XXVII. Państwo terroru

Zabójstwo Kirowa. Procesy Moskiewskie.

1. 1.12.1934r, Leningrad- zabójstwo Kirowa. Okoliczności zabójstwa nie zostały wyjaśnione do dzisiaj, lecz za winnego uznano szeregowego działacza Leonida Nikołajewa.

2. Wiele wskazuje, że inspiratorem zbrodni był Stalin.

3. O ideową inspirację zamachu oskarżono Zinowiewa i jego sojusznika Kamieniewa. Na zasadzie obustronnej ugody dostali oni łagodne wyroki 10 i 5 lat więzienia.

4. Masowa czystka w Leningradzie- wysiedlanie z miasta niepewnych elementów(dawnych opozycjonistów, niedobitki inteligencji, grupy powiązane z caratem) ok 100tys. Osób.

5. Proces polityczny w sprawie tzw. spisku kremlowskiego, w którym oskarżano grupę pracowników administracji Kremla o zamach na Stalina

6. Stalin stworzył nadzwyczajny dekret o terrorze, przewidujący „tryb przyśpieszony” w sprawach o akty terrorystyczne, które nakazano rozpatrywać bez prawa apelacji od nieuchronnej śmierci. Powierzył stanowisko prokuratora generalnego Andriejowi Wyszynskiemu(ślepa wierność Stalinowi i dyspozycyjność, twórca teorii prawnej, wg której przyznanie się do winy oskarżonego stanowi pełnowartościowy dowód jego winy)

7. Zastąpienie Jagody na stanowisku komisarza spraw wewnętrznych przez Jeżowa

8. W latach 1936-1938 przeprowadzono przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego jawne procesy polityczne(procesy moskiewskie). Na ławach oskarżonych zasiedli wyżsi funkcjonariusze administracji państwowej, stara „leninowska gwardia”. Miały one na celu publiczne skompromitowanie grupy współpracowników Lenina. Prokurator Wyszynski stawiał absurdalne zarzuty, związane z działalnością terrorystyczną oskarżonych na rzecz obcych wywiadów.

   • I rozprawa(proces szesnastu) w sierpniu 1936r.: główni oskarżeni- Zinowiew i Kamieniew. Pomimo wcześniejszych ustnych zapewnień Stalina, zostali skazani na śmierć i rozstrzelani.

   • II rozprawa(proces siedemnastu) w lutym 1937r: główni oskarżeni Radek i Sokolnikow również zostali rozstrzelani.

   • III rozprawa(proces dwudziestu jeden) w marcu 1938r: wśród oskarżonych znaleźli się Bucharin i Rykow i grupa komisarzy ludowych(w tym Jagoda), przypisano im nieprawdopodobne przestępstwa tzw. zabójstwa medyczne. Proces odbył się z pewnymi trudnościami. Wszystkich skazano na najwyższy wymiar kary, lecz już więcej nie zorganizowano kolejnej rozprawy.

9. Równolegle przeprowadzono kilka innych procesów, jednak tajnych. Najważniejszym z nich, który wstrząsnął całym Związkiem Radzieckim, była rozprawa nad Tuchaczewskim i jego siedmioma podkomendantami w 1937r, w której zostali oskarżeni o zdradę główną. By zdobyć dowody Jeżow musiał zaangażować niemiecki wywiad do sfabrykowania fałszywych dokumentów.

10. Podjęcie krwawej rozprawy ze „starymi bolszewikami” i z Armią Czewroną wzbudziło spóźnione protesty wśród członków najwyższych władz partyjnych. Ostatnim na wyskokim szczeblu był Ordżonikidze, który miał samodzielny autorytet. Jednak na kilka dni przed spotkaniem ze Stalinem, został zastrzelony przez agentów NKWD.

11. Członkowie Komitetu Centralnego prześcigali się we wzajemnych oskarżeniach i donosach, rozumiejąc, że w grę wchodzi ich osobiste bezpieczeństwo, a nawet życie. Ostatnim oporem ze strony partyjnych elit było wystąpienie niewielkiej grupy działaczy z krytyką Jeżowa i NKWD. Wystąpienie przerwano, a całą grupę aresztowano. Komitet Centralny stracił realne znaczenie, stał się sterroryzowany i akceptował już bez oporów aresztowania swych kolejnych członków.

Wielka czystka i jej konsekwencje

1. Stalin, Mołotow, Woroszyłow i Kaganowicz- kierowali represjami

2. Bezpośrednimi wykonawcami- Jeżow, jego zastępca Frinowski, Szkirjatow, działacze młodego pokolenia, sekretarze ważniejszych komitetów miejskich i republikańskich.

3. Na czele NKWD stanął Jeżow, który organizował aresztowania wśród wszystkich istniejących struktur. Śledztwa nie miały na celu ustalenie jakiejkolwiek prawdy, a jedynie akceptacja przez podejrzanego przedstawiających mu zarzutów. Opór łamano torturami.

4. Do więzień trafiali niemal wszyscy powiązani jakimkolwiek(rodzinnymi, osobistymi, formalnymi) więzami z oskarżonymi- tzw. teoria łańcuszkowa.

5. Epidemia donosów- każdy nawet najbłahszy powód niósł śmiertelne zagrożenie. Ludzie donosili na siebie ze strachu lub kierując się mściwością, kompleksami czy chęcią awansu.

