Zasady

wychowania

Pojęcie „zasada

wychowania” jak i jego

klasyfikacja nie jest w

literaturze

pedagogicznej

jednoznacznie

opracowana.

K. Kotłowski stwierdza,

że aktualnie istniejąca

liczba zasad przekracza

pięćdziesiąt.

Obecny poziom rozwoju nauki o wychowaniu człowieka daje wystarczające podstawy do jednoznacznego określenia pojęcia „zasada wychowania” można

przyjąć, że:

zasady wychowania są

normami postępowania

wychowawczego,

umożliwiającymi

wychowawcy osiąganie

rezultatów wychowania,

zgodnie z przyjętymi

celami wychowawczymi.

Czyli inaczej mówiąc jest to nakładanie na wychowawcę obowiązku postępowania wychowawczego wg danych reguł, które umożliwia osiąganie rezultatów wychowania zgodnie z określonymi

celami wychowania – standardami.

Każda reguła postępowania wywodzi się z jakiegoś wcześniej przyjętego standardu, ze względu na który jest uzasadniona. Np. nie znajdziemy innej odpowiedzi na pytanie „dlaczego chcemy

aby dziecko uczyło się literek?” jak: „po to aby umiało czytać”.

Zasady wychowania

to inaczej normy

wychowania, które

dzielimy na:

- teleologiczne

- aksjologiczne

Teleologiczne normy wychowania inaczej przyczynowo-skutkowe. Odzwierciedlają istniejące w świadomości społecznej różnorodne koncepcje człowieka i wynikające z nich cele

wychowania oraz sposoby postępowania wychowawczego. Wyznaczają zasadom kierunek, obszar oddziaływań wychowawczych.

Aksjologiczne normy wychowania wywodzą się z reguł i norm współżycia społecznego. Zobowiązują one każdego człowieka do przestrzegania zakazów i nakazów moralnych podczas dążenia do

wspólnego celu lub uniknięciu konfliktu. Wypełniają one treść zasad i decydują o jakości interakcji w procesie realizacji celów wychowawczych.

Zasady wychowania niezależnie od stopnia ich ogólności i treści, charakteryzują następujące cechy:

1. Zasada wychowania jest normą ogólną, ponieważ nie odnosi się do jakiegoś jednego faktu wychowania ale do wszystkich faktów wychowawczych składających się na

proces wychowania tzn. wychowawca nie ma wyboru, preferencji jakichś zasad – jest zobowiązany do stosowania wszystkich, w każdym momencie procesu

wychowawczego.

2. Zasada wychowania jest normą stałą – reguluje w sposób względnie trwały tok postępowania wychowawczego.

3. Zasada wychowania jest normą przeznaczoną wyłącznie dla wychowawcy , realizatora celowo organizowanego procesu wychowania.

Tak jak i cele wychowania, tak i zasady mają szeroki oraz wąski zakres

pojęciowy, wszystkie współfunkcjonują w procesie wychowawczym i

wzajemnie się warunkują. Ze względu na wartości zasad i celów,

zasady dzielimy na: instrumentalne i kontrybutywne.

Instrumentalne – takie, których zastosowanie jest niezbędne do uruchomienia procesu wychowania i realizacji podstawowych, operacyjnych celów

wychowania.

Kontrybutywne – inaczej mówiąc „uczestniczące” czyli umożliwiające kształtowanie kierunkowych cech osobowości.

Wyróżniamy trzy kategorie zasad wychowania:

1. Zasada naczelna

2. Zasady kierunkowe

3. Zasady operacyjne

1. Zasada naczelna – zasada której finalny charakter odnosi się do rezultatu wychowania czyli realizacji naczelnych celów. Do zasady naczelnej

zaliczamy tylko jedną zasadę:

Zasada wychowania perspektywicznego – wychowawca ma obowiązek przygotować wychowanka do uczestnictwa w obiektywnym świecie społeczno-kulturowym, w czynnym udziale w

przemianach cywilizacyjnych. Świat w którym żyją i wychowawca i wychowanek wyznacza im obu określone zadania i dokonuje oceny ich działania.

