Zagadnienia egzaminacyjne z psychologii poznawczej (uzupełnione) – brakuje tylko pyt 70.

1. Podstawowe założenia i pojęcia:

Psychologia poznawcza zajmuje się zdolnościami do poznawania świata przez człowieka: spostrzeganie, myślenie, pamięć, uwaga, wyobraźnia.

Podstawowe pojęcia psychologii poznawczej:

• Umysł człowieka = system odbioru i przetwarzania informacji.

• Informacja = redukcja niepewności o połowę: I=log₂O(Informacja =logarytm o podstawie 2 z liczby dostępnych opcji); jednostką informacji jest 1 bit.

• Proces przetwarzania informacji = dokonywanie operacji na informacjach, dzięki którym informacje są transformowane, przekształcane, redukowane, wzmacniane, zachowywane, przywoływane i wykorzystywane.

Podstawowe założenia dotyczące procesów poznawczych:

1. Ekonomia przebiegu procesu przetwarzania informacji – systemy poznawcze nie przetwarzają wszystkich dostępnych informacji, jakimi człowiek jest „bombardowany”. Większość z tych informacji jest dla człowieka zbędna z punktu widzenia wymagań sytuacji, w jakiej znajduje się organizm. Umysł człowieka cechuje ograniczona pojemność, zatem i tak nie byłby on w stanie przetworzyć wszystkich docierających do niego informacji, z tego względu informacje podlegają procesowi selekcji. Mózg w każdej sytuacji przetwarzania informacji wykorzystuje pewną strategię przetwarzania informacji. Skutkiem ekonomii procesów poznawczych jest wszechobecna w ludzkim poznaniu skłonność do stosowania uproszczonych heurystyk, schematów, stereotypów i innych narzędzi poznawczego upraszczania świata. Chodzi o to, aby nie przetwarzać zbędnych informacji i by chronić system poznawczy przed „przeciążeniem”. Informacje z zewnątrz są niezbędne do sprawnego orientowania się i funkcjonowania w świecie. W sytuacji deprywacji sensorycznej pojawia się niepokój, który z czasem przeradza się w lęk. Zmysły same zaczynają produkować informacje = halucynacje.

2. Człowiek tworzy stabilne struktury poznawcze – człowiek wykonujący wielokrotnie te same działania tworzy coraz bardziej stabilne struktury poznawcze. Są to względnie trwałe elementy umysłu, możliwe do wielokrotnego wykorzystania w różnych warunkach i sytuacjach. Do struktur poznawczych zaliczamy elementy wiedzy, a ponadto sądy, przekonania i schematy poznawcze. Struktury poznawcze powstają dzięki procesom poznawczym i w wyniku ich działania, lecz od momentu powstania wpływają zwrotnie na przebieg tych procesów, a niektóre procesy polegają tylko na przekształcaniu tych struktur. Raz wykształcone struktury poznawcze określają kierunek i przebieg przyszłych procesów spostrzegania oraz przyszłych procesów zapamiętywania.

3. Struktury poznawcze stanowią względnie spójny system, w którym występują procesy kontroli – kontrola poznawcza to zdolność systemu do samoorganizacji i samokontroli (samoregulacji). Dzięki procesom kontroli możliwe jest np. powstrzymanie się od reakcji, ale także jej wyzwolenie we właściwym momencie. W ten sposób zachowanie człowieka uwalnia się od bezpośredniej presji ze strony stymulacji zewnętrznej. Są 2 typy kontroli: świadoma i nieświadoma (automatyczna).

4. Przetwarzanie informacji dokonuje się na wielu poziomach – ta sama informacja może być poddana obróbce z różną intensywnością i starannością, czyli jak gdyby na różnych piętrach przetwarzania danych, np. na poziomie sensorycznym, semantycznym, obrazowym itd. To, na jakim poziomie informacja zostanie przetworzona zależy od wymagań sytuacji lub zadania poznawczego. Może też wynikać z wcześniej utrwalonego nawyku.

5. Kontekst wpływa na wszystkie procesy poznawcze – kontekst może być wewnętrzny (zaktywizowane w danym momencie struktury poznawcze) i zewnętrzny (zależny od sytuacji, otoczenia).

6. Procesy poznawcze mają charakter aktywny – umysł nie jest prostym odzwierciedleniem rzeczywistości, ale aktywnie konstruuje reprezentacje poznawcze. Człowiek interpretuje napływające informacje i na ich podstawie tworzy spostrzeżenia i reprezentacje poznawcze. Tworzenie ich może zachodzić nieświadomie, jest to aktywna i samodzielna praca ludzkiego umysłu.

7. Procesy poznawcze dokonują się dzięki strategiom przetwarzania informacji – strategie poznawcze to sposoby jak przetworzyć dane informacje. Mogą być one pod kontrolą świadomości lub też zupełnie nieświadome. W każdej sytuacji przetwarzania informacji umysł wykorzystuje te strategie.

Poznanie można zatem opisać w postaci cyklu polegającego na aktywnym tworzeniu reprezentacji poznawczych, interpretowaniu napływającej informacji poprzez owe reprezentacje, zmianie treści reprezentacji pod wpływem napływających danych i z powrotem na interpretowaniu nowych danych poprzez wcześniej zmienione reprezentacje. W ten sposób dochodzi do ciągłego rozwoju możliwości poznawczych człowieka i poszerzania jego wiedzy o świecie.

2. Podstawowe stanowiska epistemologiczne wobec procesu spostrzegania:

Pytanie 2: Jakie są podstawowe stanowiska epistemologiczne wobec procesu spostrzegania?

Spostrzeganie jest to proces aktywnego tworzenia reprezentacji przedmiotu na podstawie informacji otrzymanych z narządów zmysłowych i informacji zawartych w pamięci; jest to aktywne tworzenie interpretacji danych zmysłowych oraz schematów zawartych w pamięci.

Dane sensoryczne

Schematy pamięciowe

Tu zachodzi interpretacja i powstaje SPOSTRZEŻENIE

Podstawowe stanowiska epistemologiczne:

1. Spostrzeganie dostarcza dokładny obraz świata istniejącego poza nami. (podejście zdroworozsądkowe, świat jest taki, jakim go widzimy, spostrzegamy; to podejście nie wyjaśnia jednak np. złudzeń percepcyjnych)

2. Nie można spostrzec świata zewnętrznego. Jedyna rzecz bezpośrednio dostępna to treść procesów psychicznych.

3. Spostrzeganie jest efektem aktywności umysłu, który konstruuje obraz świata na podstawie danych dostarczanych przez zmysły i zawartych w pamięci. (To stanowisko jest najbliższe, ze wszystkich trzech, współczesnej teorii spostrzegania.

3. Klasyczne teorie spostrzegania:

1. Teoria asocjacjonistyczna (Wundt, Titchener)

• prymat części nad całością = wrażenia są pierwotne względem całości (spostrzeżenia są wtórne)

• wrażenia to najprostsze procesy psychiczne odzwierciedlające 1 cechę zmysłową, np. niebieskość, żółtość, kanciastość

• spostrzeżenia są sumą wrażeń łączonych na zasadach praw kojarzenia:

• prawo bliskości

• prawo styczności w czasie

• prawo styczności w przestrzeni

• prawo kojarzenia przez kontrast

• prawo kojarzenia przez podobieństwo

• wszystkie części w polu percepcyjnym są jednakowo ważne

2. Teoria postaci (Wertheimer, Kofka, Rubin)

• prymat całości nad częścią = całość pierwotna, części wtórne (spostrzeżenia są pierwotne, a wrażenia wtórne)

• główna zasada = całość jest czymś więcej, niż tylko sumą swoich części

• wrażenia można poznać dopiero na podstawie analizy spostrzeżeń

• w polu percepcyjnym można wyodrębnić figurę (część ważniejsza) i tło (część mniej ważna) – umysł nie jest w stanie spostrzegać 2 rzeczy jednocześnie

• wyodrębnienie całości następuje na podstawie zasad sformułowanych przez Wertheimera (mają one charakter wrodzony):

  • zasada bliskości

  • zasada podobieństwa

  • zasada kontynuacji (wspólnego losu)

  • zasada pregnancji (domknięcia)

  • zasada dobrej figury

4. Proces spostrzegania i jego fazy:

Spostrzeganie jest to proces aktywnego tworzenia reprezentacji przedmiotu na podstawie informacji otrzymanych z narządów zmysłowych i informacji zawartych w pamięci; jest to aktywne tworzenie interpretacji z danych zmysłowych oraz schematów zawartych w pamięci.

Wg teorii Hebba:

• Spostrzeganie to proces interpretacji zakodowanych impulsów nerwowych w mózgu i zależy od procesów uczenia się

• Wrażenia są wynikiem aktywności naszych receptorów i są one niedostępne świadomości

• Dopiero efekt końcowy – spostrzeżenie- jest dostępne świadomości

Proces kodowania sensorycznego – powstawanie spostrzeżenia jako konsekwencji odbioru informacji sensorycznych:

Bodziec dystalny (działający z pewnej odległości)

Bodziec proksymalny (bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie bodźca dystalnego z narzą-dem zmysłowym)

Wrażenie

Zakodowane impulsy nerwowe

Spostrzeżenie

Odkodowane impulsy nerwowe

Proces kodowania sensorycznego i emocjonalnego w spostrzeganiu:

Bodziec dystalny

Bodziec proksymalny

Wrażenia przesyłane do kory drogami czuciowymi – zakodowane impulsy nerwowe

Spostrzeżenie – dekodowanie znaczenia semantycznego i emocjonalnego

Kodowanie emocjonalne – prosta ocena emocjonalna

Spostrzeganie zawsze przebiega w czasie i jest procesem wielofazowym. Może przebiegać w 4 fazach:

1. Rejestracja sensoryczna – w tej fazie następuje zmiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy; W tej fazie dużą rolę odgrywają tzw. detektory cech – zespoły komórek nerwowych wyspecjalizowanych w odbieraniu i rejestrowaniu ściśle określonych właściwości przedmiotów – a także pamięć sensoryczna – krótko przechowująca bodziec proksymalny zakodowany w impuls nerwowy, przechowuje tylko fizyczne cechy bodźca.

2. Ocena emocjonalna – w strukturach podkorowych bodźce są oceniane jako przyjemne lub nieprzyjemne, korzystne bądź niekorzystne, zanim jeszcze jednostka zdąży się zorientować, czego dotyczą. Jeśli bodziec zostanie oceniony jako zagrażający, zaczyna działać obronność percepcyjna, nie dochodzi wówczas do trzeciej fazy procesu spostrzegania, a uruchamiane są reakcje walcz-lub uciekaj. Jeśli jednak bodziec zostanie oceniony jako pozytywny, to następuje faza trzecia.

3. Rozpoznanie treści bodźca – w wyniku porównania danych sensorycznych ze schematami pojęciowymi zostaje nadane znaczenie danemu bodźcowi (następuje określenie, do jakiej kategorii on należy). Jest to najważniejsza faza procesu spostrzegania.

4. Ocena znaczenia metaforycznego – proces spostrzegania może zakończyć się na fazie 3, jednak ludzie potrafią dostrzegać także inny sens spostrzeganych bodźców. Faza ta polega właśnie na odnajdywaniu dodatkowych znaczeń w spostrzeżeniu (np. podczas interpretacji wiersza, dzieła sztuki, czy utworu muzycznego doszukujemy się często tzw. sensu metaforycznego).

5. Pamięć sensoryczna:

Pamięć sensoryczna zwana jest też magazynem informacji sensorycznej. Przechowuje ona proste bodźce proksymalne zakodowane w impuls nerwowy. Przechowuje tylko fizyczne cechy bodźca. Przechowuje je krótko, daje możliwość utrzymania informacji w systemie poznawczym tylko do momentu, aż nie zostaną wykonane inne operacje (ocena emocjonalna, kategoryzacja percepcyjna). Pamięć sensoryczna pozwala zgromadzić wszystkie informacje niezbędne do sformowania spostrzeżenia.

Są 2 typy pamięci sensorycznej:

• Pamięć ikoniczna: dla zmysłu wzroku; ma dużą pojemność, ok. 1/3 spostrzeganych bodźców; czas przechowywania informacji w magazynie ikonicznym to ok. 100ms. Po tym czasie informacje są albo przetwarzane dalej przez bardziej złożone detektory cech, albo ulegają wyparciu przez nowe dane.

• Pamięć echoniczna: dla zmysłu słuchu; ma małą pojemność (tylko ostatni dźwięk)

6. Detektory cech:

Detektory cech to zespoły komórek nerwowych wyspecjalizowanych w odbieraniu i rejestrowaniu ściśle określonych właściwości przedmiotów. Odgrywają one bardzo ważną rolę w pierwszej fazie procesu spostrzegania – w rejestracji sensorycznej bodźca, podczas zamiany bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy. Różnią się złożonością strukturalną i funkcjonalną. Detektory cech są wrażliwe tylko na jedną cechę, a na pozostałe nie. Przykładowo detektor odpowiedzialny za spostrzeganie ruchu nie zareaguje, kiedy będzie działała na niego nieporuszająca się linia pionowa. Detektory cech znajdują się przede wszystkim na siatkówce oka, ale także na wyższych piętrach układu nerwowego (np. w nerwie wzrokowym). Im wyższe to piętro układu nerwowego, tym bardziej wyspecjalizowane detektory cech się tam znajdują.

7. Proces spostrzegania jako proces rozpoznawania i kategoryzacji:

Takie rozumienie procesu spostrzegania oznacza, że przyjmujemy, iż istotą procesu spostrzegania jest określenie, do jakiej kategorii należą spostrzeżenia. Dane sensoryczne to dane pochodzące z narządów zmysłowych. Nie są one dokładnym odzwierciedleniem stymulacji, a mają formę zakodowanych komunikatów. Natomiast dane pamięciowe pochodzą ze schematów pamięciowych, w których reprezentowana jest wiedza o świecie. W momencie konfrontacji danych zmysłowych i danych pamięciowych, następuje proces dopasowania (standaryzacja danych przez detektory cech; wyszukiwanie przez schematy pamięciowe cech lub zbiorów cech, które najlepiej pasują do już istniejących struktur).

Ważna jest tutaj także gotowość percepcyjna, która warunkuje nasze nastawienie względem tego, co ma być spostrzegane.

