Bariery komunikacyjne w kontakcie z podopiecznym w DPS i sposoby ich pokonywania. (M.T.)
Komunikacja między ludzka polega na przekazywaniu informacji przez nadawcę do odbiorcy po to by wywołać u odbiorcy pożądaną reakcję. Komunikacja jest:
Umiejętność sprawnego i efektywnego porozumiewania się opiekuna z podopiecznym jest niezbędna we wszystkich sytuacjach opiekuńczo- pielęgnacyjnych. Brak poprawnej komunikacji wywołuje u podopiecznego poczucie wyobcowania, lęk i napięcie emocjonalne. W celu uniknięcia negatywnej reakcji osoby niepełnosprawnej wywołanej sytuacją zdrowotną i życiową, należy posługiwać się komunikacją werbalną, polegającą na operowaniu słowem, oraz niewerbalną polegającą na informacji o emocjach i uczuciach za pomocą mimiki twarzy, postawy ciała, barwy głosu itp.
Gdy mamy do czynienia z osobą bez ograniczeń percepcyjnych najczęstszym sposobem porozumiewania się jest komunikacja werbalna uzupełniana elementami mowy ciała. Sytuacja ta ulega zmienia gdy naszym rozmówcą jest osoba:
- przewlekle chora,
z zaburzeniami lub ograniczeniami w odbiorze bodźców przez narządy zmysłów,
z całkowitym brakiem odbioru poszczególnych bodźców przez narząd zmysłów ( narząd wzroku , słuchu ),
z ograniczeniem lub brakiem odbioru więcej niż jednego bodźca ( np. równocześnie niesłysząca i niedowidząca ),
z ograniczeniem procesów intelektualnych, wywołanym upośledzeniem umysłowym lub chorobą neurologiczną.
Mówimy wówczas o barierach w komunikacji opiekun podopieczny. W takich przypadkach nabiera znaczenia komunikacja niewerbalna. Jej znaczenie wzrasta wprost proporcjonalnie do ciężkości niepełnosprawności i jej skutków.
Opiekun w swojej pracy będzie miał przede wszystkim do czynienia osobami:
1.niepełnosprawnymi słuchowo:
głuchymi od urodzenia,
ogłuchłymi ( po 5 roku życia, które dość dobrze radzą sobie z mową dźwiękową),
niedosłyszącymi w starszym wieku.
W tych sytuacjach najbardziej optymalną metodą porozumiewania jest odczytywanie mowy z ust, używanie języka migowego, oraz metody pisemnej ( proste komunikaty, symbole, obrazy). Podstawowe zasady komunikowania się z osobami głuchymi i niedosłyszącymi to:
twarz mówiącego powinna być dobrze widoczna,
gdy chory nas nie widzi należy dotknąć jego ręki lub ramienia aby zwrócić na siebie uwagę, odsunąć się na odległość około metra i przekazać komunikat,
komunikat należy powtarzać wolno, wyraźnie, krótkimi zdaniami, powtarzać go tak długo, aż zostanie zrozumiany,
należy stawać po stronie ucha lepiej słyszącego,
wzmocnić komunikat werbalny językiem migowym lub mową ciała,
stworzyć przyjazne środowisko ( cisza, spokój, brak pośpiechu, cierpliwość)
w razie potrzeby stosujemy metodę pisaną, chociaż nie zawsze jest ona dobrze opanowana przez osoby głuche, można używać gotowych pytań i odpowiedzi przygotowanych na osobnych karteczkach.
niepełnosprawnymi wzrokowo:
słabowidzącymi,
niewidomymi i ociemniałymi.
W kontakcie z osobą słabowidzącą należy:
zorientować się jakiego sprzętu optycznego używa ( okulary, lupy, monitory powiększające tekst, komputery z syntezatorem mowy), oraz czy poprawnie się nimi posługuje,
prowadzić rozmowę w miejscu spokojnym, cichym, odpowiednio oświetlonym, w klimacie zaufania i serdeczności,
wspomagać komunikat pisany dokładnym opisem słownym.
