Świat przedstawiony utworu literackiego wobec rzeczywistości. W: M. Głowiński,

A. Okopień – Sławińska, J. Sławiński: Zarys teorii literatury, Warszawa 1972, s 40-47

1.Dzieła literackie

& zrodzone przez sytuację społeczną, ma socjalną genezę i funkcje, stosunek przyczynowo- skutkowy między dziełem a rzeczywistością-nowe relacje międzyludzkie
w historycznie określonym splocie okoliczności społecznych

& funkcja estetyczno-poznawcza, odbicie rzeczywistości

różne dziedziny egzystencji ludzkiej:

_ powieść-ukazuje rzeczywistość w sposób szeroki-opisy, skomplikowany mechanizm życia społecznego, problemy, idee ludzi tamtej epoki(np. Lalka)

_ liryka- przeżycia jednostki-podmiotu lirycznego

& nie ma dzieła, które nie odnosiłoby się do jakichś el. Realnego świata- zawsze jest budulec
z el. rzeczywistych, podlegający logice

2. Obraz literacki

& kształtowany pośrednio przez znaki językowe (czytając książkę WIDZIMY jedynie szereg znaków graficznych)

& kształtowany przez znaki i ich znaczenie, które odnosi go do pewnych przedmiotów- DESYGNATOW

3. Świat przedstawiony

& realistyczny- zdroworozsądkowe wyobrażenia odbiorcy, stereotypy poznawcze, prawa

& fantastyczny- w opozycji do utrwalonego społecznie pojmowania świata, burzący szablony poznawcze, wychodzący poza oczywistość

& ‘realizm fantastyczny’

• Epos homerycki (światopogląd mitologiczny, realne związki egzystencji bohaterów i świat bogów, którym rządzą prawa ludzi: słabości, ambicja, intrygi)

• Don Kichot Cervantesa (renesans) hiperbolizacja konfliktów społecznych, moralno-obyczajowych, światopoglądowych, zjawisk rzeczywistych i historycznych-cel:ośmieszenie, wyrazista charakterystyka psychologiczna i moralna

• XVIIIw. (oświecenie) KONTRAST: utopia- modele idealnych społeczeństw (np. wyspa Nipu) vs. rzeczywiste, historyczne warunki społeczne

  np. Mikołaja Doświadczyńskiego Przypadki Krasickiego,

  Podróże Guliwera Swifta

• literatura romantyczna-prawo do niewytłumaczenia się z fantastyki, swobodna gra wyobraźni vs. stereotypy i nawyki. Artysta świadomy swej indywidualnej odrębności:
  Ballady i romanse- oddziaływanie ludowości

  Dziady część III, Kordian- Brak naturalnych następstw chronologicznych, ograniczeń czasu i przestrzeni

• XIXw. Eliminacja fantastyki- realizm, naturalizm. Przedstawianie zjawisk zgodnie z ich prawdopodobieństwem, pogłębianie poznawczych przyzwyczajeń odbiorców, świat oparty na stosunkach empirycznie stwierdzonych, podobieństwa do opartej historycznie rzeczywistości

  4. Przewaga realizmu vs przewaga fantastyki

& realizmu- twórca widzi rację swoich dążeń i możliwość realizacji swoich ideałów

& fantastyki- ideały przeciwne powszedniemu życiu, idea innego świata, niż ten

5. Świat przedstawiony o charakterze alegorycznym

& nie ważny jest świat przedstawiony tylko jednoznaczny sens moralny- bajki

6. Świat przedstawiony o charakterze symbolicznym
& sens obrazu jest celowo „migotliwy”, nie ustabilizowany, pozostawia czytelnika w niepewności
(jak w poezji i dramaturgii symbolicznej XIX/XXw.)