Badania nad spostrzeganiem jako procesem rozpoznawania i kategoryzacji prowadził Posner. Badani mieli udzielać odpowiedzi po prezentacji serii bodźców wg podanych wcześniej kryteriów zgodności:

1. Fizyczne (AA lub BB)

2. Nominalne = znaczeniowe (Aa lub Bb)

3. Oparte na regule, np. czy obie litery są samogłoskami (A E lub T B)

Posner doszedł do wniosków, iż przy jednoczesnej ekspozycji bodźców najkrótszy czas reakcji był w kategorii kryteriów fizycznej zgodności, a najdłuższy czar reakcji – w kategorii zgodności opartej na regule. Natomiast jeśli bodźce były prezentowane z opóźnieniem czasowym (tzn. jeden, chwilę później drugi), wówczas czas reakcji był zupełnie odwrotny: najkrótszy przy kryterium zgodności opartym na regule, a najdłuższy – przy kryterium opartym na fizycznej zgodności. Jest to związane z koniecznością zapamiętywania pierwszego bodźca, lub brakiem tej konieczności.

8. Gotowość percepcyjna i jej determinanty:

Gotowość percepcyjna to stan organizmu warunkujący to, co będzie spostrzegane (oczekiwanie dotyczące tego, co ma być spostrzegane). Gotowość percepcyjna warunkuje łatwość zastosowania określonej kategorii pamięciowej do danego materiału i jest uzależniona od czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

Determinanty gotowości percepcyjnej (G. Bruner):

• Zewnętrzne:

  • Częstość uprzednich doświadczeń (ważna rola primingu)

Priming – inaczej „efekt uprzedzenia”; polega na prezentowaniu jakiegoś bodźca tuż przed bodźcem rozpoznawalnym;

- jest to wstępne aktywizowanie szlaków nerwowych, w przypadku późniejszego pojawienia się takiego samego bodźca, szlaki nerwowe gotowe są do pełnej aktywacji, owocuje to szybszym rozpoznaniem.

- w przypadku niezgodności bodźców gotowość percepcyjna obejmuje nieodpowiednie obwody neuronalne. Owocuje to dłuższym rozpoznawaniem.

• Konsekwencje społeczne (wyższą gotowość percepcyjną mają te kategorie, które są często wykorzystywane przez innych).

• Wewnętrzne:

  • Monopol – zależy od liczby kategorii wykorzystywanych przez jednostkę

  • Integracja poznawcza systemu kategorii (na ile powiązane są ze sobą dane pamięciowe – im bardziej zintegrowany system, tym większa gotowość percepcyjna)

  • Konsekwencje motywacyjne (te kategorie związane z naszymi celami i pragnieniami mają duża gotowość percepcyjną, większą niż te kategorie, które są neutralne)

9. Obronność percepcyjna i jej znaczenie dla wielofazowego rozumienia procesu spostrzegania:

Obronność percepcyjna polega na obniżeniu progu rozpoznawania materiału zagrażającego jednostce. Jest wynikiem odbioru sygnału emocjonalnego ocenionego jako zagrażający i hamowania analizy semantycznej. Jest to inaczej nieświadome blokowanie części kategorii pojęciowych możliwych do wykorzystania w interpretacji danych zmysłowych.

Znaczenie obronności percepcyjnej dla wielofazowego rozumienia procesu spostrzegania jest ogromne, ponieważ uruchomienie mechanizmu obronności percepcyjnej powoduje zatrzymanie procesu spostrzegania na 2 etapie (ocena emocjonalna bodźca) i nie dochodzi do etapu 3 (nadawanie znaczenia). Następuje wówczas uruchomienie reakcji obronnej „walcz lub uciekaj”. W ten sposób utrudnia spostrzeżenie treści nieakceptowanych lub zagrażających, ponieważ nie dochodzi nadania im konkretnego znaczenia. Zanim jednostka zorientuje się czego dotyczy dany bodziec, już będzie on sklasyfikowany jako zagrażający.

10. Konstrukcyjny charakter spostrzegania według Neissera:

C

Dostępne informacje

Schemat pamięciowy

Eksploracja

Modyfikacje

Kierowanie i przewidywanie

Pobieranie informacji

ykl percepcyjny Neissera:

Neisser twierdził, że spostrzeganie jest czynnością konstrukcyjną i ciągłą (cykliczną), nie ma początku, ani końca, przebiega nieustannie.

Wychodząc np. od schematów pamięciowych można opisać przebieg cyklu następująco: schematy pamięciowe tworzą oczekiwania i uruchamiają procesy eksploracyjne, w wyniku których zdobywamy nowe informacje, na podstawie których dokonujemy modyfikacji schematów pamięciowych.

Oczekiwania stworzone na podstawie schematów pamięciowych wpływają na nas w taki sposób, że w poszukiwaniu tego, czego oczekujemy uruchamiamy działania eksploracyjne. W ich wyniku pobieramy nowe informacje i łączymy je z tymi, które już wcześniej posiedliśmy. Na podstawie wszystkich dostępnych nam informacji następują w umyśle modyfikacje już istniejących schematów pamięciowych.

11. Wpływ kontekstu na spostrzeganie:

Kontekst ułatwia i przyspiesza spostrzeganie oraz zmniejsza niepewność co do poprawności rozpoznawanych obiektów, ponieważ ten sam układ bodźców może być różnie interpretowany w zależności od bodźców im towarzyszących (bodźców kontekstowych).

1. Bodźce kontekstowe mogą działać przed pojawieniem się bodźca spostrzeganego.

2. Bodźce kontekstowe mogą współwystępować z bodźcem spostrzeganym.

3. Bodźce kontekstowe mogą działać po wystąpieniu bodźca spostrzeganego.

Przykład działania bodźców kontekstowych przed, po i w trakcie występowania bodźca spostrzeganego:

I2

A I3 C

I4

Jeśli czytamy od lewej środkowy element schematu odczytujemy jaki B, jeśli jednak czytamy z góry na dół, element ten odczytujemy jako liczbę 13. Ten sam bodziec spostrzegany, ale dwie zupełnie różne interpretacje, zależne właśnie od kontekstu.

12. Powidoki:

Są to zjawiska optyczne – obrazy przedmiotów pojawiające się wtedy, gdy na zmysły nie działa już bodziec, który wywołał spostrzeżenie.

Wyróżniamy 2 rodzaje powidoków:

1. Powidoki pozytywne – przy zamkniętych oczach, trwają krótko, są dokładnym obrazem dopiero co spostrzeganego obiektu; są efektem bezwładności procesów nerwowych, są też pewną formą pamięci ikonicznej.

2. Powidoki negatywne – utrzymują się przez dłuższy czas i są przeciwieństwem lub dopełnieniem pierwotnego obrazu (dotyczą jasności, barwy, ruchu, np. długo wpatrując się w obracające się koło może nam się wydawać, że obraca się ono w przeciwną stronę); powidoki negatywne wyjaśniamy za pomocą procesów adaptacji i procesów przeciwstawnych, w których ważną rolę odgrywają detektory cech antagonistyczne, czyli przeciwstawne, np. detektorem cech antagonistycznym do detektora cechy białości jest detektor cechy czarności, do czerwoności – zieloności, itd. Dzieje się tak wtedy, kiedy pobudzenie, energia jest zbyt duża i zostaje przekazana z właściwego detektora cech do połączonego z nim detektora antagonistycznego, dlatego zawsze najpierw powstaje powidok pozytywny, a dopiero potem negatywny.

13. Rola procesu spostrzegania:

Rola procesu spostrzegania:

• Spostrzeganie dostarcza informacji o otoczeniu (co to jest? Gdzie to jest?); daje początek innym procesom poznawczym, takim jak np. pamięć, myślenie.

• Spostrzeganie dostarcza informacji o przebiegu własnych działań – pełni funkcję kontrolną i korekcyjną (po to, aby zachowanie przebiegało zgodnie z naszymi zamierzeniami).

Punktem wyjścia procesu spostrzegania jest zawsze konfrontacja z otaczającym światem (ważna jest tu rola detektorów cech a także pamięci sensorycznej). Procesy motywacyjne, pewne oczekiwania mogą wpływać na to, co jest przez nas spostrzegane (gotowość percepcyjna).

.... (trochę mało ale nie wiem co jeszcze)

14. Wyobrażenia i tradycyjne rozumienie wyobraźni:

Wyobrażenia to umysłowe obrazy rzeczywistości, przypominające spostrzeżenia, pojawiające się pod nieobecność danego obiektu. Mogą być wydobywane z pamięci lub konstruowane z elementów zawartych w pamięci.

Wg klasycznej teorii wyobraźni wyobrażenia dzielimy na:

-odtwórcze: obrazy przedmiotu, który przestał działać na nasze zmysły

-twórcze: przedstawienia przedmiotów, z którymi się kiedyś zetknęliśmy (konglomeraty wcześniej widzianych obiektów)

Szczególnym rodzajem wyobrażeń są obrazy ejdetyczne. Cechują się one fotograficzną dokładnością (badania Jaenscha). Zdolność do tworzenia takich wyobrażeń ma około 8% dzieci w wieku 10-12 lat i tylko 0,1% dorosłych.

Natomiast wyobraźnia jest to z jednej strony zdolność do tworzenia wyobrażeń, szczególnie wyobrażeń twórczych, a z drugiej strony jest to zdolność do tworzenia hipotez, do udawania oraz do myślenia twórczego. Jest to także pole, coś w rodzaju ekranu, na którym pojawiają się wyobrażenia.

15. Główne stanowiska w odniesieniu do tworzenia się wyobrażeń:

• Stanowisko obrazowe:

• Stanowisko to ma swoje korzenie już w filozofii starożytnej, u Platona i Demokryta

• Głównymi zwolennikami tego stanowiska są Shepard i Kosslyn

• Wedle pierwszej wersji stanowiska obrazowego wyobrażenia są reprezentacjami analogowymi i holistycznymi, oddającymi ciągłą naturę rzeczywistości, przypominają obrazy rzeczywistych przedmiotów

• Wyobrażane obiekty mają pewną wielkość i położenie w przestrzeni, przyjmują też pewną pozycję

• Kosslyn twierdzi, że reprezentacje umysłowe odpowiedzialne za tworzenie się wyobrażeń dzielą się na dwa rodzaje

• Reprezentacje głębokie- przechowywane są w pamięci trwałej, mają charakter opisów strukturalnych złożonych z twierdzeń, nie są dostępne świadomości, zapis w pamięci trwałej obejmuje związki między cechami stałymi

• Reprezentacje płytkie- podstawą dla nich są reprezentacje głębokie. Dochodzi do konstruowania quasi-obrazu w buforze wzrokowym, a tak skonstruowany obraz staje się dostępny świadomości

• Sytuacja analogiczny występują przy wyobrażeniach słuchowych

• Stanowisko to można określić jako stanowisko analogowe (oddaje ciągłą naturę rzeczywistości)

• Stanowisko abstrakcyjne:

• Można je określić jako stanowisko dyskretne, ponieważ zakłada, że reprezentacja tworzona jest w postaci zespołu sądów, czy twierdzeń

• Obrazy pojawiające się w naszej świadomości są jedynie epifenomenami (zjawiska ubocznymi) zjawisk występujących na poziomie głębokim

• Głównymi przedstawicielami tego stanowiska są Anderson i Bower oraz Pylyshyn

• Twierdzenia są reprezentowane w mózgu bez użycia słów

• Reprezentacja umysłowa jest abstrakcyjną strukturą poznawczą, w której odzwierciedlone są relacje jakie zachodzą między obiektami i wydarzeniami

• Im więcej sądów trzeba rozważyć tworząc wyobrażenie, tym więcej potrzeba na to czasu

• Sąd- jest formą języka myśli, który ma naturę abstrakcyjną, niewerbalną i amodalną, jego istotą jest znaczenie w sensie logicznym i psychologicznym

16. Rotacje umysłowe i wnioski z badań z ich użyciem:

• Proce rotacji umysłowej polega na rotowaniu (obracaniu) w wyobraźni jakiegoś obiektu np. w badaniach Sheparda- litery

• Wnioski płynące z badań nad rotacją:

• Czas rotacji zależy wprost proporcjonalnie od wielkości kąta rotacji (w przedziale od 0 do 180 stopni)

• Zależność ta stopniowo zanika, gdy badany uprzedzony jest o końcowym położeniu figury rotowanej

• Czas rotacji nie zależy od stopnia złożoności figury płaskiej i jej wielkości

17. Główne efekty zbadane przy pomocy skaningu umysłowego:

• Efekt odległości- im dłuższą drogę trzeba przebyć w odległości, tym dłużej to trwa

• Efekt złożoności- większa złożoność przedłuża czas tworzenia się wyobrażenia

• Efekt wielkości- dłuższy czas zabiera stwierdzenie czy mały obiekt posiada dane właściwości, niż czy posiada je obiekt duży

18. Izomorfizm funkcjonalny:

• Rotacja, translacja (przesunięcie), odbicie, zmiana wielkości są operacjami całościowymi, analogowymi, przebiegającymi w sposób ciągły izomorficznie w stosunku do zmian obiektów zewnętrznych

• Transformacje obiektów wewnętrznych mają charakter przestrzenny i mogą być wykonywane w 3-wymiarowej przestrzeni

• Izomorficzne jest też składanie obiektów (im więcej ma elementów obiekt, tym więcej czasu zabiera jego złożenie)

19. Cztery podstawowe według Paivio stanowiska dotyczące relacji między rodzajem kodu a reprezentacjami umysłowymi:

1. Głębokie kodowanie ma charakter lingwistyczny – język jest podstawą kodowania (koncepcja determinizmu językowego Whorfa: w zależności od wykorzystywanego języka potrafimy wyróżniać odmienne atrybuty lub nawet kategorie obiektów).

2. Kodowanie ma charakter niewerbalny. Atrybuty percepcyjne są podstawą kodowania, kategoryzacji i pamięci. Główną rolę w kodowaniu odgrywają procesy percepcyjne, niewerbalne (w opozycji do poprzedniego jest to determinizm percepcyjny).

3. T

   Bodźce niewerbalne

   ANALIZA SENSORYCZNA

   SYSTEM NIEWEBRALNY

   Imageny (struktury odpowiedzialne za generowanie reprezentacji obrazowych)

   Relacje referencyjne

   Wyjście

   Bodźce werbalne

   SYSTEM WEBRALNY

   Logogeny (struktury odpowiedzialne za generowanie reprezentacji werbalnych)

   

   Wyjście

   eoria podwójnego kodowania (Paivio). Istnieją dwa podstawowe kody: werbalny i niewerbalny.

4. Teoria abstrakcyjna. Istnieje trzeci kod , odrębny od kodu obrazowego i werbalnego. Jest on amodalny i abstrakcyjny. W kodzie tym reprezentowane jest znaczenie rozumiane jako zbiór reakcji cząstkowych. Zachowanie jest bezpośrednio regulowane przez znaczenie informacji zawartej w pamięci trwałej, natomiast właściwości obrazowe i lingwistyczne tylko w sposób pośredni determinują zachowanie.

20. Wpływ wyobrażeń na procesy psychiczna człowieka:

• Wyobrażenia a pamięć.

