PRAWA I OBOWIĄZKI MAŁŻEŃSKIE
Z chwilą skutecznego zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami określona więź normatywna. Treść tego stosunku regulują przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wynikające z tych przepisów uprawnienia i obowiązki małżonków można podzielić na dwie grupy: niemajątkowe i majątkowe. Część obowiązków majątkowych jest niezależna od istniejącego miedzy małżonkami ustroju majątkowego natomiast w odniesieniu do pozostałej części zależność taka istnieje.
Zacznijmy więc od niemajątkowych praw i obowiązków małżonków.
Jak dostrzeżemy w art. 23 kodeksu rodzinnego opiekuńczego zakres niemajątkowych obowiązków małżonków obejmuje trzy podstawowe powinności:
wspólnego pożycia
wzajemnej pomocy
oraz wierności
Wśród niemajątkowych praw małżonków mieszczą się dwa uprawnienia: do wspólnego rozstrzygania przez nich o istotnych sprawach rodziny (art. 24 k.r.o) oraz do decydowania o kształcie własnego nazwiska jakie będą nosić w czasie małżeństwa (art. 25 k.r.o)
Powróćmy do małżeńskich powinności. W ramach wspólnego pożycia małżonków wymienia się tradycyjnie 3 więzi: duchową, fizyczną i gospodarczą. Pierwsza z nich ma najistotniejsze znaczenie dla poprawności i trwałości pożycia małżonków. Jej nawiązanie polega na stworzeniu między partnerami takich uczuć jak miłość, serdeczność, szacunek, uznanie, wyrozumiałość, cierpliwość. Kontakty seksualne jako wyraz więzi fizycznej między małżonkami, stanowią konsekwencje i manifestację w ich wzajemnych odniesieniach istniejącej między nimi więzi duchowej. Natomiast więź ekonomiczna przejawia się zazwyczaj w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego. Prowadzenie takiego gospodarstwa jest z kolei możliwe tylko wówczas gdy mieszkają oni razem. Wspólne zamieszkiwanie jest poparte z reguły łącznym zaspokajaniem zwykłych potrzeb przez męża i żonę ( przygotowanie i spożywanie posiłków, robienie zakupów, sprzątanie.)
Mówiąc o wzajemnej pomocy - obowiązek obliguje każdego z małżonków do wsparcia drugiego w każdym przypadku, kiedy ten ostatni ma prawo takiego wsparcia oczekiwać. Z zakresu tego obowiązku wyłączamy wsparcie materialne. Do prozaicznych przykładów wzajemnej pomocy możemy zaliczyć: wyręczenie zmęczonego czy przepracowanego współmałżonka w pracach zwykle przez niego wykonywanych, podtrzymanie go na duchu w chwili zwątpienia oraz dotykających go tragedii i niepowodzeń życiowych a także okazanie zainteresowania jego sprawami osobistymi i zawodowymi.
Odnosząc się do małżeńskiej wierności dawniej kończyło się to na zakazie podejmowania przez małżonków stosunków seksualnych z osobami trzecimi. Dziś utożsamia się zdradę z poddaniem się kobiety - bez zgody męża - zabiegowi sztucznego zapłodnienia nasieniem obcego mężczyzny z drugiej zaś strony - z oddaniem przez męża ( bez uzgodnienia z żoną ) nasienia użytego do inseminacji innej kobiety. W ramach obowiązku małżeńskiej wierności zasadne jest ujęcie powstrzymywania się od jakichkolwiek zachowań, które mogłyby sprawiać wrażenie zdrady przez współmałżonka.
Na początku do niemajątkowych praw zaliczyliśmy możliwość decydowania przez małżonków o kształcie nazwiska jakie będą nosić w czasie małżeństwa. Mówi o tym art. 25 k.r.o :
Par. 1 - o nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
Par. 2 - małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się więcej niż z dwóch członków
Par. 3 - w razie niezłożeni oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.
Drugim prawem przysługującym małżonkom jest możliwość decydowania o sprawach rodziny. Art. 24 mówi: „ Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny, w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu” - jednak jego orzeczenie nie ma charakteru bezwzględnie wiążącego. Powstaje również problem przy rozgraniczeniu na sprawy istotne i mniej ważne. ( istotne - zmiana miejsca zamieszkania).
