Treść stosunku małżeństwa – skutki

zawarcia małżeństwa o charakterze

majątkowym

dr Krzysztof Gołębiowski

Skutki zawarcia małżeństwa

• treść stosunku małżeństwa – chodzi

głównie o wzajemne prawa i obowiązki
małżonków i to jest w zasadzie
wyłącznie regulacja art. 23-54

k.r.o.

– powstają w chwili zawarcia małżeństwa

i trwają w zasadzie do jego ustania

– można

wyróżnić

dwie

ich

grupy:

majątkowe i niemajątkowe

Obowiązki o charakterze

niemajątkowym - wzmianka

• nie będą przedmiotem dzisiejszego wykładu
• wynikają z regulacji art. 23, 24 i 25 k.r.o.
• ale np. art. 23 k.r.o. reguluje zarówno kwestie

majątkowe jak i nie majątkowe

• ten przepis ma najbardziej ogólny charakter i dalsze regulacje w

znacznym stopniu są jego rozwinięciem

• pokazuje to ścisłe powiązanie obu grup powinności
• zostały one nałożone na małżonków dla realizacji jednego celu,

jakim jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania małżeństwa

• obowiązki niemajątkowe – istotne i w większości

zbieżne z treścią norm moralnych, zwyczajowych w
tym zakresie

Majątkowe skutki zawarcia

małżeństwa

• są to skutki w zakresie relacji:

• między nimi samymi

oraz

• między nimi a osobami trzecimi

• Przykłady:
• powstanie pewnych praw i obowiązków obciążających

samych małżonków względem siebie np. art. 27 k.r.o.

• ale także w relacjach z osobami trzecimi, np. kwestia

skuteczności umowy zawartej przez jednego z małżonków z
osobą trzecią (np. art. 37 k.r.o.)

• problem odpowiedzialności małżonka za zobowiązania

zaciągnięte przez drugiego małżonka (np. art. 30 i art. 41
k.r.o.)

Majątkowe skutki zawarcia

małżeństwa

• Najważniejszy podział tych skutków:
• niezależne

od

istniejącego

między

małżonkami ustroju majątkowego (art. 23-
30 k.r.o., w zasadzie też art. 680

1

k.c.)

• zależne

od

istniejącego

między

małżonkami ustroju majątkowego (inaczej:
małżeński ustrój majątkowy, art. 31 – 54 k.r.o.)

• kryterium podziału, jak sama nazwa wskazuje: czy dany

skutek wynika z regulacji ustroju majątkowego czy odnosi
się do każdego małżeństwa bez względu na rodzaj
istniejącego w nim ustroju

Skutki niezależne od istniejącego

ustroju majątkowego

• występują w każdym małżeństwie, nie da się ich

zmienić, np. umową

• są związane z samą naturą tego stosunku i
• wzmacniają podstawowe funkcje małżeństwa

– wynikają z art. 23 – 30 k.r.o., (trzeba pamiętać, że w

przepisach tych są też obowiązki niemajątkowe)

– można też dodać art. 680

1

k.c.

• są to więc przepisy bezwzględnie obowiązujące
• nie da się wyłączyć tych skutków np. intercyzą czy

inną umową

• choćby oboje małżonkowie się na to godzili

Skutki niezależne od istniejącego

ustroju majątkowego

• w związku z tym wszystkie te skutki są ogólnie

takie same w każdym małżeństwie

• są to prawa i obowiązki nadające charakter

stosunkowi małżeństwa i będące wyrazem
poglądów ustawodawcy co do funkcji małżeństwa,
obowiązków małżonków względem siebie i rodziny

• można określić te skutki jako „podstawowe”
• powstają nawet jeśli między małżonkami istnieje

ustrój rozdzielności majątkowej („całkowitej”)

• M. Nazar używa określenia „ustrój podstawowy”, jednak jest

to terminologia myląca, ponieważ nawiązuje do pojęcia
ustroju majątkowego, które oznacza co innego

Skutki zależne od istniejącego

ustroju majątkowego - wzmianka

• o ustrojach majątkowych szerzej później
• generalnie: oprócz skutków „podstawowych” w

każdym małżeństwie powstaje poza tym ustrój
majątkowy

– np. wspólność lub rozdzielność

• ustrój to regulacje dotyczące majątków małżonków –

ich tworzenia, zbywania, odpowiedzialności za
zobowiązania,

przede

wszystkim

wtedy,

gdy

powstaje majątek wspólny

•

te reguły już mogą być co do zasady modyfikowane poprzez
intercyzę

•

ale tylko przez wybór ustroju majątkowego spośród kilku ustrojów
stworzonych przez ustawodawcę (zamknięty katalog)

Obowiązek współdziałania dla

dobra rodziny (art. 23 k.r.o.)

