W Polsce pracownie badań opinii publicznej społeczności lokalnej i rynku dokonują badań lokalnych dla potrzeb różnych instytucji. Jest to klasyczny przykład wykorzystywania wiedzy i metod badawczych w socjologii.
W poniższym opisie zaprezentowano trzy zestawy studiów przypadków zawierających trzy różne badania ze wskazaniem celu badawczego i metod.
I STUDIUM BADAWCZE
W pierwszym studium przypadku celem głównym badania była ocena efektywności instrumentu aktywnej polityki rynku pracy, jakim jest wykorzystanie przez bezrobotnych pomocy w postaci jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, przyznanych przez Powiatowy Urząd Pracy w Rawiczu w latach 2006–2009.
Ocena badania opierała się na wynikach badania podmiotów gospodarczych, które powstały dzięki dotacji przyznanych osobom bezrobotnym na rozpoczęcie działalności oraz na analizie danych statystycznych zastanych.
Wyniki mogą być wykorzystane w przyszłości do wprowadzenia zmian przyczyniających się do poprawy efektywności tej formy wsparcia osób bezrobotnych. Te formy mają na celu promocję zatrudnienia i aktywizację lokalnego rynku pracy, a w konsekwencji — rozwój zasobów pracy. Realizowany projekt badawczy ma przyczynić się do usprawnienia jednego z najważniejszych instrumentów rynku pracy oraz ma przyczynić się do poznania ocen i opinii beneficjentów dotyczących rezultatów pomocy w odniesieniu do kryteriów efektywności wsparcia. Efektem badania będą również rekomendacje dotyczące sposobu monitorowania rezultatów wsparcia w kolejnych latach.
W związku z prowadzonym badaniem postawiono następujące problemy badawcze.
Główną hipotezą badawczą było stwierdzenie, że przeprowadzenie badań ewaluacyjnych będzie miało w przyszłości istotny wpływ na jakość instrumentu wsparcia dotacji udzielanych bezrobotnym przez Powiatowy Urząd Pracy w Rawiczu, co w konsekwencji wpłynie na podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności zatrudniania ich uczestników.
W badaniach dominowała po pierwsze analiza źródeł wtórnych(zastanych), które już istnieją, takich jak: analiza dokumentacji projektu systemowego zrealizowanego przez PUP w latach 2008 i 2009, zapisy dokumentów programowych, zapisy programu promocji zatrudnienia i aktywizacji lokalnego rynku pracy oraz dane pozyskane z rejestru PUP na temat sytuacji na rynku pracy. Szczegółowo rozważano publikacje, raporty, biuletyny i bazy danych. Przeprowadzono pogłębione wywiady indywidualne z pracownikami merytorycznymi PUP. Badanie polegało na szczegółowej i wnikliwej rozmowie z merytorycznym pracownikiem PUP w celu uzyskania jak najbardziej precyzyjnych informacji o wdrażaniu projektu. W badaniu dokonano też analizy źródeł pierwotnych, zastosowaną techniką socjologiczną był kwestionariusz wywiadu. Podmiot badania stanowili beneficjenci, którzy otrzymali pomoc finansową oraz pracownicy merytoryczni PUP odpowiedzialni za wdrażanie aktywnych instrumentów rynku pracy. Obszar (zakres) badań obejmował powiat rawicki.
