Wykład I

1. Podstawowe pojęcia związane z procesami planowania przestrzennego, polityką przestrzenną i zagospodarowaniem przestrzennym.
2. Istota, rodzaje, cechy przestrzeni w gospodarce przestrzennej.
3. Ewolucja teorii gospodarki przestrzennej
3.1 Teorie lokalizacji
3.2 Teoria ośrodków centralnych i jej modyfikacje.
3.3 Teorie rozwoju regionalnego.
3.4 Plany rozwoju w kształtowaniu systemów społeczno-gospodarczych.
3.5 Problemy zagospodarowania przestrzennego w skali krajowej-uwarunkowanie międzynarodowe.
3.6 Problemy regionalnych planów zagospodarowania przestrzennego.
3.7 Zagospodarowanie przestrzenne jako element polityki regionalnej.
3.8 Planowanie strategiczne i cele polityki regionalnej.
3.9 Polityka zagospodarowania przestrzennego jako element polityki regionalnej UE.
4. Planowanie miejscowe-lokalny wymiar zagospodarowania przestrzennego.
4.1 Obszar miejski i wiejski jako przedmiot zagospodarowania przestrzennego.
4.2 Metody opracowania planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego.
4.3 Miejscowe planowanie przestrzenne jako element funkcjonowania samorządów lokalnych.
4.4 Zagospodarowanie przestrzenne jako forma rozwiązywania konfliktów przestrzennych.

Wykład II

Przestrzeń
- ta forma przestrzeni gospodarczej, na której człowiek żyje i prowadzi stale(ekumena) lub okresowo(subekumena) swą działalność produkcyjną, usługową, konsumpcyjną i społeczną – określamy mianem przestrzeni ekonomicznej,
- w obrębie przestrzeni ekonomicznej rozmieszczone są wszystkie osiedla ludzkie, wszelka działalność produkcyjna oraz usługowa człowieka,
- działalność ta może mieć różne formy przestrzenne, może to być działalność punktowa (np. zakłady przemysłowe), liniowa (np. transport), powierzchniowa (np.uprawy rolne).

Cechy działalności punktowej, liniowej i powierzchniowej.
- działalność punktowa- może występować w formie wyizolowanej, tworzyć pewne zgrupowania punktów jednorodnych lub asocjacje różnorodnych rodzajów działalności człowieka.
- działalność liniowa- cechuje się tendencją do wykształcenia się układów sieciowych lub wiązek różnych rodzajów działalności liniowej
- działalność powierzchniowa- charakteryzuje się na ogół zawartością występowania, choć może przybierać formę ciągłą i występować w postaci rozrzuconych wysp(enklaw).

Struktura przestrzenna
-Rozmieszczenie działalności człowieka w przestrzeni tworzy różne historyczne ukształtowanie i fizjograficznie oraz przyrodniczo uwarunkowane układy o określonej strukturze przestrzennej.
- Struktura przestrzenna – to realnie istniejące, rozmieszczone w pewien uporządkowany sposób, układy jednostek gospodarczych lub społecznych wraz z różnorodnymi powiązaniami ekonomiczno-przestrzennymi zachodzącymi w zbiorze jednostek tworzących te układy.

Struktura przestrzenna gospodarki
- struktura przestrzenna gospodarki to skomplikowany układ lokalizacji i powiązań działalności człowieka,
- Struktura przestrzenna gospodarki przebiera bardzo często kształt pasmowo-węzłowy, przy czym węzły stanowią większe skupiska ludności i działalności

Strefy środowiska człowieka
- Stopień rozwoju przestrzeni ekonomicznej jest niejednorodny, a występujące w procesie rozwoju tendencje do koncentracji i rozprzestrzeniania się sprawiają, że można wyróżnić w jej obrębie jakościowo różne strefy środowiska człowieka.
- Stały wzrost koncentracji działalności ekonomicznej i społecznej obserwuje się na obszarach już intensywnie zagospodarowanych także postępujący proces rozprzestrzeniania się tych obszarów
I Aglomeracje i centra miejsko-przemysłowe gęst.zalud. Ponad 600 os/km2
II Strefa intensywnej działalności produkcyjnej i poza produkcyjnej gęst.zalud. Ponad 100 os/km2
III Strefa przyrodnicza (Parki Narodowe) gęst.zalud. poniżej 1 os/km1 sporadyczna i ekstensywna działalność produkcyjna, obszary rekreacji i turystyki.