• pierwszy

ze

skutków

niezależnych

od

ustroju

(„podstawowych”)

• jak już wspomniałem – najbardziej ogólny i podstawowy

charakter

– dlatego mówi się, że inne obowiązki z niego wynikają, są jego

uszczegółowieniem

– nie da się w pełni opisać jego przejawów
– a więc współdziałanie i współdecydowanie przez małżonków o

ich działaniach dla realizacji celu, jakim jest dobro rodziny

•

mówi się, że ma charakter majątkowy, ale wydaje się, że nie da się
wyłączyć sfery niemajątkowej z pojęcia „dobra rodziny”

– tu przypominam, że istotne jest ustalenie pojęcia rodziny

–

chodzi o model małej rodziny

–

a więc obowiązek nie oznacza konieczności dbania o rodziców czy teściów – o ile
oczywiście nie wynika to z innych regulacji

Obowiązek współdziałania dla

dobra rodziny (art. 23 k.r.o.)

• jest sporne, czy można z niego i tylko niego

wyprowadzać konkretne roszczenia np. o zapłatę czy
wydanie rzeczy do korzystania

– raczej nie
– ponadto mimo tego obowiązku jego naruszenie przez np.

zawarcie umowy nie powoduje jej nieważności

– a więc umowa niekorzystna dla rodziny będzie ważna, ale

będzie naruszeniem obowiązku małżonka

• wykonywanie tego obowiązku może być brane pod

uwagę m.in. przy orzekaniu o winie przy rozwodzie.

• Dalsze obowiązki majątkowe są już ujęte bardziej

konkretnie

Obowiązek przyczyniania się do

zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 k.r.o.)

• zaspokajanie potrzeb rodziny
• wynika z obowiązku z art. 23 i jest jego

konkretyzacją

• ustawodawca wskazuje 2 postaci wykonywania

obowiązku:

– osobiste starania
– lub świadczenia materialne, przede wszystkim

pieniądze

–

to zaspokajanie wcale nie musi się odbywać za pomocą majątku
wspólnego, jest to co innego niż np. zarząd majątkiem wspólnym

–

przypominam, że nawet jeśli jest ustrój rozdzielności majątkowej,
to małżonek musi zaspokajać potrzeby rodziny

Obowiązek przyczyniania się do

zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 k.r.o.)

• „potrzeby rodziny” – a więc czyje

potrzeby? pojęcie rodziny

– przypomnienie: „mała rodzina”
– a więc potrzeby małżonków oraz ich

dzieci, dopóki z nimi mieszkają

• a już nie np. rodziców jednego z małżonków,

nawet jeśli małżonkowie u niego mieszkają

Pojęcie „potrzeb

rodziny”

• generalnie można w ramach tych potrzeb

wyróżnić:

• potrzeby

indywidualne

poszczególnych

członków

rodziny

• oraz potrzeby, które zaspokajane są grupowo, zbiorowo

• do indywidualnych potrzeb należą np.:

• koszty zakupu odzieży dla małżonka czy dziecka,
• koszty podręczników, leczenia

• do zaspokajanych zbiorowo np. koszty energii

elektrycznej, czynszu, w zasadzie też
żywności

Zakres obowiązku -

ogólnie

• art. 27 k.r.o.:
•

Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych

możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania
potrzeb rodziny

• o rozmiarze obowiązku decydują zatem:

–

z jednej strony zakres rzeczywistych potrzeb członków rodziny

–

z drugiej siły i możliwości zarobkowe i majątkowe małżonka

• a więc decydują możliwości, a nie faktycznie uzyskiwane dochody

–

jeśli małżonek ma dobry zawód i mógłby pracować, a nie chce – zakres obowiązku
jest wyznaczony tym, „co mógłby zarobić”, a nie tym, ile „faktycznie zarabia”

• cel: zapewnienie równej stopy życiowej wszystkim członkom rodziny
• można porównać z przepisami o obowiązku alimentacyjnym, art. 135. §

1:
Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb
uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości
zobowiązanego.

Charakter prawny

obowiązku

•Kwestia sporna
•2 poglądy:

– jest to obowiązek alimentacyjny
– nie jest to obowiązek alimentacyjny

•dominuje

pogląd

drugi.

Podstawowe

odmienności

w

stosunku

do

obowiązku

alimentacyjnego:

– jest to obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb

„rodziny jako całości” a nie poszczególnych członków (np.
uchwała SN z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86)

– nie można go regulować umową w przeciwieństwie do obowiązku

alimentacyjnego

Charakter prawny

obowiązku

•jednak w pewnym zakresie w drodze analogii stosuje się

przepisy o alimentacji, zwłaszcza procesowe

•w praktyce określa się roszczenia oparte na art. 27 k.r.o. jako

„alimentacyjne”, zwłaszcza robią tak sądy

•obowiązek ustaje z chwilą ustania małżeństwa

–

może istnieć obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami

–

oraz między małżonkami a dziećmi

–

ale wówczas jest to już „czysty” obowiązek alimentacyjny

–

nie jest on kontynuacją powinności z art. 27 k.r.o.

