Uniwersytet Łódzki

Wydział Nauk O Wychowaniu

Instytut Psychologii

Rok I

Semestr II

Psychologia Procesów Poznawczych

[ćwiczenia]

Mgr Karolina Kossakowska Petrycka

Ćwiczenia I

Czy umysł ludzki działa jak komputer?

POCZĄTKI …

1. Bariera przed wnikaniem w umysł

2.Integracja różnych gałęzi nauki = cognitive science (USA '75) → wyjaśnienie przebiegu procesów poznawczych systemów naturalnych i sztucznych

3.Różne terminy i skład cognitive science

→ filozofia umysłu, języka, percepcji (fil. poznania)

→ psychologia: poznawcza i rozwojowa

→ SI, informatyka, matematyka

→ lingwistyka

→ logika, antropologia

→ neuronauki: neuro: biologia, fizjologia, psychologia,

neurologia

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

psychologowie poznawczy zajmują się procesami zachodzącymi w umyśle, czyli tym:

• w jaki sposób spostrzegamy świat i jak go sobie przedstawiamy uwaga i spostrzeganie (percepcja), wyobraźnia

• jak zapamiętujemy, dlaczego zapominamy pamięć

• jak używamy języka tworzenie pojęć, posługiwanie się językiem

• jak rozwiązujemy problemy formułujemy sądy, planujemy myślenie, rozwiązywanie problemów podejmowanie decyzji

• jak się uczymy uczenie się

• przedmiot zainteresowań psychologii poznawczej to procesy poznawcze, pośredniczące między bodźcem a reakcją (dlatego najbliższy psychologii poznawczej jest behawioryzm często mówi się o psychologii poznawczo-behawioralnej)

SZEROKIE ROZUMIENIE PROCESÓW POZNAWCZYCH

• procesy poznawcze to procesy pozwalające na stworzenie systemu przekonań jednostki na temat siebie, świata oraz relacji między sobą a światem (procesy rozumienia świata)

• człowiek stara się zrozumieć to, co się wokół niego dzieje (interpretuje sytuację) nasze rozumienie zjawisk wpływa na to, jak się do nich ustosunkowujemy i jakie działania podejmujemy

• ważne jest więc nie tylko to, co człowiek odbiera, ale jak interpretuje docierające do niego informacje procesy poznawcze traktowane są jako narzędzie, które pozwala dokonać takiej interpretacji

• jeśli chcemy zrozumieć i przewidywać zachowanie człowieka, musimy najpierw zrozumieć, w jaki sposób odbiera on i rozumie otaczający go świat; kluczowe znaczenie dla zrozumienia zachowania drugiego człowieka ma odtworzenie jego poznawczego układu odniesienia - systemu przekonań, który wykorzystywany jest do kategoryzowania, organizowania i rozumienia danych o otaczającym świecie

WĄSKIE ROZUMIENIE PROCESÓW POZNAWCZYCH

• procesy poznawcze to procesy przetwarzania informacji

• przetwarzanie informacji polega na takim analizowaniu i przekształcaniu napływających danych, by można je było wykorzystać do tworzenia nowej wiedzy lub programowania działania

• tu także zwraca się uwagę na to, jak człowiek interpretuje docierające do niego dane, ale interpretacja ta nie ma na celu zrozumienia świata, ale:

• porównanie nowych danych z już posiadanymi

• nadanie tym danym takiej postaci, aby można je było wykorzystać w dalszych fazach przetwarzania informacji

MODEL PRZETWARZANIA INFORMACJI (LATA 60-TE)

bodziec uwaga

percepcja pamięć

proces myślowy decyzja

zachowanie

• jest to model sekwencyjny, zakłada że jeden proces poznawczy następuje po drugim strzałki przebiegają w jednym kierunku! (podejście „od dołu do góry”)

• doprowadziło to do pojawienia się w psychologii poznawczej metafory komputerowej, mówiącej o tym, że mózg dział jak komputer operacje umysłowe przebiegają w sposób uporządkowany, sekwencyjny

METAFORA KOMPUTEROWA

• porównywała elementy ludzkiego systemu poznawczego do analogicznych elementów systemu komputerowego

