzy na
temat zachowań
ryzykownych
umożliwiającej
rozumienie zjawiska
podejmowania
zachowań
dysfunkcyjnych,
· promowanie sukcesów
młodzieży na
forum klasy, szkoły,
lokalnego
środowiska,
· rozpoznanie uczniów z
grup ryzyka w
klasie, szkole,
· analiza sytuacji
wychowawczej

· zapoznanie z
zapisami statutu
szkoły
dotyczącymi
procedur w
sytuacjach
kryzysowych i
konfliktowych,
· zdobycie wiedzy na
temat zachowań
ryzykownych
umożliwiającej
rozumienie zjawiska
podejmowania
przez młodzież
zachowań
dysfunkcyjnych,
· informowanie
rodziców o
społecznych
i zdrowotnych
skutkach zachowań
dysfunkcyjnych,
jakie miały miejsce
w
szkole.

Strategie
edukacyjn
e

Uczniowie

Nauczyciele

Rodzice

· prowadzenie zajęć

adaptacyjno -

integracyjnych,

· trening asertywności

,

· doskonalenie

umiejętności

komunikacyjnych,

· kształtowanie

postaw opartych na

odpowiedzialności za

dokonywane

wybory i

postępowanie.

· bieżąca aktualizacja

wiedzy z zakresu

prawa oświatowego,

· monitorowanie

potrzeb w zakresie

doskonalenia

umiejętności

wychowawczych i

profilaktycznych,

· psychoedukacja,

· udzielanie wsparcia

w sytuacjach

kryzysowych i

konfliktowych,

· kształtowanie

umiejętności pracy z

rodzicami ucznia

przejawiającego

zachowania

dysfunkcyjne.

· monitorowanie

potrzeb i oczekiwań

wobec systemu

wychowawczo-

profilaktycznego

szkoły,

· zapoznanie ze

statutem szkoły,

podstawowymi

regulaminami,

szkolnym programem

wychowawczo-

profilaktycznym,

· psychoedukacja,

odpowiadająca na

rzeczywiste potrzeby

rodziców,

· umożliwienie

aktywnej działalności

i

współdecydowania o

życiu szkoły.

Strategie

alternatyw

ne

Uczniowie

Nauczyciele

Rodzice

· atrakcyjna oferta zajęć

pozalekcyjnych,

· udział w konkursach

przedmiotowych, sportowych

i

artystycznych oraz wszelkich

działaniach alternatywnych

· organizacja imprez

masowych,

wycieczki, biwaki, szkolne

festyny

środowiskowe,

· organizacja i propagowanie

olimpiad, konkursów,

zawodów.

· praca w organizacjach

działających

na terenie szkoły, w

środowisku

lokalnym – samorząd

uczniowski,

harcerstwo, wolontariat,

stowarzyszenia i fundacje,

które

kreują świadomą prace na

rzecz

innych, tym samym rozwijają

zainteresowania i

wzbogacają

rozwój osobowości.

· spotkania

wychowawcy lub

nauczyciela

mającego kontakt z

uczniem

przejawiającym

pierwsze objawy

zagrożenia

niedostosowaniem

społecznym z

pedagogiem

szkolnym,

psychologiem,

dyrektorem lub

specjalistami spoza

szkoły.

·

organizowanie

spotkań

konsultacyjny

ch dla

rodziców.

Strategie

interwencyj

ne

Uczniowie

Nauczyciele

Rodzice

· rozmowy z

nauczycielem,

wychowawca,

rodzicem,

pedagogiem,

psychologiem

szkolnym.

· udzielanie

nauczycielom,

wychowawcom

wsparcia w

sytuacji

kryzysu.

· wskazanie

rodzicom osób i

instytucji

udzielających

pomocy i

wsparcia w

sytuacji

kryzysu.

Zmiany

środowiskowe

· w miarę potrzeb i oczekiwań środowiska szkolnego.

Zmiany

przepisów

· w miarę potrzeby modyfikowanie przepisów statutu szkoły.

5

Sformułowanie celu

SPP, który uwzględnia

założenia

teoretyczne oraz wyniki

diagnozy

MODYFIKOWANIE NEGATYWNYCH POSTAW

I PROMOWANIE ZDROWEGO STYLU ¯YCIA

1. Ograniczanie i likwidowanie czynników, które zaburzają

zdrowy styl życia.