Wpływają pozytywnie na zapamiętywanie dzięki mechanizmowi podwójnego kodowania (Paivio). Te informacje, które przechowywane są w dwóch niezależnych kodach, będą lepiej pamiętane, ponieważ oba sposoby przechowywania mogą się nawzajem uzupełniać.

*Eksperyment Turnera i Perkinsa: W eksperymencie tym eksponowano pary słów dobrane w sposób losowy, prosząc badanych, aby wyobrazili sobie związki między słowami tworzącymi pary,
np. lew – kapelusz, rower – kanarek. Okazało się, że badani nie popełniali błędów przy odtwarzaniu list liczących 300par słów, a w wypadku list liczących 700par słów w 95% udzielali prawidłowych odpowiedzi.

• Wyobrażenia a procesy rozwiązywania problemów.

-wyobrażenia wpływają szczególnie na rozwiązywanie problemów matematycznych (rzutowanie wyników cząstkowych na wyobrażoną powierzchnię)

-odgrywają ważną rolę w procesie twórczym (wyobrażenia jako narzędzia rozwiązywania problemów oraz jako czynniki uruchamiające proces rozwiązywania problemów).

• Wyobrażenia a procesy psychokorekcyjne

-wyobrażenia mogą zmieniać stany emocjonalne

-mogą wpływać na planowanie działań (oczekiwania; wyobrażamy sobie coś i w związku z tym mamy pewne oczekiwania np. co do jakiejś sytuacji)

-mogą wprowadzać w stan relaksacji (kiedy odczuwamy napięcie możemy wyobrazić sobie coś przyjemnego w wprowadzić się w stan relaksacji)

-mogą wspomagać efektywność reakcji

-są wykorzystywane w psychoterapii

21. Scharakteryzuj podstawowe funkcje uwagi:

Uwaga to system odpowiedzialny za selekcję informacji i zapobieganie negatywnym skutkom przeładowania systemu poznawczego przez nadmiar danych.

Można wyróżnić trzy podstawowe funkcje uwagi:

1. Selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki (selekcja pierwotna, wtórna i trzeciorzędna)

2. Ukierunkowanie procesów poznawczych

3. Określanie zasobów poznawczych poświęcanych na realizację różnych zadań.

Ad. 1) Do każdego organizmu dociera olbrzymia liczba bodźców, która wielokrotnie przekracza możliwości przetworzenia ich przez mózg. Bodźców jest za dużo, abyśmy mogli prawidłowo na wszystkie zareagować, dlatego konieczne jest selekcjonowanie. Można wyróżnić trzy rodzaje selekcji: pierwotną, wtórną oraz trzeciorzędną.

*Selekcja pierwotna to selekcja bodźców odbieranych przez narządy zmysłowe (pewne ograniczenia anatomiczne i fizjologiczne).

*Selekcja wtórna występuje w procesach pamięciowych; uwaga odrzuca bodźce, które są znaczeniowo niepotrzebne.

*Selekcja trzeciorzędna to selekcja na poziomie reakcji, uwaga odrzuca informacje niepotrzebne

SELEKCJA TRZECIORZĘDNA

Rejestracja sensoryczna

SELEKCJA PIERWOTNA

LTM

STM

SELEKCJA WTÓRNA

B

Reakcja

odźce

Kodowanie

Ad. 2) Uwaga nie tylko oddziela informacje ważne od nieważnych, ale poszukuje również informacji, które mogą się przydać w rozwiązywaniu różnych problemów. Ta funkcja uwagi wiąże się z procesami eksploracji zarówno percepcyjnej, jak i poznawczej.

*Uwaga pomaga zbierać informacje niezbędne do tworzenia struktur wiedzy i regulacji zachowania.

*Informacje mogą być ważne z powodu fizycznych cech bodźców, nowości bodźca, zgodności bodźca z pierwotnym kontekstem sytuacyjnym, związku bodźca z wykonywanym działaniem.

Uwaga intensywna ma stosunkowo wąski zakres, ale pozwala na głębokie przetwarzanie informacji będących w jej zasięgu.

Uwaga ekstensywna ma zakres stosunkowo szeroki, ale przetwarzanie dostępnych jej informacji jest dość płytkie. Uwaga ekstensywna w połączeniu z motywacją paracelową może być stymulatorem twórczości.

Ad. 3) Uwaga decyduje ile energii psychicznej poświęcimy na wykonanie danego zadania. W zależności od ważności zadania możemy wydatkować na jego wykonanie więcej lub mniej energii. W wypadku zadań bardzo ważnych człowiek przeznacza na ich wykonanie znaczną ilość energii. W wypadku zadań mniej ważnych jego zaangażowanie będzie odpowiednio niższe.

22. Zjawisko czujności i przeszukiwania:

Zjawiska towarzyszące procesom uwagi

CZUJNOŚĆ – zdolność lub stan dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym czasie wykrywać specyficzne bodźce. Czujność związana jest z pewnym poziomem aktywacji umożliwiającym reagowanie na bodźce.

T eoria detekcji sygnałów określa związek między częstością poprawnych detekcji i fałszywych alarmów.

Częstość
fałszywych
alarmów

Częstość poprawnych detekcji

Czynniki wpływające na związek między poprawnymi detekcjami a fałszywymi alarmami:

1. Stosunek siły sygnału do siły szumu (im więcej szumu, tym więcej zakłóceń rozpoznawania poprawnych detekcji)

2. Macierz wypłat – czynniki wpływające na motywacyjne konsekwencje podjęcia określonych decyzji (np. jakie konsekwencje ma zareagowanie lub nie na określone bodźce) – im poważniejsze konsekwencje, tym większa czujność

3. Oczekiwania

PRZESZUKIWANIE – jest to aktywne poszukiwanie bodźców o określonych cechach – im większa koniunkcja cech poszukiwanych bodźców – tym więcej czasu potrzeba

*Efekt wielkości zbioru – im większy jest zbiór obiektów, który musi przeszukać ze względu na wystąpienie określonej koniunkcji cech – tym więcej czasu to zabiera. Analizujemy nie tylko więcej obiektów, ale także większą liczbę niezależnych cech. W procesie tym uwaga spełnia rolę „kleju”, który spaja ze sobą te cechy. Proces łączenia cech ze sobą przebiega w sposób sekwencyjny (dlatego analiza większej liczby cech i obiektów pochłania więcej czasu).

23. Fizjologiczne mechanizmy uwagi:

*Reakcja orientacyjna polega na skierowaniu receptorów na źródło stymulacji, przy czym towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbiór bodźców i przetwarzanie informacji. Jednocześnie pojawia się wzrost wrażliwości wszystkich receptorów, nie tylko tych, na które działają bodźce, ale także innych. Pojawia się wyraźny wzrost poziomu aktywacji organizmu. Charakterystyczne jest to, że odruch orientacyjny ulega wygaszeniu po kilku wystąpieniach jakiegoś bodźca.

*Reakcja obronna ogranicza dopływ nieprzyjemnej stymulacji lub powoduje ucieczkę od niej.

*Mechanizm indukcji ujemnej – pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich (człowiek jest mało wrażliwy na bodźce docierające w okolicę pobudzenia, jest tylko wrażliwe na bodźce obszaru pobudzenia). Dzięki indukcji ujemnej pobudzenie w korze mózgowej ma charakter zogniskowany a nie rozlany.

*Habituacja – zmniejszenie wrażliwości na bodźce monotonne, powtarzające się i nie wymagające reakcji (bodźce o średniej sile).

*Aktywność układu siatkowatego pnia mózgu, który odpowiedzialny jest za „procesy zasilania”. Posiada włókna pobudzające i hamujące. Układ ten decyduje o wybiórczym pobudzeniu różnych okolic kory i o uwrażliwieniu zmysłów na odbiór poszczególnych bodźców.

24. Teorie na poziomie percepcji D. Broadbenta i A. Treisman:

W tych koncepcjach przyjmuje się, że uwaga działa na poziomie procesów percepcyjnych i tam już następuje selekcja informacji. Informacja, na którą nie zwracamy uwagi, jest po prostu niespostrzegana.

Teoria filtra uwagowego Donalda Broadbenta

Teoria selekcji wtórnej – na poziomie percepcji – informacje/ komunikaty, na które nie jest skierowana uwaga – nie są spostrzegane. Uwaga rozumiana jest jako rodzaj filtra, który swoim działaniem przypomina zwrotnicę, która dopuszczając do przetwarzania jedną grupę bodźców, blokuje jednocześnie dostęp do drugiej grupy. Zwrotnica może przyjmować dwa położenia do odbioru albo komunikatu 1 albo komunikatu 2.

K omunikat 1

Komunikat przetworzony (2)

Komunikat 2

*Badania Broadbenta: Wykorzystywanie „techniki cienia”, w której jednocześnie podaje się dwa różne komunikaty do uszu osoby badanej, której poleca się powtarzać na głos jeden z nich.

Ucho lewe: 7, 3, 4

Ucho prawe: 2, 1, 5

Badani pamiętali tylko te komunikaty, na których się koncentrowali.

Zmodyfikowana koncepcja Broadbenta:

Filtr uwagowy

LTM

STM

UTM

Informacje

Efektory

Program reakcji

Wnioski:

Informacje, na które nie zwracamy uwagi przechowywane są w systemie poznawczym ok. 20sekund, potem znikają bezpowrotnie.

Informacje, na które nie zwracamy uwagi podlegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne, np. głos wysoki czy niski.

Filtr uwagi może przepuszczać pewne informacje (imię osoby, zmiana tonu głosu, specyficzne natężenie głosu, płeć głosu). *efekt ‘coctail party’ – imię zawsze przedrze się przez szumy.

Teoria Anny Treisman (zwana też teorią „lejka” lub osłabiania):

Selektywny odbiór informacji odbywa się trójetapowo:

1. Odbiór i analiza bodźców ze względu na właściwości fizyczne – informacje spełniające kryteria przekazywane są dalej, pozostałe są osłabiane (przetwarzanie równoległe, nieświadome; kryterium są cechy fizyczne)

2. Analiza ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne – informacje spełniające kryteria wzorców są przekazywane dalej, pozostałe są osłabiane

3. Nadawanie znaczenia informacjom – przetwarzanie sekwencyjne według kryterium znaczenia (7+-2 informacje w czasie ok. 20-30 sekund).

UTM

Informacje

STM

LTM

Kryteria fizyczne

Osłabienie informacji

Osłabienie informacji

Kryteria stałe i chwilowe

Reakcja

Kryteria wzorów:

- stałe priorytety: potrzeby i wartości

- chwilowe priorytety: wymogi, zadania, nastrój, emocje

25. Teorie uwagi na poziomie reakcji:

Teoria późnej selekcji Deutsch’ów:

Selekcja występuje stosunkowo późno w procesie przetwarzania, dopiero w fazie organizowania i generowania zachowania.

Człowiek spostrzega wszystko, dopiero przy reagowaniu wykorzystuje część informacji. Kryterium selekcji ma charakter czysto funkcjonalny.

*Eksperymenty Gray’a i Weddenburna:

-Do jednego ucha podawano treść: droga, pięć, Janka, a do drugiego: trzy, ciocia, cztery.

-Wprowadzenie znaczeń należących do różnych kategorii symboli spowodowało odtworzenie bodźców w kolejności zgodnej z sekwencją znaczeniową (Droga ciocia Janka; trzy, cztery, pięć)

-Według tych badaczy filtr uwagi działa wg kryterium znaczeniowego.

26. Modele integrujące uwagi:

Modele integrujące: filtr uwagi może działać na różnych poziomach

- Johnston: filtr uwagi jest jeden, ale może działać na różnych poziomach: płytkim – przetwarzanie sensoryczne, analiza fizycznych cech bodźca; głębokim – analiza semantyczna, według kryterium znaczeniowego.

- Treisman i Gelade: występują 2 etapy selekcji informacji: przeduwagowy– automatyczna rejestracja wszystkich istotnych, fizycznych cech obiektów i pomijanie nieistotnych, oraz uwagowy – kontrolowane zestawienie istotnych cech w spostrzeżenie o określonym znaczeniu, pomijanie tworzenia znaczeń nieistotnych.

27. Teoria zasobów uwagi Khanemana:

Khaneman nazwał pojemność uwagi zasobami poznawczymi.

Według niego uwaga ma charakter bardzo aktywny i jest mechanizmem odpowiedzialnym za pobieranie ważnych dla jednostki informacji .

Khaneman bazował na eksperymentach Neissera i Backlena – nakładanie dwóch filmów na siebie (gra w piłkę i gra w łapki – łatwiej było skupiać się na jednym filmie niż obserwować jedncześnie oba nakładające się na siebie filmy).

Dzięki uwadze jednostka pobiera informacje i interpretuje je. Pozostałe informacje nie są pobierane i nie podlegają analizie.

Ilość pobranych informacji zależy od pojemności uwagi; jeśli jest duża to oprócz potrzebnych informacji mogą być pobierane także inne – mniej ważne. Wtedy szybkość wykonywanych zadań poznawczych jest zmniejszona, gdyż system poznawczy jest bardziej obciążony.

*Determinanty pobudzenia:

-Kierowanie zasobów poznawczych na zadania zależy od wielu czynników zwanych determinantami pobudzenia, np. trudność zadania (łatwe – niewiele zasobów, trudne – wiele), poziom pobudzenia – im większy, tym większa ilość zasobów jest dostępna.

-Polityka alokacyjna – człowiek wybiera na co ile zasobów uwagi zużyje, co zależy od chwilowych intencji, trwałych dyspozycji i oceny zapotrzebowania.

Determinanty pobudzenia

Pobudzenie

Dostępne zasoby uwagi

Polityka alokacyjna

Chwilowe intencje

Trwałe dyspozycje

Ocena zapotrzebowania

Działanie

28. Teoria uwagi S. Di Nuovo:

Zachowania poznawcze

Uwaga mimowolna

Struktury poznawcze

Treści świadome

(z Internetu) Według S. di Nuovo, to w jakim miejscu zachodzi selekcja zależy od wielu czynników, od rodzaju danych docierających do człowieka, jego cech indywidualnych, itp. W pewnych przypadkach filtrowanie może występować we wczesnych fazach przetwarzania, w innych stosunkowo późno. Zależy to od charakteru wykonywanego zadania, od indywidualnych cech jednostki.
Centralną część pola uwagi zajmują treści świadome, otaczają je struktury poznawcze zawierające dotychczasowe doświadczenie życiowe człowieka. Jest to łatwo dostępne, bo często wykorzystywane do planowania i kontroli zachowania. Dalej wokół centralnej części uwagi leżą dwie części peryferyczne, czyli procesy uwagi mimowolnej i zachowania poznawcze. Tutaj intencjonalna kontrola nad zachowaniem i procesami poznawczymi jest mała, procesy dzieją się bez udziału jednostki.