Wynik badań. W świetle przeprowadzonych badań zespół ewaluatorów stwierdził wysoką efektywność wykorzystania przez bezrobotnych środków na podjęcie działalności gospodarczej w latach 2006–2009 i zalecił PUP w Rawiczu doskonalenie tego instrumentu aktywizacji bezrobotnych oraz dalsze zwiększanie środków finansowych na ich realizację
II STUDIUM BADAWCZE
Przykładem drugiego studium przypadku było badanie abiturientów szkół wyższych ze względu na jednoznaczne diagnozy wskazujące na niedostosowanie oferty edukacyjnej kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy. W tym celu badano kompetencje zawodowe abiturientów wchodzących po raz pierwszy na rynek pracy w powiecie ostrowskim. Byli to abiturienci techników, zasadniczych szkół zawodowych i medycznego studium zawodowego. W badaniach ujęto dwa rodzaje celów: poznawcze i praktyczne. Cele poznawcze miały określić potencjał podaży pracy wśród abiturientów na powiatowym rynku pracy, jakrównież wskazać na kwalifikacje, motywacje do pracy, ocenę własnych szans i oczekiwania abiturientów wobec Powiatowego Urzędu Pracy w Ostrowie Wielkopolskim. Natomiast wśród celów praktycznych (instrumentalnych) zakładano znalezienie skutecznych metod badania subiektywnych powodów wyboru szkoły, satysfakcje z kierunku kształcenia, ocenę jakości, przydatności zdobytych kwalifikacji zawodowych na rynku pracy. Badacze wyszli z założenia, że analiza podażowego rynku pracy oparta na badaniach empirycznych przyczyni się w istotny sposób do wytyczenia przyszłych kierunków działań instytucjom związanym z przygotowaniem zawodowym wchodzącym na ten rynek abiturientom szkół zawodowych. Jednym z priorytetów badań było przygotowanie informacji, które pozwoliły na lepsze wykorzystanie istniejących zasobów ludzkich.
W badaniu wysunięto do weryfikacji hipotezę, iż nie można efektywnie oddziaływać na podażowy rynek pracy bez znajomości potrzeb osób wchodzących na ten rynek. Badacze zakładali, że dzięki zebranym informacjom instytucje rynku pracy będą w stanie lepiej rozpoznać i zaspokajać potrzeby i oczekiwania abiturientów, w ten sposób przyczyniając się do zmniejszenia bezrobocia w powiecie ostrowskim.
W niniejszym badaniu podstawę stanowiła analiza źródeł wtórnych, które już istniały: publikacje, raporty, biuletyny, bazy danych i katalogi oraz dane z Powiatowego Urzędu Pracy, dane szkół zawodowych powiatu ostrowskiego, dane z instytucji wspierających przedsiębiorczość, dokumenty programowe rozwoju edukacji zawodowej, dokumenty strategiczne samorządu powiatowego, gmin powiatu ostrowskiego i województwa wielkopolskiego oraz inne badania i analizy.
Następnie dobranymi metodami socjologicznymi były wywiady grupowe dla dyrekcji szkół zawodowych, przedstawicieli instytucji samorządowych, partnerów społeczno-gospodarczych oraz pracodawców powiatu ostrowskiego. Przyjętą techniką socjologiczną stał się kwestionariusz wywiadu (wywiady przeprowadzono przez ankieterów w szkołach i w siedzibach pracodawców).
Podmiotem badania była objęta populacja abiturientów szkół zawodowych, pracodawców powiatu ostrowskiego oraz liderzy kształcenia zawodowego. Zakres terytorialny stanowił powiat ostrowski.
Wyniki badań. Na podstawie przeprowadzonych analiz zarekomendowano urzędowi pracy aktywność w zwalczaniu bezrobocia oraz kierunkowe adresowanie pomocy łagodzącej jego negatywne skutki skoordynowane w czasie z oceną stanu gospodarki zarówno w wąskim, jaki szerszym zasięgu terytorialnym. W okresach złej koniunktury na rynku pracy, zwłaszcza w wymiarze lokalnym, działaniami interwencyjnymi należy obejmować ludzi młodych oraz mężczyzn. Natomiast w okresach relatywnej poprawy koniunktury gospodarczej programy aktywizujące bezrobotnych winny być adresowane do osób w wieku 50 i więcej lat. Wyniki przeprowadzonych analiz dowiodły bowiem, że w sytuacji wysokiego bezrobocia — które częściej dotyczyło mężczyzn niż kobiet oraz częściej osób młodych niż starszych — właśnie te grupy społeczne (mężczyźni i młodzież) lepiej sobie radziły z wychodzeniem z bezrobocia w okresach poprawy sytuacji na rynku pracy niż pozostali. W tych warunkach sugerowano podjęcie profilaktycznego wsparcia bezrobotnych kobiet, skutkującego ich aktywizacją zawodową, ponieważ to one gorzej sobie radziły niż mężczyźni w okresach poprawy koniunktury na rynku pracy.