2. Inicjowanie i wzmacnianie czynników wspierających

rozwój dziecka.

6

Sformułowanie zadań

dla szkolnego programu

profilaktyki

czyli w jaki sposób będą

osiągane cele. Zadania
– działania

powinny być konkretne

i zrozumiałe dla

realizatorów szkolnej

profilaktyki. Często

umieszczane są tutaj

różne programy

profilaktyczne, projekty

profilaktyczne,

działania

alternatywne

1. Doskonalenie kadry pedagogicznej pod katem realizacji

programu profilaktyki szkolnej.

2. Wypracowanie wspólnych zasad i procedur

obowiązujących w szkole.

3. Organizowanie przedsięwzięć wspierających uczniów w
rozwoju psychospołecznym.

4. Dostarczenie uczniom wiedzy w zakresie ich

odpowiedzialności za własne działania, umiejętności i

zachowania.

5. Stworzenie warunków do wchodzenia w sytuacje

społeczne, ukazanie korzyści wynikających z

przestrzegania zasad społecznych.

6. Współpraca z samorządem szkolnym na rzecz

wzmocnienia jego roli we współdecydowaniu o ważnych

sprawach dotyczących młodzieży.

7. Podejmowanie współpracy z instytucjami wspierającymi

szkołę w realizowaniu profilaktyki.

8. Włączenie uczniów i rodziców w akcje lokalne o

charakterze profilaktycznym.

7.

Określanie

strategii

ewaluacyjnej SPP

Zadaniem zespołu

odpowiadającego za

przeprowadzenie ewaluacji

należy:

· określenie celów ewaluacji,

· szczegółowe zaplanowanie

działań ewaluacyjnych,

· zaplanowanie sposobu

opracowania i interpretacji

wyników ewaluacji oraz ich

upublicznienie,

· wnioski do zmiany.

Działania

Kto podejmuje

działania?

Kiedy?

Monitorowan

ie

· Stała kontrola frekwencji na wszystkich

zajęciach.

· Wszyscy uczniowie posiadają zeszyty

usprawiedliwień, sprawdzanie wiarygodności

usprawiedliwień przez rodziców.

· Zawiadamianie rodziców o kolejnych

nieobecnościach dziecka w szkole
(telefoniczne lub listowne).

· Do trzech dni nieobecności mogą

usprawiedliwić rodzice, powyżej

wychowawca respektuje tylko zwolnienia

lekarskie.

· Rodzic telefonicznie informuje wychowawcę

o dłuższej nieobecności dziecka w szkole.

· Wprowadzanie „kontrolek obecności” dla

tych uczniów, którzy najwięcej opuszczają

zajęcia lekcyjne.

· Bieżąca kontrola zeszytów przedmiotowych

przez rodziców.

· Przestrzeganie regulaminu ustalania oceny

z zachowania.

· Premiowanie uczniów za bardzo dobra

frekwencje.

· Wpisywanie punktów ujemnych za ucieczki

z lekcji i opuszczanie pojedynczych zajęć.

· Rozmowy z uczniami i rodzicami na temat

konsekwencji wagarów.

wychowawcy

klas,

nauczyciele,

rodzice

koordynator d/s

profilaktyki

p

rz

e

z

c

ał

y

r

o

k

s
z

k

ol

n

y

Przykład struktury i tresci SPP

Obszar: Wagary i niska

frekwencja uczniów

Przykładowe

programy

profi laktyczne
realizowane w

szkołach:

PROGRAM "TRZECI ELEMENTARZ CZYLI PROGRAM SIEDMIU KROKÓW"

”Trzeci Elementarz czyli Program Siedmiu Kroków” jest uzupełnioną

i poprawioną wersją programu „Drugi Elementarz czyli Program

Siedmiu Kroków”. Zmian dokonali Agnieszka Arendarska i Marek
Czerniak. Zachowana jest podstawowa struktura merytoryczna i

organizacyjna. W skład programu wchodzą zajęcia dla młodzieży

(start + siedem kroków), spotkania z rodzicami (od 1 do 3) i

prezentacja programu na radzie pedagogicznej szkoły.

