Typy temperamentów według Hipokratesa

Typy temperamentów według Hipokratesa. Grecki uczony Hipokrates z Kos stworzył pierwszy znany podział ludzi na typy o wspólnych cechach, na podstawie obserwacji zachowania się ludzi i różnic w ich reagowaniu na otoczenie, czyli na podstawie różnic temperamentów. Uważał on, że o temperamencie decyduje przewaga jednej z czterech podstawowych cieczy ustroju: krwi, śluzu, żółci i czarnej żółci. Podział ten, mimo że mylnie tłumaczył mechanizm temperamentu, bardzo trafnie charakteryzował cechy poszczególnych typów, dzięki czemu utrzymał się nawet do dziś. Typy Hipokratesa określa się nazwami, które pochodzą od nazw cieczy ustrojowych. Są to: sangwinik (od łacińskiego słowa sanguis — krew), flegmatyk (phlegma — po grecku śluz), choleryk [chole — po grecku żółć) i melancholik (od melaina chole — po grecku czarna żółć).
Sangwinik jest to typ pobudliwy, żywo i gorąco reagujący, czynny i ambitny, ale łatwo ulegający zniechęceniu i znudzeniu, gdy w swym działaniu napotyka trudności. Test to typ „słomianego ognia" — wartościowy, jeśli działa w korzystnych dla siebie warunkach.
Flegmatyk jest to typ spokojny, mało pobudliwy, opanowany i zrównoważony. Jest powolny w decyzjach i działaniu, ale bardzo wytrwały, nie zraża się przeciwnościami i niełatwo daje się wyprowadzić z równowagi.
Choleryk jest to typ bardzo pobudliwy, nawet wybuchowy, stosunkowo slaby bodziec wywołuje u niego gwałtowną reakcję. Jest zwykle władczy i uparty, lubi swą wolę narzucać otoczeniu.
Melancholik jest to typ zamknięty w sobie, bojący się życia i jego trudności. Zwraca uwagę jedynie na złe strony życia (pesymista); niepowodzenia przeżywa głęboko i długo. Społecznie najmniej wartościowy. Swym przygnębieniem ujemnie wpływa na otoczenie, poza tym unika działania.

