Świat przedstawiony w dramacie

Świat przedstawiony - prezentowany bez narratora i podmiotu lirycznego. Emancypacja zależy od epoki, wyraża usamodzielnienie w wypowiedziach bohaterów, uniezależnieniu od podmiotu, przedstawienie ich w bezpośrednim działaniu. Uzależniony od realiów teatru i dbania o stopień sceniczności. Bezpośrednio dostępny odbiorcy, organizuje całość podmiotu mówiącego. Podmiot dramatyczny nie może bez naruszenia konwencji dramatycznej umieścić się w świecie przedstawionym lub zdradzać jego zależności od własnych decyzji twórczych, językowych.

Podmiot dramatyczny to zdegradowany lub prymitywny narrator; jego wypowiedzi to didaskalia, w tym miejsca zdarzeń i imiona bohaterów; porządkuje wypowiedzi przywołując imiona postaci w chwili ich wypowiadania się; buduje akcję utworu poprzez wymianę zdań bohaterów; stara się być bezosobowy, co mówi, że to nie podmiot tworzy zdarzenia, ale los, że dzieją się w realnym świecie; podmiot jest poza światem przedstawionym.

• Tekst podmiotu dramatycznego nazywamy didaskaliami (termin didaskalia, oznaczający pouczenie dla aktora czy reżysera widowiska teatralnego jest mylący z punktu widzenia literackości, ponieważ warunkiem komunikacji literackiej jest właśnie tekst wypowiadany w dramacie przez podmiot literacki).

• Podmiot literacki wypowiada w dramacie dwa rodzaje didaskaliów: informują one o miejscu zdarzeń dramatycznych oraz o imionach postaci

Postaci dramatu

Wraz z dystansowaniem się podmiotu dramatycznego wzrasta autonomia postaci literackich. Dzieje się tak ponieważ po odrzuceniu uprawnień podmiotu literackiego, fikcyjne postacie, swoim opowiadaniem muszą tworzyć świat przedstawiony utworu. Podmiot dramatyczny może jedynie przytaczać ich wypowiedzi w mowie niezależnej. Czyli wypowiedzi postaci są jedynym sposobem fabulacji, zapoznania czytelnika-odbiorcy z tym, co się w świecie przedstawionym dramatu dzieje.

Przez bezosobowy kształt wypowiedzi podmiotu, nie ma innej możliwości niż użycie czasu teraźniejszego. Użycie dialogów jako podstawowej formy podawczej również powoduje, że dramat „skazany „ jest na czas teraźniejszy. Pomiędzy didaskaliami a wypowiedzą bohatera nie ma dystansu czasowego (jak w epice), lecz następuje bezpośrednie następstwo.

Konstrukcja bohatera

W dramacie różnych epok, zgodnie z obowiązującymi konwencjami estetycznymi, ukształtowały się charakterystyczne modele postaci:

• Typ - postać literacka wyposażona w rysy ponadindywidualne, złożona z cech właściwych bądź przedstawicielom jakiejś grupy społecznej, bądź wzorom osobowym zalecanym do naśladowania, bądź tradycyjnie utwierdzonym modelom bohatera literackiego;

• Charakter - postać literacka wyraziście zindywidualizowana, wyposażona w dobitne cechy osobowości; zespół cech składających się na charakter jest zazwyczaj zhierarchizowany i podporządkowany jakiejś dominancie, którą stanowi określona dyspozycja psychiczna, przekonanie, dążenie czy namiętność; dominanta ta rządzi pozostałymi cechami charakteru i wyznacza położenie postaci wśród innych dramatis prsonae; charakter może być ustabilizowanym zespołem cech zachowującym niezmienność w przebiegu akcji (charakter statyczny), może podlegać zmianom, przełomom pod wpływem zdarzeń (charakter dynamiczny);

• Indywiduum - postać o dobitnie zarysowanej i niepowtarzalnej indywidualności, którą kształtują cechy psychiczne oraz środowisko, historia.