Historia programu. W 1993 roku w oparciu o książkę dwóch

amerykańskich pedagogów A. Borosa i P. Callahana pt. "Co należy

wiedzieć o alkoholu i innych środkach odurzających" powstał

program profilaktyczny, który zrealizowano (...) w drugiej połowie

1993 roku. Objęto nim prawie 2.500 klas w całej Polsce. W

zajęciach wzięło udział prawie 100.000 młodzieży, rodziców,

nauczycieli.

W 1994 roku (...) zespół pracowników i współpracowników Agencji

pod kierunkiem dr Jerzego Mellibrudy opracował nową, oryginalną

technologię programu profilaktycznego dla młodzieży, nauczycieli i

rodziców - pod nazwą "Drugi Elementarz czyli Program Siedmiu

Kroków". Program ten zawierał zbiór scenariuszy do zajęć z

młodzieżą (16 godzin lekcyjnych) oraz do specjalnego spotkania z

rodzicami pt. "Jak pomóc dziecku nie pić". Koncentrował się przede

wszystkim wokół alkoholu, najpopularniejszej i wywołującej

najwięcej szkód substancji psychoaktywnej dostępnej w naszym

kraju.

Podstawową zasadą, jaką przyjęli autorzy programu jest

sprzeciw dla zażywania jakichkolwiek substancji

uzależniających przez niepełnoletnią młodzież, zarówno

alkoholu, tytoniu jak i wszystkich rodzajów narkotyków.

Przyjęcie takiej reguły było ważne przede wszystkim

dlatego, iż coraz częściej polscy rodzice w poczuciu własnej

bezradności, wobec powszechności zjawiska picia alkoholu

przez młodzież skłonni są akceptować picie piwa i innych

niskoprocentowych alkoholi przez swoje nieletnie dzieci.

„Trzeci Elementarz” jest programem edukacyjnym, którego

celem jest takie „wyposażenie” młodych ludzi, aby w

„momencie krytycznym” umieli podjąć mądrą decyzję, tzn.

że nie sięgają po używkę.

Adresat: dzieci i młodzież w wieku 12-17 lat (VI klasa

szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły średnie).

Program w znacznej części opiera się na aktywnych i twórczych metodach

pracy - "burzy mózgów", psychodram i scenek odgrywanych w klasie

oraz mini wykładach prowadzonych przez nauczyciela. Znaczna część

zajęć prowadzona jest w małych grupach. Wypowiedzi uczniów w trakcie

dyskusji nie podlegają ocenie, a wykorzystywanie prac pisemnych

oparte jest na zasadzie pełnej anonimowości.

Poszczególne zajęcia programu dotyczą następujących tematów:



Start - projekcja filmu "Ucieczka w niewolę" zrealizowanego podczas

festiwalu muzyki rockowej w Jarocinie w 1994 r. lub materiału filmowego

z kampanii profilaktyczno-edukacyjnej „Alkohol Kradnie Wolność”.



Krok pierwszy - Poszukiwanie szczęścia,



Krok drugi - Chemiczna pułapka,



Krok trzeci - Używanie i nadużywanie,



Krok czwarty - Uzależnienie jest śmiertelną chorobą - projekcja filmu

fabularnego prod. USA pt. "Rozdarte dusze" ("Shattered Spirits"),



Krok piąty – Alkohol i nasze uczucia,



Krok szósty – Sztuka odmawiania,



Krok siódmy - Zdrowe i dobre życie.(...)

Program "Trzeci Elementarz" ma strukturę kaskady. Oznacza to, iż najpierw w czterodniowych

warsztatach odbywających się w Warszawie szkoleni są instruktorzy programu. Jest to

wyselekcjonowana, kilkusetosobowa grupa pedagogów, psychologów i nauczycieli z całej