29. Dystraktory i ich rodzaje:

Dystraktory są to wszystkie bodźce odwracające uwagę od źródła stymulacji, od podstawowego zadania realizowanego w danym momencie.

Dystraktory	Czynność o charakterze zewnętrznym	Czynność o charakterze wewnętrznym
Zewnętrzne – bodźce niezależne od nas	Odgłos karetki zagłuszający rozmowę	Muzyka u sąsiada podczas zasypiania
Wewnętrzne – bodźce, które sami sobie „eksponujemy”, do których wystąpienia się sami przyczyniamy; mogą pojawiać się intencjonalnie lub nie.	Myśl o nieprzyjemnym spotkaniu podczas prowadzenia samochodu	Myśl o kłótni podczas planowania podróży

Efekty związane z dystraktorami:

1. Efekt rykoszetu- przywoływanie się myśli lub obrazów niezależnie od woli jednostki; przywoływanie to ma charakter natrętny.

2. Ruminacje – uporczywe powracanie pewnych myśli, choć nie mają one charakteru natrętnego, rozpamiętywanie ich, np. czy na pewno zakręciłam kran?

30. Kontrola poznawcza i różnica między procesami kontrolowanymi i procesami kontrolnymi:

Kontrola poznawcza – zdolność systemu poznawczego do nadzorowania i regulowania własnych procesów poznawczych, a także do planowanego sterowania ich przebiegiem.

*Rola kontroli poznawczej = jest szczególnie ważna, gdy musimy planować i podejmować decyzje, korygować błędy i reagować na pojawiające się problemy, wykonywać czynności nie dość dobrze wyuczone, radzić sobie w sytuacjach nowych, niebezpiecznych i trudnych, przezwyciężać pokusy.

*Postacie kontroli poznawczej

- monitorowanie  kontrola przebiegu i skutków działania procesów kontrolowanych, bez aktywnej ingerencji w ich przebiegu

- regulacja  reakcja na błędy i zakłócenia w przebiegu procesów kontrolowanych

- sterowanie  aktywne i planowane wpływanie na przebieg procesów kontrolowanych

!Procesy kontrolowane – procesy poznawcze bezpośrednio wykonujące czynności poznawcze

!Procesy kontrolne – procesy poznawcze wyspecjalizowane w nadzorowaniu i kontrolowaniu

31. Procesy automatyczne i kontrolowane:

Porównanie procesów automatycznych i kontrolowanych (wg Schneidera, Dumasa, Schiffena)

Cechy procesu	Procesy automatyczne	Procesy kontrolowane
Świadomość	-	+
Uwaga	Małe zapotrzebowanie	Duże zapotrzebowanie
Typ przetwarzania informacji	Równoległe	Selektywne
Typ zadania	Znane i łatwe	Nowe i trudne
Szybkość	Duża	Mała
Rodzaj procesów poznawczych	Proste	Złożone
Wysiłek	Niewielki lub żaden	Duży
Poziom wykonania	Wysoki	Niski
Modyfikacja	Trudna	Łatwa

Według teorii egzemplarzy Logana:

Procesy automatyczne:

1. Są autonomiczne – uruchamiane i wywoływane nieintencjonalnie

2. Mogą podlegać kontroli, gdyż można je wykorzystywać intencjonalnie

3. Występują duże ograniczenia w zakresie pamiętania tego, co było przetwarzane i jak było przetwarzane

4. Brak introspekcyjnej świadomości ich przebiegu

5. Bezwysiłkowość

32. Automatyzacja czynności:

Automatyzacja – proces, dzięki któremu czynność poznawcza lub motoryczna stopniowo uwalnia się spod kontroli poznawczej i jest wykorzystywana szybko i bez wysiłku, ale schematycznie.

*Procesy automatyczne

-automatyzacja czynności – powstaje gdy nabywamy wprawę w wykonywaniu czynności na skutek treningu, czyli powtarzania tej samej czynności w tych samych lub zmienionych warunkach

*trening jednorodny = jedna i ta sama reakcja jest odpowiedzią na zawsze ten sam układ bodźców

*trening niejednorodny = częsta zmiana kategorii bodźców przy zachowaniu tego samego typu reakcji

-automatyzacja pozwala przetwarzać informacje szybko, bez wysiłku, operacje nie są dostępne świadomości, przebiegają równolegle, bez wzajemnej interferencji, co umożliwia zwalnianie operacyjnych zasobów umysłu i wykonywanie kilku czynności równocześnie.

33. Teoria rywalizacji egzemplarzy Logana:

• Właściwości procesów automatycznych:

• Są autonomiczne (mogą być uruchamiane i wykonywane nieintencjonalnie)

• Mogą podlegać kontroli, gdyż można je wykorzystywać intencjonalnie

• Występują duże ograniczenia w zakresie pamiętania tego co było przetwarzane i jak było przetwarzane

• Brak introspekcyjnej świadomości przebiegu

• Bezwysiłkowość

• Egzemplarz- reprezentacja umysłowa ( o charakterze jednostkowym i trwałym) poszczególnego bodźca i reakcji na niego

• Każdy egzemplarz odzwierciedla:

• Cel aktywności

• Bodziec uruchamiający realizację bodźca

• Interpretację bodźca

• Reakcję

• Cztery prawa gromadzenia egzemplarzy:

• Pojawienie się odrębnego bodźca powoduje zapisanie odrębnego egzemplarza

• Odmienne pojawienie się tego samego bodźca powoduje utworzenie odrębnej reprezentacji

• Gromadzenie egzemplarzy jest tożsame z nabywaniem wprawy w zakresie wykonywania czynności związanej z bodźcem

• Zależność szybkości reakcji od wprawy opisuje krzywa wykładnicza

Automatyczna reakcja zdeterminowana jest przez pierwszy przywołany egzemplarz. Detekcja bodźca powoduje rywalizację pomiędzy automatycznym przywołaniem procedury, a kontrolowanym przetwarzaniem danych . Automatyczna reakcja zdeterminowana jest przez pierwszy przywołany egzemplarz. Prowokuje to wyścig między egzemplarzami. Wygrywa egzemplarz, który ma dużą wagę (zależy ona od wcześniejszego częstego i udanego współwystępowania bodźca i reakcji.

34. Cechy uwagi:

1. Koncentracja uwagi (natężenie uwagi, energia uwagi, intensywność) – określa, w jakim stopniu jednostka skupia się na pewnych bodźcach, a zależy od aktywacji i mobilizacji CUN. Podlega ograniczeniom związanym z postępującym w czasie wyczerpaniem czy niskim poziomem aktywacji systemu poznawczego. Umożliwia monitorowanie otoczenia przez dłuższy czas w poszukiwaniu bodźców określonego typu, wiąże się z czujnością uwagi.

2. Przerzutność uwagi (dynamika, giętkość) – zdolność uwagi do przełączanie się między dwoma zadaniami „obsługiwanymi” przez niezależne procesy przetwarzania informacji. Konieczne jest zahamowanie jednej czynności (procesu poznawczego) oraz uruchomienie procesu alternatywnego. Wiąże się to zwykle z kosztami poznawczymi, np. ze zwiększoną ilością czasu potrzebnego do wykonania zadania, albo ze zwiększonym ryzykiem popełnienia błędu. Przykład: jesteśmy zajęci pisaniem, ale musimy przerwać, by odebrać dzwoniący telefon, a następnie powrócić do przerwanej czynności.

3. Zakres uwagi –inaczej pojemność uwagi, ściśle związana z intensywnością i ekstensywnością. Uwaga decyduje ile energii psychicznej poświęcimy na wykonanie pewnego zadania. W zależności od stopnia ważności danego zadania możemy wydatkować na jego wykonanie większą lub mniejszą porcję energii.

4. Selektywność lub wybiórczość uwagi – zdolność do wyodrębnienia pewnych cech, sygnałów, bodźców występujących w szerszym, niezróżnicowanym tle. Jest uzależniona od stopnia złożoności bodźców. Aby przetrwać organizm musi „wyłowić” wśród szumu informacyjnego bodźce, które sygnalizują coś ważnego, np. zagrożenie lub szansę zdobycia pożywienia.

5. Przeszukiwanie pola percepcyjnego – dokonuje się zgodnie z mechanizmem automatycznego kodowania cech i selektywnej integracji właściwości poszukiwanego obiektu w całość.

   1. Przeszukiwanie proste – poszukiwanie obiektów zdefiniowanych przez jedną cechę

   2. Przeszukiwanie koniunkcyjne – poszukiwanie obiektów zdefiniowanych przez koniunkcję cech. Trwa dłużej i jest zależne od liczby elementów poszukiwanego zestawu.

6. Podzielność uwagi – możliwość koncentracji na dwóch lub większej liczbie źródeł informacji. Za miarę podzielności uwagi traktuje się różnicę między poziomem wykonania zadania priorytetowego w warunkach wymuszonej podzielności, a poziomem wykonania tego samego zadania, gdy ma on monopol na zasoby poznawcze.

35. Pamięć jako zdolność i jako proces:

Pamięć jest zdolnością do przechowywania informacji i ich późniejszego wykorzystania. Jest to także zespół procesów poznawczych zaangażowanych w nabywanie, przechowywanie i późniejsze odtwarzanie informacji.

Wszystkie procesy poznawcze są zależne od pamięci, od tych najprostszych, do tych najbardziej skomplikowanych.

Pamięć może być rozumiana jako zdolność i jako proces:

Pamięć jako zdolność	Pamięć jako proces
Warunkuje pojawienie się każdego procesu poznawczego.	Proces poznawczy, którego konsekwencje ujawniają się w zachowaniu.
Wykazuje duże różnice indywidualne.	Proces złożony z uniwersalnych faz, takich samych u wszystkich ludzi.
Pamięć jest składnikiem inteligencji – zdeterminowana genetycznie.	Pamięć jest fazą przetwarzania informacji przez człowieka.
Pamięć składa się ze zdolności specyficznych.	Pamięć składa się z różnych faz.
Zdolności specyficzne odnoszą się do różnych dziedzin (pamięć melodii, cyfr, dat itd.)	Procesy przetwarzania informacji są specyficzne dla różnych form (pamięć semantyczna, autobiograficzna itd.)
Możliwe jest ćwiczenie i doskonalenie całej pamięci.	Możliwe jest doskonalenie poszczególnych faz, głównie kodowania i odtwarzania.

Rozumienie pamięci jako zdolności i jako procesu ujmuje różne jej aspekty. Z jednej strony posiadanie zdolności jest warunkiem uruchomienia pewnych procesów przetwarzania informacji, z drugiej natomiast procesy przetwarzania informacji mogą modyfikować ową zdolność, doprowadzając do pełniejszego wykorzystania potencjału, jakim dysponuje jednostka.

Wg Sternberga pamięć jako zdolność: „Pamięć jest zbiorem środków, za pomocą których sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, dzięki czemu możemy wykorzystać owe informacje w chwili obecnej” .

Wg Sternberga „Pamięć jako proces odnosi się do dynamicznych mechanizmów związanych z zachowywaniem i odtwarzaniem informacji o naszych przeszłych doświadczeniach”.

36. Tradycyjne badania nad pamięcią:

H. Ebbinhaus – badał wpływ czasu na pamięć, wprowadził pojęcie metody zaoszczędzania oraz opracował krzywą zapominania.

Ebbinghaus opracował metodę badania pamięci, która uwzględniała fakt, że siła śladu pamięciowego zmienia się w sposób ciągły jest to metoda „zaoszczędzenia” przy ponownym uczeniu się. Polega ona na tym, że badany uczy się listy kilkunastu bezsensownych zgłosek aż do uzyskania pewnego kryterium, np. pierwszej pełnej poprawnej reprodukcji. Rejestruje się czas uczenia się. Po przerwie badacz sprawdza, jak dobrze pamięta opanowaną wcześniej listę. Oczywiście nigdy nie jest pamiętana w całości. Następuje wtedy faza ponownego uczenia aż do uzyskania tego samego kryterium biegłości. Zabiera to mniej czasu aniżeli za pierwszym razem stopień „zaoszczędzenia” przy ponownym uczeniu się traktowany jest jako wskaźnik siły śladu pamięciowego. Im ślad pamięciowy był silniejszy, tym „zaoszczędzenie” było większe. Ebbinghaus stwierdził, że spadek siły śladu pamięciowego najpierw jest bardzo szybki, a potem stopniowo się zmniejsza.

Nurt neuropsychologiczny – Broadbent – postulował na podstawie analizy teoretycznej, istnienie pamięci ultrakrótkiej.

Nurt teorio informacyjny – Hebb – rozwijał badania dotyczące pamięci wtórnej i pierwotnej.

37. Biologiczne podłoże pamięci:

• Pamięć gatunkowa- zawiera informacje określające strukturę organizmu. Kodowanie w DNA, pamięć ta jest powtarzalna. Względnie odporna na działanie czynników zewnętrznych, przekazywana genetycznie

• Pamięć indywidualna- jest to zapis indywidualnego doświadczenia człowieka

• Pamięć społeczna- zapis doświadczenia danej grupy, sądy i przekonania podzielane przez daną zbiorowość

• Biologiczne podłoże pamięci indywidualnej:

• Zaburzenia procesu konsolidacji śladu pamięciowego- ślad pamięciowy znika pod działaniem czynnika zakłócającego (jest to możliwe jedynie krótko po procesie uczenia się), konsolidacja (utrwalenie) śladu pamięciowego uodparnia go na ten czynnik (czynnikiem takim może być np. szok elektryczny)

• Transfer pamięci- przekazywanie informacji drogą wewnątrzosobniczą i międzyosobniczą (badania nad robakami płaskimi i myszami wykazały, że podczas tworzenia się śladu pamięciowego wytwarzana jest jakaś substancja)

38. Fazy procesu pamięciowego:

Klasyczny podział zakłada, że proces pamięciowy ma 3 etapy:

1. Zapamiętywanie – rejestrowanie informacji w pamięci

2. Przechowywanie – zatrzymywanie informacji w pamięci

3. Odtwarzanie – przywoływanie przechowywanych informacji. Przypominanie (samodzielnie przywołujemy odpowiedź) i rozpoznawanie (wybieramy odpowiedź spośród podanych informacji).

Nowe informacje zapamiętywane są niezależnie od informacji wcześniejszych. Sekwencja zapamiętywanie – przechowywanie - odtwarzanie powtarza się w przypadku niemal każdej informacji. Wyjątkiem są tylko te informacje, które jednostka doskonale zna i których nie musi zapisywać po raz kolejny.

39. Cykl pamięciowy Tulvinga:

Tulving pokazuje, że pamięć nie jest procesem autonomicznym, ale wypadkową lub konglomeratem różnych procesów umysłowych, takich jak spostrzeganie, podejmowanie decyzji czy programowanie zachowania. Tulving wyróżnił dziewięć faz procesu pamięciowego. Poszczególnych faz nie można zaobserwować, ale niektóre z nich są uruchamiane lub modyfikowane przez zjawiska zachodzące na zewnątrz jednostki.

