Pochodzenie dziecka
Przez pochodzenie dziecka rozumie się pokrewieństwo z matką i ojcem. Wyróżnia się pochodzenie w linii ojczystej i macierzystej. Cechy:
jest to element stanu cywilnego
jest dobrem osobistym zarówno dziecka, jak i rodzica
jego ustalanie ma charakter deklaratywny – a więc tylko potwierdza fakt biologiczny
niepodzielne, ie:
w aspekcie podmiotowym – można pochodzić tylko od jednego ♂ i jednej ♀
w aspekcie przedmiotowym – od danych rodziców pochodzi się przez całe życie niezmiennie, ergo wyrok stwierdzający pochodzenie wywiera skutki ex tunc
KRO w rozdziale o pochodzeniu dziecka zawiera głównie przepisy o ustalaniu ojcostwa, gdyż macierzyństwo na ogół nie budzi wątpliwości. Jednakże nie może być tak, by ustalanie regulacji macierzyństwa należało do orzecznictwa. Stąd projekt nowelizacji ma to zmienić ;p
Jego ustalenie jest podstawą ustalenia ojcostwa. Ergo nie można ustalić ojcostwa, jeśli nieznane jest macierzyństwo, Ponadto zaprzeczenie macierzyństwa powoduje utratę mocy przez wszelkie domniemania i ustalenia co do ojcostwa.
Każdy, kto ma w tym interes prawny może dochodzić ustalenia istnienia stosunku prawnego (KPC). Dot. to również macierzyństwa. Legitymację czynną ma w tym wypadku:
♀, której macierzyństwo wchodzi w rachubę,
♂, którego sytuacji taki wyrok mógłby dotknąć
dziecko.
Możliwe są wyroki:
stwierdzające – możliwe jest tylko wtedy, gdy brak ustaleń co do macierzyństwa2. Nie można natomiast stosować tego powództwa do potwierdzenia swego macierzyństwa.
wyrok taki jest podstawą wpisania odpowiedniej wzmianki w akcie urodzenia; natomiast na skróconych odpisach figuruje tylko „nowa matka” xD
zaprzeczające – stwierdza, że ♀ wpisana w akcie urodzenia nie jest nią faktycznie. Dopiero taki wyrok pozostawia miejsce na stwierdzenie macierzyństwa.
Wyjątkowo może się zdarzyć, że zaprzeczenie macierzyństwa byłoby sprzeczne z z.w.s. i dobrem dziecka. W takiej sytuacji można oddalić powództwo na podstawie art. 5 KC.
Ustalenie ojcostwa:
wynikające z małżeństwa – zgodnie z rzymską paremią: Mater semper certa est, pater – quem nuptiae nituntur.
uznanie dziecka – oświadczeniem woli
sądowe
Nie można zastosować powyższych środków, dopóki obowiązuje poprzednie. Trzeba je najpierw obalić.
Okres koncepcyjny – odcinek czasu, w którym mogło nastąpić poczęcie dziecka: pomiędzy 181, a 300 dniem przed urodzeniem się dziecka.
Ustalenie ojcostwa przez małżeństwo opiera się na dwóch domniemaniach:
Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa lub do 300 dni po jego ustaniu3, to ojcem jest stary mąż matki.
Jeżeli dziecko urodziło się po zawarciu drugiego dnia przez matkę, a przed upływem 300 dni od ustania poprzedniego, to ojcem jest nowy mąż matki.
Wzruszalność tych domniemań jest ograniczona (wzruszalność kwalifikowana). Wzrusza się je tylko w specjalnym postępowaniu o zaprzeczenie ojcostwa4
Legitymacja czynna:
tylko do chwili śmierci dziecka; jeśli dziecko umiera w trakcie postępowania – jest ono umarzane
matka
mąż matki
dziecko
prokurator
Legitymacja bierna – pozywa się pozostałych legitymowanych czynnie, z wyjątkiem prokuratora xD
Prawo do wytoczenia procesu wygasa po terminach zawitych, które nie mogą być przywrócone:
mąż matki – 6 m-cy od dnia, gdy dowiedział się o urodzeniu dziecka
matka – 6 m-cy od daty porodu
dziecko – po osiągnięci pełnoletniości w ciągu 3 lat.