Przejdźmy teraz do obowiązków majątkowych. Dokonamy tu rozróżnienia na majątkowe prawa i obowiązki niezależne oraz zależne od istniejącego między małżonkami ustroju. Do praw i obowiązków niezależnych od ustroju między małżonkami należą:
zaspokajanie potrzeb rodziny
Obowiązek współdziałania dla dobra rodziny o którym mowa w art. 23 k.r.o został rozwinięty w art. 27 zgodnie z którym oboje małżonkowie są obowiązani, każdy wg swych sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Przez potrzeby rodziny możemy rozumieć potrzeby wszystkich jej członków, tzn. samych małżonków i ich wspólnych dzieci. Obowiązek zaspokojenia potrzeb może być realizowany w dwóch postaciach:
- świadczeń materialnych na utrzymanie członków rodziny
- starań o wychowanie dzieci i prac we wspólnym gospodarstwie domowym
Jeśli któryś z małżonków nie wykonuje dobrowolnie obowiązków o których była mowa istnieje możliwość przymuszenia go w dwojaki sposób - przynajmniej do ponoszenia materialnych ciężarów utrzymania rodziny ( prawnie nie można zmusić do starań o wychowanie dzieci oraz do pracy we wspólnym gospodarstwie). Sądowne możliwości to:
- nakazanie wypłacenia wynagrodzenia za pracę do rąk współmałżonka ( następuje w trybie postępowania nieprocesowego przed sadem rejonowym na wniosek jednego z małżonków - kiedy to sąd może wydać postanowienie, nakazujące pracodawcy opieszałego małżonka wypłatę w całości lub części wynagrodzenia do rąk drugiego małżonka) - warunkiem tu jest istnienie wspólnego pożycia ( wystarczy, że mieszkają razem)
- zasądzenie stosownej renty - stan faktycznej separacji nie znosi obowiązków o których mówimy a zasądzenie renty na utrzymanie członków rodziny pozostających w gospodarstwie może nastąpić po wytoczeniu powództwa przez jedną ze stron. Powództwo może zostać oddalone gdy małżonkowie nie mają dzieci a powód dysponuje własnymi środkami utrzymania w wysokości nie niższej niż pozwany.
odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte dla zaspokojenia potrzeb rodziny
Zgodnie z art. 30 oboje małżonkowie odpowiadają solidarnie za zobowiązania zaciągnięte nawet przez jednego tylko z nich w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny. Pod pojęciem zwykłych potrzeb należy rozumieć potrzeby podstawowe, bez zaspokojenia których rodzina nie może egzystować ( np. zobowiązanie się do uiszczenia czynszu w umowie najmu lokalu, w którym mieszka rodzina ). Obaj małżonkowie stają się stronami zobowiązania, w związku z czym wierzyciel może żądać wykonania zobowiązania od któregokolwiek z małżonków indywidualnie lub wspólnie od obojga. Zaspokojenia wierzytelności można szukać w majątkach odrębnych jak i wspólnym majątku małżonków. Z ważnych powodów sąd może postanowić że za tego typu zobowiązania będzie odpowiadał wyłącznie ten z małżonków, który je zaciągnął - jednak nie ma wpływu na wyłączenie solidarnej odpowiedzialności wobec wcześniej zaciągniętych zobowiązań. ( Ważne powody
- lekkomyślność, rozrzutność, nieudolność w prowadzeniu spraw majątkowych )
reprezentowanie małżonka w zarządzaniu jego majątkiem.
Dysponowanie własnym majątkiem odrębnym leży w gestii małżonka, do którego majątek należy. W razie zaistnienia po jego stronie przemijającej przeszkody prawodawca uprawnia drugiego małżonka do działania za niego w sprawach zwykłego zarządu, jeśli małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu. ( separacja eliminuje to uprawnienie ).Jest to jednak tylko i wyłącznie uprawnienie a nie obowiązek, lecz jeśli współmałżonek skorzysta z tego uprawnienia powinien je wykonać z należytą starannością. Reprezentacja obejmuje jedynie sprawy o mniejszym ciężarze gatunkowym. W innym przypadku konieczne jest już pełnomocnictwo. Natomiast wyłączenie małżonka od zarządzania majątkiem współmałżonka wymaga sprzeciwu tego ostatniego i jest on skuteczny wobec osób trzecich tylko wtedy, gdy o nim wiedziały.