Cykl pamięciowy Tulvinga:

Zapamiętywanie:

1. Spostrzeganie i analiza fizycznych cech bodźca

2. Kodowanie spostrzeżenia – zamiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy; różne kody: obrazowy, werbalny, semantyczny

Przechowywanie:

3. Przechowywanie informacji w pamięci, w kodzie charakterystycznym dla danego rodzaju pamięci.

4. Rekodowanie: ponowne kodowanie informacji pod wpływem nowych danych docierających do jednostek.

5. Przechowywanie śladu rekodowanego.

Wydobywanie

6. Poszukiwanie informacji w pamięci pod wpływem bodźca uruchamiającego proces wydobywania.

7. Decyzja: odpowiedź o znalezieniu informacji.

8. Wprowadzenie informacji do świadomości.

9. Przejawienie informacji w zachowaniu: reakcja-odpowiedź.

9 faz procesu pamięciowego Tulvinga to tzw. mały cykl pamięciowy. Gdy zachowanie (faza 9) podlega spostrzeżeniu to cały cykl zaczyna się od nowa – jest to duży cykl pamięciowy. Duży cykl pamięciowy to powtarzanie – najlepszy sposób utrwalenia informacji w pamięci.

40. Prawo częstości i prawo Foucaulta:

*Prawo częstości = im więcej razy materiał był powtarzany, tym lepiej jest pamiętany; powtarzanie utrwala wszystkie rodzaje materiału, zarówno ten prawidłowy, który jednostka winna opanować, jak i ten zawierający błędy.

*Prawo Foucaulta =im większa objętość materiału, tym więcej powtórek należy dokonać; gdy zapamiętywany materiał jest obszerny, to czas poświęcony na opanowanie jednego elementu wzrasta szybciej aniżeli jego objętość.

t = k l²

t – czas uczenia się jednego elementu; k – pewna wartość stała; l – długość szeregu.

41. Przypominanie i rozpoznawanie:

Przypominanie i rozpoznawanie to nie te same procesy. Są to dwie podstawowe formy odtwarzania/wydobywania informacji, stosowane na co dzień. Przypominanie to proces, w którym sami przywołujemy odpowiedzi, natomiast rozpoznawanie to proces, w którym wybieramy odpowiedź spośród podanych informacji.

Istnieją też sytuacje, kiedy rozpoznawanie i przypominanie występują rozłącznie:

1. Nieświadomy plagiat – przypominanie bez rozpoznawania; Odtwarzamy pewien zbiór informacji w przekonaniu, że jest on oryginalnym wytworem.

2. Paramnezja – rozpoznawanie bez przypominania; rozpoznajemy jakiś obiekt, ale nie możemy przypomnieć sobie, co to za obiekt.

3. Deja vu (już widziane) – rozpoznawanie bez przypominania, ale dotyczące nie obiektu (jak w przypadku paramnezji), ale całej sytuacji, lub ciągu wydarzeń. Przeciwieństwem deja vu jest jamais vu (nigdy nie widziane) – rozpoznanie sytuacji doskonale znanej jako zupełnie nowej.

Loftus i Loftus w swojej teorii procesu przypominania twierdzą, że przypominanie jest procesem dwufazowym, a rozpoznawanie jest jedną z faz tego procesu. Podają także czynniki wpływające odmiennie na oba te procesy:

• Częstość słów = słowa o większej częstości są łatwiej przypominane; w przypadku rozpoznawanie zachodzi zależność odwrotna – słowa o większej częstości są trudniej rozpoznawane.

• Uczenie się zamierzone i mimowolne = przypominanie daje lepsze efekty przy uczeniu się zamierzonym niż przy mimowolnym; natomiast przy rozpoznawaniu oba typy uczenia są tak samo skuteczne.

Strategie uczenia się = ludzie stosują inne strategie, gdy wiedzą, że będą rozpoznawać materiał, a inne gdy będą go przypominać.

42. Teoria przypominania Loftusów:

Teoria ta głosi, że przypominanie jest procesem dwufazowym, a rozpoznawanie jest jedną z faz tego procesu.

Przeszukaj pamięć

S

Wybierz słowo - odpowiedź

Czy je rozpoznajesz?

Odpowiedź

Tak

Nie

kładniki przeszukiwania

Składniki rozpoznawania

W przypadku przypominania trzeba wykonać więcej operacji i aby sformułować poprawną odpowiedź trzeba dysponować pewną liczbą informacji. Natomiast w przypadku rozpoznawania wszystkie możliwe odpowiedzi są dane jakby z góry, np. kiedy spotykam kogoś na ulicy i zastanawiam się, czy ukłonić się tej osobie, to muszę dokonać wyboru między dwiema możliwościami.

Loftusowie uważają także, iż w przypadku przypominania potrzebna jest mniej lub bardziej kompletna informacja na temat pewnego obiektu lub zdarzenia, w przypadku rozpoznawania zaś niezbędna jest jedynie informacja pozwalająca odróżnić właściwości bodźca, z którym jednostka zetknęła się uprzednio od nowych bodźców, które towarzyszą „staremu”, np. w teście wielokrotnego wyboru. Wynika stąd, że rozpoznawanie może być bardzo trudnie, szczególnie wtedy, kiedy odpowiedź poprawna jest bardzo podobna do pozostałych odpowiedzi.

43. Strukturalne modele pamięci:

Strukturalne modele pamięci powstały w wyniku podziału modeli pamięciowych ze względu na czas przechowywania informacji w strukturach pamięciowych.

Pamięć ultrakrótkotrwała

-odkryta w 1960r. przez Sperlinga

-informacja przechowywana jest przez czas rzędu kilku dziesiętnych sekund, w wyjątkowych sytuacjach do kilku sekund

-przechowywana jest wierna i dokładna kopia układu bodźców działających na człowieka

-rejestruje tylko fizyczne cechy bodźca, ale nie rejestruje znaczenia bodźca

-ma dużą pojemność (około 18 elementów)

-jest specyficzna dla poszczególnych modalności zmysłowych (echoniczna, ikoniczna, fonamatyczna)

*Na podstawie badań Moraya, Batesa i Barnetta nad pamięcią echoniczną stwierdzono, że pamięć echoniczna ma większą pojemność niż echoniczna. Wynika to z tego, że możemy jednocześnie rejestrować kilka bodźców wzrokowych, natomiast bodźce słuchowe są rejestrowane w kolejności występowania.

Pamięć krótkotrwała

-przechowuje informacje przez około 15-30 sekund

-pojemność 7 +/- 2 informacje

-informacje nie opuszczają pola świadomości

-powtórki wewnętrzne przedłużają czas przechowywania informacji

-duża rola mowy wewnętrznej – kodowanie akustyczne

-zapominanie informacji w pamięci krótkotrwałej:

*Teoria zanikania = w miarę upływu czasu ślad pamięciowy staje się coraz mniej wyrazisty (ważna rola czasu!)

*Teoria interferencji = zapominanie jest wynikiem zakłócenia śladu pamięciowego przez inne informacje:

• Interferencja retroaktywna – zapamiętywanie nowych informacji odbywa się kosztem starych (wcześniej nabytych informacji) – Zapamiętywana nowa informacja nakłada się na wcześniejszą i ją „wyrzuca”

• Interferencja proaktywna – zapamiętywanie materiału hamuje uczenie się następnego materiału (nowy bodziec jest zbyt słaby, aby wyprzeć wcześniej zdobytą informację)

Pamięć trwała

-pojemność i czas przechowywania informacji są praktycznie nieograniczone

-zarejestrowanie informacji w pamięci trwałej wymaga wysiłku i zabiera czas

-kodowanie jest oparte głównie na znaczeniu bodźców

-zapominanie informacji = utrata dostępu do danej informacji

Porównanie właściwości pamięci:

Właściwość	Pamięć sensoryczna (ultrakrótkotrwała)	Pamięć krótkotrwała	Pamięć trwała
Pojemność	Około 18 elementów	7 +/- 2 informacje	Nieogranicznona
Czas przechowywania	Średnio ok. 0,5sek, wyjątkowo do 2 sek.	15-30 sek. Średnio 20 sek. Wydłużenie tego czasu przez wewnętrzne powtórki	Nieograniczony
Kodowanie	Fizyczne cechy bodźca	Kod akustyczny; możliwy semantyczny	Głównie semantyczne, ale też wzrokowe i słuchowe
Zapominanie	Zanikanie	Zanikanie lub interferencja	Utrata dostępu
Kontrola	Brak kontroli	Powtórki wewnętrzne	Strategie zapamiętywania i odtwarzania

44. M

    Otwory wrzutowe

    odel pamięci krótkotrwałej Sperlinga:

Skanner- przeszukuje pamięć sensoryczne, wykorzystuje do tego procesy uwagowe

Magazyn pamięci krótkotrwałej:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Zadaniem magazynu jest krótkotrwałe przechowywanie informacji

Pamięć ikoniczna

I nformacja

i

Pamięć echoniczna

nformacja

Magazyn pamięci trwałej

Ważną rolę w modelu Sperlinga pełni skanner w pamięci krótkotrwałej -
jest on miejscem, w którym następuje selekcja informacji. Dalej, do otworów
wrzutowych (1, 2, 3 ...7) przejdą tylko potrzebne informacje. W magazynie
pamięci krótkotrwałej znajdują się mniejsze magazyny (1-7), w których może zachodzić
zapominanie (wg teorii interferencji: retroaktywne lub proaktywne). Informacje z magazynu
pamięci krótkotrwałej mogą być dalej przenoszone do pamięci trwałej.

45. Teorie zapominania w pamięci krótkotrwałej:

Zapominanie informacji w pamięci krótkotrwałej:

*Teoria zanikania = w miarę upływu czasu ślad pamięciowy staje się coraz mniej wyrazisty (ważna rola czasu!)

*Teoria interferencji = zapominanie jest wynikiem zakłócenia śladu pamięciowego przez inne informacje:

• Interferencja retroaktywna – zapamiętywanie nowych informacji odbywa się kosztem starych (wcześniej nabytych informacji) – Zapamiętywana nowa informacja nakłada się na wcześniejszą i ją „wyrzuca”

• Interferencja proaktywna – zapamiętywanie materiału hamuje uczenie się następnego materiału (nowy bodziec jest zbyt słaby, aby wyprzeć wcześniej zdobytą informację)

46. Pamięć operacyjna wg. modelu Baddleya:

• Pamięć operacyjna jest odpowiedzialna zarówno za przechowywanie, jak i przetwarzanie informacji.

• Odgrywa ważną rolę w rozumowaniu i przetwarzaniu języka

• Zawiera 3 podstawowe elementy: centralny system wykonawczy, oraz 2 podległe mu elementy: pętlę fonologiczną oraz notes wzrokowo-przestrzenny

• Podstawową funkcją pamięci jest krótkotrwałe przechowywanie informacji w kodzie akustycznym i werbalnym, oraz wizualnym

• Autorzy dodali jeszcze bufor epizodyczny, jako element podległy centralnemu systemowi wykonawczemu, jego zadaniem jest przechowywanie złożonych informacji pochodzących z różnych modalności.

Centralny system wykonawczy

Notes wzrokowo-przestrzenny

Bufor epizodyczny

Pętla fonologiczna

System artykulacyjny

Magazyn fonologiczny

Wewnętrzny skryba

Magazyn wzrokowy

PAMIĘĆ TRWAŁA

Centralny System Wykonawczy

• Jego podstawową funkcją jest przetwarzanie informacji: rozporządzanie operacjami umysłowymi, których celem jest rozumowanie

• Zawiadywanie podsystemami: pętlą fonologiczną, notesem wzrokowo-przestrzennym oraz buforem epizodycznym

• Rozdziela zasoby uwagi: decyduje na czym skoncentrować uwagę i ile zasobów poznawczych poświęcić oraz która informacja powinna być przechowywana

• Dokonuje kontroli, nadzoru nad przetwarzaniem informacji: planuje i kontroluje wykonywanie złożonych zadań poznawczych

• Ma ograniczoną pojemność: przechowuje informacje przez stosunkowo krótki czas, musi uwalniać swój potencjał dla nowych zadań.

Pętla fonologiczna

• „głos wewnętrzny”

• Odpowiada za krótkotrwałe przechowywanie informacji fonologicznych

• Magazyn fonologiczny pasywnie przechowuje informacje (w postaci cichych wypowiedzi, bardzo krótko – ok. 2 sek.)

• Informacje zawsze przechowywane są w kodzie fonologicznym

• System artykulacyjny aktywnie przechowuje informacje przez wewnętrzne bezgłośne powtórki

Notes wzrokowo-przestrzenny

• Przechowuje materiał wzrokowy i przestrzenny

• Informacje przechowywane są pasywnie w magazynie rokowym

• Wewnętrzny skryba ma aktywną role – planuje sekwencje ruchów i tworzy wyobrażenia, korzysta z magazynu wzrokowego

Bufor epizodyczny

• Czasowo przechowuje zintegrowane epizody (informacje reprezentowane przez różne kody, np. werbalny i wizualne)

• Jest ograniczony pojemnościowo i podlega kontroli ze strony centralnego systemu wykonawczego

Uczestnicy w nabywaniu i wydobywaniu informacji z pamięci trwałej – epizodycznej

47. Model aktywacyjny Cowana:

• Pamięć operacyjna (robocza) jest uaktywniana za pomocą mechanizmów uwagi (jest to cześć pamięci trwałej)

• Ma ograniczoną pojemność, a jej treści są dostępne świadomości

• Pamięć ta rozumiana jest jest jako proces poznawczy, który odpowiada za utrzymywanie dostępności informacji w celu realizacji bieżących zadań poznawczych

• Pamięć ta jest systemem jednolitym, może aktywizować różne podsystemy pamięci trwałej

48. Dowody odrębności pamięci krótkotrwałej i trwałej:

• Pytanie czy istnieją niezależne magazyny pamięciowe?