• komputer też działa wg reguły przetwarzania bottom-up - pobiera dane na wejściu, przetwarza je zgodnie z dostępnymi algorytmami i produkuje informację wyjściową

• komputer został zatem stworzony na podobieństwo człowieka

CZŁOWIEK a KOMPUTER

• wejście i wyjście, sekwencyjność

• pamięć (krótkotrwała = operacyjna, długotrwała = twardy dysk komputera; każda informacja gdzieś zapisana w pamięci adres, ścieżka dostępu)

• analogia między hardware (fizyczna cześć) i sofware (oprogramowanie) komputera a ludzkim mózgiem i „programami umysłowymi” (ludzkimi strategiami rozwiązywania problemów)

• algorytmy - przepisy rozwiązywania pewnych sytuacji (np. jak zmontować stół)

SŁABOŚĆ METAFORY KOMPUTEROWEJ

• ludzie zapominają, deformują informacje, interpretują je (komputery nie)

• ludzkie przetwarzanie informacji podlega wpływowi procesów emocjonalnych

• uszkodzenie jednej części komputera powoduje „zawalenie się” całego systemu, u człowieka lokalne uszkodzenia są kompensowane (np. sł
  aby wzrok dobrym słuchem)

• Bolter ludzki umysł i komputer można traktować kompatybilnie, tzn. są one w pewien sposób na siebie przekładalne, ale nie takie same

UMYSŁ JAKO SYSTEM PRZETWARZANIA INFORMACJI

• Psychologia poznawcza traktuje procesy psychiczne jako fazy procesu przetwarzania informacji.

• Pomiędzy informacją wejściową a wyjściową zachodzi złożony proces przetwarzania danych.

• Struktury poznawcze tworzą względnie spójny, dobrze zorganizowany system, w którym występują procesy kontroli, czyli zdolność do samoorganizacji i samoregulacji. Potrzebne są one np. do powstrzymywania reakcji albo wyzwolenia jej we właściwym czasie - czyli nie działamy bezmyślnie, ale świadomie inicjujemy działania.

• Przetwarzanie informacji odbywa się na wielu poziomach, czyli może mieć różną intensywność i odbywać się na różnych piętrach przetwarzania danych (np. sensorycznym).

• Psychologia poznawcza uważa, że umysł nie jest prostym odzwierciedleniem otaczającej rzeczywistości, ale samodzielnie i aktywnie utworzoną konstrukcją. Nazywamy ją POZNAWCZĄ REPREZENTACJĄ ŚWIATA (ogólny obraz świata w umyśle).

POJĘCIE REPREZENTACJI POZNAWCZEJ

• pojęcie kluczowe w psychologii poznawczej

• umysł ludzki nie jest zwierciadłem, konstruuje własne reprezentacje świata percepcja traktowana jako proces twórczy, zależny od tego co wiemy, od naszych nastawień

• podejście „od góry do dołu” przetwarzanie informacji nie jest sekwencyjne, ale ma charakter równoległy i rozproszony

• nasza pamięć wpływa na to jak spostrzegamy, od naszych procesów myślowych zależy to, na czym skoncentrujemy uwagę

• działające na człowieka informacje nie mogą być w pełni przetworzone przez jego umysł ponieważ ma on ograniczoną pojemność informacje (bodźce) podlegają procesowi selekcji (jedne są rejestrowane, inne pomijane)

• to, co pamiętamy, często jest mieszaniną tego, co już wiemy i tego co rzeczywiści spostrzegaliśmy, bo posługujemy się stereotypami, schematami

KONCEPCJA POZIOMÓW PRZETWARZANIA

Craik & Lockhart

• każda inf jest przetwarzana przez te same struktury, ale na różnych poziomach głębokości - rozumianej jako intensywność obróbki danych.

• brak etapów przetwarzania i odpowiadających im struktur więc nie widzi potrzeby modeli blokowych.

Wyróżnia 3 poziomy:

I - płytki, sensoryczna analiza danych; rezultaty nietrwałe, podatne na zakłócenia

II - głębszy - semantyczna interpretacja odbieranego bodźca; trwalsza, bardziej odporna na zakłócenia

III - najgłębszy - uruchamia skojarzenia związane z wcześniej odebranymi sensorycznie i przetworzonymi semantycznie bodźcami. Umożliwia wzbogacenie wiedzy o nowe elementy lub włączenie jej w już istniejące.