Komunikując się z osobą niewidomą , należy:
zawsze informować o swoim wejściu i zamiarze opuszczenia pomieszczenia ( nigdy nie zbliżamy się do osoby niewidomej bezszelestnie i nie dotykamy jej )
określić komunikatem kierunek poruszania się ( ona jest punktem odniesienia )
nie unikać zwrotów wizualnych np. zobacz, są one naturalne i potrzebne ( osoby ociemniałe po 5 roku życia mają pamięć wzrokową )
nawiązać jednostronny kontakt wzrokowy, i przekazywać swoją mowę ciała słowami np. słucham cię uważnie, patrzę na ciebie,
opisywać swoje wrażenia wzrokowe nie popadając w nadmierną werbalizację,
komunikaty słowne wzmacniać wrażeniami dotykowymi, smakowymi , zapachem, dźwiękiem..
3. niepełnosprawną intelektualnie,
z zaburzeniami psychicznymi,
z upośledzeniem umysłowym,
u której upośledzenie jest skutkiem przebytych chorób neurologicznych.
W tych przypadkach trudności w porozumiewaniu są zależne od stopnia upośledzenia umysłowego, które warunkuje posiadane umiejętności komunikacyjne ( stopień lekki,umiarkowany, znaczny lub głęboki )Wymagana jest wstępna analiza funkcjonowania poszczególnych zmysłów i ustalenie zmysłu wiodącego. Na tej podstawie ustalana jest technika porozumiewania się. Są dwie podstawowe zasady , które dotyczą większości podopiecznych z tymi schorzeniami:
łączyć słowo z ruchem, pozwalać osobie niepełnosprawnej dotknąć, obejrzeć, posmakować, powąchać i po manipulować danym przedmiotem,
zachować względną stabilność środowiska zewnętrznego, wszystkie zmiany wprowadzać stopniowo, umożliwiając poznawanie ich wieloma zmysłami,
u osoby z głębokim upośledzeniem stosuje się komunikację dotykową – rozwojowo pierwotną. To dotyk dostarcza 4 krotnie więcej informacji o otaczającym świecie.
z afazją,
Chory z afazją ruchową rozumie co do niego mówimy, ale ma problemy z wyrażaniem słowami własnych myśli. Mówi powoli, niepłynnie, z trudem dobiera słowa i popełnia błędy gramatyczne. Zdaje sobie z tego sprawę i często jest zakłopotany.
Należy cierpliwie wsłuchiwać się w mowę chorego, nie ponaglać, zwracać uwagę na mimikę i gesty chorego.
Nie mówić za chorego.
Nie kończyć za niego rozpoczętych słów i zdań, nie poprawiać gramatyki wypowiedzi.
Pytania konstruować tak aby można było na nie odpowiedzieć tak lub nie.
Chory z afazją czuciową nie ma problemu z płynnością mowy nie rozumie natomiast co do niego mówimy, mówi dużo niezrozumiale i denerwuje się, że go nie rozumiemy,bo nie jest świadomy swojego deficytu. Zwracając się do takiego chorego należy mówić spokojnie i wyraźnie, krótkimi zdaniami, akcentując najważniejsze wyrazy i dobierając krótkie słowa.
Dotyk w trakcie zabiegów higienicznych jest ważnym elementem komunikacji niewerbalnej. Powierzchowny, szybki i niespokojny dotyk jest irytujący i może być źle odebrany przez pacjenta. Może prowadzić do reakcji obronnych z jego strony ( nawet agresji ).dotykiem wyrażamy
bliskość i sympatię ( głaskanie ),
bezpieczeństwo ( dotyk łagodzący),
zainteresowanie ( powitanie pożegnanie ),
szacunek ( zrozumienie dotyk pocieszający ),
Aby dotyk opiekuna był profesjonalny musi być :
jednoznaczny, aby mógł być wyraźnie zinterpretowany,
spokojny i pewny,
jednostajny,
wykonany płasko leżącą dłonią,
Często bariery utrudniające porozumiewanie się są wynikiem błędów opiekuna. Zaliczyć możemy tutaj:
Osądzanie, polegające na przyjmowaniu lub odrzucaniu słów rozmówcy nie uwzględniając problemów zainteresowanego, narzucaniu innym własnej opinii, proponowaniu rozwiązań które były skuteczne u innych osób.