•

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 1974 r. III CZP 46/74, dotycząca
art. 27 k.r.o., wbrew sugestii o „alimentacji”:

W sprawach o roszczenia alimentacyjne między małżonkami sąd w zasadzie nie

bada, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże
w wypadkach szczególnych, np. gdy małżonek, który zerwał pożycie, pozostaje
w konkubinacie z inną osobą, sąd może odmówić uwzględnienia roszczenia,
jako sprzecznego z zasadami współżycia społecznego

Przymusowa realizacja

obowiązku

•

a więc co może zrobić jeden z małżonków w
sytuacji, w której drugi nie wykonuje obowiązku z
art. 27 k.r.o.

•

uwaga! jest to co innego niż realizacja obowiązku
alimentacyjnego

•

generalnie są dwa sposoby, w tym jeden dzieli
się na dwie „odmiany”

– zasądzenie określonej kwoty („renty”)

• albo w toku specjalnie wszczętego w tym celu postępowania
• albo w toku postępowania rozwodowego

– drugi sposób – art. 28 k.r.o. – o nim później

Przymusowa realizacja

obowiązku – zasądzenie renty

• 2 sytuacje:

1. nie toczy się postępowanie rozwodowe
2. już w toku postępowania rozwodowego

ad. 1 – orzeka o tym sąd rejonowy postępowaniu procesowym z

powództwa jednego z małżonków przeciwko drugiemu

–

małżonek powinien zgłosić żądanie zasądzenia od drugiego małżonka
określonej sumy płatnej okresowo

–

głównym przedmiotem rozstrzygnięcia sądu jest w tym wypadku żądanie
zasądzenia renty

ad. 2 – wtedy to odbywa się w ramach postępowania rozwodowego

–

tzw. instytucja zabezpieczenia roszczenia

–

nie na stałe, ale na czas procesu

–

głównym przedmiotem rozstrzygnięcia sądu jest w tym wypadku żądanie
rozwodu, ale przy okazji, na czas trwania procesu, sąd orzeka też o obowiązku
przyczyniania się do zaspakajania potrzeb rodziny

Przymusowa realizacja

obowiązku – zabezpieczenie

• Art. 730 k.p.c.

§ 1 W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd
polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia.
§ 2. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub
w jego toku.(…)
Art. 730

1

. § 1. Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub

uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes
prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
§ 2. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak
zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w
sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni
osiągnięcie celu postępowania w sprawie.
Art. 753. § 1. W sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać na
zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo
okresowo określonej sumy pieniężnej. W sprawach tych podstawą
zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia.

Przymusowa realizacja

obowiązku – zabezpieczenie

• o zabezpieczenie może wystąpić też

małżonek pozwany

–

często z pozwem rozwodowym występuje
małżonek, który odszedł od rodziny

–

wtedy pozwany małżonek może domagać się
zaspokojenia

• nie można w tym czasie wszcząć

oddzielnej sprawy o zasp. potrzeb rodziny
(1. sposób), a wszczętą zawiesza się co do
okresu post. rozwodowego (art. 455 k.p.c.)

Ustalanie wysokości renty

• poniższe reguły dotyczą obu postępowań – przed SR i

zabezpieczenia w toku procesu rozwodowego

• w ramach orzekania sąd ustala, jakie są potrzeby rodziny

–

w rozumieniu wcześniej podanym

–

też potrzeby zobowiązanego

• najczęściej w praktyce wylicza się, ile miesięcznie potrzeba na

jedzenie, ubranie, podręczniki, wydatki na media („rachunki”), czynsz
itp.

–

a więc praktycznie ważne jest zbieranie dokumentów potwierdzających
wydatki przez osobę, która liczy się z koniecznością wystąpienia z
odpowiednim żądaniem

–

trzeba przekonać sąd, że takie koszty się ponosi

• w zasadzie w zależności od sytuacji ekonomicznej danej rodziny też

korepetycje, zajęcia dodatkowe dla dziecka

–

trzeba pamiętać o celu w postaci zapewnienia równej stopy życiowej
członkom rodziny 

Ustalanie wysokości renty

• następnie ustala się, w jakim stopniu każde z małżonków ma

zaspokajać te potrzeby

– oczywiście, zgodnie z przepisem – w zakresie możliwości zarobkowych

i majątkowych

• uwzględnia się fakt, że jedno z małżonków zajmuje się dziećmi

– wprost o tym w art. 27

– ale zależy to od sytuacji
– tylko jeśli taka jest potrzeba
– np. jeśli jednocześnie uwzględnia się koszty opiekunki, przedszkola itp.