Kierowanie determinowane osobowością

Osobowość silnie wpływa na sposób pracy. To w jaki sposób szef traktuje swoich podwładnych, swoich kontrahentów czy też swoich przełożonych jest silnie uzależnione od jego osobowości. Osobowość pracownika wpływa na jego indywidualne zdolności i możliwości do realizacji zadań. Są osoby, które pewnych zadań nie są w stanie realizować poprawnie, a z kolei świetnie nadają się do innego rodzaju pracy.
Jak przełożony powinien postępować kierując się swoimi i pracowników cechami charakteru?
W jaki sposób rozdzielać zadnia między pracowników biorąc pod uwagę ich indywidualne cechy?
Jaki mogą być konsekwencje przydzielenia zadań pracownikom bez uwzględniania cech osobowości?
Oto kilka informacji na ten temat – część z nich pochodzi z literatury zachodniej, natomiast część – to moje własne obserwacje. Opisane przykłady zachowań zdarzyły się rzeczywiście podczas mojej pracy w kilku zakładach pracy w charakterze prezesa, dyrektora departamentu, trenera.
Krótka historia osobowości.
To, że każdy człowiek jest inny jest oczywiste. Istnieje jednak zespół zachowań, sposobów komunikowania się, sposobów realizowania zadań, który jest charakterystyczny dla pewnych grup osób.
Jako pierwszy obserwacje takie prowadził Hipokrates i to on dokonał podziału na 4 typy osobowości / temperamentu, przyjmując jako kryterium zachowanie ludzi. Nazwał je:
Sangwinik
Choleryk
Melancholik
Flegmatyk
Nazwy typów osobowości wywodzą się z języka greckiego i niekoniecznie określają takie zachowania jakie zwykli jesteśmy przypisywać im w Polsce. Hipokrates twierdził, że w organizmie każdego człowieka znajdują się 4 płyny: krew, żółć, czarna żółć i flegma. Zachowanie ludzkie zdeterminowane jest przez te płyny, a ściślej przez ten płyn, którego wewnątrz człowieka jest najwięcej. O ile twierdzenia Hipokratesa dotyczące płynów już się zdezaktualizowały, o tyle spostrzeżenia dotyczące korelacji między osobowością a sposobem zachowania pozostają aktualne do dziś.
Hipokrates opisywał poszczególne charakterystyczne osoby jako typy temperamentu, w literaturze dostępnej na rynku polskim autorzy używają określenia typy osobowości, stąd też używam obu tych sformułowań wymiennie.
Krótki opis
Trzymając się podziału Hipokratesa opiszę poszczególne typy osobowości, ich charakterystyczne cechy i zachowania. Zdaję sobie przy tym sprawę, że współczesne znacznie głębiej opisują osobowości i zachowania, przyjmują też inne punkty odniesienia, inną klasyfikację. Niemniej jednak podział i opis osobowości według Hipokratesa jest stosunkowo prosty, łatwy do zapamiętania, a co najważniejsze przydatny do zastosowania w praktyce menedżerskiej. Sam wielokrotnie wykorzystywałem wiedzę na temat osobowości będąc przełożonym – wobec pracowników, jak również w swoich kontaktach z klientami.
Sangwinik
Głównym pragnieniem w życiu sangwinika jest zabawa, natomiast od innych oczekują akceptacji i uznania dla swojej osoby Sangwinicy są osobami wesołymi, towarzyskimi, uwielbiającymi wręcz przebywanie w dużym gronie osób. Są osobami, o których śmiało można powiedzieć, że lubią wodzić rej, są duszą towarzystwa. W zachowaniu sangwinika jest dużo śmiechu, rozmowności, żywej gestykulacji – sangwinicy nieświadomie lubią zwracać na siebie uwagę. Są to osoby, które jest łatwo rozpoznać właśnie z tego powodu. Sangwinicy przykładają dużą a wagę do relacji międzyludzkich i bardzo potrzebują uznania. Jeśli są ignorowani – irytują się. Na twarzy sangwinika widoczny jest najczęściej uśmiech, a włosy dość często bywają rozwiane w artystycznym nieładzie Nie tylko żywe usposobienie wyróżnia sangwinika. Dość łatwo jest rozpoznać go po sposobie ubierania się – sangwinicy wybierają modne lub bardzo modne stroje. Uwielbiają kolory jaskrawe – głównie czerwony, żółty, zielony. Te kolory dominują w ich stroju. Moim zdaniem typowymi przykładami towarzyskich sangwiników spośród osób publicznych są Anita Błochowiak i Kuba Wojewódzki. Postacie sangwiników bardzo ładnie zostały odegrane przez Joannę Brodzik w serialu „Kasia i Tomek” oraz przez Jolantę Fraszyńską w filmie „Kilerów 2”
Choleryk
Można śmiało powiedzieć, że choleryk jest przywódcą już od urodzenia. Głównym pragnieniem choleryków jest dominacja, od innych z kolei oczekują podporządkowania się i uznania dla swojej ciężkiej pracy. Ich dewizą jest stwierdzenie: „Nie jestem uparty. Ja po prostu zawsze mam rację”. Choleryk to silna osobowość, która lubi wyzwania i związaną z nimi ciężką pracę. Lubi także mieć wszystko pod kontrolą. Jest to osobnik dominujący, władczy i wyraża to całą swoją postawą i sposobem gestykulowania (wysunięty w kierunku słuchaczy wskazujący palec, uderzanie pięścią w blat stołu). Jego twarz zazwyczaj wskazuje na to, że mocno się zastanawia, mało tam jest uśmiechu, raczej zaciśnięte usta i szczęki oraz zmarszczone czoło. To wynika z ciągłego myślenia o zadaniach i czekających go wyzwaniach. Nastawienie na realizację zadań jest u choleryka bardzo silne, nie przykłada on w związku z tym specjalnej wagi ani do relacji międzyludzkich, ani do innych jego zdaniem zbędnych i czasochłonnych czynności takich jak np. zakupy. Z tego między innymi powodu ubiory choleryka charakteryzuje przede wszystkim trwałość (skoro zakupy to strata czasu to choleryk kupi sobie garnitur, koszulę, buty, takie, żeby mógł w tym chodzić przez kilka lat, a nie jeden sezon). Choleryk ubiera się w rzeczy markowe, raczej droższe, ale nie ze względu na modę czy snobizm, lecz ze względu na to, że te rzeczy są trwalsze. Kolory dominujące w stroju to szary, granat. Chód choleryka jest bardzo mocno tupiący – tupanie jest słyszane nawet wtedy, gdy choleryk idzie po dywanie. Osobami, które uznaję za typowych przedstawicieli choleryków to Roman Giertych, Andrzej Lepper, Monika Olejnik, a spośród Polaków, którzy zasłużyli na szacunek potomnych są to Jan II Sobieski, Jan Karol Chodkiewicz. Jeremi Wiśniowiecki. Inne postacie historyczne to Fryderyk Wielki Napoleon Bonaparte, Winston Churchill, Adolf Hitler. Świetnie postać choleryka odegrał