Polski, posiadających odpowiednie kompetencje i doświadczenia w pracy z młodzieżą,

ukończone treningi i kursy specjalistyczne. Po zakończeniu szkolenia każdy z instruktorów

ma zadanie znalezienia w swoim lokalnym środowisku 10 - 14 bezpośrednich realizatorów

programu i przygotowanie ich do prowadzenia zajęć w klasie. W ten sposób w szybkim

czasie w jednej edycji programu bierze udział kilka tysięcy realizatorów. (...) Każdy z

realizatorów programu otrzymuje szczegółowy scenariusz poszczególnych zajęć oraz wiele

dodatkowych wskazówek ważnych w pracy z młodzieżą. Prócz tego w pakiecie realizatora

znajdują się: (...) kasety video z filmami (...) komplet ulotek dla każdego ucznia do każdej

kolejnej lekcji, specjalne broszury dla uczniów i rodziców oraz publikacje niezbędne

realizatorowi w dobrym przygotowaniu się do pracy. (...) Istotne znaczenie dla oceny

realizacji programu mają także ankiety oceny programu i pracy realizatora wypełniane przez

uczniów na zakończenie. Program zajęć z rodzicami składa się w wersji najbardziej

rozszerzonej z trzech 2-godzinnych spotkań, do których opracowano oryginalną technologię

pt. "Przygotowanie do profilaktyki domowej" (A. Arendarska, K. Wojcieszek ). (...)

W zespole "Elementarza" opracowano również scenariusze zajęć programu wychowawczo -

profilaktycznego "Sobą być - dobrze być" - propozycję skierowaną do uczniów klas

pierwszych gimnazjum oraz ich wychowawców. (...)

Kontakt:

Fundacja ETOH

ul. Mszczonowska 6

01-254 Warszawa

tel. [phone]



Podsumowując dotychczasową realizację w Polsce programu

"Drugi Elementarz" należy zwrócić uwagę na jego wielką

popularność i ogromny zasięg. W okresie 1994 - 1998 wzięło

w nim udział ponad 1.176.000 uczniów w wieku od 14-16 lat.

W realizacji programu na terenie szkół i innych placówek

oświatowo-wychowawczych uczestniczyło ponad 45.000

nauczycieli i wychowawców przygotowywanych do

prowadzenia zajęć przez prawie 2.000 instruktorów. W

programie aktywnie uczestniczyło również ponad 830.000

rodziców biorących udział w specjalnych kilkugodzinnych

spotkaniach pn. Jak pomóc dziecku nie pić.

Od edycji jesiennej 2003 roku program realizowany jest tylko

w najnowszej wersji czyli rekomendowanej powyżej jako

„Trzeci Elementarz”.

PROGRAM "JESTEM SOBĄ"

Program profilaktyczny przeznaczony dla młodzieży szkół

gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych do realizacji na godzinach

wychowawczych lub w godzinach pozalekcyjnych (np. w świetlicach

szkolnych i klubach młodzieżowych). Program obejmuje 15 sesji

warsztatowych o charakterze edukacyjno-rozwojowym.

Głównym celem programu jest uświadomienie sobie potrzeby

samorealizacji i rozpoczęcie procesu aktywnego jej zaspokajania,

który promowałby działania związane ze zdrowym stylem życia (np.

bez alkoholu i narkotyków). Działania takie powinny obejmować

naukę umiejętności przewodzenia w grupie, podejmowania i

realizacji nowatorskich pomysłów oraz trenowanie samodzielności.

W działaniach tych główny nacisk położony jest na zaangażowanie

samej młodzieży.

Kontakt:

Profilaktyczno Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM
ul. Jaracza 40
90-252 Łódź
tel. [phone]
e-mail:

[e-mail]

PROGRAM "NOE"

Jest to program autorstwa Krzysztofa Wojcieszka. Realizowany jest w dwóch etapach:

- Obejmuje serię spotkań z dużymi grupami uczniów (nawet do 300 uczniów na jednej sali);

- Obejmuje wszystkie późniejsze działania na rzecz uczniów, pedagogów oraz rodziców

danej szkoły.

Zasadnicze spotkanie z dużą grupą młodzieży najczęściej organizowane na terenie szkoły,

trwa ok. 4 - 5 godzin. Zespół prowadzący spotkanie (4 - 5 osób) to odpowiednio

przygotowani psychologowie, trzeźwi alkoholicy i osoby (małżonkowie, dzieci) z rodzin z

problemem alkoholowym. Spotkanie prowadzone jest bardzo dynamicznie, przybiera formę

happeningu - dramy podzielonego na trzy części: I - prawda, II - miłość, III - wolność.

