Wykład: Proces karny 30.04.2009

Europejski nakaz aresztowania:

Zastąpił w ramach UE ekstradycję. Obecnie, z uwagi na strefę Schengen, jego rola jest bardzo duża. Polska jest krajem, który wydaje najwięcej ENA – polskie sądu w pewnym stopniu nadużywają tego instrumentu, ponieważ wykorzystują go nawet w sprawach drobnych (tak nie powinno być).

Przy implementacji decyzji ramowej dotyczącej ENA polski ustawodawca popełnił kilka błędów:

1. ograniczono stosowanie ENA tylko w odniesieniu do przestępstw popełnionych na terenie RP – polskie sądy posiadają przecież również jurysdykcję w niektórych przypadkach przestępstw popełnionych poza granicami RP.

2. sąd działa tylko na wniosek prokuratora – potrzeba skorzystania z ENA może jednak pojawić się już na etapie postępowania sądowego, po zakończeniu postępowania przygotowawczego → sąd musi się zwrócić do prokurator, by ten wystąpił z wnioskiem.

3. kompetencje do wydawania ENA powierzono tylko SO (tradycja dotycząca kwestii międzynarodowych) – jeśli potrzeba pojawi się przed SR to ten sąd musi zwrócić się do prokuratora, aby wystąpił do SO o wydanie ENA. Planowana nowela instytucji ENA nie zmienia kompetencji w tym zakresie, tj. SR będzie musiał występować do SO o wydanie nakazu.

4. problem weryfikacji pod względem formalnym i podstawy dowodowej ENA – decyzja ramowa nie przewiduje takiej możliwości, a w związku z tym prawo polskie też nie uwzględnia takiej możliwości → ENA jest wystawiany automatycznie.

Brytyjczycy wbrew decyzji ramowej przeprowadzają jednak weryfikację i często odmawiają wydania ściganego.

Kwestia kontroli formalnej ENA – np. czy jeśli ENA zostanie wystawiony przez podmiot nielegitymowany, to czy nie można tego sprawdzić (zweryfikować) → w zasadzie nie ma formalnej możliwości zweryfikowania tego, dlatego w praktyce wykształca się model nieoficjalnych konsultacji pomiędzy organami sądowymi (również w innych kwestiach, które w zasadzie nie są uregulowane proceduralnie).

5. zakaz poddawania własnych obywateli ekstradycji – art. 55 Konstytucji → decyzja ramowa zakazuje powoływania się na obywatelstwo w przypadku ENA (i ochronę stąd wypływającą).

Obecnie art. 55 nie stoi na przeszkodzie ENA (inaczej niż wcześniej).

KPK reguluję kwestię przekazania obywatela na podstawie ENA w ten sposób, że obywatel jest przekazywany tylko do osądzenia, tj. z zastrzeżeniem, że po wydaniu prawomocnego orzeczenia oskarżony powróci do Polski na wykonanie kary. Decyzja ramowa dopuszcza taką możliwość. Problem z taką regulacją jest taki, że nie ma żadnej sankcji (decyzja żadnych nie przewiduje) za naruszenie takiego zastrzeżenia i, w zasadzie, państwo do którego się przekazuje obywatela może odmówić ponownego przekazania go.


6. kwestia związania polskich sądów wymiarem kary orzeczonym w innym państwie – może zaistnieć sytuacja, że orzeczono karę nieznaną polskiemu systemowi karnemu.

Sądy są związane wymiarem kary, ale wykonanie następuje na polskich zasadach wykonywania kary – może się okazać, że polskie wykonywanie kary jest zupełnie nie przystosowanie do orzeczonej kary i de facto kara orzeczona w innymi kraju, przy uwzględnieniu różnic systemowych, jest zupełnie inna karą niż ta, która zostanie wykonana.

Kwestia orzeczenia kary, która jest wyższa od zagrożenia przewidzianego za dany czyn w polskiej ustawie – wg konwencji Strasburskiej karę powinno się zredukować do maksymalnego zagrożenia w danym kraju, ale ta konwencja nie obowiązuje w przypadku ENA, dlatego w zasadzie na podstawie obecnie obowiązujących przepisów nie można zredukować kary. Sytuacja taka wynika jednak ze złej implementacji decyzji ramowej, ponieważ w ostatecznej wersji decyzja przewiduje możliwość redukcji, ale nasz ustawodawca implementował jeden z projektów decyzji, który nie posiadał takiej regulacji. Na szczęście ma wejść w życie nowa decyzja ramowa, która reguluje tylko kwestię wykonywania kary w przypadku orzeczenia wydanego po ENA – wg tej decyzji sąd jest związany wymiarem kary, ale do wysokości maksymalnego zagrożenia karą za dany czyn w państwie, gdzie kara m być wykonywana (możliwość redukcji).

Również zatarcie skazania odbywa się na podstawie polskich przepisów – może się okazać, że do zatarcia nigdy nie dojdzie (bo np. okresem próby jest całe życie).

Pomysł budowy wspólnego aparatu ścigania:

Policja – w praktyce w ramach UE działa faktycznie jak jeden organ.

Prokuratura – obecnie współpracuje gorzej od policji, ale pojawił się projekt stworzenia prokuratury ogólnoeuropejskiej, która oskarżała by na ternie całej UE, ale przed sądami krajowymi. Wprowadzono odpowiednie zapisy do traktatu Lizbońskiego, które są podstawą normatywną do powołania takiego organu w przyszłości.

Prokuratura europejska w pierwszej kolejności zostałaby powołana do ścigania przestępstw finansowych na szkodę Wspólnoty.

Aby wprowadzić taki organ muszą istnieć do tego odpowiednie warunki, ponieważ inaczej może się okazać że niewłaściwie wprowadzone instrumenty będą powodowały konflikty kompetencyjne między prokuraturą europejską a prokuraturami krajowymi. Dobrym wzorcem do utworzenia takiej instytucji może być system amerykański ścigania przestępstw federalnych i stanowych.

Nie ma, jak na razie, pomysłów do utworzenia sądów europejskich, dlatego może istnieć problem z kompatybilnością między prokuraturą a sądami krajowymi.

Sądy – ich współpraca obecnie jest najgorsza (między innymi z powodów wymienionych przy ENA).