Tommy Lee Jones w filmach „Ścigany” i „Wydział pościgowy”

Melancholik
Głównym dążeniem melancholika jest perfekcja, od innych oczekuje wsparcia, poczucia uporządkowania. Osoby te cechuje analityczny umysł a przemawiają najlepiej liczby, wykresy, fakty. Melancholik to osoba która zarówno w swoim postępowaniu, w swojej pracy jak i w ubiorze wykazuje dużą, nawet przesadną dokładność, a ponadto dobrze czuje się w uporządkowanym otoczeniu. Melancholicy przemawiają w sposób racjonalny, precyzyjny, wyraźnie strukturalizowany. Mówią raczej wolno, oszczędnie gestykulując. Ubiór melancholika oddaje jego przywiązanie do doskonałości. Koszule, spodnie, bluzki są starannie wyprasowane – niektórzy melancholicy prasują nawet wnętrze kieszeni. Na odzieży nie ma prawa przebywać żaden nieprzewidziany włosek, niteczka. Włosy melancholików są zawsze starannie uczesane i w żadnych okolicznościach nie mają prawa być rozwichrzone. Kolory preferowane przez melancholików to czerń, szary, beż, khaki. Melancholicy ubierają się przede wszystkim starannie i elegancko. Znane postacie, które uważam za melancholików to Marek Borowski, Jan Maria Rokita, Włodzimierz Cimoszewicz, z postaci historycznych to hetman Stanisław Żółkiewski, Stanisław August Poniatowski, Albert Einstain.

Flegmatyk
Spokój to główna dewiza życiowa flegmatyka, od innych oczekuje okazywania mu szacunku i wsparcia. Jest to osoba, o której często mówi się „świetny kumpel” to osoba która nie ma z innymi konfliktów, i która jest powszechnie lubiana. Flegmatycy cenią przede wszystkim spokojną, ciepła atmosferę w swoim otoczeniu oraz wygodę Nie stwarzając sytuacji konfliktowych świetnie potrafią konflikty rozwiązywać, gdyż ich wrodzony spokój i obiektywizm pozwalają na ostudzenie nadmiernie rozpalonych emocji. Flegmatycy mówią wtedy, kiedy wiedzą, że inni mają potrzebę wysłuchania ich, mówią spokojnie powoli, powodując odprężenie słuchaczy. Ubrania flegmatyków z reguły oddają ich dążenia do zapewnienia sobie wygody. Są to najczęściej luźne, niekrępujące ruchów, za to bardzo wygodne do noszenia rzeczy w kolorach beżu, brązu zgniłej zieleni. W sytuacjach, gdy wymagany jest strój biznesowy u flegmatyków często rozpięty jest znajdujący się pod węzłem krawata guzik koszuli. Osoby znane, które uważam, że są flegmatykami to: Józef Oleksy, Krzysztof Janik, Józef Gruszka. Z postaci historycznych typowym przykładem flegmatyka jest dyplomata francuski przełomu XVIII i XIX wieku - Charles Talleyrand.