Pomimo bardzo szczegółowego scenariusza program ma charakter do pewnego stopnia

twórczy, gdyż uzupełniają go reakcje uczestników. Ważną częścią programu jest seria

przygotowanych świadectw uczestników wspólnot samopomocowych - jest to element

poruszający emocjonalnie, u niektórych powodujący głęboką przemianę postaw.

Najważniejszym rezultatem spotkania jest obalenia mitu o powszechnej chęci picia i

niemożności ułożenia kontaktów z rówieśnikami bez alkoholu.

Program jest pozytywnie odbierany przez młodzież i szkoły. Był już realizowany w domach

poprawczych, ośrodkach szkolno wychowawczych, w środowisku studenckim i wojskowym.

Do realizacji przeszkolono ok. 50 zespołów . Rokrocznie uczestniczy w programie ok. 100

tys. uczniów. W skali ocen 1 - 6 program średnia ocen młodzieży 5,18.

Kontakt:

Stowarzyszenie NOE
ul. Secemińska 17/27, 01-458 Warszawa
tel.: [phone]

PROGRAM "NASZE SPOTKANIA"

Program autorstwa Marii i Piotra Fijewskich jest doskonale

opracowanym programem psychoedukacji. Program składa

się z dziesięciu sesji, z których każda trwa półtorej godziny.

Realizowany jest przez wychowawcę lub nauczyciela. Celem

programu jest pomoc w rozwoju osobistym młodych ludzi.

Obejmuje cztery obszary: kontakt z samym sobą, z innymi

osobami, umiejętność radzenia sobie z trudnościami i

umiejętność pomagania innym. Realizowany jest w klasach

gimnazjalnych i w szkołach średnich. Nasze spotkania

integrują samych uczniów oraz nauczyciela z uczniami,

radykalnie zwiększając możliwości wzajemnej współpracy.

Kilkuset przeszkolonych realizatorów.

Kontakt:

Ośrodek INTRA
ul. Lipowa 3, Warszawa
tel.: [phone]

PROGRAM "JESTEM OK.!"

Program skierowany do uczniów klas IV i VI szkół

podstawowych. Czterolekcyjne warsztaty,

prowadzone metodami aktywizującymi uczniów,

zawierające elementy upowszechniające wiedzę na

temat środków psychoaktywnych, umożliwiające

nabywanie umiejętności i zachowań związanych z

podejmowaniem zdrowych decyzji.

Kontakt:

Profilaktyczno Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM
ul. Jaracza 40
90-252 Łódź
tel. [phone]
e-mail:

[e-mail]

"WCZESNA PROFILAKTYKA - PROGRAM CUKIERKI"

Program Wczesnej Profilaktyki "Cukierki" jest oparty na bajce pod tym samym

tytułem. Jego adresatami są dzieci w wieku od 6 do 10 lat (przedszkole, klasy I-III).

Program "Cukierki" należy do oddziaływań z zakresu profilaktyki uprzedzającej, która

może być najbardziej skuteczna. Realizatorami lub współrealizatorami są nauczyciele i

wychowawcy, czyli osoby bardzo bliskie dzieciom, mające duży autorytet na tym

etapie edukacji, co może stanowić znaczny atut dla jego skuteczności.

Program opiera się na wspólnej lekturze bajki "Cukierki" i pracy z dziećmi na bazie

tekstu z wykorzystaniem różnych metod aktywnych. Celem zajęć jest przybliżenie

uczniom podstawowych informacji na temat środków uzależniających i zagrożeń z nimi

związanych, kształtowanie postawy dystansu w relacjach z osobami nieznajomymi,

rozwijanie u uczniów postawy szacunku i zaufania w stosunku do szkolnego personelu

pedagogicznego i technicznego jako osób mogących udzielić wsparcia w problemach

pojawiających się na terenie szkoły. Wykorzystanie m.in. metody fabuły w pracy z

dziećmi jest niezwykle cenne. Identyfikacja z fikcyjnymi bohaterami pozwala na

przebycie jedynie w wyobraźni wydarzeń, które mogą stać się istotnym stopniem w

ich rozwoju intelektualnym i społecznym.

Cały program opracowany jest w kilku wersjach - wariant krótszy oraz zajęcia dłuższe

(8 x 2 godziny).