Wyróżnili też 2 typy przetwarzania:

I - związany z wtórnym obiegiem informacji na tym samym poziomie przetwarzania. Tu dochodzi do zapominania

II - zachodzi transfer informacji na poziom głębszy dzięki wtórnemu obiegowi na poziomie płytszym

SIECIOWE MODELE UMYSŁU

• taki model ma bardziej wiarygodnie symulować prace mózgu

• przetwarzanie informacji dokonuje się dzięki aktywności bardzo licznych choć prostych jednostek tworzących sieć. Węzły tej sieci aktywizują się nie jeden po drugim, ale w tym samym czasie = równolegle.

• Są to sieci neuropodobne, mają warstwę wejściową, wyjściową i pośredniczące.

• Nowością w stosunku do poprzednich teorii jest zdolność sieci do uczenia się. Sieć nic nie wie, ale po kilku próbach potrafi znaleźć poprawną odpowiedź - warunkiem jest informacja zwrotna. Sieć uczy się sama wykazując zdolności do samoorganizacji i samokontroli - jak człowiek.

CZY MASZYNA MOŻE MYŚLEĆ?

Poszukiwanie sztucznej inteligencji - kryteria:

• → naśladowanie: Test Turinga, PC Therapist, Eliza

• → wykonywanie czynności uznanych za inteligentne: TEORETYK LOGIKI

• → inicjowanie sensownych w danym środowisku działań i skuteczne kierowanie tymi działaniami: rola WIEDZY O OTOCZENIU

… CZY KOMPUTERY DOSTATECZNIE DOBRZE NAŚLADUJĄ LUDZI?

• Czyli „dobre naśladowanie” miało być kryterium inteligencji.

• Myślenie przebiegało w ten sposób: jeśli mamy 20 odpowiedzi na pytanie „jak udowodnić twierdzenie Pitagorasa?” i wiemy, że 10 z nich opracowali żywi ludzie a 10 - odpowiednio zaprogramowane komputery. Nasze zadanie polega na tym, by zgadnąć, które z odpowiedzi są pochodzenia ludzkiego, a które komputerowego.

• Kryterium dobrego naśladowania zakładało, że jeśli z solidnym = wykluczającym przypadek, prawdopodobieństwem odróżniamy twierdzenia ludzkie od komputerowych, to znaczy, że komputer nie jest dobrym naśladowcą człowieka. Ale jeśli nie potrafimy dokonać takiego rozróżnienia - to znaczy, że jest dobrym naśladowcą.

THE TURING TEST

ELIZA

• jeden z pierwszych programów konwersacyjnych z 1966 miała zachowywać się jak terapeuta ze szkoły rogersowskiej. ELIZA była w stanie zdać Test Turinga, gdy rozmowa trwała krótko a rozmówca nie stosował pułapek, np.

Pacjent: źle się dziś czuję

ELIZA: powiedz mi o tym coś więcej

Pacjent: martwię się

ELIZA: czym się martwisz?

Pacjent: martwię się o matkę

ELIZA: powiedz mi coś więcej o swojej matce

Pacjent: moja matka jest ABCDE

ELIZA: co czujesz w związku z tym, ze twoja matka jest ABCDE?

TEORETYK LOGIKI - czyli czy komputer gra w szachy?

(Newell & Simon)

• program wyspecjalizowany w dowodzeniu twierdzeń matematycznych. Zadanie programu polegało na dowodzeniu nowych zupełnie twierdzeń na podstawie zestawu aksjomatów (twierdzeń pierwotnych), który miał podany. Nie chodziło o to by wykazać, ze są one prawdziwe w sensie empirycznym, ale, że da się wywieść z aksjomatów i twierdzeń udowodnionych nowe na drodze rozumowania dedukcyjnego.