Decydowanie za innych, czyli narzucanie rozmówcy gotowych rozwiązań, nie ułatwianie lub uniemożliwianie mu podjęcia samodzielnej decyzji. Obrażamy w ten sposób rozmówcę zakładając że nie jest w stanie sam zrozumieć i poradzić sobie z problemami. Rozmówca czując się gorszy staje się uległy, zamyka się w sobie, jest nie szczery, często mówi to co chcemy usłyszeć, a pa rozmowie zostaje nadal z nierozwiązanym problemem.
Uciekanie od cudzych problemów, nie poświęcanie dostatecznie dużo uwagi osobie, która na nas polega, nie uwzględnianie jej problemów i emocji, odsunięcie jej problemów na bok przez odwrócenie uwagi. Taki błąd popełniają najczęściej ludzie nie umiejący świadomie i efektywnie słuchać, przesuwają wówczas centrum uwagi na samych siebie, lub ludzie, którzy nie radzą sobie z emocjami wzbudzonymi przez rozmówcę. Wiele osób nie lubi rozmawiać o uczuciach, śmierci, chorobie, rozwodzie. Gdy te tematy zostają poruszone, zmieniają temat na wygodniejszy dla nich.
Krytykowanie, poniżanie kogoś przez wyrażanie negatywnej oceny o jej działaniach, postawach i słowach.
Moralizowanie, wskazywanie jedynej słusznej (według nas) pod względem moralnym drogi do rozwiązania problemu. Taka postawa wzmacnia niepokój, źle wpływa na szczerość wypowiedzi, na samoocenę rozmówcy. ( być może moja droga jest zła?).
Logiczne argumentowanie, czyli próba przekonania drugiej osoby poprzez odwoływanie się do faktów, lub logiki nie biorąc pod uwagę stanu emocjonalnego naszego rozmówcy. Jedna ze stron mówi o faktach, druga o emocjach i mijaj a się wzajemnie. Rezultatem jest pozostawienie osoby potrzebującej emocjonalnego wsparcia samej sobie.
Uspokajanie, próba wyciszania, ukrycia emocji drugiej osoby, zamiast przeżywania ich wraz nią.
Złe lub dobre samopoczucie. Poglądy są zazwyczaj stałe i ogólne, ale nasz stan psychofizyczny w bardzo dużym stopniu zmienia naszą ocenę zdarzeń.
Stereotypy czyli wartościowanie naszego rozmówcy ze względu na status społeczny, sposób ubierania się, wysławiania.
Brak umiejętności wczucia się w sytuację mówiącego, słuchanie rozmówcy w odniesieniu do naszej osoby, naszych przekonań i doświadczeń.
Nieodpowiedni dobór słów, używanie słów trudnych, długich, fachowych, wtrącanie obcych wyrazów w sytuacjach gdy nie mamy pewności, że będą zrozumiałe dla odbiorcy.
Zbyt szybka mowa, zła artykulacja lub elementy rozpraszające w naszym wyglądzie lub otoczeniu.
Sprzeczność między mową ciała a wypowiadanymi słowami, wywołująca wątpliwości co do wiarygodności rozmówcy.
Wszystkie te bariery i zapewne wiele innych nie wymienionych tutaj może wywołać u naszego rozmówcy opór, agresję bezsilność, frustrację, poczucie niskiej wartości, spadek motywacji. Żeby komunikacja interpersonalna była poprawna należy zdawać sobie sprawą z ich istnienia i kontrolować swoje zachowanie, oraz stosować kilka podstawowych zasad:
Najważniejsze treści należy przekazać podopiecznemu we właściwym czasie,
nie wmawiać podopiecznemu naszych poglądów i przekonań,
wyjaśniać wszystko to co jest dla podopiecznego niezrozumiałe,
szanować podopiecznego, jego wolę i przekonania.
Opracował M.T.