Kontakt:

Centrum Szkoleniowe Fundacji Homo Homini
im. Karola de Foucauld - Marabut
ul. Aleksandry 1
30-837 Kraków
tel. [phone]

PROGRAM "DEBATA"

Program autorstwa Krzysztofa Wojcieszka

przeznaczony dla młodzieży od klas szóstych szkoły

podstawowej. Spotkanie 2-3 godzinne realizowane z

wykorzystaniem metod aktywizujących. Praca zakłada

zmianę przekonań normatywnych dotyczących picia

alkoholu, silnie podkreślana jest wartość postaw

abstynenckich. Scenariusz opublikowany w Remedium

3/98. Szkolenia prowadzi autor, ewentualnie również

kontakt ze Stowarzyszeniem NOE.

Kontakt:

Stowarzyszenie NOE
ul. Secemińska 17/27,
01-458 Warszawa
tel.: [phone]

PROGRAM "TAK CZY NIE"

Program, autorstwa Witolda Skrzypczyka powstał w środowisku łódzkim jako

kontynuacja programu "NOE". Obejmuje on dwie części: zajęcia edukacyjne i

warsztatowe. Przeznaczony jest dla dzieci i młodzieży ze szkół

ponadpodstawowych. Celem programu jest dostarczenie wiedzy na temat

wpływu alkoholu i narkotyków na życie w rodzinie, kształtowanie

racjonalnych decyzji osobistych związanych z używaniem środków

uzależniających oraz nabycie praktycznych umiejętności asertywnego "NIE".

Dzieci z grup podwyższonego ryzyka, które ujawniają się w trakcie zajęć,

kierowane są do grup Al-Ateen lub terapię.

Program jest realizowany poprzez 12-godzinne cykle w następujących

blokach:



zajęcia z młodzieżą (wiedza o uzależnieniach, decyzje, asertywność),



konsultacje z rodzicami,



konsultacje z nauczycielami.

Do chwili obecnej w programie wzięło udział ponad 20 tys. osób.

Kontakt:

Profilaktyczno Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM
ul. Jaracza 40
90-252 Łódź
tel. [phone]
e-mail:

[e-mail]

FANTASTYCZNE MOŻLIWOŚCI

PROGRAM PROFILAKTYKI ALKOHOLOWEJ

kontynuacja Programu Domowych Detektywów

Odbiorcy: Uczniowie klas piątych lub szóstych oraz ich rodzice

Cel – opóźnianie inicjacji alkoholowej wśród nastolatków

Charakterystyka programu:

Szkolna część programu obejmuje:



Wieczór Fantastycznych Możliwości, popołudniowe spotkanie dzieci, ich rodziców oraz

zaproszonych gości.



Wybór i szkolenie liderów rówieśniczych.



Zajęcia w klasie – sześć spotkań prowadzonych przez nauczyciela przy udziale liderów.



Wieczór Dobrej Zabawy, spotkanie kończące program przeznaczone dla wszystkich

uczestników programu.



Imprezy i zajęcia pozalekcyjne organizowane równolegle z realizacją programu w

klasach.

Domowa część programu – prowadzona jest w oparciu o materiały edukacyjne dla

rodziców, które zawierają również zadania do wspólnej pracy z dziećmi.

Program Fantastyczne Możliwości ma charakter środowiskowy. Ważnym elementem

programu są imprezy i zajęcia pozalekcyjne przygotowywane przy współudziale

rodziców i innych osób ze społeczności lokalnej. Celem tych zajęć jest zapewnienie

młodzieży atrakcyjnych form spędzania czasu wolnego. Realizacja programu trwa około

12 tygodni.

Warunki realizacji

- Zakupienie pakietu materiałów dla każdej klasy, w której realizowany jest

program. Pakiet składa się z Podręcznika dla Nauczyciela,

Podręczników dla Lidera (7 egz.) oraz kompletu czterech zeszytów dla

rodziców każdego dziecka biorącego udział w programie.

- Przeszkolenie realizatorów programu: wychowawców i pedagogów

szkolnych.

Ewaluacja

Badania skuteczności dwuletniego programu, na który składają się: Program

Domowych Detektywów oraz Fantastyczne Możliwości wykazały, że udział w

zajęciach sprzyja:

- opóźnieniu pierwszych prób picia alkoholu w towarzystwie rówieśników i

upijania się,

- większej wiedzy na temat konsekwencji picia alkoholu, większej gotowości do

opierania się naciskom społecznym i osłabieniu pro-alkoholowych postaw.