Przejdźmy teraz do relacji między małżonkami zależnych od istniejącego między nimi ustroju majątkowego.
Majątkowy ustrój małżeński to kategoria abstrakcyjna - jest to zespół zasad wynikających z przepisów lub z postanowień małżeńskiej umowy majątkowej, określających pozycję każdego z małżonków względem poszczególnym mas majątkowych. Chodzi zarówno o majątki, którymi dysponowali jeszcze przed zawarciem małżeństwa jak i o majątek nabyty w czasie trwania tego związku.
W kodeksie rodzinnym przewidziano przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej w przypadkach:
- ubezwłasnowolnienia (zarówno całkowitego jak i częściowego)
- zniesienie wspólności przez sąd
- lub orzeczenia separacji
Ustawodawca wprowadził tez reżim przymusowej wspólności - który dotyczy przede wszystkim prawa najmu do lokalu mającemu służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny. Jeżeli stosunek najmu został nawiązany wspólność trakcie trwania małżeństwa, oboje małżonkowie stają się małżonkami bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe.
Kodeksowa wspólność - jeśli nie wchodzą w grę ustroje przymusowe a małżonkowie nie sporządzili intercyzy w formie aktu notarialnego, notarialnego chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między nimi ustrój kodeksowy zwany - wspólnością ustawową (art. 31 )
Realnym odzwierciedleniem wspólności jest dorobek małżonków, który ponadto cechuje łączny charakter. Do majątku wspólnego należą w szczególności :
pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Dla wystąpienia łącznego charakteru wspólności dorobku niezbędne jest istnienie 2 podstawowych więzi - małżeństwa oraz przyjętego umownie przez samych małżonków lub narzuconego przez prawo - ustroju wspólności.
Przedmioty nieobjęte wspólnością a stanowiące odrębny majątek każdego z małżonków widzimy w art. 33 kodeksu. Są to:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Przesunięcia majątkowe między różnymi majątkami małżonków
Powszechnie akceptowana jest konstrukcja umownego przeniesienia określonych składników z osobistego majątku każdego z małżonków do ich wspólnego majątku dorobkowego. Jednak i tu ustawodawca w art. 49 wyróżnił to co nie podlega rozszerzeniu wspólności majątkowej:
1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,
2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.
Czynności dotyczące innych składników majątku można uznać za dopuszczalne.
Zarządzanie przez małżonków majątkiem dorobkowym
Pojęcie zarządu - w doktrynie zarząd majątkiem ujmuje się najczęściej jako ogół czynności prawnych, procesowych a nawet faktycznych dotyczących określonej masy majątkowej. W odniesieniu do majątku dorobkowego chodzi o czynności i działania zmierzające do
- wykonywania praw objętych wspólnością ( np. wynajęcie pomieszczenia )
- zachowania majątku w stanie niepogorszonym ( niezbędny remont, modernizacja)
- czynności prawnych prowadzących do nabycia nowych przedmiotów majątkowych, które weszły do wspólności lub wyzbycie się innych przedmiotów.
Oboje małżonkowie mają obowiązek współdziałania w zarządzaniu majątkiem wspólnym. Formuła ta zapewnia każdemu z zainteresowanych małżonków możliwość wpływania na sprawy majątkowe. Zasada zawarta w art. 36 ma odniesienie do zarządu dokonywanego w formie czynności prawnych, które przekraczają zakres zwykłego zarządu. Powinny być one dokonane przez oboje małżonków wspólnie lub też tylko przez jednego z nich ale za zgodą drugiego wyrażoną w sposób właściwy dla danej czynności.