to małżonek nie może w ten sposób „zwolnić się” od zarobkowania

• może być nawet tak, że drugi małżonek materialnie w całości

lub prawie w całości musi pokryć koszty utrzymania

• uwzględnia się także uzasadnione potrzeby małżonka, który

ma być zobowiązany do zapłaty

Orzeczenie sądu

• po przeprowadzeniu tych ustaleń sąd zasądza

określoną kwotę płatną do rąk jednego z małżonków

– w praktyce najczęściej tego, który pozostaje z dziećmi
– jest to zazwyczaj miesięczna rata
– lub – jeśli uzna, że brak przesłanek z art. 27 k.r.o. – oddala

powództwo (bądź wniosek o udzielenie zabezpieczenia)

• niektóre sądy – moim zdaniem błędnie – rozbijają

zasądzone kwoty na poszczególne dzieci i małżonka,

– a przecież wiele potrzeb poszczególnych członków rodziny

jest zaspokajana wspólnie

– jest to wykonanie obowiązku zaspokojenia potrzeb rodziny

(jednego obowiązku), a nie kliku osobnych obowiązków
alimentacyjnych

Regulacja art. 28 k.r.o.

• drugi sposób przymusowej realizacji

obowiązku z art. 27 k.r.o. (obok
zasądzenia renty)

• szczególny środek prawny
• pozwala na pominięcie etapu egzekucji

sądowej

• bardziej bezpośrednia forma ochrony interesów rodziny
• dłużnik

małżonka

(najczęściej

pracodawca)

otrzymuje

postanowienie sądu, z którego wynika, że „od razu” ma
wypłacać część należności małżonkowi swojego wierzyciela
(pracownika)

Przesłanki zastosowania art. 28

k.r.o.

• Powodują one, że nie jest powszechnie

stosowany

– niespełnianie przez jednego z małżonków obowiązku

z art. 27 k.r.o.

– pozostawanie małżonków we wspólnym pożyciu

• tymczasem środek ten przydatny byłby właśnie wtedy,

gdy jedno z małżonków już nie mieszka z rodziną

• tym bardziej, że § 2 dopuszcza trwanie mocy nakazu po

ustaniu wspólnego pożycia

• zatem w wypadku braku wspólnego pożycia

małżonkowi

pozostaje

sposób

pierwszy

(zasądzenie „renty”)

Regulacja procesowa

• Art. 565 § 1 Rozstrzygnięcie o istotnych sprawach

rodziny w braku porozumienia małżonków, jak również
udzielenie zezwolenia na dokonanie czynności, do której
jest potrzebna zgoda drugiego małżonka lub której drugi
małżonek sprzeciwił się, może nastąpić dopiero po
umożliwieniu

złożenia

wyjaśnień

małżonkowi

wnioskodawcy, chyba że jego wysłuchanie nie jest
możliwe lub celowe.

§ 2. To samo dotyczy nakazu sądu, aby wynagrodzenie

za pracę albo inne należności przypadające
jednemu małżonkowi były w całości lub w części
wypłacane do rąk drugiego małżonka.

Zastosowanie art. 28 k.r.o.

• zwłaszcza zastosowanie w sytuacji, gdzie małżonek nie zerwał

wspólnego pożycia, lecz „nie udostępnia” swoich dochodów
rodzinie

• i ma stałe dochody,

– zwłaszcza stosunek pracy tu ma znaczenie
– ale mogą to być też inne należności
– z działalności gospodarczej
– albo praw autorskich

• dochody i tak wchodzą na podstawie art. 31 w zw. z art. 33 k.r.o.

do majątku wspólnego

– oczywiście jeśli małżonkowie pozostają w ustroju wspólności
– ale chodzi o to, że wchodzą do tego majątku w sensie prawnym
– ale faktycznie może korzystać z nich tylko jeden z małżonków
– więc de facto chodzi o możliwość uzyskania faktycznego do nich

dostępu

Zakres należności, które będą

wypłacane do rak drugiego małżonka

• jaka część należności?

– te same kryteria, co przy rencie z 27

•

potrzeby rodziny – wielkość dochodów z danego tytułu

• Koncepcja SN, aby wydać postanowienie o przekazaniu

do rąk drugiego małżonka „ułamkowej części”
dochodów (np. ¼)

– wątpliwa zasadność, miała być może sens w dawnym ustroju,

przy założeniu, że małżonek utrzymuje się z wynagrodzenia za
pracę, które ma stałą wysokość

– trudne do zastosowania przy dochodach zmiennych, takich jak

z działalności gospodarczej

– poza tym wtedy brak odniesienia do kwotowo ustalonej wysokości

potrzeb rodziny

Uprawnienie do korzystania z mieszkania i

przedmiotów urządzenia domowego drugiego

małżonka (art. 28

1

k.r.o.)

• chodzi o prawo do mieszkania, które przysługuje tylko jednemu

małżonkowi – własność nieruchomości, ale też najem itp.

• nie dotyczy to lokali wspólnych, chodzi o prawa przysługujące

tylko jednemu z małżonków

–

te wchodzące w skład majątku wspólnego małżonków w ustroju
wspólności – reguluje art. 34

1

kro

–

te nabyte np. przed małżeństwem, a więc objęte ułamkową
współwłasnością – art. 206 k.c.