Kontakt:

Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie,
ul. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa,
Pracownia „Pro-M”,
tel./fax: [phone]

PROGRAM DOMOWYCH DETEKTYWÓW

"Jaś i Małgosia na tropie" - szkolno-środowiskowy program profilaktyki

alkoholowej

Odbiorcy: uczniowie klas czwartych lub piątych szkół podstawowych i ich

rodzice

Cel – opóźnianie inicjacji alkoholowej wśród nastolatków

Charakterystyka programu

Program realizowany jest w szkole pod kierunkiem nauczyciela i w domu razem

z rodzicami

Część szkolna programu obejmuje:



Spotkanie informacyjne dla rodziców.



Wybór i szkolenie liderów młodzieżowych.



Zajęcia w klasie - osiem godzin lekcyjnych prowadzonych przez nauczyciela

przy współudziale liderów rówieśniczych, wybranych spośród klasy.



Wieczór Jasia i Małgosi - kończące program, popołudniowe spotkanie uczniów,

rodziców i gości.

Część domowa programu - prowadzona równolegle z zajęciami w klasie -

polega na wspólnym wykonywaniu przez dzieci i rodziców określonych zadań

zawartych w materiałach pomocniczych.

Realizacja programu w szkole trwa około 10 tygodni.

Warunki realizacji:



Zakupienie pakietu materiałów dla każdej klasy, którą obejmie program

Pakiet materiałów zawiera:

Podręcznik nauczyciela, Podręcznik lidera (7 egz.), cztery zeszyty

przeznaczone do wspólnej pracy rodziców i dzieci w domach. Komplet czterech

zeszytów otrzymuje każdy uczeń biorący udział w programie



Przeszkolenie realizatorów: wychowawców i pedagogów szkolnych

Warsztaty szkoleniowe dla wychowawców klas i pedagogów szkolnych trwają 8

godzin i składają się z dwóch 4-godzinnych części. Środowiskowy charakter

programu wymaga włączenia do niego jak największej liczby klas w danej

szkole.

Ewaluacja:



program wpływa na ograniczenie częstości picia alkoholu przez uczniów;



zmienia w korzystnym kierunku intencję (zamiar) uczniów co do picia alkoholu

w przyszłości;



wpływa na wzrost wiedzy uczniów na temat problemów, jakie mogą wiązać się

z piciem alkoholu przez dzieci i młodzież.

Kontakt:

Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie,
ul. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa,
Pracownia „Pro-M”,
tel/fax: [phone]

PROGRAM "SPÓJRZ INACZEJ NA AGRESJĘ"

Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych autorstwa

Andrzeja Kołodziejczyka, Ewy Czemierowskiej i Tomasza

Kołodziejczyka. Stanowi on uzupełnienie programu

"Spójrz inaczej" o problematykę agresji, przemocy, lecz

może być realizowany również jako odrębna całość.

Celem głównym jest wyuczenie umiejętności radzenia

sobie z własnymi negatywnymi emocjami oraz z

przemocą z zewnątrz.

Program przeznaczony jest dla VI klas szkoły

podstawowej oraz I i II gimnazjum.

Realizują go przeszkoleni nauczyciele podczas 12

spotkań warsztatowych. Opracowano podręcznik dla

realizatorów zawierający podstawową wiedzę na temat
agresji, wskazówki metodyczne dla prowadzącego oraz

scenariusze kolejnych spotkań.

Kontakt:

Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki Szkolnej "Spójrz inaczej"

PROGRAM "DZIĘKUJĘ - NIE"

Program edukacyjno-treningowy, zespół autorski: Stefan Mieszalski i

Mirosław Szymański (UW), Ewa i Jacek Morawscy (Ośrodek Informacji

o Alkoholu i Narkotykach ADIC w Warszawie).

Celem programu jest umożliwienie młodzieży zdobycia pewnych

umiejętności życiowych, osiągnięcie większej autonomii i

odpowiedzialności za swoje zachowania. W trakcie zajęć uczniowie

uzyskują informacje o środkach uzależniających i uczą się

niekonfliktowego odmawiania.