Praca
Obserwacja zachowań poszczególnych osób, pod kątem ich osobowości pozwala na stwierdzenie, że przedstawiciele każdego z typów mają swoje charakterystyczne często używane zwroty, na różne zwroty reagują, lepiej realizują pewne zadania w pracy, a do innych w ogóle się nie nadają. Przez charakterystyczne dla swojego typu postępowanie wywierają także wpływ na zachowanie się innych osób. Obserwacja tych relacji doprowadza czasem do zdumiewających i nieoczekiwanych wniosków.
Sangwinik
Sangwinicy bardzo lubią przebywać i pracować w grupie. Mają świetny kontakt z ludźmi. Nie tylko z tymi, których już znają, ale również z tymi, których dopiero co spotkali - nawiązywanie nowych kontaktów przychodzi im z ogromną łatwością. Nowo spotkane osoby traktują tak jak starych znajomych, zawsze znajdą temat do porozmawiania i robią to z ogromnym wdziękiem. W związku z tym sangwinicy najlepiej sprawdzają się na tych stanowiskach, na których trzeba kontaktować się z dużą ilością ludzi. Świetnie dają sobie radę w recepcji czy front office, są doskonałymi marketingowcami, przedstawicielami handlowymi, sprzedawcami. Znakomicie potrafią zaprezentować firmę na szerokim forum. Poza tym sangwinicy wpływają pozytywnie na atmosferę panująca w zespole, a także potrafią dobrze zmotywować innych do pracy.
W 2003 roku obserwowałem pracę kilku pań w banku. Ich zadaniem była sprzedaż klientom produktów bankowych typu fundusze inwestycyjne, lokaty. Jedna z pań była niewątpliwie sangwinikiem. Pomimo, że w pomieszczeniu pracowały 4 panie, obecność pani sangwinik była wyraźnie odczuwalna. To ona bowiem dużo się uśmiechała, w trakcie normalnej rozmowy biznesowej pogawędziła miło z klientem na dowolny temat, proponowała każdemu kawę – i robiła to zupełnie naturalnie. Co ciekawe, pomimo, że w pomieszczeniu były 4 panie i zadaniem każdej była obsługa klientów to najwięcej przychodzących osób intuicyjnie wręcz kierowało się do pani sangwinik.
W sytuacjach, w których wymagana jest duża systematyczność i cierpliwość w pracy – np. prace księgowe, analityczne – sangwinik nie będzie czuł się najlepiej. Również w takich przypadkach, kiedy zostanie odizolowany od grona współpracowników i będzie musiał pracować w samotności.