• drugi małżonek nie staje się współuprawnionym w całości, np.

współwłaścicielem, lecz uzyskuje ograniczone uprawnienie

–

może korzystać z tego mieszkania

–

także przedmiotów urządzenia domowego.

• w celu zaspokajania potrzeb rodziny

–

ale uprawnionym nie jest „rodzina” tylko sam małżonek

–

czyli roszczeń nie ma np. dziecko

Uprawnienie do korzystania z mieszkania i

przedmiotów urządzenia domowego drugiego

małżonka (art. 28

1

k.r.o.)

• z przepisu wprost wynika roszczenie o

dopuszczenie do korzystania z lokalu

– małżonek może domagać się wydania lokalu

• chodzi o to, żeby w czasie trwania małżeństwa

można było niejako zmusić małżonka do
udostępnienia

swego

lokalu

drugiemu

małżonkowi

• uprawnienie to nie dotyczy każdego lokalu i

każdej sytuacji

– wyznacza je zakres potrzeb rodziny

• jest to z pewnością kryterium płynne

Powstanie uprawnienia z art.

28

1

k.r.o.

• uprawnienie to powstaje ex lege po spełnieniu

przesłanek z przepisu

– małżonek nic nie musi robić, żeby powstało np. składać

oświadczenia albo zawierać umowy

– nie można też temu skutkowi zapobiec
– jeśli istnieją potrzeby rodziny i lokal jest potrzebny do ich

zaspokajania – uprawnienie powstaje

• nie ma ograniczenia czasowego co do powstania prawa do

lokalu

– a więc dotyczy też praw nabytych przed zawarciem małżeństwa
– a zatem z chwilą jego zawarcia, jeśli powstały potrzeby rodziny,

powstaje uprawnienie do korzystania z lokalu

– także powstanie potrzeb rodziny w trakcie trwania małżeństwa

powoduje powstanie uprawnienia małżonka

Charakter prawny uprawnienia i

jego wygaśnięcie

• jest to tzw. „rodzinnoprawny tytuł do lokalu”
• uprawnienie z art. 28

1

k.r.o. ma charakter „pochodny” względem

uprawnienia do lokalu, które przysługuje drugiemu małżonkowi

• a więc wykazuje ścisły związek z tym prawem

–

a więc np. uprawnienie męża z art. 28

1

k.r.o. jest uprawnieniem „pochodnym”

względem prawa własności lokalu, które przysługuje żonie.

• Na treść prawa pochodnego składa się uprawnienie do korzystania z

mieszkania, które podlega jednak dwojakiemu ograniczeniu

–

jest ograniczone do zakresu uprawnień, jakie przysługują w ramach „prawa
głównego”, np. jeśli żona jest najemcą dwóch pokoi w większym budynku, to
uprawnienie męża ogranicza się też do tych dwóch pokoi.

–

prawo pochodne ograniczone jest funkcją, którą spełnia, ponieważ celem
korzystania z mieszkania jest zaspokajanie potrzeb rodziny.

• uprawnienie to wygasa, jeśli wygaśnie prawo „główne”

–

np. sprzedaż lokalu przez jednego z małżonków

–

wygaśnięcie najmu

Zagadnienia szczegółowe związane

z art. 28

1

k.r.o.

• ustawa o z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów,

mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego,
przykład z orzecznictwa:

–

mąż był (wyłącznym) właścicielem lokalu, korzystała z niego żona

–

a zatem realizowała uprawnienie z art. 28

1

k.r.o.

–

mąż sprzedał lokal osobie trzeciej, która następnie wniosła powództwo o
opuszczenie lokalu przez żonę (eksmisję)

–

powstał problem, czy należy przy eksmisji żony orzekać o prawie do lokalu
socjalnego

–

tzn. czy jest ona „lokatorem” w rozumieniu ustawy

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006 r. V CSK 185/05

Małżonek, którego prawo do korzystania z mieszkania wynika z art.
28

1

zdanie pierwsze k.r.o., jest lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1

pkt 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów,
mieszkaniowym zasobie gminy i zmianami kodeksu cywilnego

Zagadnienia szczegółowe związane

z art. 28

1

k.r.o.

• SN uznał małżonka za „lokatora” i w

związku z tym nakazał rozważenie
przyznania mu prawa do lokalu socjalnego

–

ale trzeba zauważyć, że nie zawsze
uprawnienie z art. 28(1) prowadzi do
uzyskania statusu „lokatora” w rozumieniu tej
ustawy

–

bo nie zawsze chodzi o lokal mieszkalny albo
potrzeby mieszkaniowe

• korzystanie to pojęcie szersze niż zamieszkiwanie

Regulacja art. 680

1

k.c.