Wychowanie powinno przystosowywać wychowanków do istniejących warunków oraz przygotować do tego aby potrafili dotrzymywać kroku dokonującym się

procesom i czynnie w nich uczestniczyć.

Realizacja tej zasady narzuca określony sposób postepowania wychowawczego, w którym wychowanek postrzegany jest jako podmiot wychowania

zmierzający ku dorosłości.

2. Zasady kierunkowe – realizacja kierunkowych celów wychowania, zgodnie z etapami rozwoju wychowanków. Sprzyjają kształtowaniu postaw wobec świata wartości, wobec

społeczeństwa, wobec innych ludzi i wobec samego siebie. Do zasad kierunkowych zaliczamy:

a) Zasada indywidualizacji oddziaływań wychowawczych – wskazuje na konieczność liczenia się w procesie wychowania z ogromnym zróżnicowaniem cech

osobowości wychowanków i z etapami ich rozwoju psychicznego i fizycznego.

Polega na rozbudzaniu i rozwijaniu indywidualnych zamiłowań, zainteresowań i zdolności, które w procesie wychowawczym stanowią bazę kształtowania kierunkowych cech osobowości. Inaczej mówiąc

dotyczy ona działań wychowawczych polegających na poznawaniu dyspozycji osobowościowych wychowanka i wykorzystaniu ich dla dalszego rozwoju.

b) Zasada kształtowania

środowiska wychowawczego –

inaczej „zasada wychowania w

zespole z jednoczesnym

indywidualnym podejściem do

każdego wychowanka”. Do życia w

społeczeństwie nie można

przygotować człowieka w

oderwaniu od tego społeczeństwa

– rozwój człowieka dokonuje się w

trakcie różnych interakcji

wieloosobowych i towarzyszących

im zjawisk społecznych.

Szczególnie pożądanym zadaniem i zasadą wychowawczą jest kształtowanie nastawień i zachowań prospołecznych jednostek, czyli zachowań mających min. na celu pomoc innym . Dzięki osiągnięciu tych

właściwości charakteru, możliwa staje się gotowość i umiejętność współpracy z innymi oraz gotowość do podejmowania działań na rzecz innych ludzi i grup.

Jednostka ucząc się zachowań prospołecznych przyswaja normy zachowania, kształtuje postawy wobec ról, wartości i ideałów społecznych.

Takie środowisko wychowawcze powinno umożliwić każdemu wychowankowi maksymalne zaspokojenie potrzeb społecznych, stosownie do wieku oraz wytworzenie więzi nie tylko rzeczowych, ale przede wszystkim –

emocjonalnych.

c) Zasada nauczania wychowującego – istotą tej zasady jest przeciwdziałanie zbytniemu dydaktyzmowi szkoły czyli przeciwdziałanie dążenia do kształtowania u kogoś

właściwych postaw lub poglądów poprzez pouczanie go lub dawanie wzorów do naśladowania.

Nie istnieje związek między kształtowaniem się wiedzy i umiejętności człowieka a kształtowaniem się jego postaw i ideałów zatem aby zapewnić jedność nauczania i wychowania należy podjąć działania kształtujące

dyspozycje instrumentalne oraz kierunkowe. Działania te przyczyniają się do prawidłowego kształtowania postaw wychowanków, wzorów zachowań, norm i wartości.

d) Zasada integracji oddziaływań wychowawczych – „zasada zgodności oddziaływań wychowawczych szkoły, domu i najbliższego otoczenia wychowanka”. Polega

ona na powiązaniu procesu wychowawczego z całokształtem problemów społecznych, z potrzebami życia społecznego.

Zobowiązuje wychowawcę do ingerowania w środowisko pozaszkolne wychowanka np. rodzinę, rówieśników w celu stworzenia szerokiego środowiska wychowawczego

oddziałującego na dziecko poprzez różnorodne korzystne bodźce dla jego rozwoju.

e) Zasada aktywizowania wychowanka do samowychowania – dotyczy niepobudzania aktywności, która jest celem działania wychowawczego, lecz – sterowania tą

aktywnością w kierunku samowychowania wychowanka.

Działania wychowawcy powinny stymulować refleksję wychowanków, stwarzać wychowankowi sytuację do podejmowania samodzielnych wyborów, pomagać w planowaniu własnego życia –

w podejmowaniu decyzji, dostarczać wskazówek oraz wywoływać u niego aprobatę dla stwarzanych zadań.