Choleryk
Choleryk to typowy przywódca. Obserwując choleryka w pracy szybko zauważymy, że dąży on do dominacji nad pozostałymi osobami. Jego sposób wysławiania się, gestykulacja są tego potwierdzeniem. W związku z tym, choleryk zazwyczaj dobrze sprawdza się na stanowiskach kierowniczych, wtedy kiedy może rządzić. Wielokrotnie widziałem pracowników o cechach choleryka, którzy nie potrafili podporządkować się swoim szefom. Jedną z cech choleryka jest to, że mając nowe zadanie do zrealizowania błyskawicznie ogarnia całość zagadnienia, opracowuje plan w głowie, a nie na papierze i zabiera się do roboty to nie oglądając się zbytnio na przełożonych i współpracowników. W związku z tym bywa, że zdarzają się sytuacje konfliktowe, gdyż cholerycy mając plan do zrealizowania nie za bardzo przejmują się wątpliwościami i opiniami innych współpracowników. Cholerycy doskonale sprawdzają się tam, gdzie realizowane są prawdziwe wyzwania. Zdobycie nowego rynku klientów, zbudowanie nowego urządzenia, wprowadzenie nowego produktu na rynek, walka z konkurentami – to typowe przykłady zadań, które choleryk lubi realizować. Choleryk również dobrze radzi sobie w sytuacjach trudnych, kryzysowych.
Natomiast prace wymagające cierpliwości, takie jak przeglądanie i porządkowanie dokumentacji, analiza tabel wypełnionych kolumnami liczb - nie będą satysfakcjonujące dla choleryka, nawet nie będzie ich realizował w sposób zadowalający kogokolwiek.
Pracując w jednej z firm ubezpieczeniowych obserwowałem choleryka, który otrzymał od swojego przełożonego dodatkowe, nie wynikające z zakresu obowiązków zadanie polegające na porządkowaniu dokumentacji. Od szybkiego uporządkowania tych dokumentów zależał

los wielu innych pracowników firmy. Praca, którą inny pracownik wykonałby w ciągu 40 godzin panu cholerykowi zajęła 2 miesiące i nie została ukończona. Pan choleryk wyszukiwał sobie mnóstwo innych zadań, żeby tylko nie dotykać dokumentacji. Porządkowania dokumentacji nie wykonywał nawet w sytuacji, gdy zagrożono mu konsekwencjami służbowymi. Jest to typowy przykład niedostosowania zadania do osobowości pracownika.
Obserwowałem też choleryka, który w ciągu 2 miesięcy od przyjściu do nowego zespołu został nieformalnym przywódca. Na jego szczęście szef – flegmatyk – potrafił to zrozumieć i wykorzystać dla realizacji swoich celów.

Melancholik
Dążenie do perfekcji i ogromna dokładność sprawiają, że melancholik świetnie nadaje się do realizacji zadań wymagających umiejętności analitycznego myślenia, systematyczności, uporządkowania, i cierpliwości. W związku z tym melancholicy świetnie spisują się jako analitycy, naukowcy (melancholikiem był Albert Einstein), księgowi, a także zdarza się, że są genialnymi artystami. Pracownik melancholik będzie w swoim otoczeniu utrzymywał rygorystyczny wręcz porządek, będzie przestrzegał reguł, procedur i wymagał tego samego od kolegów w pracy. Melancholik czuje się dobrze w pracy wtedy, gdy wszystkie swoje zadania ma dokładnie zaplanowane i opisane, przy czym woli pracować w samotności. Natomiast nie będzie dobrze czuł się na stanowisku, na którym wymagane jest dużo dynamiki w działaniu, czy tez szybkie podejmowanie decyzji.
Znam vice prezesa jednej z firm ubezpieczeniowych, odpowiedzialnego za zarządzanie finansami. Na tym stanowisku konieczne jest podejmowanie dużej ilości decyzji operacyjnych na bieżąco. Pan prezes jest typowym melancholikiem. W pracy analizuje ogromną ilość danych, znacznie większą niż wymagałoby tego podjęcie decyzji np. o zakupie bądź sprzedaży papierów wartościowych. Analizy te pochłaniają mnóstwo czasu, spowalniają proces podejmowania decyzji, ale melancholicy mają właśnie taka tendencję do analizowania problemu do najdrobniejszego szczegółu. Tam gdzie choleryk mając problem do rozwiązania podejmuje decyzję błyskawicznie i jest to najczęściej decyzja słuszna tam melancholik musi mieć mnóstwo danych i czasu.
Często wykorzystywałem osoby o cechach melancholika do opracowywania aktów normatywnych w zakładzie pracy takich jak wzory umów z kontrahentami, procedury, regulaminy. Oni czuli się dobrze mogąc realizować takie zadania, a ja z kolei miałem pewność, że dzięki swojej skrupulatności opracowywane dokumenty nie będą zawierały błędów.