• Badania nad tak zwanymi krzywymi pozycyjnymi:

• Badanym eksponuje się szereg elementów o długości znacznie przekraczającej pojemność pamięci krótkotrwałej, prosząc o zapamiętanie jak największej liczby elementów, a następnie sprawdza się które z elementów zostały najlepiej zapamiętane

• efekt pierwszeństwa przypisywane jest działaniu pamięci krótkotrwałej, a za pojawienie się efektu świeżości odpowiadać ma pamięć krótkotrwała

• Czas ekspozycji szeregu jest dłuższy niż czas przechowywania informacji w pamięci krótkotrwałej- skoro badany pamięta elementy z części początkowej to musiały one wejść do pamięci trwałej

• Kiedy w pamięci krótkotrwałej zakodowana została już pewna ilość elementów to brakuje miejsca na następne- elementy wcześniejsze muszą więc zostać zapomniane lub przeniesione do pamięci trwałej (w przypadku krzywej pozycyjnej zapominanie ujawnia się w części środkowej)

• Gdyby pamięć trwała potrafiła kodować informacje z taką szybkością, jaką są one eksponowane to wtedy nie byłoby zgłębienia w początkowej części krzywej

• Różna jest wrażliwość pamięci krótkotrwałej i trwałej na oddziaływanie różnych czynników- zastosowanie zadania angażującego uwagę powoduje zanik efektu świeżości

• Okazuje się że potwierdzenie hipotezy istnienia dwóch niezależnych magazynów pamięciowych uzyskiwano, gdy dobór strategii pamięciowych jest w znacznym stopniu kontrolowany przez badacza

• Badania neuropsychologiczne na pacjentach z różnymi uszkodzeniami mózgu:

• Osoby z uszkodzeniami lewego płata potylicznego mają trwałą niezdolność do przechowywania informacji w pamięci krótkotrwałej, a pamięć trwała pozostaje nienaruszona

• Uszkodzenia płata skroniowego mogą powodować normalny zakres pamięci krótkotrwałej w odniesieniu do materiału werbalnego, ale uniemożliwiać zapamiętanie tego typu materiału w sposób trwały

• Szczególną rolę w procesach pamięciowych odgrywa hipokamp (odpowiedzialny za kodowanie informacji deklaratywnych i utrwalanie zarejestrowanych informacji w pamięci trwałej)

49. Porównanie pamięci semantycznej i epizodycznej:

• Podział na pamięć epizodyczną i semantyczną wprowadził Tulving, który wyszedł od klasycznego podziału na pamięć typu wspomnieniowego i pamięci opartej na przypominaniu (ludzka wiedza)

• Pamięć semantyczna zdaniem Tulvinga jest niezbędna do posługiwania się językiem, stanowi ona tezaurus umysłowy, zorganizowaną wiedzę jednostki o słowach i innych symbolach werbalnych

• Pamięć epizodyczna- to system, w którym przechowywana jest informacja o epizodach lub zdarzeniach mających ścisłą lokalizację czasową i przestrzenną oraz o relacjach między nimi

• Rodzaj zapisywanych informacji jest podstawowym czynnikiem różnicującym oba typy pamięci:

• W pamięci epizodycznej zapisujemy czyste doznania zmysłowe, a więc informacje i zdarzenia, z którymi mieliśmy bezpośredni kontakt

• Pamięć semantyczna rejestruje informacje na podstawie danych pośrednich, dostarczanych z różnych źródeł i wyrażanych najczęściej za pomocą komunikatów językowych

• Reguła porządkowania informacji:

• W pamięci epizodycznej informacje porządkowane są na osi czasu

• W pamięci semantycznej informacje porządkowane są pojęciowo (które opiera się na wielu krzyżujących się ze sobą kryteriach)

• Informacje zapisywane w pamięci epizodycznej dotyczą w ten czy inny sposób osobistej przeszłości, a informacje w pamięci semantycznej- dotyczą świata

• Zależność od kontekstu

• Ta sama informacja w pamięci epizodycznej może przedstawiać się odmiennie w zależności od kontekstu (np. nastroju), natomiast informacja w pamięci semantycznej nie jest zależna od kontekstu

• Zdolność wyprowadzania informacji z dostępnych danych jest znacznie bardziej wykorzystywana w pamięci epizodycznej niż semantycznej

• Konsekwencje wydobycia pewnych informacji- w pamięci epizodycznej wydobycie pewnych informacji może doprowadzić do zmiany całego systemu pamięciowego, natomiast wydobycie informacji z pamięci semantycznej nie wprowadza zmian, a jeśli tak to jedynie lokalne.

• Synergia- to połączenie informacji zawartych w pamięci epizodycznej z informacjami dostarczanymi przez poznawcze otoczenie jednostki, użytkownik tego rodzaju pamięci stara się też rekonstruować oczekiwania osoby zadającej pytanie i odpowiednio do tego będzie ujawniać pewne treści. Aktualizacja informacji w pamięci epizodycznej ma charakter dowolny i wymaga pewnego wysiłku

• Rozwijanie- występuje w pamięci semantycznej i polega na aktualizowaniu posiadanej wiedzy i wiedza ta pojawia się w sposób automatyczny (nie jest modyfikowana ze względu na właściwości audytorium, przed którym jest odtwarzana). Aktualizacja informacji ma charakter automatyczny

• Pamięć epizodyczna ma stosunkowo nie wielkie znaczenie dla wykształcenia ogólnego, z kolei pamięć semantyczna ma olbrzymią rolę dla wykształcenia- zawiera ona wiedzę dotyczącą świata zewnętrznego

CECHY	PAMIĘĆ EPIZODYCZNA	PAMIĘĆ SEMANTYCZNA
INFORMACJE
Źródło	Czyste doznanie zmysłowe	Rozumienie faktów i zjawisk
Jednostki	Zdarzenia, epizody	Fakty, idee, pojęcia
Organizacja	Czasowa	Pojęciowa
Odniesienie	Ja	Świat
Kryterium prawdziwości	Przekonania osobiste	Zgodność społeczna
OPERACJE
Kodowanie	Bezpośrednie, sensoryczne	Symboliczne
Kodowanie czasowe	Występuje, bezpośrednie	Brak, pośrednie
Afekt	Odgrywa większą rolę	Odgrywa mniejszą rolę
Możliwość wyprowadzania wniosków z odebranych informacji	Ograniczona	Duża
Zależność od kontekstu	Wyraźna	Słaba
Wrażliwość	Duża	Mała
Dostęp	Dowolny, kontrolowany przez jednostkę	Automatyczny
Pytania uruchamiające proces wydobycia	Kiedy? Gdzie?	Co?
Konsekwencje wydobycia informacji	Zmiana systemu	System pozostaje niezmieniony
Mechanizm wydobycia	Synergia	Rozwijanie
Przywołane doświadczenie	Zapamiętana przeszłość	Zaktualizowana wiedza
Określenie sposobu wydobycia	Pamiętam	Wiem
Pojawienie się w rozwoju osobniczym	Późne	Wczesne
Amnezja wczesnodziecięca	Występuje	Nie występuje
SPOSOBY WYKORZYSTYWANIA
Przydatność w wykształceniu	Brak	Bardzo istotna
Ogólna przydatność	Niezbyt duża	Znaczna
Programy sztucznej inteligencji	Wątpliwa	Doskonała
Związek z inteligencją człowieka	Niezwiązana	Związana
Dowody empiryczne	Zapominanie	Analiza języka
Zadania laboratoryjne	Odtwarzanie specyficznych epizodów	Wiedza ogólna
Świadectwo w sądzie	Dopuszczalne, świadkowie	Niedopuszczalne, możliwe tylko w wypadku orzeczenia biegłego
Podatność na amnezję	możliwa	niemożliwa

50. Model pamięci semantycznej Collinsa i Quilliana:

• Pamięć semantyczna opiera się na znaczeniu przechowywanych informacji, które umysł zapisuje w postaci złożonych struktur pojęciowych

• Pamięć semantyczną traktuje się jako sieć semantyczną złożoną z węzłów i połączeń między nimi. Węzły to poszczególne pojęcia, a połączenia między nimi to relacje między pojęciami, a także cechami obiektów z zakresu pojęcia

• Model uwzględnia dwojakiego rodzaju relacje:

• Relacje przynależności do klasy nadrzędnej (np. „pies jest ssakiem”)- inaczej relacja bycia egzemplarzem pojęcia nadrzędnego

• Relacje o charakterze predykatywnym- określa on związek między jakimś obiektem, a właściwościami tego obiektu (np. „pies szczeka”)- inaczej relacja między pojęciem a jego właściwościami

• Siec semantyczna ma charakter hierarchiczny- zawiera pojęcia o różnym stopniu ogólności- co zostało dowiedzione podczas badań (weryfikowanie prawdziwości zdania dotyczącego właściwości obiektów zlokalizowanych na różnych piętrach hierarchii- stałą różnica w czasie odpowiedzi- 75 msc)

• Siec jest zbudowana tak, aby zapewnić ekonomię poznawczą. Cechy charakteryzują kategorię tylko na danym poziomie ogólności

51. Teoria schematów poznawczych:

• W pamięci semantycznej informacje zorganizowane są w schematach poznawczych

• Schemat poznawczy- jest to wzorzec poznawczy, który wyznacza sposób naszego spostrzegania, myślenia, zapamiętywania i działa w stosunku do określonego fragmentu rzeczywistości. Nie jest on bierną kopią rzeczywistości, a jej specyficzną idealizacją

• Schemat poznawczy nadaje procesom poznawczym charakter konstrukcyjny- interpretacja, organizowanie, przekształcanie i uzupełnianie dokonywane jest na podstawie schematu

• Właściwości schematów:

• Każdy ma strukturę wewnętrzną i wchodzi w skład struktury schematu nadrzędnego (ale jego struktura już nie)

• Jest rdzeniem pojęciowym, ma obszar dopuszczanej transformacji: TYPOWE CECHY + TYPOWE RELACJE = RDZEŃ POJĘCIOWY

• Każdy zawiera strukturę poznawczą

• Istnieją schematy podstawowe- nie posiadają one subschematów (dzielą się na sensomotoryczne, działań i relacyjne)

• Hierarchiczna budowa schematów poznawczych:

• Zapewnia ekonomiczność gromadzenia informacji

• Zapewnia wybiórczy charakter przypominania i przetwarzania informacji

• Ludzie różnią się organizacją schematów, więc aktywacja tego samego schematu może prowadzić do różnych wniosków

• Proces rozpoznawania obiektu jako egzemplarza polega na wpasowywaniu rdzenia pojęcia w ten obiekt

• Rdzeń pojęciowy schematu:

• Ogólne właściwości obiektów, do których schemat się odnosi (typowe cechy i relacje między nimi)

• Brak wyraźnych granic wyznaczających stosowalność schematu

• Obiekty bywają egzemplarzami w różnym stopniu

• Schemat poznawczy zawiera procedurę poznawczą:

• Procedura poznawcza- program podstawowych operacji poznawczych jakie można wykonać na danym fragmencie rzeczywistości, do którego odnosi się schemat

• Operacja poznawcza- podstawowe przekształcanie poznawcze informacji

• Każdy schemat zawiera przynajmniej jedną procedurę poznawczą- procedurę rozumienia (składa się z czterech etapów- analiza, synteza, przypominanie i porównanie)

• Aktywizacja schematów poznawczych:

• Proces dochodzenia do rozumienia rzeczywistości polegający na wzajemnym wpływaniu na siebie równoległych aktywizacji „oddolnych” i „odgórnych”

• Aktywizacja „odgórna”- oddziaływanie schematu całości na schematy podrzędne

• Aktywizacja „oddolna”- oddziaływanie części na schemat nadrzędny

• Proces aktywizacji kończy się gdy zostanie znaleziony schemat odpowiedniej złożoności pozwalający na zrozumienie danego fragmentu rzeczywistości

52. Model pamięci epizodycznej Normana i Rumelharta:

• Pamięć epizodyczna- informacje dotyczące zdarzeń w postaci procesu, który ma współrzędne czasowe i przestrzenne

• Pamięć epizodyczna może posługiwać się sieciami semantycznymi złożonymi z węzłów i relacji między nimi (ale relacje są znacznie bogatsze)

• Podstawowym elementem sieci jest czynność, ale aby zrozumieć zdarzenie musimy dysponować zarówno danym z pamięci epizodycznej, jak i danymi z pamięci semantycznej

• Pamięć epizodyczna jest uporządkowana hierarchicznie (jednak nie ma ona tak uporządkowanego charakteru, jak w przypadku sieci semantycznych w teorii Collinsa i Quiliana)

• Zawartość pamięci epizodycznej różnych ludzi jest odmienna, ponieważ- choć może zawierać te same epizody- to wchodzą one w skład odmiennych struktur wyższego rzędu

• W skład zdarzenia wchodzą:

• D ziałanie (reprezentowane przez predykat)

• Sprawca argumenty predykatu

• Przedmiot działania

• Adresat działania

• Najprostszy przykład sieci:

s

Janek

Marysię

prawca czynność adresat

53. Teoria głębokości przetwarzania informacji:

• Proces pamięciowy jest jednolity, a poszczególne informacje mogą być przetwarzane w sposób powierzchowny lub głęboki

• Procesy przetwarzane informacji cechują się różną głębokością:

• Poziom wstępny/ płytki- analiza sensoryczna

• Poziom głębszy- analiza semantyczna, interpretacja znaczenia

• Poziom najgłębszy- aktywizacja dodatkowych treści związanych z odebranym sygnałem (obrazy, pojęcia, skojarzenia). Wzbogacanie wiedzy o nowe elementy.