Program adresowany jest do młodzieży szkolnej powyżej 10 roku

życia (klasy IV-VI, gimnazjalne oraz dla pierwszych klas szkół

ponadpodstawowych). Realizatorami są przeszkoleni nauczyciele,

którzy otrzymują materiały instruktażowe, scenariusze kolejnych

zajęć, ankiety oraz gry dydaktyczne. Szkolenie nauczycieli trwa 25

godzin.

Kontakt:

Instytut "Amity",
ul. Zapłocie 20,
02-970 Warszawa,
tel.: [phone]

PROGRAM "JAK ŻYĆ Z LUDŹMI"

Australijski program profilaktyczny w polskim opracowaniu Alicji Kobiałki.

Głównym jego celem jest rozwinięcie najważniejszych umiejętności

interpersonalnych:



komunikowania się z ludźmi,



podejmowania decyzji,



chronienia siebie w sytuacji nacisku grupowego,



radzenia sobie ze stresem,



budowania właściwego wizerunku własnej osoby,



otwartości,



empatii.

Ponadto program dostarcza informacji na temat środków uzależniających.

Przeznaczony jest do pracy z młodzieżą ze starszych klas szkół podstawowych

oraz szkół ponadpodstawowych. Realizatorami mogą być psychologowie lub

pedagodzy, wyszkoleni i mający doświadczenie w pracy terapeutycznej z

grupą. Program wydano w formie książki składającej się z trzech części.

Pierwsza część, teoretyczna, omawia najważniejsze zasady pracy z grupą,

cechy dobrego prowadzącego, niezbędne elementy zajęć z młodzieżą.

Druga - podaje propozycje zajęć, bogaty zestaw ćwiczeń i technik.

Trzecią stanowią materiały pomocnicze: ankiety, kwestionariusze, rysunki,

tabele.

PROGRAM "SPÓJRZ INACZEJ"

Jest to program autorstwa Andrzeja Kołodziejczyka i Ewy Czemierowskiej, jeden z pierwszych tego

typu programów realizowanych w Polsce, oparty na amerykańskich programach "Drug Education

Curriculum and Substance Education". Program jest jednym z nielicznych programów stosowanych

przez nauczyciela w klasach młodszych. Zajęcia wychowawczo - profilaktyczne obejmują trzy

samodzielne części przeznaczone dla uczniów klas: I-III, IV-VI, gimnazjum. Treść programu obejmuje

we wszystkich trzech częściach bloki tematyczne dotyczące uczestnictwa w grupie, postrzegania

siebie i rozumienia swoich uczuć oraz rozwiązywania problemów. Dla najmłodszych i średnich klas

przewidziano blok: "Dbamy o swoje zdrowie". Ponadto dla klasy IV - "My i narkotyki" zaś dla klas

najstarszych temat środków potraktowany został wspólnie w bloku "My i środki uzależniające". W

klasach I-III nie porusza się tematu alkoholu czy narkotyków w ogóle, informacje dotyczące substancji

odurzających pojawiają się począwszy od klasy IV. Program przewiduje 16 - 25 spotkań w roku (każde

ok. 2 godzin lekcyjnych).

Zaletą programu jest bardzo dobre dostosowanie zajęć do możliwości poznawczych dzieci. Mają one

możliwość ekspresji rysunkowej, mimicznej, ruchowej oraz słownej. Realizacja programu dostarcza

wielu radosnych i ważnych przeżyć nie tylko uczniom, ale także nauczycielowi, ponadto daje mu

okazję do poznania i prawdziwego zaprzyjaźnienia się ze swoimi uczniami.

Wskazane jest, aby nauczyciele przed przystąpieniem do realizacji programu uczestniczyli w dwóch

warsztatach:

- 40-godzinnym poświęconym zdobywaniu lub doskonaleniu umiejętności w zakresie komunikacji z

dzieckiem,

- 20-godzinnym na temat rodzajów środków uzależniających, skutków działania oraz mechanizmów

uzależnień.

Rokrocznie do realizacji programu szkoli się kilkaset osób.

Kontakt:

Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki Szkolnej "Spójrz Inaczej"
ul. Radomska 29
27-200 Starachowice
tel./fax [phone]

Koniec :D

Dziękujemy za uwagę 