III STUDIUM BADAWCZE
Trzecie studium badawcze dotyczy badania oczekiwań mieszkańców gminy Mosina odnośnie aktualizacji strategii rozwoju gminy. Badania zrealizowano na reprezentatywnej losowej próbie dorosłych mieszkańców gminy w dniach od 10 do 16 marca 2010 roku.
Oprócz celów poznawczych pozwalających stwierdzić, jaki jest stan opinii obywateli o działalności i wizerunku administracji samorządowej oraz rozpoznania potrzeb i oczekiwań wobec przygotowywanej strategii zrównoważonego rozwoju gminy Mosina postawiono sobie również cele instrumentalne. Zakładano znalezienie skutecznych metod poprawienia relacji między obywatelami gminy a samorządem.
W badaniu wysunięto do weryfikacji hipotezy, że nie można kształtować pozytywnego wizerunku administracji samorządowej bez stałego monitorowania opinii obywateli, bez określenia na ich podstawie skutecznych celów, programów i planów działania. Badania społeczne są bowiem elementem demokracji i współczesnej kultury. Przeprowadzone badania były próbą poznania przez administrację samorządową opinii społeczeństwa.
Formułując cele badawcze, przyjęto, że jakość życia obejmuje zarówno stan środowiska, jak dobrobyt mieszkańców, ich zdrowie, bezpieczeństwo, dostępność opieki społecznej, oświaty, kultury, sportu i rekreacji, a także uczestnictwo w życiu społecznym gminy wiejsko-miejskiej.
Wybraną metodą socjologiczną był kwestionariusz ankiety zbudowany z 33 pytań oraz 5 pytań metrykalnych (dane demograficzno-społeczne), podzielony na jedenaście bloków tematycznych. Ankieta zawierała: cztery pytania warunkowe, czternaście pytań wielokrotnego wyboru, osiem pytań tabelarycznych, dwa pytanie oceniające zjawiska na skali od 1 do 5. Doboru reprezentatywnej próby losowej dokonano wśród dorosłych mieszkańców gminy Mosina, których —według stanu ze zbioru PESEL na dzień 19.02.2010 roku — zamieszkiwało 20 969 osób, w tym 10 973 kobiet, co stanowiło 52,3% ogółu mieszkańców oraz 9 996 mężczyzn, co stanowiło 47,7% ogółu mieszkańców. Badacze dołożyli wszelkich starań, aby każda jednostka wchodząca w skład zbiorowości generalnej objętej badaniem miała takie same szanse (prawdopodobieństwo) znalezienia się w próbie.
Wyniki badań . Badania dowiodły, że istnieje ogromne zapotrzebowanie społeczne na informacje o funkcjonowaniu administracji samorządowej, którą społeczność gminy Mosina zdaje się traktować jako formę demokracji. System komunikacji administracji z mieszkańcami wydaje się być niezbędny dla współdziałania obu stron. Należy podkreślić, że główne źródło wiedzy mieszkańców o pracy gminnej administracji to prasa lokalna. Pracownicy urzędów muszą przełamywać stare nawyki, rozwiązywać konfliktowe sytuacje społeczne, chronić tradycje, ustanawiać nowe lepsze rozwiązania. Ogromne znaczenie w rozwiązywaniu tych spraw ma postawa pracowników administracji samorządowej oraz osób pełniących w niej kierownicze funkcje. Z całą pewnością można powiedzieć, że przeprowadzone badania stanowiły dobry krok w zakresie rozpoznania i zdiagnozowania obszarów wizerunku administracji samorządowej oraz potrzeb mających ogromny wpływ na jakość życia mieszkańców. Należy oczekiwać, że tym drugim krokiem mogą być kwestie postrzegania opinii o swojej pracy przez samych urzędników, czyli tego, jaki jest, a jaki powinien być wizerunek administracji samorządowej.
Badania wykazały, że zdecydowana większość mieszkańców dobrze się czuje w swojej małej ojczyźnie. Warto zwrócić uwagę i podjąć skuteczne działania w zakresie kształtowania pozytywnych opinii w grupie osób, które w badaniach nie mają zdania lub trudno im je wyrazić — co w rzeczywistości społecznej przekłada się na osoby niezdecydowane, które na wszystkich poziomach polityki bardzo często decydują o dalszym bycie politycznym wybieranych gremiów.