• program potrafił udowodnić 38 ze zbioru 54 twierdzeń - maszyna nie przeszukiwała całego zbioru potencjalnie dostępnych sposobów rozwiązania, ale kierowała się tzw. HEURYSTYKAMI - zasadami ograniczającymi zakres poszukiwania. Taki sposób nie tylko skrócił czas pracy maszyny, ale też sprawił, że jej działanie nie było całkowicie przewidywalne.

• od pewnego poziomu złożoności system zdolny jest do zachowań wcześniej nie zaprogramowanych, czyli nowych, oryginalnych (dało to pole do dyskusji czy umysł ludzki jest czymś więcej niż tylko swego rodzaju automatem).

• okazało się że maszyna przejawia zdolność „UCZENIA SIĘ” na podstawie własnych doświadczeń, a nie tylko ślepo wykonuje polecenia, zaś to uczenie się spełnia powszechne kryterium inteligencji, jako zdolności opierającej się na wyciąganiu wniosków z własnych czynności i ich skutków.

SENSOWNOŚĆ DZIAŁAŃ - trzecie kryterium SI

• zdolność systemu komputerowego do inicjowania sensownych w danym środowisku działań i następnie skutecznego kierowania tymi działaniami → system jest inteligentny wówczas, gdy jest nie tylko wykonawcą określonych poleceń, czyli algorytmów, ale przede wszystkim ich sprawcą i to takim sprawcą, który potrafi swoje działania dostosować do wymagań sytuacji.

• musi w związku z tym posiadać WIEDZĘ O OTOCZENIU - choćby uproszczoną. Gdy takiej wiedzy (reprezentacji) nie ma to żaden system, naturalny czy sztuczny, nie jest w stanie sam dostrzec problemu i rozwiązuje tylko te, które zostały mu wskazane.

• to kryterium, czyli takie racjonalne sprawstwo, jest najtrudniejsze do spełnienia i na chwile obecną nie ma systemów, które je spełniają.

NAUKI POZNAWCZE A … ŻYCIE

• Modele komputerowe mogą w istotny sposób pomóc w zrozumieniu zaburzeń pamięci, sposobów używania i rozumienia mowy, zaburzeń neurologicznych i chorób psychicznych. Klasyczne metody psychiatrii i farmakologii ograniczają się jedynie do odpowiedzi na pytanie: jak zachowa się pacjent po podaniu takich a takich leków - modele symulacyjne pozwalają zrozumieć mechanizmy powstawania zaburzeń i reakcji UN na podawane leki.

• Rola sieci neuronowych w diagnostyce:

• Porażenie mózgowe

• Parkinsonizm

• Padaczka

• Migreny

• Zaburzenia pamięci

• Choroba Alzhaimera

• Schizofrenia

Ćwiczenie II

Czy uwaga jest mechanizmem jednorodnym?

TRZY UJĘCIA UWAGI

• zdolność do selekcjonowania bodźców (Broadbent, 58)

• zdolność do podtrzymywania aktywności przez dłuższy czas, czyli trwałego „wytężania uwagi” (Neuchterlein, Parasuraman, Jiang, 83)

• zdolność polegająca na sprawowaniu kontroli poznawczej nad czynnościami wykonywanymi jednocześnie, czyli przydzielanie zasobów „energii mentalnej” (Kahneman, 73)

CECHY UWAGI

• koncentracja - stopień, w jakim jednostka skupia się na pewnych bodźcach (trwałość = utrzymanie uwagi)

• przerzutność - łatwość, z jaką przechodzimy od jednego źródła bodźców do innego

• zakres/rozpiętość - liczba elementów, jaką jesteśmy w stanie jednorazowo objąć uwagą

• wybiórczość (selektywność) - zdolność do wyodrębniania jednych bodźców wśród innych

• stabilność - to, jak długo osoba jest w stanie koncentrować się na jednym obiekcie (stosunek koncentracji uwagi do jej przerzutności)

ZABURZENIA UWAGI

• nadmierna przerzutowość - szczególnie w stanie maniakalnym;

• trudność przenoszenia uwagi - przy otępieniu

FUNKCJE UWAGI

• Selektywność

• Czujność

• Przeszukiwanie

• Kontrola czynności jednoczesnych

SELEKTYWNOŚĆ

• odrzucamy informacje nieistotne

• Wybór: bodźca, ciągu myśli, źródła stymulacji

• Techniki badania selektywności: dychotyczna prezentacja bodźca i podążanie (shadowing)

• cocktail party phenomenon;

• efekt Stroopa

ZADANIE STROOPA

• Colin MacLeod /1991/ - spostrzeganie kolorowego słowa pobudza jedną ścieżkę korową, a próba zidentyfikowania nazwy koloru druku pobudza inną ścieżkę, i zachodzi interferencja między pobudzeniem pierwszej ścieżki i drugiej.