§ 1. Małżonkowie są najemcami lokalu bez względu na

istniejące między nimi stosunki majątkowe, jeżeli nawiązanie
stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb
mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastąpiło w
czasie trwania małżeństwa. Jeżeli między małżonkami istnieje
rozdzielność majątkowa albo rozdzielność majątkowa z
wyrównaniem dorobków do wspólności najmu stosuje się
odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej.

§ 2. Ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa

nie powoduje ustania wspólności najmu lokalu mającego służyć
zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny. Sąd, stosując
odpowiednio przepisy o ustanowieniu w wyroku rozdzielności
majątkowej, może z ważnych powodów na żądanie jednego z
małżonków znieść wspólność najmu lokalu.

Regulacja art. 680

1

k.c.

•

przepis spełnia podobną funkcję, co art. 28

1

k.r.o.

•

jednak ma inne przesłanki i inne skutki

•

porównanie do art. 28

1

k.r.o.:

•

skutki:

– też skutek ex lege
– też niezależnie od tego, jaki jest ustrój majątkowy

między małżonkami

– jednak tu drugi małżonek staje się współnajemcą
– przy art. 28

1

k.r.o. uzyskuje tylko jedno uprawnienie,

a w tym wypadku wchodzi w stosunek prawny „w
całości”

Regulacja art. 680

1

k.c.

• przesłanki powstania

– najem musi powstać w trakcie trwania

małżeństwa, a art. 28

1

k.r.o. dotyczy także

praw

powstałych

przed

zawarciem

małżeństwa

– najem musi powstać w celu zaspokajania

potrzeb rodziny, natomiast przy art. 28

1

k.r.o.

cel nabycia prawa do lokalu jest obojętny

– nadto ma służyć zaspokajaniu potrzeb

mieszkaniowych

a

nie

wszelkich

np.

wypoczynkowych (tak art. 28

1

k.r.o.)

Regulacja art. 29 i art. 30 k.r.o. – uwagi

ogólne i „mity” dotyczące małżeństwa

• Można spotkać twierdzenia, że zawarcie małżeństwa powoduje, że:

–

małżonek jest umocowany do dokonania wszelkich czynności w imieniu
współmałżonka

–

że cały majątek jest małżonkom wspólny, zwłaszcza to, co każdy z
małżonków nabył w czasie trwania małżeństwa

–

że wszystkie umowy, zwłaszcza sprzedaży, pożyczki czy kredytu małżonkowie
muszą zawierać wspólnie

–

że zaciągnięcie zobowiązania przez małżonka (kredyt, pożyczka) zawsze
obciąża drugiego małżonka i każdy dług jest małżonkom wspólny

• tak nie jest! Tego rodzaju skutki muszą wynikać wprost z ustawy:

– część tych „mitów” jest oczywiście i całkowicie sprzeczna z treścią

przepisów

– w pewnym, mocno ograniczonym zakresie podobne skutki wynikają z art.

29 i 30 k.r.o.

– a ponadto w tych małżeństwach, w których obowiązuje ustrój wspólności, także

w pewnym zakresie z istnienia tego ustroju wynikają częściowo podobne skutki
(np. art. 31, 41 k.r.o.)

Przedstawicielstwo ustawowe w sprawach

zwykłego zarządu (art. 29 k.r.o.)

• przepis ustanawia przedstawicielstwo ustawowe między małżonkami
• pojęcia przedstawicielstwa i umocowania – kodeks cywilny:
Art. 95 § 1 Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo

wynikających z właściwości czynności prawnej, można dokonać
czynności prawnej przez przedstawiciela.

§ 2. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach

umocowania

pociąga

za

sobą

skutki

bezpośrednio

dla

reprezentowanego.

Art. 96. Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na

ustawie

(przedstawicielstwo

ustawowe)

albo

na

oświadczeniu

reprezentowanego (pełnomocnictwo).

• przedstawicielstwo ustawowe tym różni się od pełnomocnictwa, że

powstaje bez oświadczenia woli reprezentowanego

• również tutaj możliwość reprezentowania drugiego małżonka powstaje

po spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 29 k.r.o.

Przesłanki powstania

przedstawicielstwa

• możliwość reprezentowania drugiego

małżonka nie istnieje stale

– wbrew obiegowej opinii nie jest tak, że

małżonek może we wszelkich sprawach
działać w imieniu współmałżonka

– muszą być spełnione przesłanki z art. 29

k.r.o.

