Pamięć semantyczna i epizodyczna w ujęciu Tulvinga.
Endel Tulving dokonał w 1972 r. Podziału pamięci trwałej (LTM) na pamięć semantyczną i epizodyczną.
Pamięć semantyczna to system naszej ogólnej wiedzy pojęciowej, a pamięć epizodyczna to wiedza związana ze wspomnieniami i przeżyciami osobistymi. Podział ten dotyczy wyłącznie pamięci deklaratywnej („wiem, że”). Tulving, nie odwołując się bezpośrednio do teorii Andersona, wyróżnia trzy systemy pamięci trwałej: proceduralną, semantyczną i epizodyczną, i wiąże je z różnymi poziomami świadomości, przypisując najwyższy jej poziom (samoświadomość) systemowi epizodycznemu. Pamięć proceduralna w ujęciu Tulvinga przejawia się jedynie w reakcjach motorycznych organizmu.
Systemy pamięci świadomość
Epizodyczna autonoetyczna (wiem, że wiem)
Semantyczna noetyczna (wiem)
Proceduralna anoetyczna (nie wiem)
Informacje w systemach pamięci semantycznym i epizodycznym przyjmują formę sądów i charakteryzuje je znacznik prawdziwości (są prawdziwe lub fałszywe), mogą być analizowane introspekcyjnie i mogą zostać zakomunikowane werbalnie. Właściwości tych nie przejawia pamięć proceduralna - wiedzę tego typu można zademonstrować pewnym specyficznym zachowaniem, jej nabycie wymaga zwykle intensywnego ćwiczenia, podczas gdy wiedza epizodyczna, a czasem też semantyczna może zostać przyswojona w jednym akcie percepcji lub myśli.
Tulving ujmuje wyróżnione przez siebie systemy pamięci hierarchicznie, traktując pamięć proceduralną jako system wyjściowy, wspólny ludziom i zwierzętom, z którego wyłania się najpierw system pamięci semantycznej, a następnie epizodycznej. Odpowiadające każdemu systemowi pamięci stany świadomości Tulving umieszcza na continuum, którego jeden kraniec stanowi nieświadoma wiedza, kolejny poziom to świadomość świata zewnętrznego i wewnętrznego towarzysząca pamięci semantycznej, a najwyższy poziom, poziom samoświadomości, poczucie własnej tożsamości i czasu subiektywnego rozciągającego się od przeszłości do przyszłości, właściwy jest pamięci epizodycznej.
Różnice między pamięcią semantyczna a pamięcią epizodyczną.
Różnice w typie informacji:
Epizodyczny system pamięci rejestruje bezpośrednie doświadczenie. System semantyczny rejestruje znaczenie zdarzeń i faktów oraz znaczenie językowe. O organizacji pamięci semantycznej decyduje system pojęć. Jednostki organizacji to pojęcia, idee, fakty, sądy, reguły, skrypty (to to samo, tylko różnie nazywane przez różnych autorów). Pamięć ta jest pozaczasowa i pozaosobista. W przeciwieństwie do tego, organizacja systemu epizodycznego jest czasowa, jej elementy mają wyraźną charakterystykę dokonywania się w określonym miejscu i czasie oraz właściwości subiektywnego przeżycia. Są to zdarzenia z przeszłości jednostki i stanowią podstawę do tworzenia się jej osobistej tożsamości. Przekonanie o osobistym doświadczeniu jakiegoś zdarzenia jest zarazem przekonaniem o jego prawdziwości, podczas gdy przekonanie o prawdziwości sądów z systemu semantycznego zależy bardziej od społecznie uznanych świadectw. Zdarzenia są wg Tulvinga jednostkami w systemie epizodycznym, są to sądy o zdarzeniach, czyli o procesach mających swą charakterystykę czasową (koniec i początek) i przestrzenną. Ciągi zdarzeń tworzą epizody.
Różnice w operacjach:
Samo doznanie jakiegoś przeżycia wystarczy, aby się dostać do systemu epizodycznego, zrozumienie jest potrzebne do znalezienia się w systemie semantycznym. System epizodyczny ma niezbyt rozwinięte operacje inferencyjne, wnioskowanie jest główną operacją porządkowania danych w systemie semantycznym. Afekt wpływa zapewne bardziej na informacje epizodyczne niż na semantyczne. Informacje epizodyczne są bardziej zależne od kontekstu w porównaniu z semantycznymi. Wydobycie informacji z pamięci epizodycznej, zmienia samą informację, pozostawia zaś ją na ogół bez zmiany w pamięci semantycznej. Informacje pochodzące z tego systemu są aktualizowane zgodnie z naturą ich pojęciowej organizacji, wydobycie z pamięci epizodycznej wymaga specjalnej rekonstrukcji zakodowanej informacji za pomocą wskazówek interpretowanych przy użyciu systemu semantycznego (decyduje o tym zasada adresowanego kodowania). Ludzie mówią „pamiętam” o tym, co przechowują w systemie epizodycznym i „wiem” o informacjach z pamięci semantycznej. Amnezja wsteczna obejmuje z reguły pamięć epizodyczną, nie dotykając pamięci semantycznej.
Różnice w wykorzystywaniu obu rodzajów pamięci:
Przekazy kulturowe, organizacja nauczania maja na celu przekazywanie wiedzy semantycznej. Psychologiczne badania nad zapominaniem odwołują się przede wszystkim do pamięci epizodycznej. Jedna z ważniejszych konstatacji Tulvinga głosiła, że przypominanie sobie list wyrazów czy par skojarzeń w eksperymentach psychologicznych wbrew pozorom nie polega na wykorzystywaniu wiedzy semantycznej, czyli zakodowanego znaczenia stosowanych w badaniu słów, ale pamięci epizodycznej, iż słowo X wystąpiło w takiej to a takiej liście zapamiętywanej w takim to a takim momencie. Natomiast badania nad tworzeniem się czy struktura pojęć, uzupełnianiem zdań, nazywaniem egzemplarzy danej kategorii i innych decyzji leksykalnych są typowymi zadaniami dla pamięci semantycznej. Ma ona niewątpliwy związek z inteligencją, czego nie da się powiedzieć o systemie epizodycznym. Cechą specyficzną kodowania w systemie epizodycznym jest adresowane kodowanie. Zdaniem Tulvinga, kodowanie informacji w systemie epizodycznym zawiera zawsze informacje o czasie i miejscu, (nazywa się to adresem informacji), jak też o pewnych specyficznych właściwościach. Wydobycie zakodowanej informacji z systemu epizodycznego wymaga zastosowania wskazówki zgodnej z owym adresem, inaczej informacja jest nieosiągalna. Zjawisko to wyjaśnia bardzo wiele, z pozoru odrębnych faktów dotyczących pamięci, jak różna efektywność rozmaitych sposobów organizacji zapamiętywania, różnice w sile skojarzeń. Efektywność kodowania i odtwarzania zależy od stopnia zgodności wskazówek użytych do wydobycia informacji z adresem użytym do jej zakodowania.
Filo - i ontogeneza obu systemów:
Tulving podkreśla współzależność obu systemów. Wydobycie informacji z systemu epizodycznego wymaga połączenia informacji pochodzącej z przechowywanego śladu epizodycznego z informacją semantyczną, pochodzącą ze wskazówek użytych w procesie przypominania czy rozpoznawania.
Ta współzależność jest jeszcze wyraźniejsza w filo - i ontogenezie obu systemów. System epizodyczny stopniowo wyodrębnia się z semantycznego. Nie wszyscy autorzy się z tym zgadzają.