CZERWONY CZARNY

CZERWONY CZARNY

TEST STROOPA

• Umożliwia badanie selektywności uwagi, oraz bezwładności uwagi - czyli nie mogę się oderwać od tego co było wcześniej, od przyzwyczajenia do reguł.

• Pierwsze zadanie jest łatwe - bo znane i zautomatyzowane. (przeczytaj słowo)

• Drugie trudne - bo niecodzienne i niezautomatyzowane. (nazwij kolor)

• Trzecie - najtrudniejsze, wymaga stłumienia dobrze wyuczonej, automatycznej czynności czytania. (nazwij kolor jakim napisano wyraz oznaczający inny kolor)

CZUJNOŚĆ - przedłużona koncentracja

• długotrwałe oczekiwanie

• wydatkowanie energii

• reagowanie na SYGNAŁ

• ignorowanie SZUMU

• ignorowanie DYSTRAKTORÓW

• Badanie przedłużonej koncentracji - test zegara

PRZESZUKIWANIE

• Czujność = bierne czekanie

• Przeszukiwanie = aktywne badanie pola percepcyjnego

• Przykłady:

• „czytanie” mapy

• sprawdzanie, czy na kopercie jest właściwy adres

• sprawdzanie, czy uczeń umie „wszystko”

PRZESZUKIWANIE A ZŁOŻONOŚĆ SYGNAŁU

PRZESZUKIWANIE A PODOBIEŃSTWO SYGNAŁÓW DO DYSTRAKTORÓW

KONTROLA CZYNNOŚCI JEDNOCZESNYCH - podzielność uwagi

• dwie lub więcej czynności

• niemożność pogodzenia wymagań

• ograniczone „zasoby”

• konieczność przerzucania uwagi i jej „koszty” - dłuższy czas lub ryzyko błędów

Ćwiczenia III

Test DIVA (Divided Attention)

TRZY MODELE FUNKCJONOWANIA UWAGI

• Jednorodna natura mechanizmu uwagi - manipulowanie stopniem trudności zadania pierwotnego w bezpośredni sposób odbije się na sposobie wykonywania zadania wtórnego

• Względna autonomia podsystemów sterujących poszczególnymi zadaniami - na poziom wykonania zadania wtórnego ma wpływ fakt wykonania w tym samym czasie zadania pierwotnego

• Całkowita niezależność systemów nadzorujących wykonanie zadań równoległych na poziom wykonania zadania pierwotnego ani też sam fakt wykonywania zadania pierwotnego

W JAKIM STOPNIU RÓŻNE CZYNNOŚCI WYKONYWANE RÓWNOCZESNIE SĄ STEROWANE PRZEZ JEDEN ZUNIFIKOWANY SYSTEM POZNAWCZY?

EKSPERYMENT PILOTOWY
UCZESTNICY: 13 K, 25 M; TEST DIVA - BADAJĄCY RÓŻNE ASPEKTY UWAGI

ZADANIE PIERWOTNE:
selekcja bodźców ważnych (zgodnych ze wzorem)
rejestracja czasu reakcji poprawnych
rejestracja reakcji błędnych: fałszywego alarmu i zaniechania alarmu

ZADANIE WTÓRNE:
Selekcja bodźców
Rejestracja poziomu deterioracji wykonania pierwotnego, gdy część zasobów angażowana jest w inne zadanie

ZADANIE PIERWOTNE

Na ekranie wyświetlane są 3 koncentrycznie ułożone kwadratowe ramki:

- W najmniejszej -centralnej znajduje się litera wzorzec

- Średnia ramka- litery bodźce (od 3 do 5) pojawiające się na ekranie w losowej kolejności i losowym układzie przestrzennym.