– w braku tych przesłanek działanie

małżonka nie będzie skuteczne względem
drugiego małżonka

Przesłanki powstania

przedstawicielstwa

• Przesłanki:

– przemijająca przeszkoda
– wspólne pożycie
– brak sprzeciwu małżonka

• przeszkoda musi być przemijająca

– a więc nie trwała

•

np. choroba, nagły wyjazd

– ale już nie wyjazd na stałe do pracy

•

a więc za męża pracującego w Irlandii żona nie może na
podstawie art. 29 k.r.o. działać

– jeśli przeszkoda jest trwała – wtedy małżonek sam może

zdecydować, czy i komu udzielić umocowania do działania w
swoim imieniu

Zakres umocowania

• umocowanie dotyczy tylko czynności

określonych

jako

„sprawy

zwykłego

zarządu”

– zatem chodzi o sprawy zwykłe, typowe,

niekoniecznie drobne, ale „zwykłe”

– w przepisie jest przykład „może bez

pełnomocnictwa

pobierać

przypadające

należności”

•

dawniej miało to większe znaczenie praktyczne

•

wynagrodzenie za prace odbierało się w kasie
zakładu pracy

Zakres umocowania

• w doktrynie przyjmuje się, że chodzi o zarząd majątkiem

osobistym drugiego małżonka

– że nie zarząd majątkiem wspólnym – bo tu i tak każdy

małżonek może działać jako uprawniony do zarządu na
podstawie art. 36 § 2

• Pogląd wątpliwy

– przede wszystkim musiałby być ograniczony do tych

małżeństw, w których jest ustrój wspólności

– nie wynika z brzmienia przepisu
– pojęcie „zarządu majątkiem osobistym” nie jest pojęciem

ustawowym

– uważam, że chodzi o szerszy zakres spraw - takich, których

akurat drugi małżonek nie może podjąć

– a nie tylko ograniczonych do jego majątku osobistego

Pobieranie wynagrodzenia i innych

należności - wzmianka

• art. 29 wymienia przykładowo umocowanie do odbierania

należności przypadających drugiemu małżonkowi

• zwracam uwagę, że w małżeństwach, w których istnieje

ustrój wspólności, co do zasady pobrane wynagrodzenie
za pracę i podobne świadczenia wchodzą do majątku
wspólnego (art. 31 k.r.o.)

• może to rodzić pewne nieporozumienia interpretacyjne –

szerzej o tym przy omawianiu art. 31 oraz 33 k.r.o.

– wystarczy obecnie zaznaczyć, że podstawą prawną do odbioru

wynagrodzenia współmałżonka może być tylko umocowanie –
albo wynikające z ustawy (art. 29 k.r.o.) albo z oświadczenia
woli (pełnomocnictwa); nie jest takim tytułem sam art. 31 k.r.o.

Odpowiedzialność solidarna za

zobowiązania na podstawie art. 30 k.r.o.

• Uwagi ogólne - pojęcie odpowiedzialności za

zobowiązania:

– zazwyczaj odróżnia się dług od odpowiedzialności
– według tego rozróżnienia czym innym jest sam

obowiązek spełnienia świadczenia np. obowiązek
zapłaty sumy pieniędzy wynikający z umowy
sprzedaży (dług) a czym innym możliwość
przymusowego wykonania takiego obowiązku w
drodze egzekucji (odpowiedzialność)

– odpowiedzialność wiąże się więc z możliwością

przeprowadzenia egzekucji z czyjegoś majątku lub
jego części

Skutek powstania odpowiedzialności

na podstawie art. 30 k.r.o.

• przepis nie ustanawia przedstawicielstwa

ustawowego małżonków.

– jedno z małżonków, zaciągając zobowiązanie, działa w

imieniu własnym,

– powstaje tylko odpowiedzialność solidarna

• Zaciągnięcie zobowiązania nie powoduje, że drugie z

małżonków staje się stroną tej czynności prawneji jest
uprawnione do domagania się spełnienia świadczenia
wzajemnego przez wierzyciela współmałżonka

– np. żona zamówiła u krawca ubranie dla córki, mąż jest

odpowiedzialny za zapłatę wynagrodzenia, jednak co do zasady
nie może domagać się wykonania ubrania, nie może go odebrać
itp.

Skutek powstania odpowiedzialności

na podstawie art. 30 k.r.o.

• jest to odpowiedzialność solidarna, a zatem:

• wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich

dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a
zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia
pozostałych (art. 366 § 1 k.c.).

• Wierzyciel może żądać według swego wyboru zaspokojenia z całości

majątków małżonków, a zatem w wypadku ustroju wspólności:

–

z majątku wspólnego,

–

majątku osobistego żony

–

majątku osobistego męża.

• Oczywiście istota solidarnej odpowiedzialności i art. 30 k.r.o.

powoduje, że wierzyciel nie musi najpierw żądać zaspokojenia z
majątku małżonka, który zaciągnął zobowiązanie, a dopiero
potem z majątku drugiego małżonka

–

nie jest to odpowiedzialność subsydiarna – jest to odpowiedzialność
solidarna

Przesłanki powstania odpowiedzialności

na podstawie art. 30 k.r.o.