prokurator – kiedy będzie miał na to ochotę, więc po upływie terminu można ew. zgłosić się z prośbą do prokuratora ;p
Dowody w procesie o zaprzeczenie ojcostwa:
tryb zwykły – konieczne jest wykazanie nieprawdopodobieństwo ojcostwa:
przyrodniczy (eg. z badań DNA)
badania grup krwi (nie może być dowodem pozytywnym, ale czasem może być negatywnym ;p)
z bezpłodności męża
inne okoliczności faktycznie wykluczające możliwość ojcostwa (eg. marynarz w rejsie xDD)
tryb uproszczony5
oświadczenie wiedzy o nie byciu ojcem – jest ono dowodem wystarczającym
dowód, że współżył z matką przekształca postępowanie w tryb zwykły
podobnie dowód, że koleś wiedział, że narzeczona jest w ciąży.
Można zdaniem SN oddalić takie powództwo na podstawie art. 5 KC, jeżeli dokonano zapłodnienia pozaustrojowego za wiedzą i zgodą męża.
Skutki orzeczenia:
anulowanie pokrewieństwa ♂ z dzieckiem
dziecko traci prawo do nazwiska ojca
uczynienie wzmianki w akcie urodzenia
ustanie władzy rodzicielskiej nie-ojca, ale ze skutkiem ex nunc.
ustaje obowiązek alimentacyjny
rodzi roszczenie o zwrot dotąd zapłaconych alimentów
ale nie może żądać ich od dziecka
może natomiast pozwać inne osoby, na których ciąży obowiązek alimentacyjnych
roszczenie przedawnia się po upływie 3 lat, a więc można żądać zwrotu tylko za ostatnie 3 lata.
Jest to oświadczenie woli ♂, który poczuwa się do ojcostwa. Może być dokonane przez osobę:
posiadającą co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych
jeśli jest ograniczony, to potrzebuje zgody przedstawiciela ustawowego.
jeśli są nimi rodzice, wymagana jest zgoda obojga, albo jednego z nich przy braku sprzeciwu jednego z nich.
spór między rodzicami rozstrzyga sąd.
opiekun inny niż rodzic powinien uzyskać zgodę sądu w myśl ogólnych przepisów o opiece.
Uznać można każde dziecko, nawet pełnoletnie, a nawet nasciturusa, jeśli nie pochodzi ono z małżeństwa. Można też uznać dziecko po jego śmierci (do niedawna zakazywał tego art. 76 KRO). W razie uznania nasciturusa – uznaje się wszystkie dzieci, które urodzą się z danej ciąży.
Jest to czynność jednostronna, będąca jednocześnie oświadczenie woli i wiedzy. Orzeczenie SN twierdza, że ♂ oświadczający chęć uznania dziecka, a jednocześnie wie, że nie jest to jego dziecko, to nie można takiego uznania przyjąć.
Można go dokonać tylko osobiści. Jest deklaratywne i nie można go złożyć z zastrzeżeniem terminu / warunku.
Pod rygorem nieważności wymaga się uznania:
przed odpowiednim organem:
sąd opiekuńczych
kierownik USC (oczywiście tylko taki, który JEST kierownikiem USC)
konsul (tylko za granicą)
notariusz (w trybie wyjątkowym) – tylko jeśli istnieje bezpośrednie zagrożenie życia ojca.
forma ustna
ojciec mający problem z mówieniem może złożyć je pisemnie
spisuje się protokół z osób obecnych i treści oświadczenia z podpisem uznającego.
wymaga zgody:
jeżeli uznaje się nasciturusa – matki (może odmówić z dowolnego powodu)
jeżeli uznaje się małolata – matki albo przedstawiciela ustawowego dziecka.
jeżeli uznaje się pełnoletniego – matki (jeśli żyje) i dziecka
zgoda musi być wyrażona przed lub jednocześnie z uznaniem, tylko ew. ex post – w takiej sytuacji uznanie dziecka jest actio claudicans, ale najwyżej przez 3 m-ce (termin zawity).