Osoba badana miała jak najszybciej nacisnąć prawy klucz reakcyjny, wtedy gdy któraś z liter w ramce wewnętrznej jest zgodna z literą wzorcem.

Naciśnięcie klucza c przypadku, gdy żadna litera w ramce wewnętrznej nie jest tożsama z wzorcem to tzw. „fałszywy alarm”

Brak naciśnięcia klucza w odpowiednim czasie to błąd „ominięcia”

Zadaniem osoby badanej jest:

*skuteczna selekcja bodźców ważnych

ZADANIE PIERWOTNE + WTÓRNE

Na ekranie pojawiają się 2 kwadraty - w pewnym momencie jeden z nich nagle zaczyna tracić na jasności - staje się coraz ciemniejszy

Zadaniem badanego jest nacisnąć lewy klucz reakcyjny w celu wyrównania jasności kwadratów

ZMIENNE NIEZALEŻNE
Pojedyncze lub podwójne zadanie
Seria (3-krotne powtórzenie)
Wielkość zbioru liter na ekranie (3,4,5)
Zakłócenia lub ich brak (ramka zewnętrzna)


ZMNIENNE ZALEŻNE
Czas reakcji poprawnych
Liczba fałszywych alarmów
Liczba ominięć


ß - Proporcja fałszywych alarmów do liczby błędów
d' - ogólna liczba błędów

WYNIKI - część pilotażowa

• Dłuższy czas reakcji w zadaniu podwójnym i w miarę zwiększania się zbioru liter

• Ogólna liczba błędów większa w warunkach zadania podwójnego

• Spadek liczby błędów z serii na serię w zadaniu pojedynczym → automatyzacja w warunkach zadania pojedynczego

• Znaczący wzrost liczby błędów w zadaniu podwójnym w 2 serii i spadek w 3 („odwrócone U”)→ przy zadaniu trudniejszym automatyzacja zaczyna się później

• Porównywalna liczba ominięć i fałszywych alarmów (+), bez związku z rodzajem zadania i dystrakcją

• Proporcja fałszywych alarmów do liczby błędów (ß) zależy malejąco od serii

• Poziom wykonania zadania wtórnego nie zależy od żadnej zmiennej → trudność stanowi sam fakt wykonywania dwóch zadań jednocześnie

• - przydatność procedury DIVA w funkcji zintegrowanego narzędzia do pomiaru rozmaitych aspektów uwagi.

• - manipulowanie najważniejszymi zmiennymi, niezależnymi (wielkość zbioru, pojedyncze lub podwójne zadanie) było bardzo skuteczne. Przy innych zmiennych manipulacja okazała się mniej efektywna (dystrakcja), albo mniej czysta (seria).

• - systemy odpowiedzialna za kontrolę każdej czynności działają w sposób pół autonomiczny. Nie są całkowicie od siebie niezależne, nie wykazują podatności na swoiste wzajemne oddziaływania.

WYNIKI - EKSPERYMENT I
(badani 61 M)

• Średni czas reakcji krótszy (592ms)

• Czas reakcji krótszy w warunkach zadania pojedynczego

• Wzrost czasu reakcji wraz ze wzrostem elementów w zbiorze

• Czas reakcji nie zależy od obecności dystraktorów w zadaniu pojedynczym

• Wpływ dystraktorów na wydłużenie czasu reakcji w zadaniu podwójnym

• Niższa niż w eksperymencie pilotowym ogólna liczba błędów (d')

• d' wyższe w warunkach zadania podwójnego

• liniowy wzrost d' wraz ze wzrostem liczby elementów

• zależność typu „odwróconego U” między ogólną liczbą błędów i zmienną seria

• dystraktory w zadaniu pojedynczym ułatwiają zadanie

• dystraktory w zadaniu podwójnym utrudniają zadanie

• ß niższy niż w badaniu pilotowym

• niski wskaźnik ß przy lepszym ogólnym poziomem wykonania

• zadanie łatwiejsze dla uczestników eksperymentu pilotowego

WNIOSKI - EKSPERYMENT I

• Wyniki świadczą o względnej autonomii dwóch systemów odpowiedzialnych za wykonanie zadań