Nie mogąc ustalić precyzyjnej granicy między czynnościami mieszczącymi się w ramach zarządu zwykłego a czynnościami ten zarząd przekraczającymi Sąd Najwyższy sformułował 4 kryteria z uwzględnieniem których należy dokonywać oceny, są to:
- rozmiar i charakter wspólnego majątku
- wysokość ewentualnie zaciągniętego zobowiązania w stosunku do wartości majątku dorobkowego
- doniosłość czynności z punktu widzenia interesu społeczno-gospodarczego całej rodziny
- oraz wzgląd na bezpieczeństwo obrotu
Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu to te, które prowadzą do istotnych zmian w majątku małżonków, małżonków punktu widzenia poziomu stopy życiowej (zbycie nieruchomości lub innego wartościowego składnika, obciążenie własności nieruchomości prawem osoby trzeciej ).
Skutki nieprawidłowej czynności przekraczającej zwykły zarząd
Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna. Zgoda drugiego małżonka potrzebna jest do (art. 37 ):
1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,
2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,
3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,
4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Jeżeli jednak zawarta już zostaje umowa osoby trzecie chronione są w myśl art. 38, który brzmi:
Jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do rozporządzania prawem.
Jeżeli zawiodą mechanizmy artykułu 38 k.r.o to umowa przekraczająca zakres zwykłego zarządu, zawarta z jednym małżonkiem, staje się czynnością kulejącą. Kontrahent małzonka z którym zawarta została umowa może wyznaczyć drugiemu małżonkowi termin do potwierdzenia tej umowy. Potwierdzenie uchyla stan zawieszenia jej skuteczności ( czynność wywołuje skutki ). W przypadku odmowy udzielenia zgody lub bezskutecznego upływu terminu umowa staje się definitywnie nieważna. W określonych przypadkach ( dokonania czynności wymaga dobro rodziny) a jeden małżonek odmawia zgody lub też w porozumieniu z nim występują trudne do przezwyciężenia przeszkody ( pobyt w nieznanym miejscu, zaburzenia psychiczne), sąd może wydać zezwolenie zastępcze na dokonanie czynności prawnej przez jednego z małżonków. Sąd może też zgodnie z art. 40 kodeksu pozbawić jednego z małżonków uprawnienia do wykonywania samodzielnego zarządu majątkiem dorobkowym oraz wydać postanowienie, że na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu tym majątkiem będzie wymagane zamiast zgody jednego z małżonków - zezwolenie sądu. (permanentnie niewłaściwe wykorzystanie przez jednego z małżonków uprawnień w zakresie zarządu majątkiem dorobkowym, ustawiczne odmawianie zgody na czynności, których dokonanie byłoby korzystne dla rodziny, lekkomyślność, nieudolność).
Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania.
Art. 41 § 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Prawodawca nie ustanowił jednak reguł na wypadek wspólnego zaciągnięcia długu przez obu małżonków - mają tu odniesienie przepisy KC - art. 370 KC przewidujący solidarną odpowiedzialność osób, które zaciągnęły zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia, chyba ze strony umówiły się inaczej. Np. jeżeli małżonkowie zawarli razem umowę z bankiem na kredyt na wspólny samochód - to wierzyciel czyli bank może dochodzić roszczenia od któregokolwiek z małżonków ( lub od obu łącznie) i zaspokoić je ze wszystkich mas majątkowych.
Jeśli natomiast tylko jeden z małżonków zaciągnął dług wierzyciel może dochodzić wierzytelności tylko od niego. Pokrycie długów można odnaleźć w majątku odrębnym dłużnika ale też i w majątku dorobkowym - nie może nastąpić z majątku odrębnego małżonka, który zobowiązania nie zaciągnął.
Występuje jednak ustawowe ograniczenie zaspokojenia z majątku wspólnego.
Jeżeli wierzytelność jednego z małżonków powstała jeszcze przed powstaniem wspólności albo jeżeli dotyczy ona odrębnego majątku (np. wynagrodzenie należne wykonawcy za remont samochodu nabytego przez męża jeszcze przed zawarciem małżeństwa ) wierzyciel może się zaspokoić wyłącznie z majątku odrębnego małżonka-dłużnika oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone przez niego osobiście, jak również z korzyści uzyskanych przez tego małżonka z jego praw autorskich do wynalazku itp. Pozostała część majątku dorobkowego wyłączona jest wówczas z mocy prawa od egzekucji.
Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania publicznoprawne
Jeżeli podatnik pozostaje w związku małżeńskim odpowiedzialność za podatki obejmuje jego majątek odrębny oraz majątek wspólny którejkolwiek z tych osób i jej małżonka.