3. Zasady operacyjne – są zasadami najbardziej szczegółowymi, instrumentalnymi, bez których proces wychowania nie może istnieć. Dotyczą one realizacji operacyjnych celów

wychowania, a więc - wywoływania pożądanej wychowawczo aktywności wychowanka,

uczenia się zachowań, które warunkują proces uczenia się, a w konsekwencji decydują o jakości cech kierunkowych. Stosowanie ich powoduje skuteczność tych zabiegów.

Do tej grupy zasad należą:

a) Zasada poszanowania godności wychowanka – sformułowana jako „zasada indywidualizacji i szacunku dla osobowości ucznia” warunkuje istnienie procesu wychowania – warunkuje jakość interakcji pomiędzy podmiotami wychowania. Nie szanując godności

wychowanka wychowawca narusza jeden z warunków wzbudzania zaufania do siebie natomiast w wychowanku budzi się przeświadczenie, że wychowawca zachowuje się wbrew zasadom. Tego typu sytuacja uniemożliwia organizację procesu wychowawczego.

Poszanowanie godności ma szczególne znaczenie przy stosowaniu kar. Nieprzestrzeganie tej zasady przez wychowawcę, uniemożliwia skuteczność karania, nierzadko

wywołując agresję u wychowanka.

b) Zasada odwoływania się do doświadczeń – dotyczy łączenia doświadczeń dziecka z wymaganiami wychowawczymi. Konieczne jest tu uwzględnienie w procesie wychowania poziomu

i rodzaju motywacji dziecka oraz korzystnych wychowawczo doświadczeń wychowanka.

Motywacja postępowania wiążę się z nabytym doświadczeniem, z przeżyciami człowieka, doznaniami i uczuciami dlatego zasada ta zobowiązuje wychowawcę do posiadania wiedzy odnośnie

tych doświadczeń oraz do posługiwania się nią w procesie wychowania – wzmacnianie motywacji korzystnej.

c) Zasada stopniowania wymagań wychowawczych – „zasada stawiania odpowiednich wymogów” dotyczy skali wymagań – proporcjonalnie do wieku dziecka i

możliwości fizycznych i psychicznych.

Wymaga ona od wychowawcy indywidualnego podejścia do każdego wychowanka, zmuszając go do samodzielnego wysiłku, mobilizującego do działania, przy czym

wymagania wychowawcy powinny być coraz wyższe, ale – zgodne z możliwościami dziecka.

d) Zasada konsekwencji wymagań wychowawczych – wiąże się z zasadą stopniowania. Polega na stawianiu wymagań i wyciąganiu z nich konsekwencji.

Konsekwentne „rozliczanie” wychowanka ze stawianych mu wymagań i zadań ma walor uczenia zachowań,

a także ich utrwalania poprzez ćwiczenia i powtarzanie pewnych czynności w sposób oczekiwany przez wychowawcę. Tą drogą kształtują się nie tylko nawyki i

przyzwyczajenia, ale cała skomplikowana struktura postaw.

e) Zasada dyscyplinowania zachowań – polega na obowiązku reagowania wychowawcy na wszelkie przejawy zachowań korzystnych dla rozwoju wychowanka poprzez wzmacnianie ich i

na przejawy zachowań destruktywnych, niekorzystnych dla wychowanka i otoczenia – korygując je lub eliminując.

Wychowawca jest dla wychowanka bodźcem stymulującym go. Kiedy wychowawca widzi jego wysiłki może pobudzić jego aktywność, zachęcić do odwagi ruchowej i społecznej, spowodować

mobilizację wszystkich możliwości rozwojowych. Sama obecność wychowawcy, życzliwość i aprobata mobilizuje wychowanka i sprzyja wykonywaniu nawet bardzo trudnych zadań.

Cały ten mechanizm niejednokrotnie decyduje o zasadniczych cechach osobowości wychowanka. Kształtuje jego osobowość. Ma on tendencję do utrwalania tych form

zachowań, które wywołały aprobatę otoczenia – uznaje je za „swoje”.

Koniec