• Zmienne dotyczące zadania pierwotnego nie miały wpływu na poziom wykonania zadania wtórnego

• Udało się potwierdzić predykcje wynikające z modelu drugiego

WYNIKI - EKSPERYMENT II
(większa próba: 21 K, 85 M, ) większy stopień trudności zadania pierwotnego

• zwiększenie próbki badanej w celu zminimalizowania prawdopodobieństwa uzyskania efektów przypadkowych

• zwiększenie stopnia trudności zadania pierwotnego tak by dodatkowo obciążyć lub przeciążyć system zarządzający centralną pulą zasobów

• zrezygnowano z ramki wewnętrznej , jako czegoś co oddzielało strefę potencjalnych sygnałów od strefy dystraktorów (w każdym miejscu mógł pojawić się sygnał)

• Poza tym test DIVA pozostawiono bez zmian

Test uwagi DIVA - modyfikacja

WYNIKI - EKSPERYMENT II
(większa próba: 21 K, 85 M, ) większy stopień trudności zadania pierwotnego

• Czasy reakcji dłuższe w zadaniu podwójnym

• Wzrost czasu reakcji w miarę wielkości zbioru (gł. zadanie podwójne)

• Obecność dystraktorów → wydłużenie średnich czasów reakcji

• Liczba błędów wyższa w warunkach zadania podwójnego

• Liczba błędów malała systematycznie z serii na serię

• Ogólna liczba błędów w warunkach badania podwójnego → rośnie w 2 serii, maleje w 3 serii

• Wzrost liniowy ogólnej liczby błędów (d') wraz ze wzrostem wielkości zbioru (zad. poj.)

• Wskaźnik ß wyższy niż w poprzednich eksperymentach

• Wskaźnik ß regularnie mniejszy z serii na serię oraz wraz ze wzrostem wielkości zbioru

• Poziom wykonania zadania wtórnego zależy istotnie od serii (↓) i dystraktorów (↑)

Zakres ignorowania zadania wtórnego w zależności od serii i obecności dystraktorów

WNIOSKI OGÓLNE

• ODRZUCENIE modelu zakładającego pełną niezależność systemów sterujących jednoczesnym wykonywanie 2 czynności

• STEROWANIE GLOBALNE → centralne przydzielanie potrzebnych zasobów uwagi poszczególnym czynnościom

• Plastyczny mechanizm zarządzania zasobami: DYKTATURA (warunki trudne) vs. DEMOKRACJA (warunki łatwe)

TEORIA UWAGI

• teoria uwagi selektywnej Broadbenta (1958)

• teoria późnej selekcji Treisman (1960)

• koncepcja uwagi podzielnej Kahnemana (1973)

TEORIA UWAGI SELEKTYWNEJ BROADBENTA

• uwaga działa jak filtr przepuszcza tylko pewne informacja, inne giną bezpowrotnie (wybór informacji dokonuje się jeszcze przed ich przetworzeniem!)

• badania z wykorzystaniem prezentacji dwuusznej: prezentacja odmiennego przekazu do każdego ucha, badany ma skoncentrować uwagę na jednym z nich, wówczas to co prezentowane do drugiego ucha ignorowane (z wyjątkiem fizycznych właściwości bodźców tj. ton głosu, płeć mówiącego)

• można wywołać efekt coctail party imię podane kanałem ignorowanym jest zauważane (wg Broadbenta to zmiana ustawienia filtra)

TEORIA PÓŹNEJ SELEKCJI TREISMAN

• zmodyfikowany model filtra

• uwaga działa jak „osłabiacz” szyjka od butelki (tzw. wąskie gardło, bottle neck) przesunieta dalej

• zakłada, że informacje nie giną bezpowrotnie, osłabione przekazywane są dalej, gdzie mogą być wykorzystane

• badania ze słuchaniem dwuusznym:

• 1 kanał Stałam w kolejce, 2 kanał Sklep პ Stałam w kolejce do sklepu

• 1 kanał Szła dzieweczka, a głupiemu radość, 2 kanał Obiecanki cacanki, do laseczka პ Szła dzieweczka do laseczka, Obiecanki cacanki a głupiemu radość