Flegmatyk
Wygoda i spokój determinują zachowanie flegmatyka w pracy. Najlepiej realizuje się on wtedy gdy nie ma nawału pracy, jest ona spokojna i nie podlega presji czasu. W związku z tym flegmatycy dobrze nadają się do kierowania ustabilizowanymi zespołami, czy zakładami pracy. Ich spokój, i opanowanie dobrze wpływa na relacje międzyludzkie, flegmatycy są osobami ugodowymi, nie mają wielu wrogów, a także dysponują doskonałą umiejętnością rozwiązywania konfliktów. Flegmatyk spełnia się dobrze również w takich zawodach jak nauczyciel, pielęgniarka. Myślę, że flegmatycy są doskonałymi sędziami oraz dyplomatami.
Kilka lat temu pracowałem w przemyśle ciężkim jako prezes dużego zakładu produkcyjnego Moim zastępcą był typowy flegmatyk. Doskonale radził sobie w sytuacjach konfliktowych. Tam gdzie trzeba było uspokoić pracowników, tam gdzie trzeba było pohamować agresywnych związkowców, tam gdzie trzeba było wytłumaczyć wściekłemu odbiorcy

opóźnienie w dostawach, tam gdzie trzeba było wytłumaczyć nerwowemu klientowi dlaczego cena wyrobu jest taka wysoka a termin wykonania odległy – wszędzie tam mój zastępca osiągał znacznie lepsze rezultaty niż osoby o innych cechach osobowości.

Podsumowanie

W swojej pracy jako menedżer wielokrotnie popełniłem błędy polegające na przydzielaniu zadań niedostosowanych do osobowości podwładnego. W połowie lat 90-tych zdarzyło mi się osobę o temperamencie cholerycznym posadzić w sekretariacie – efekt był tragikomiczny. Osoby przybywające do sekretariatu nie tolerowały rozkazów wydawanych przez tą panią i jej dążenia do kontrolowania wszystkiego co działo się wokół. Ta pani z kolei nie mogła zrozumieć dlaczego klienci i współpracownicy skarżą się na nią.
Zdarzyło mi się, że na szefa zespołu który miał wyprodukować nowe urządzenie w krótkim czasie wytypowałem flegmatyka – to była klęska – dla szefa zespołu, dla zespołu i dla zakładu.
Wtedy, kiedy sam zdałem sobie sprawę, jakim typem osobowości jestem, jak moje postępowanie może być odebrane przez innych a także wtedy gdy nauczyłem się jak rozpoznawać poszczególne typy osobowości i dostosowywać do nich swoje zachowanie i swoje oczekiwania – mogłem w bardziej skuteczny sposób kształtować stosunki z podwładnymi, relacje panujące w zakładzie pracy czy w zespole, a także zapewnić skuteczną i szybką realizację zadań. Udało mi się także uniknąć i rozwiązać wiele konfliktów, jako że znajomość sposobów zachowania charakterystycznych dla danego typu osobowości pozwala na zrozumienie podłoża wielu sporów, a także na pełniejsze zrozumienie celów, ambicji, motywów pracownika.
Daleki jestem od stwierdzenia, że umiejętność rozpoznania poszczególnych typów osobowości, a następnie postępowanie przystosowane do temperamentu zapewni menedżerowi doskonałe relacje i efektywną pracę zespołu, a sprzedawcy ogromny wzrost obrotów. Natomiast umiejętność oceny i wykorzystania informacji jest jednym z elementów zarządzania – im więcej tych elementów menedżer potrafi zdefiniować, opisać, poznać relacje i wykorzystać w swojej pracy tym jej efekty będą lepsze. Zarządzanie bowiem jest jak równanie matematyczne z wieloma zmiennymi. Nawet jeśli wszystkie zmienne znamy to równanie i tak ma wiele rozwiązań.

Tomasz Stodolny