Oboje małżonkowie odpowiadają solidarnie za zaległości podatkowe jednego z małżonków prowadzącego działalność gospodarczą lub wykonującego wolny zawód, wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym drugi małżonek stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności. Jeśli chodzi zaś o rozwód to nie wyłącza on - co do zasady - solidarnej odpowiedzialności byłych małżonków za zaległości podatkowe jednego z nich z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka podatnika ograniczona jest w takiej sytuacji wyłącznie do wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.
Za orzeczone w stosunku do jednego z małżonków, pozostających we wspólności majątkowej - kary grzywny, nawiązki i należności sądowe podlegają w pierwszej kolejności zaspokojeniu z odrębnego majątku skazanego oraz z wynagrodzenia za pracę i innych usług świadczonych przez niego osobiście. Gdy niemożliwe jest zaspokojenie tych wierzytelności, egzekucja może być dopiero prowadzona ze wspólnego majątku. Została ona jednak wyłączona ze wspólnego majątku w sytuacji skazania za przestępstwo, którym pokrzywdzony został małżonek skazanego albo osoby, w stosunku do których małżonek ten obciążony jest obowiązkiem alimentacyjnym. Małżonek skazanego może żądać ograniczenia lub wyłączenia w całości zaspokojenia z majątku wspólnego lub niektórych jego składników, jeżeli skazany nie przyczynił się lub przyczynił się ale w nieznacznym stopniu do powstania tego majątku.
Ustanie wspólności
Wspólność ustawowa ustaje z mocy prawa z chwilą ustania, unieważnienia lub separowania małżeństwa. W czasie małżeństwa może być zniesiona wskutek:
- umownego wprowadzenia przez małżonków rozdzielności majątkowej
- ubezwłasnowolnienia któregokolwiek z małżonków
- lub sądowego zniesienia wspólności ( na wniosek jednego z małżonków - ważne powody - dobro rodziny
Rola intercyzy - każda intercyza ( niezależnie od ustroju majątkowego jaki się kształtuje między małżonkami ) może być zawarta również w czasie już trwającego małżeństwa. Zastąpi ona dotychczasowy ustrój majątkowy wprowadzając rozdzielność majątkową. Małżonkowie mogą jednak przywrócić wspólność zawierając kolejną umowę majątkową.
Skutki ustania własności:
Podstawowym skutkiem ustania własności jest zmiana charakteru dotychczas zgromadzonego przez małżonków majątku. Nie należy utożsamiać ustania wspólności ( rozumianej jako synonim ustroju majątkowego) ze zniesieniem wspólności samego majątku dorobkowego. Oboje małżonkowie są nadal jego „współwłaścicielami” z tym że sam majątek przekształca się ze wspólności typu łącznego we wspólność w częściach ułamkowych.
Zmiana charakteru dotychczasowego majątku dorobkowego pociąga za sobą dalsze konsekwencje, tzn:
- następuje ustalenie wysokości małżeńskich udziałów w nadal wspólnym majątku. Przyjmuje się wyjściową zasadę w myśl której udziały obojga małżonków są równe. Z ważnych jednak powodów każdy z małżonków może żądać aby ustalenie udziałów w majątku nastąpiło z uwzględnieniem stopnia w jakim każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.
- wysokość udziałów przesądzi o zakresie uprawnień i obowiązków każdego z małżonków w zarządzie majątkiem wspólnym, posiadaniu, korzystaniu i pobieraniu pożytków z tego majątku. Każdy z małżonków uzyskuje prawo do nieskrępowanego rozporządzania całym własnym udziałem majątku
- ustanie wspólności zmienia nieco zasady odpowiedzialności małżonków za zobowiązania niewykonane w czasie trwania wspólności. W sytuacji gdy dług zaciągnął tylko jeden z małżonków wierzyciel będzie mógł żądać zaspokojenia z majątku odrębnego dłużnika a ponadto z udziału tego małżonka w majątku dorobkowym
- zmiana charakteru wspólności majątku umożliwia już jego podział
- najpóźniej przy dokonaniu podziału każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek odrębny. Może też żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Niw można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.