KONCEPCJA UWAGI PODZIELNEJ KAHNEMANA

• funkcja uwagi polega na zarządzaniem zasobami energii psychicznej

• eksperyment z dwoma nałożonymi na siebie filmami: gra w łapki + gra w piłkę jeżeli badani koncentrowali uwagę na jednym filmie, pamiętali go dobrze, gdy na obu - bardzo słabo

• więcej zasobów uwagi koncentrują zadania trudne (np. trudno na raz rozwiązywać trudne zadanie matematyczne i słuchać wiadomości radiowych, ale można gotować obiad i słuchać MTV)

JAK BADAMY?

• UWAGĘ SELEKTYWNĄ („cieniowanie”)

• PODTRZYMYWANIE UWAGI (testy czujności)

• ROZDZIELANIE ZASOBÓW UWAGI (technika podwójnego zadania)

RODZAJE UWAGI

w zależności od szerokości pola uwagi

• uwaga intensywna - uwaga skoncentrowana na jednym lub niewielkiej liczbie bodźców

• uwaga ekstensywna - uwaga rozproszona, w polu uwagi wiele bodźców

w zależności od udziału woli

• uwaga dowolna - uwaga świadomie, w sposób zamierzony kierowana na jakieś bodźce

• uwaga mimowolna - uwaga kierowana na jakieś bodźce w sposób niezamierzony;

PROCESY AUTOMATYCZNE VS. KONTROLOWANE

Czynności automatyczne

• nie angażują świadomości

• małe zapotrzebowanie na zasoby uwagi

• zadania dobrze znane i łatwe (np. wiązanie sznurowadeł)

• duża szybkość

• mają charakter równoległy (dobrze opanowane czynności można wykonywać równocześnie)

• wykorzystują proste procesy poznawcze

• cechuje je balistyczność

• trudne do zatrzymania i modyfikacji

Czynności kontrolowane

• angażują świadomość

• duże zapotrzebowanie na zasoby uwagi

• zadania nowe i o dużym stopniu trudności (np. pisanie na klawiaturze komputera)

• mała szybkość

• mają charakter sekwencyjny (nie można jednocześnie pisać na klawiaturze i uczyć się wiersza)

• wykorzystują złożone procesy poznawcze

• na początku czynność wykonywana jest ze świadomą kontrolą (np. jazda samochodem, nauka czytania), potem stopniowo się automatyzuje

• istnieją czynności, których nie da się zautomatyzować (np. pisanie wiersza)

BŁĘDY TYPOWE DLA PROCESÓW AUTOMATYCZNYCH

• ześlizgi - przy próbie odejścia od czynności rutynowej następuje ześlizg i kontrolę przejmują procesy automatyczne, np. gdy przed wyjściem na imprezę bierzemy prysznic, a potem zamiast w wyjściową kreację wskakujemy w pidżamę i do łóżka

• błąd ominięcia - przerwanie czynności rutynowej może spowodować pominięcie pozostałych jej faz, np. telefon powoduje pominięcie reszty rozpoczętej czynności: mamy dużo korespondencji, piszemy, wkładamy do koperty i wrzucamy do skrzynki bez znaczka i adresu

• perseweracje - powtarzanie całości lub części procedury, np. gdy próbujemy nieskutecznie naprawić urządzenie i po pewnym czasie powtarzamy te same, nic nie dające czynności

• błąd opisu - wewnętrzny opis planowanego działania prowadzi do wykonania go na złym obiekcie, np. mycie zębów kremem do golenia, podczas rozpakowywania zakupów włożenie proszku do prania do lodówki, wyrzucenie pieniędzy do kosza

• błędy zależne od danych - informacja sensoryczna przejmuje kontrolę nad przebiegiem działania planowanego, np. dodanie do wykręcanego numeru cyfr zasłyszanych w rozmowie, np. cenę sukienki

• błędy asocjacyjne - silne skojarzenia wyzwalają złą czynność rutynową , np. “Proszę wejść” w odpowiedzi na telefon

• brak aktywacji - brak aktywacji do czynności rutynowej, np. idziemy do drugiego pokoju zapominając po co

---