• Trwałość śladów pamięciowych wiąże się z głębokością przetwarzania informacji. Zapisy pamięciowe są produktem ubocznym percepcyjnej analizy stymulacji. Ślady pamięciowe nie stanowią bezpośredniego odwzorowania bodźca lecz zapisem operacji poznawczych składających się na proces percepcji

• Przetwarzane płytkie ma charakter nietrwały i jest wrażliwe na czynniki zakłócające’

• Przetwarzanie głębokie trwa dłużej, ale prowadzi do trwalszych efektów (jeśli informacja przetwarzana na tym poziomie została pozornie utracona można ją odzyskać posługując się jej znaczeniem)

• Proces opamiętywania jest próbą odtworzenia sytuacji percepcyjnej

• Wtórny obieg informacji:

• Informacja może być włączona do wtórnego obiegu na dowolnym poziomie

• Wtórny obieg- koncentracja uwagi na danej informacji

• Informacja we wtórnym obiegu nie ulega zmianie znajduje się w centrum pola uwagi i staje się bardziej dostępna

• Dwa typy przetwarzania informacji:

• Pierwszy typ przetwarzania informacji: wtórny obieg jest na tym samym poziomie na którym zatrzymało się przetwarzanie- czysty obieg wtórny

• Drugi typ przetwarzania informacji- wtórny obieg jest na poziomie głębszym niż zatrzymało się przetwarzanie informacji (jest to istotą przetwarzanie informacji, gdyż następuje wzbogacenie wiedzy)

54. Teoria pamięci Tulvinga:

• Pamięć składa się z pewnej liczby wzajemnie powiązanych systemów

• Przez system rozumiany jest zbiór skorelowanych procesów. Procesy w obrębie jednego systemu są silniej powiązane z innymi procesami z tego samego systemu, niż z procesami spoza systemu

• Poszczególne systemu pamięciowe pojawiają się w kolejnych fazach rozwoju osobniczego

• Systemy wyróżnione przez Tulvinga:

• Pamięć epizodyczna- (zdarzenia w czasie subiektywnym)

• Semantyczna- (wiedza ogólna, brak struktury zdarzeń)

• Proceduralna- (operacje zaangażowane w wykonywanie zadań- wiedza jak i pamięć bodźców i reakcji)

• Tylko pamięć proceduralna może działać w sposób całkowicie autonomiczny. Wykorzystanie pamięci semantycznej wymaga wcześniejszego posiadania pamięci proceduralnej- reakcje jednostki są świadome i odwołują się do właściwości świata. Pamięć semantyczna odwołuje się do osobistych doświadczeń jednostki- człowiek wie, że są to jego własne doświadczenia i wie, że to wie (samoświadomość)

WŁAŚCIWOŚCI	RODZAJ PAMIĘCI
	PROCEDURALNA	SEMANTYCZNA	EPIZODYCZNA
NABYWANIE INFORMACJI	Bezpośrednie spostrzeganie, doświadczanie, dostrajanie do wymagań otoczenia	Rozumienie faktów, restrukturalizacja wcześniejszego doświadczenia	„dokładanie” nowych doświadczeń, mogące prowadzić do przyrostu lub zubożenie doświadczenia osobistego
REPREZENTACJA	Preskryptywna, o dość sztywnej strukturze, wyrażana w formie zmiany prawdopodobieństwa reagowania na specyficzne bodźce	Opisowa, składająca się z faktów, pojęć oraz relacji między nimi	Zdarzenia uporządkowane czasowo, związane z osobistą przeszłością
PRZEJAWIANIE WIEDZY	Reakcje o sztywnym przebiegu (skutek uczenia się związków S-R), dostęp całkowicie automatyczny	Elastyczne, wiedza może być ujawniana w warunkach odmiennych od tych, w których została zarejestrowana, dostęp szybki i automatyczny (niekiedy może być kontrolowany przez jednostkę)	Elastyczne, odtwarzanie informacji opiera się na refleksji osobistej, dostęp ma charakter świadomy i dowolny, niekiedy wymaga wysiłku
ŚWIADOMOŚĆ OPERACJI PAMIĘCIOWYCH I TREŚCI PAMIĘCI	Anoetyczna- brak uświadomienia, wtórnie- uświadomienie sobie, że została wykonana pewna reakcja	Noetyczna-wiedza na temat świata zewnętrznego i wewnętrznego	Autoenetyczna-wiem, że wiem i czasami wiem, jak odnalazłem te informacje w pamięci, poczucie tożsamości w czasie obiektywnym- przeszłym, teraźniejszym i przyszłym

55. Pamięć proceduralna i deklaratywna:

• Pamięć deklaratywna zawiera wiedzę typu „wiem że”

• Pamięć proceduralna zawiera wiedzę typu „wiem jak”

Pamięć deklaratywna	Pamięć proceduralna
Posiadamy ją w sposób 0-1	Można ją posiadać w dowolnym stopniu
Nabywana jest dyskretnie	Nabywana stopniowo przez wykonywanie czynności
Można ją zakomunikować werbalnie	Najlepiej się ją demonstruje
Stanowi sieć twierdzeń	Stanowi siec produkcji
Wiedza dostępna jest bezpośrednio	Jest dostępna pośrednio
Świadoma	Nieświadoma, ale możliwa do uświadomienia
Dowolna aktywizacja	Aktywizacja specyficzna (określona konfiguracja bodźców aktywizuje daną procedurę)

• Łatwiej nam korzystać z procedur, co potwierdził eksperyment D’ Andreade

56. Podstawowe funkcje pojęć:

• Zapewnienie ekonomii funkcjonowaniu poznawczemu poprzez redukcję różnorodności informacji przetwarzanych przez umysł (ograniczenie wysiłku poświęcanego analizie jednostkowych właściwości jakiegoś przedmiotu)

• Rozumienie i wyjaśnianie (wiedza podzielona jest na sensowne części- szczególną rolę przy wyjaśnianiu pełnią pojęcia teoretyczne, które odnoszą się do nieobserwowalnych właściwości obiektów)

• Możliwość wykonywania różnych operacji na reprezentacjach przedmiotów, a nie na samych przedmiotach (pojęcia wykorzystywane są jako materiał myślenia)

• Komunikowanie się (pojęcia ułatwiają komunikację między ludźmi, ale aby mogły pełnić tę funkcję muszą być identycznie rozumiane przez różne osoby)

57. Klasyczny pogląd na strukturę pojęć:

• Pojęcie jest taką reprezentacją klasy obiektów, która obejmuje wszystkie właściwości tego zbioru

• Kryterium istotności cech jest powtarzalność. Te cechy są zarazem warunkiem koniecznym i wystarczającym do uznania obiektu za egzemplarz danego pojęcia.

• Granice pojęć są ostre, pojęcia są stabilne. Stabilność wewnątrz jednostkowa- gdy człowiek przyswoi sobie jakieś pojęcie to zawsze będzie je rozumiał tak samo. Stabilność między jednostkowa- gdy dwoje ludzi posługuje się danym pojęciem to mają dokładnie to samo na myśli

• Pojęcia są przyswajane za pomocą procesu uczenia się. W procesie uczenia się biorą udział:

• Abstrakcja negatywna- pomijanie cech nieistotnych

• Abstrakcja pozytywna- wyodrębnianie cech istotnych

• Szybkość uczenia się zależy od liczby cech istotnych i nieistotnych. Badania Lewickiego nad pojęciami sztucznymi (np. klipiec)

• Badania Millera, Johansona- Laridy, Smitha i Medina:

• Istota pojęcia- zbiór charakterystycznych abstrakcyjnych właściwości pozwalających na określenie relacji danego pojęcia do innych pojęć

• Procedura identyfikacyjna- zbiór cech charakterystycznych pozwalających na zaliczenie danego obiektu do danej klasy

• Rola efektu zagnieżdżenia- umocowanie pojęć podrzędnych w pojęciach nadrzędnych

58. Pogląd probabilistyczny na strukturę pojęć:

• Nie dla wszystkich pojęć można podać zbiór cech, których koniunkcja byłaby zarazem wystarczająca i konieczna do zaliczenia danego obiektu w zakres pojęcia

• Granice nie są ostre, wokół nich rozciąga się szara strefa, w której obiekty z większym bądź mniejszym prawdopodobieństwem są lub nie są zaliczane w zakres pojęcia

• Pojęcie- sumaryczny opis obiektów pewnej klasy. Sumaryczną reprezentację pojęcia stanowi miara tendencji centralnej poszczególnych wymiarów opisujących egzemplarze

• Badania Smitha, Shobena i Ripsa:

• Badanych pytano czy pewnie obiekt jest egzemplarzem pojęcia i mierzono czas odpowiedzi (decyzji semantycznej)

• Wyniki pokazały, że czas decyzji jest funkcją typowości egzemplarza

• Decyzja przynależności obiektu do kategorii reprezentowanej przez dane pojęcie polega na porównaniu zbioru cech obiektu ze zbiorem cech pojęcia

• Zbiór cech pojęcia:

• Pojęcie stanowi zbiór cech: definicyjnych i charakterystycznych

• Posiadanie cech definicyjnych jest konieczne i wystarczające do zidentyfikowania obiektu jako egzemplarza pojęcia

• Cechy charakterystyczne- nie muszą cechować wszystkich egzemplarzy, a stopień w jakim obiekt je posiada świadczy o stopniu dobroci egzemplarza

• Podejmowanie decyzji semantycznej:

• Decyzja czy obiekt X jest egzemplarzem pojęcia Y zachodzi w fazach:

- porównywanie cech

- wszystkie cechy pojęcia Y i cechy obiektu X są aktywizowane

- cechy są porównywane czego efektem jest Globalna Miara Podobieństwa (GMP)

- GMP jest porównywana z kryterium „odrzucenia” i kryterium „przyjęcia”. Jeśli GMP jest niższa od kryterium „odrzucenia” to decyzja semantyczna jest negatywna, a jeśli wyższa od kryterium „przyjęcia” to decyzja semantyczna jest pozytywna

- Jeśli wskaźnik jest pośrodku uruchamiana jest druga faza:

- sprawdzanie czy reprezentacja obiektu X posiada wszystkie cechy definicyjne pojęcia Y. Jeśli tak jest to weryfikacja jest pozytywna.

• Teoria pojęć naturalnych Eleonor Rosch:

• Pojęcia naturalne składają się z prototypu oraz konstelacji reprezentacji innych obiektów w różnym stopniu podobnych do prototypu

• Prototyp- reprezentacja obiektu rzeczywistego/ wyobrażeniowego, który ma najwięcej cech wspólnych z innymi reprezentacjami egzemplarzy pojęcia i najmniej cech wspólnych z reprezentacjami nie-egzemplarzy pojęcia

• Prototyp przyjmuje najczęściej średnie wartości na istotnych dla pojęcia miarach

• Pojęcia są uporządkowane hierarchicznie na trzech poziomach: nadrzędny (niewielka liczba cech), podstawowy (bogatsza charakterystyka, łatwe do odróżnienia od siebie), podrzędny (wiele cech, wiele podobieństw)

• Proces kategoryzacji:

• Aby stwierdzić przynależność danego obiektu do danej kategorii należy porównać go do prototypu. Im większe podobieństwo, tym większe prawdopodobieństwo, że dany obiekt jest egzemplarzem pojęcia

• Efekt typowości:

• Badanym podano nazwy 8 pojęć, a do nazwy każdego pojęcia dołączono listę z 6 przykładami egzemplarzy pojęcia

• Badani oceniali na 7-stopniowej skali w jakim stopniu każdy z egzemplarzy realizuje ideę pojęcia

• Obiekty typowe są zapamiętywane jako pierwsze przy uczeniu się pojęć

• Egzemplarze typowe miały najwięcej tych właściwości, które miały też inne egzemplarze, a niewiele wspólnego z egzemplarzami nietypowymi

• Odmiany podejścia probabilistycznego:

• Pojęcie charakteryzowane jest za pomocą zbioru cech jednostkowych, występuje one z różnym prawdopodobieństwem

• Pojęcia można scharakteryzować prze podanie zbioru natężeń na poszczególnych wymiarach. Reprezentacja pojęcia stanowi zbiór typowych natężeń na wymiarach.

59. Pogląd egzemplarzowy na strukturę pojęć:

• Pojęcia stanowią reprezentację co najmniej jednego lub kilku egzemplarzy danej klasy

• Człowiek przechowuje w pamięci informacje na temat odrębnych egzemplarzy- nie istnieją cechy definicyjne, które charakteryzowałyby wszystkie egzemplarze należące do danej klasy, ani też egzemplarze zajmujące centralną pozycję w danej klasie

• proces identyfikacji polega na ocenie podobieństwa nowego obiektu do znanego (lub znanych egzemplarzy)

• model egzemplarzowy występuje w wielu odmianach- w wersjach skrajnych (np. Reeda)przyjmuje się, że pojęcia są reprezentowane za pomocą konkretnych egzemplarzy z którymi zetknęła się jednostka

60. Trzy poglądy na strukturę pojęć czy trzy rodzaje pojęć?

Rodzaj poglądu	Struktura reprezentacji	Nabywanie pojęcia	Sposób kategoryzacji	Zakres stosowalności
Pogląd klasyczny	Zestaw cech definicyjnych	Abstrahowanie właściwości	Porównywanie cech definicyjnych	Pojęcia abstrakcyjne, matrycowe
Pogląd probabilistyczny	Zestaw cech definicyjnych i charakterystycznych; prototyp	Abstrahowanie cech typowych egzemplarzy	Porównywanie z prototypem, ustalanie dystansu semantycznego	Pojęcia naturalne, konkretne
Pogląd egzemplarzowy	Ważny egzemplarz, zbiór egzemplarzy	Doświadczanie wszystkich egzemplarzy	Porównywanie z ważnym egzemplarzem	Pojęcia naturalne, konkretne

3 poglądy = 3 sposoby tworzenia pojęć, a nie 3 rodzaje pojęć.

Determinanty stosowalności każdego z modeli:

• Liczba dostępnych egzemplarzy

• Rodzaj wymaganej kategoryzacji

• Stopień rozwoju poznawczego

• Różnice indywidualne

Ludzie różnią się ze względu na style poznawcze:

1. Umysły abstrakcyjne – Duzy stopień ogólności, mogą posługiwać się wszystkimi trzema modelami

2. Umysły konkretne – wolą pojęcia konkretne, preferują model egzemplarzowy

61. Podstawowe rodzaje myślenia:

• Myślenie autystyczne (nieukierunkowane):

• Jest niezależne od rozmaitych czynników sytuacyjnych

• Proces myślowy nie jest nastawiony na osiągnięcie konkretnego celu, kieruje się własnymi często zmiennymi i nieprzewidywalnymi regułami

• Przykładem takiej formy myślenia jest fantazjowanie lub myślenie o niebieskich migdałach

• Pełni następujące funkcje:

  • Funkcja motywacyjna (zdawanie sobie sprawy z tego jakie cele są ważne, a które mniej)

  • Funkcja kompensacyjna- pozwala oderwać się (choćby na chwilę) od doskwierającej mu rzeczywistości

  • Funkcja „treningowa”- pozwala na ćwiczenie własnych procesów poznawczych (podlega temu podlega wytwarzanie nowych idei, nowych modeli rzeczywistości, umiejętność abstrahowania)

  • Uzyskiwanie samowiedzy (co zostało wykorzystane w jednej z technik terapeutycznych zwanej Terapią Ustalonych Ról)

• Myślenie autystyczne odgrywa dużą rolę w adaptacji psychicznej, a także w procesie twórczym

• Myślenie realistyczne (ukierunkowane):

• Występuje w sytuacjach problemowych (kiedy przed jednostką stoi jakiś cel do osiągnięcia, co wymaga pewnych operacji na reprezentacjach symbolicznych), służy określonemu celowi.

• Nęcka uważa, że myślenie w sytuacjach problemowych może mieć charakter produktywny (człowiek tworzy informacje, które są dla niego nowe) lub reproduktywny (odtwarza symbole i informacje, które już zna np. podczas przygotowywania planu znanej czynności, która przystosowywana jest do nowej sytuacji)

• Myślenie produktywne:

• Myślenie produktywne odtwórcze – jeśli efekt myślenia jest nowy tylko dla podmiotu

• Myślenie produktywne twórcze – jeśli efekt myślenia jest obiektywnie nowy

• Myślenie krytyczne:

• Wtedy, gdy człowiek ocenia stworzone przez siebie reprezentacje sytuacji problemowe i efekty procesu rozwiązywania problemów. Ocenie podlegają też intencje.