• chodzi o zobowiązania z czynności prawnej (umowy),

– wskazuje na to słowo „zaciągnął”
– nie z deliktu, choć raczej trudno sobie wyobrazić delikt

popełniony „dla zaspokojenia potrzeb rodziny”

• dla zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny

– a więc nie chodzi o umowę zaspokajającą potrzeby rodziny,

które nie są „zwykłe”

•

podaje się w literaturze przykład „wykupienia” wyjazdu wakacyjnego
jako potrzeby rodziny, która jednak nie jest „zwykła”

– na pewno: zakup żywności, ubrań, opłata czynszu, drobne

rozrywki i inne podobne należności

– uważam, że obecnie także: zakup(np. „na raty”) dóbr takich,

jak telewizor, pralka i podobne urządzenia

•

oczywiście zależnie od okoliczności

Przesłanki powstania odpowiedzialności

na podstawie art. 30 k.r.o.

• chodzi o zobowiązania zaciągnięte przez

jednego z małżonków

– a więc nie przez np. zamieszkujące nadal z

rodzicami ich pełnoletnie dziecko

• za takie zobowiązania małżonkowie nie odpowiadają
• mimo ze dziecko to jest członkiem rodziny i że umowa mogła

zmierzać do zaspokojenia potrzeb rodziny

• „potrzeby rodziny”

– ponownie chodzi o rodzinę w sensie prawnym
– „małą rodzinę” – małżonkowie oraz ich dzieci do czasu wspólnego

zamieszkiwania

• brak wspólnego pożycia nie wyłącza zasady z art. 30 k.r.o.

– odmiennie niż art. 29 k.r.o.

Orzecznictwo

• SN w uchwale z dnia 11 października 1995 r., III CZP 137/95

orzekł: „Zniesienie przez sąd wspólności spółdzielczego
prawa do lokalu pozostaje bez wpływu na określoną w art.
30 § 1 k.r.o. odpowiedzialność solidarną obojga małżonków
za zapłatę opłat związanych z używaniem spółdzielczego
lokalu mieszkalnego”.

• a zatem nawet jeśli prawo do lokalu nie jest już wspólne,

oboje małżonkowie odpowiadają za zapłatę opłat za
korzystanie z niego

• w wypadku najmu i tak obowiązuje ten przepis:

– art. 688

1

§ 1 k.c.

Za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odpowiadają

solidarnie z najemcą stale zamieszkujące z nim osoby
pełnoletnie.

Znaczenie art. 30 k.r.o.

• jego skutkiem jest także ochroną osób trzecich

– tzn. kontrahenta małżonka, który zawarł umowę
– skoro cała rodzina odnosi korzyść ze świadczenia spełnionego

przez tego kontrahenta, uzasadniona jest odpowiedzialność
drugiego małżonka

– często kwestią przypadku jest, który z małżonków zaciągnął dane

zobowiązanie, np. poszedł do sklepu kupić buty dla dziecka

• Nie ma obecnie wielkiego zastosowania w praktyce

– ze względu na ograniczenie do „zwykłych” potrzeb rodziny
– przede wszystkim opłaty za media i „mieszkaniowe”
– być może byłoby zasadne w obecnych warunkach ekonomicznych

dokonywanie nieco odmiennej od tradycyjnej wykładni pojęcia
„zwykłe potrzeby” – np. kwestia wyjazdu wakacyjnego

Odpowiedzialność małżonków za

zobowiązania - wzmianka

• Kwestia

odpowiedzialności

małżonka

za

zobowiązania

drugiego

małżonka

jest

regulowana nie tylko przez art. 30 k.r.o.

• w małżeństwach, w których istnieje ustrój

wspólności, istotne znaczenie ma art. 41 k.r.o.,
dotyczący

odpowiedzialności

z

majątku

wspólnego

– jednak mówiąc o odpowiedzialności małżonków za

zobowiązania nie można zapominać o art. 30 k.r.o.,

– art. 30 k.r.o. dotyczy przecież wszystkich małżeństw
– także pozostających w ustroju rozdzielności

Skutki niezależne od istniejącego

ustroju - podsumowanie

•omówione skutki występują w

każdym małżeństwie

– bez względu na ustrój majątkowy
– nie mogą być zmieniane umową

majątkową małżeńską (intercyzą)

– są bezpośrednim rozwinięciem i

gwarancją praw i obowiązków
małżonków

Skutki niezależne od istniejącego

ustroju - podsumowanie

•nie należy tych skutków mylić z:

– ustrojem majątkowym, zwłaszcza wspólnością

• każdorazowo należy rozważyć, czy chodzi o skutek

istnienia majątku wspólnego lub samego ustroju
wspólności czy tylko skutek istnienia małżeństwa, np.
niewykonywania obowiązku z art. 27 k.r.o.

– relacjami między rodzicami a dzieckiem, np.

• władzą rodzicielską

– relacjami między byłymi małżonkami oraz między każdym

z nich a dziećmi już po ustaniu małżeństwa, np.:

• obowiązkiem alimentacyjnym rozwiedzionych małżonków

•wszystkie wymienione skutki nie są tożsame z regulacją art.

23-30 k.r.o. i mają odrębne podstawy prawne, mimo, iż na
pewno mają wspólne podstawy aksjologiczne