Qui tacet, non consentire videtur
zgoda wymaga takiej samej formy, jak uznanie, lub formy pisemnej z poświadczeniem urzędowo poświadczonym; nie ma zależności między organem, gdzie uznaje ojciec, a tym, gdzie zgada się matka ;p
Uznanie można unieważnić prawomocnym wyrokiem sądu
Legitymacja czynna:
uznający – w ciągu 1 roku (termin zawity)
jeśli powoła się na jedną z poniższych wad:
brak świadomości lub swobody
błąd co do osoby lub czasu urodzenia dziecka
groźba
nie można natomiast powołać się na pozorność, gdyż na nią można powołać się tylko w czynnościach dwustronnych (wynika to z definicji pozorności)
ten, kto wyraził zgodę w ciągu 1 roku od wyrażenia zgody
jeśli zgoda była udzielona wadliwie – a podstawie jednej z powyższych wad.
pełnoletni dziecko, które zostało uznane jako małoletnie – w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniosci
jeśli wykaże brak biologicznego ojcostwa uznającego
prokurator – kiedy chce ;p
jeśli wykaże brak biologicznego ojcostwa uznającego
Skutki unieważnienia:
unieważnia uznanie ex tunc
nie jest to możliwe po śmierci dziecka.
Proponowana nowelizacja KRO proponuje zmienić zapis o uznaniu: Uznanie następuje, jeżeli mężczyzna, „od którego dziecko pochodzi”, złoży odpowiednie oświadczenie przed kierownikiem USC, a matka obecna tam wyrazi zgodę. Kierownik USC odmawia przyjęcia oświadczenia, jeśli wie, lub podejrzewa istnienie przeszkód.
Uznanie ojcostwa nie może nastąpić po śmierci dziecka. Nieletni (pow. lat 16) będą teraz mogli składać oświadczenia woli związane z uznaniem6 samodzielne (o ile nie są ubezwłasnowolnieni).
Tylko w sytuacji, gdy nie ma już ustalonego ojca.
Domniemanie pochodzenia dziecka od ♂, który współżył z matką w okresie koncepcyjnym. Wspólne zamieszkanie lub wyjazd wakacyjny może być podstawą domniemania faktycznego, że współżycie miało miejsce.
Dowód pozytywny z DNA wciąż nie znalazł miejsca w regulacji, ponieważ może budzić wątpliwości co do ojcostwa między krewnymi (dwóch braci ma podobne DNA).
Zarzut wyższego prawdopodobieństwa innego ♂ (xD) – matka równocześnie współżyła z innym. Należy jeszcze tylko dowieść, że prawdopodobieństwo ojcostwa tamtego jest bardziej prawdopodobne.
Kolejność dowodów – co do zasady należy najpierw powoływać dowody prostsze (tańsze ;p).
Ustalenie ojcostwa ma charakter deklaratoryjny ze skutkiem ex tunc. Tworzy wszelkie powiązania prawne między ojcem, a dzieckiem, w szczególności prawa do spadku.
1Projekt nowelizacji KRO przewiduje wprowadzenie definicji legalnej: „Matką dziecka jest ♀, która je urodziła”, co nie zawsze idzie w parze z pochodzeniem genetycznym.
2Nawet, jeśli nie jest to wiadome, to wpisuje się do Ksiąg Stanu Cywilnego dane przesłaniające, które figurują tam dla ułatwienia indywidualizacji.
3Ie. od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.
4Nie można go więc kwestionować przy okazji innego procesu.
5Tak może wytoczyć tylko ojciec, kwestionujący swoje ojcostwo, jeżeli dziecko urodziło się w ciągu pierwszych 180 dni od zawarcia małżeństwa. Nie jest jednak dopuszczalny, jeśli mąż współżył z przyszłą żoną w okresie koncepcyjnym.
6Chodzi taj o samo uznanie, jak i o zezwolenie na nie.