62. Myślenie i jego podstawowe fazy według Craika:

Myślenie to czynność psychiczna, która rozwija się w toku dojrzewania, dorastania. Myślenie jest czynnością ciągłą  nawet we śnie (REM). Dzięki myśleniu człowiek może planować działania, wyprowadzać wnioski.

Def. Myślenie – proces łączenia elementów poznawczej reprezentacji świata (obrazy, pojęcia, sądy, schematy) i dokonywanie na nich przekształceń celem zastąpienia realnych działań. Polega na tworzeniu modeli rzeczywistości za pomocą różnych symboli wewnętrznych.

Fazy myślenie wg Craika:

1. Przekład obiektów lub zjawisk na symbole

2. Wytwarzanie innych symboli za pomocą rozumowania

3. Wysuwanie hipotez i/lub dokonywanie obliczeń

4. Przekład nowych symboli (uzyskanych w toku myślenia) na procesy zewnętrzne

Procesy myślowe:

1)świadome – tworzą główny nurt aktywności myślowej, mają charakter logiczny, sekwencyjny i uporządkowany

2)nieświadome – procesy nieuporządkowane, z dużą ilością intuicji, nie muszą być logiczne

Zatem: Świadomość daje nam dostęp tylko do niewielkiej liczby procesów myślowych, mylnie uznajemy ją za pełną reprezentację myślenia.

Kowalczyk: świadomość pełni funkcję selekcji pomysłów powstających w nieświadomości.

63. Rola języka w myśleniu:

• Koncepcja postulująca pierwotność mowy:

• Język jest podstawowym warunkiem i podstawowym narzędziem myślenia

• Jest to koncepcja behawiorystyczna- na przykład Watson utożsamiał myślenie z cichym mówieniem

• Koncepcja ta to szczególny przypadek obwodowej teorii myślenia (która przyjmuje, że myślenie to wykonywanie rozmaitych czynności)

• Kluczowym badaniem dla upadku tego typu teorii był eksperyment Smitha, Browna, Tomana i Goodmana- Smithowi podano kurarę (środek znoszący napięci wszystkich mięśni poprzecznie prążkowanych, co uniemożliwiło posługiwanie się mową zależną. Mimo to Smith nie miał problemu z rozwiązywaniem podawanych mu zadań).

• Drugie stanowisko przyjmowało, że najpierw rozwija się myślenie, a dopiero potem język:

• Możliwe więc jest myślenie bez udziału języka (symboli językowych, np. myślenie obrazowe)

• Dowody pochodzą z badan nad małymi dziećmi a także nad szympansami

• Dzieci i szympansy potrafią rozwiązywać problemy, co świadczy o posługiwaniu się procesami myślowymi, mimo że nie opanowały języka

• Trzecie stanowisko to stanowisko , które zajmuje Wygotski: Początkowo język i myślenie rozwijają się niezależnie od siebie

• W pewnym wieku język staje się narzędziem myślenia, a jednocześnie samo myślenie może wpływać na język

• Pomiędzy językiem, a myśleniem tworzy się skomplikowana sieć wzajemnych zależności

• Taka teoria wyjaśnia wyniki badań np. nad dziećmi wychowywanymi bez kontaktu z innymi ludźmi (tzw. dzieci wilcze), przejawiające wyraźną dysharmonię w rozwoju języka i myślenia

WNIOSEK: Język jest elementem myślenia istotnym, ale nie koniecznym. Elementami myślenia są informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Użycie symboli (językowych lub innych) zwiększa kompetencje poznawcze, pozwala przewidywać przyszłe stany rzeczy, unikać potencjalnych niebezpieczeństw oraz tworzyć reprezentacje takich stanów rzeczy, które nie są możliwe w świecie fizycznym. Za ich pomocą można opracowywać reguły operowania reprezentacjami i symbolami.

64. Klasyfikacja sytuacji problemowych:

• Sytuacje źle określone (otwarte):

• Problemy źle określone stanowią znaczną cześć naszego życia

• Sytuacje problemową charakteryzuje maksymalna niejasność, która dotyczy zarówno samych sposobów rozwiązywania problemów, jak i nakładanych na nie ograniczeń

• Znany jest jedynie stan początkowy, choć nie wiadomo, czy jego reprezentacja jest adekwatna, czy nie

• Problemy te mogą dotyczyć np. szeroko pojętych stosunków międzyludzkich, czy problemów wychowawczych

• Problemami źle określonymi mogą być także problemy pozaosobiste

• Sytuacje dobrze określone (zamknięte):

• Sytuacje dobrze określone to takie, w których występuje jeden cel, albo tez wiele celów

• Gdy mamy do czynienia z jednym celem pojawia się myślenie konwergencyjne- do tego celu możemy dochodzić różnymi drogami bądź tylko jedną drogą (czego dobrym przykładem są różnego rodzaje testy)

• Gdy mamy do czynienia z wieloma celami to w fazie wstępnej następuje ich selekcja- wybierane są takie cele, których osiągnięcie pozwala na zmaksymalizowanie rozmaitych korzyści lub unikanie niebezpieczeństw

• Takie sytuacje często wymagają myślenie dywergencyjnego

• Przykłady sytuacji- przemoc w rodzinie, ale też rozwiązywanie różnorodnych łamigłówek

4 typy sytuacji problemowych

Sytuacje	Cel	Metody
Otwarte – otwarte	NIE	NIE
Otwarte – zamknięte	NIE	TAK
Zamknięte – otwarte	TAK	NIE
Zamknięte – zamknięte	TAK	Tak

65. Podstawowe elementy rozwiązywania problemów według Hayesa:

    1. Stan początkowy

    2. Cel

    3. Operatory (operacje umysłowe)

    4. Ograniczenia nakładane na operatory

Ad. a) Stan początkowy – jest to punkt, w którym znajduje się jednostka przed przystąpieniem do pracy nad problemem. Dane początkowe dostępne jednostce, konfrontowane są z jej systemem wiedzy, co daje stan początkowy. Ten sam zbiór danych początkowych może doprowadzić do stworzenia różnych stanów początkowych u różnych osób.

Ad. b) Cel – wynik, który należy osiągnąć przy rozwiązywaniu problemu, inaczej stan końcowy. Cel może być dobrze lub słabo określony.

Ad. c) Operatory – kroki, które należy wykonać, aby przekształcić stan początkowy w stan końcowy = cel. Stan początkowy ulega stopniowym przekształceniom (za pomocą operatorów) aż do osiągnięcia celu. Operacja umysłowa – elementarna transformacja psychiczna, krok, ogniwo w procesie rozwiązywania problemów. Główne operacje: analiza, synteza; pochodne: porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie, rozpoznawanie, przypominanie, ocenianie, wnioskowanie.

Operacja kluczowa – krok w procesie przetwarzanie informacji, który musi być dokonany, aby rozwiązać problem.

Ad. d) Ograniczenia nakładane na operatory – są zazwyczaj zawarte w strukturze problemu, mogą być jawnie sformułowane lub trzeba o nich wnioskować. Różne problemy mają różne ograniczenia, mogą być nimi:

• Reguły logiczne

• Ograniczenia wynikające ze struktury języka

• Normy społeczne i obyczajowe

• Normy estetyczne

• Normy etyczne.

66. Rozwiązywanie problemów słabo określonych:

Sytuację problemową cechuje maksymalna niejasność (zarówno co do operatorów, jak i ich ograniczeń). Znany jest jedynie stan początkowy. Problemy te można rozwiązać:

• Odwołując się do cudzych doświadczeń

• Prosząc o radę lub pomoc

• Stopniowo redukując otwartość problemu, poprzez dookreślenie celu i podleców oraz operatorów (najbardziej efektywne)

Fazy rozwiązywania problemów słabo określonych :

1. Sformułowanie problemu (Co zrobić, aby odnieść sukces w życiu?)

2. Faza formułowania rozwiązań ogólnych (Osiągnę sukces w życiu jak zwiększę swoje kompetencje i wiedzę.)

3. Faza formułowania rozwiązań funkcjonalnych (Zapiszę się na kursy, szkolenia, studia)

4. Faza rozwiązań specyficznych (Wybór określonych działań)

67. Sposoby przeszukiwania przestrzeni problemu:

Strategia – ciąg elementarnych lub ogólnych procesów, które muszą być wykonane aby problem został rozwiązany.

Proces rozwiązywania problemów dobrze określonych polega na takim przeszukiwaniu przestrzeni problemu, by znaleźć najprostszą ścieżkę wiodącą od stanu początkowego do celu. Znane są operatory i ograniczenia na nie nałożone.

Metody: algorytmy, heurystyki, „ciepło-zimno”, redukcji różnicy („wspinaczki”), środków i celów, przeszukiwanie losowe (prób i błędów).

• Algorytmy

  • Niezawodny przepis określający skończony ciąg operacji, jaki należy dokonać aby rozwiązać wszystkie problemy danego typu. Zawsze prowadzi do właściwych rozwiązań. Jest to strategia ściśle dookreślona, nie dopuszcza subiektywnej interpretacji

  • Jest to metoda najbardziej skuteczne, choć może być czasochłonna

  • Trzeba je znać aby z nich korzystać

• Heurystyki

  • Świadomie stosowany zestaw reguł postępowania służący osiągnięciu określonego celu. Podmiot wykorzystuje informacje zawarte w problemie i tworzy własne reguły analizy danych

  • Stosowanymi regułami są intuicje, triki, dowolne taktyki i wskazówki

  • Nie gwarantuje osiągnięcia pożądanego celu, ale umożliwia osiąganie nowych celów

  • Jest strategią niedookreśloną, dopuszczającą indywidualną interpretację

• Strategie oparte na zasadzie bliskości

  • Metoda „ciepło-zimno” – przesuwanie się od stanu początkowego do celu za pomocą przyjętych wskazówek (wskazówką może być dowolne odczucie zbliżania się do celu)

  • Metoda redukcji różnicy („wspinaczki”) – o wyborze właściwej drogi do celu decyduje intuicja. Każde kolejne przekształcenie stanu wiedzy konfrontowane jest z celem i ma maksymalnie redukować różnicę między aktualnym stanem a celem. Zaleta – im bliżej celu, tym większa dostępność dodatkowych operatorów. Wada – można osiągnąć nie ten cel co zamierzono.

  • Metoda analizy środków i celów – problem zasadniczy zostaje podzielony na mniejsze części (podproblemy). Każdy z nich ma własne cele (podcele), ale ostatecznie podporządkowane są celowi zasadniczemu. (Wieże z Hanoi)

68. Metody planowania rozwiązywania problemów:

Planowanie procesu rozwiązywania problemów pozwala badać przestrzeń problemu w sposób systematyczny oraz określać kierunki poszukiwań rozwiązania.

• Planowanie za pomocą modelowania – jednostka tworzy realny lub umysłowy model sytuacji problemowej, na którym przeprowadza wiele operacji o charakterze odwracalnym

• Planowanie przez analogię – wykorzystuje się pewne zależności między informacjami pochodzącymi z jednej dziedziny wiedzy w drugiej dziedzinie. Podstawą analogii jest stwierdzenia podobieństwa relacji między elementami w dwóch różnych dziedzinach.

69. Operacje umysłowe i ich typy:

• Operacje umysłowe są podstawowym elementem myślenia

• Rozumowanie to proces poznawczy, który przekształca informacje (zbiór przesłanek) tak, aby wyprowadzić z nich wniosek. W wypadku rozumowania proces myślowy ma charakter skoncentrowany, a wyciągnięte wnioski mogą mieć charakter generatywny lub reproduktywny.

• Rozumowanie dedukcyjne:

• Rozumowanie od ogółu do szczegółu

• Sprowadza się ono do tego, że cechy, które przysługują całej kategorii przypisuje się poszczególnym obiektom wchodzącym w skład tej kategorii

• W przypadku tego rodzaju rozumowania informacja zawarta w wniosku jest nam wcześniej dostępna

• Jeśli przesłanki są prawdziwe to prawdziwy jest też wniosek

• Rozumowanie indukcyjne:

• Rozumowanie od szczegółu do ogółu

• Wniosek zawiera informacje, których nie zwierały przesłanki

• To, że przesłanki były prawdziwe nie oznacza, że prawdziwy jest nasz wniosek

• Rozmiar naszej subiektywnej pewności określa siła indukcyjna (rozumowanie ma dużą siłę indukcyjną kiedy jest mało prawdopodobne, że wniosek jest fałszywy, mimo prawdziwych przesłanek)

70. Reguły rządzące operacjami umysłowymi:

71. Fazy rozwiązywania problemów:

1. Faza identyfikacji problemu – jest to dostrzeżenie problemu. Świadomość istnienia problemu może wynikać z postawionego nam zadania, może zostać samodzielnie odkryty przez podmiot (choć problem obiektywnie już istniał), wreszcie może zostać stworzony przez podmiot (w sytuacji gdy problem wcześniej nie istniał). Identyfikacja problemu może być dla człowieka celem samoistnym.

2. Faza definiowania problemu – polega na sformułowaniu problemu przez określenie jego celu, stanu początkowego, dopuszczalnych operacji i ich ograniczeń. Należy stworzyć maksymalnie adekwatną reprezentację problemu (mentalne przedstawienie i zorganizowanie problemu).

3. Faza doboru strategii – jednostka określa sposób rozwiązywania problemu. Ten etap ma charakter indywidualny. Ludzie dobierają strategie analitycznie lub syntetycznie. Podejście analityczne rozbicie problemu na składowe; podejście syntetyczne  całościowe ujęcie problemu. Skuteczne rozwiązanie problemu jest wynikiem wpływu dwóch czynników: efektywnego używania strategii rozwiązywania problemu oraz analizowania potencjalnych strategii z pkt widzenia ich użyteczności. Metapoznanie – wiedza na temat funkcjonowania własnego umysłu.

4. Faza zdobywania informacji – Jednostka zdobywa niezbędne informacje, wymagane do zrealizowania wybranej strategii. Może być konieczne nie tylko zdobywanie dodatkowych informacji lecz także zmiana umysłowej reprezentacji problemu.

5. Faza alokacji zasobów – należy określić rodzaj wymaganych zasobów (czas, przedmioty materialne, siła fizyczna, wysiłek umysłowy, zaangażowanie emocjonalne, wiedza i technologia) oraz przydzielić je do poszczególnych etapów realizowania strategii.

6. Faza monitorowania postępu – jest to proces kontrolny mający za zadanie na bieżąco śledzić proces rozwiązywania problemu (postępy i kłopoty).

7. Faza oceny poprawności rozwiązania – polega na sprawdzeniu możliwości wprowadzenia w życie odnalezionego rozwiązania. W tym celu należy wyodrębnić przeszkody utrudniające rozwiązanie a następnie zestawić je ze sposobami ich przezwyciężania.

50