W zależności od historycznie określonego typu dramatu mamy do czynienia z różnymi kreacjami bohatera:

• W dramacie klasycznym - postać wyrazista, bohater monumentalny, działający ("Antygona");

• W dramacie szekspirowskim i romantycznym - bohater dynamiczny (przeżywający metamorfozę w toku akcji), indywiduum;

• W dramacie XX wieku - pojawia się tendencja do traktowania bohatera jako luźnego zespołu postaw, dążeń. Taki bohater nie ma swojej istoty, jego osobowość uległa dezintegracji ("Kartoteka" T. Różewicza); w dramacie Witkacego postać nie przypomina człowieka, to raczej kukła, marionetka.

Akcja Dramatu

• z reguły ma charakter jednowątkowy( składa się na to motyw zdarzeniowy związany z jedną, główną postacią)

• brak w dramacie epizodów i motywów luźnych

• Akcja dramatyczna się efektem ścisłego zaziębiania się zdarzeń , które są wobec siebie przyczynowo-skutkowe

• może wystąpić symultaniczność aktów czyli autor prowadzi wątki niezależne, po to żeby później pokazać ich splot

• z jednowątkową strukturą dramatu idzie ograniczenie czasu i miejsca akcji, (nie chodzi o zasadę trzech jedność w dramacie antyczny - akcji, miejsca, czasu)

• Funkcja podmiotu dramatycznego wymaga klarowności, przejrzystości i zdyscyplinowanie w budowie fikcji dramatycznej. Praktyka dramatyczna dowiodła, że można swobodnie organizować przebieg zdarzeń i oddzielać je od siebie w czasie jak i miejce akcji, która zachowuje jedność może być przenoszona w różne miejsca.

• W dramacie zawsze musi się coś dziać. Zachowania postaci nie są tutaj przedmiotem opisu czy analizy, lecz motywami zdarzeniowymi.

• Aby motywy miały celowość bezwzgledną , zdarzenie rozpoczynające akcję dramatyczną musi być konfliktotwórcze. Jest to zawiązanie akcji bądź ekspozycja , która jest nazywana węzłem dramatycznym.

• Nie ma dramatu bez węzła dramatycznego!

• Rozpoczynające zdarzenie nadaję utworowi kierunek rozwoju akcji i charakter konfliktu. W czasie trwania akcji konflikt pogłębia się i kulminuje po czym zmierza do rozwiązania. Pomiędzy punktem kulminacyjnym a rozwiązaniem występują perypetie ( w tragedii - okoliczności dające nadzieje bohaterowi i czytelnikowi na pozytywne zakończenie akcji, w komedii - tragiczne okoliczności skłaniające do myślenia że utwór zakończy się niekorzystnie). , które zdają się odmieniać przesądzone już losy bohatera.

• Dyscyplina jednowątkowości pozwala na taką konstrukcję, która gwarantuje widoczność i funkcjonalność jej zasadniczych momentów :

• ZAWIĄZANIA, PUNKTU KULMINACYJNEGO, PERYPETII, ROZWIĄZANIA.

• Struktura fabularna utworu zostaje podzielona na sceny (elementarne cząstki kompozycyjne dramatu), scena kończy się gdy określona liczba postaci się zmiejsza lub zwiększa. Kilka scen dających się połączyć a następnie wyodrębnić w większą sekwencje to akt (stanowi wycinek akcji dramatu)

• Dwie kategorie czasu i przestrzeni (wydarzenie rozgrywają się nie tylko w wymiarze czasowym ale i przestrzennym ) pozostają w ścisłej zależności. Rezygnacja z rygoru jedności czasu zezwala na przeniesienie akcji w inne miejsca, odwrotnie tyczy się to miejsca (zniesienie rygoru miejsca) zezwala na symultaniczną realizację zdarzeń dramatycznych.

---