6. „Wielki strach”- nawet najwyżsi funkcjonariusze drżeli przed nocnym dzwonkiem do drzwi.

7. Czystka zniszczyła morale sowieckiego społeczeństwa, którego podstawą stało się wielkie kłamstwo. Ci, którzy ocaleli, ponosili odpowiedzialność za ofiary. Zakodowany strach i poczucie winy stały się fundamentem więzi międzyludzkich i obyczaju politycznego aż do lat osiemdziesiątych.

8. W 1938r Stalin przystąpił do odkręcania spirali powszechnej represji. Jednak wyhamowanie czystki wymagało zmiany usytuowania w strukturze NKWD, które stanęło ponad prawem.

9. Jeżow stał ponad prawem; zdecydował wyeliminować najwierniejszych ludzi Stalina tym samym przejąć realną władzę. Jego plan był nazbyt czytelny dla Stalina, więc mianował Berię pierwszym zastępcą Jeżowa, by ten skompromitował swojego zwierzchnika. W grudniu 1939r Jeżow został odwołany z NKWD, a w 1940r skazany na śmierć pod zarzutem „nieuzasadnionych represji”. Ta zmiana symbolicznie zamyka okres czystki.

10. Anarchizacja doprowadziła państwo na skraj rozpadu. W 1939r Stalin na Zjeździe WKP oświadczył o licznych błędach i zaprzestaniu masowej czystki.

11. Do dziś trudno określić globalną liczbę ofiar. Conquest- 7mln uwięzionych, 1mln zamordowanych+ 2mln w obozach; Wołkogonow- 5mln za kratami, 900tys. Zabitych. Zginęli również liczni członkowie najwyższych władz(ok. 70%); z pięciu marszałków zamordowano trzech, z 1600 oficerów usunięto 1400; korpus oficerski utrcił ponad 40 tys. ludzi. Gorzką cenę zapłaciła również kultura: zginęli np. Babel, Pilniak, Kolcow. Środowisko naukowe straciło np.: Wawiłow, Kondratiew.

12. Eliminacja dała możliwość ukształtowania totalnego kultu Stalina, w którym dał sam sobie prawo do nieomylności i całkowitej władzy. Miejsca aresztowanych zajmowali działacze nowego pokolenia.

W sojuszu z Hitlerem.

1. Cel Stalina- wywołanie europejskiej wojny, która zniszczy system wersalski

2. Stalin jasno przedstawił swoje stanowisko, ostrzegając elity brytyjskie i francuskie, by nie podejmowali prób ataku przeciwko Niemcom.

3. Hitler wyraził zgodę na podjęcie negocjacji ze stroną sowiecką; podpisano pakt o nieagresji i „ściśle tajny protokół dodatkowy”(rozgraniczał strefy wpływów obydwu mocarstw w Polsce i Europie Środkowowschodniej: Niemcy mieli kontrolować Litwę, Związek Radziecki dostał wolną rękę wobec Finlandii, Estonii, Łotwy i Besarbii)

4. 17 września Stalin rozkazuje przekroczenie granic Polski, tym samym łamiąc pakt o nieagresji. Armia Czerwona wykazała się słabością, mimo licznego wojska.

5. Konsekwencje paktu Ribbentrop- Mołotow: napaść na Polskę, zgoda niemiecka na narzucenie przez Rosję dyktatu(warunki traktatu bez możliwości negocjowania) republikom bałtyckim i Finlandii. Gdy Finlandia okazała opór, Zw. Radziecki dokonał prowokacji: ostrzelano rejony Mainili. Agresja wywołała powszechne oburzenie ZSRR został wykluczony z Ligii Narodów.

6. 12 marzec 1940- podpisanie traktatu pokojowego przez ZSRR i Finlandię

7. Stalin musiał zdecydować co zrobić z ludnością na podbitych, zachodnich terenach. Nastąpiły masowe wysiedlenia rdzennej ludności. Na początku kwietnia 1940r Biuro Polityczne podjęło decyzję o wymordowaniu ponad 15 tys. polskich jeńców wojennych, czego dokonano w Katyniu, Miednoje i Charkowie. Do zbrodni władze sowieckie nigdy nie nie przyznały, uczynił to dopiero prezydent Boris Jelcyn.

8. Członkami ZSRR stały się Litwa, Łotwa i Estonia. Natychmiast rozpoczęto aresztowania i deportację miejscowych elit- podobnie czyniono wobec mieszkańców Polski.

9. Bukowina Północna i Besarbia- ZSRR bez oporów zajęła te obszary, co wykraczało poza ustalenia paktu Ribbentrop- Mołotow.

10. Niemcy nie włączyli ZSRR do Paktu Trzech(Niemcy, Włochy, Japonia przeciwko Wlk. Brytanii). ZSRR chce zyskać dominację nad Niemcami, co jest nazbyt czytelne dla Hitlera- rozpoczyna pracę nad planem „Barbarossa”- wojny przeciwko Zw. Radzieckiemu.

11. Stalin nie lekceważył zagrożeń. W chwili wybuchu wojny polsko- niemieckiej zaczął rozbudowywać siły zbrojne. Armia Czerw. Liczyła 5,4 mln ludzi.

12. W maju 1941r zawarto pakt o nieagresji z Japonią.

13. Stalin przygotowywał się 1941r by uderzyć na Hitlera. Przesunął termin o miesiąc, przez co pierwsi uderzyli Niemcy.