Ład przestrzenny
- Rozmieszczenie różnych form działalności gospodarczej i społecznej człowieka w przestrzeni nie jest przypadkowe,
- Prawidłowo funkcjonująca gospodarka powinna mieć odpowiednią dla osiągniętego poziomu rozwoju i realizowania celów organizację przestrzenną,
- Organizacja przestrzenna dotyczy rozmieszczenia elementów gospodarczych technicznych społecznych w przestrzeni ich wzajemnych powiązań i zależności,

Konieczność zachowania ładu przestrzennego wynika z:
1. Funkcjonalności w rozmieszczeniu elementów gospodarczych i społecznych.
2. Przestrzennej czytelności rozmieszczenia elementów gospodarki.
3. Walorów środowiska przyrodniczego, jego zdolność do utrzymania równowagi wewnętrznej.
4. Optymalizacji przemieszczeń osób, towarów środków pieniężnych informacji w przestrzeni.

Brak ładu przestrzennego prowadzi do pojawienia się konfliktów przestrzennych to jest konkurencji i miejsca lokalizacji, nadmiernego bezładnego zagospodarowania przestrzeni, nieefektywnego jej wykorzystania, blokowania realizacji różnych zadań ekonomicznych społecznych, dewastowanie przestrzeni i zasobów środowiska geograficznego.

Przestrzeń aktywności i odpowiadający jej obszar wyznacza określony podzbiór wszystkich lokalizacji obiektów użyteczności indywidualnej i publicznej, z którymi jednostka posiada stały kontakt w trakcie wykonywania pracy, nauki, wypoczynku.

Wykład III
Lokalizacja działalności gospodarczej

Każdy podmiot gospodarczy poszukując miejsca lokalizacji dla prowadzenia działalności gospodarczej rozważa następujące czynniki:
1. Możliwość korzystania z potrzebnych występujących w danym miejscu zasobów niezbędnych do prowadzenia danej działalności gospodarczej.
2. Dopasowanie się z prowadzoną działalnością gospodarczą do struktury społeczno-ekonomicznej miejsca oraz kwalifikacji miejscowej ludności.
3. Występujące ograniczenia i zagrożenia dla prowadzenia działalności gospodarczej.
4. Wielkość rynku wynikająca z artykułowanych potrzeb społecznych oraz potrzeb podmiotów gospodarczych, a także powstawanie w przyszłości takiego rynku.
5. Poziom rozwoju cywilizacyjno-kulturowego oraz system wartości, preferencji i priorytetów miejscowej ludności, mającej wpływ na potencjalny popyt konsumpcyjny.
6. Możliwości współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi.

Wymagania lokalizacyjne w wymiarze przestrzennym zmieniają się i są zróżnicowane:
- warunki przyrodnicze i zasoby środowiska przyrodniczego,
- koszty produkcji w tym: ceny ziemi, koszty pracy, koszty uzyskania określonej wiedzy itp.
- rynek, czyli zarówno popyt konsumpcyjny jak i podaż dóbr oraz usług oraz ich ceny,
- koszty korzystania z infrastruktury i koszty jej utrzymania oraz rozwoju,
- skala prowadzonej działalności,
- uzyskane korzyści miejsca (tzw. Korzyści aglomeracji),
- koszty transportu,
- koszty składowania, magazynowania, przechowywania,
- wielkość odpadów oraz koszty ich składowania.

Wybór lokalizacji dla konkretnej działalności gospodarczej jest wypadkową wielu czynników o charakterze przestrzennym, ekonomicznym, społecznym, transportowym.

Lokalizacja działalności gospodarczej jest trwałym elementem zagospodarowania przestrzennego, trudnym do zmiany w krótkim czasie, związanym ze znacznym ryzykiem wysokimi nakładami.

Analizując lokalizację działalności gospodarczej człowieka uwzględnia się:
- lokalizację ogólną i wyznaczającą liczbę placówek usługowych danej przestrzeni,
- lokalizację szczegółową, wyznaczając konkretne miejsce w przestrzeni danej, branżowo określonej działalności gospodarczej ( umiejscowienia na danej działce gruntu),

Zasada lokalizacji działalności gospodarczej:
1. Zasada koncentracji działalności gospodarczej na danym terenie polega ona na grupowaniu jej w przestrzeni w różnych formach.
2. Zasada dostępności, polegającej na takim rozmieszczeniu działalności gospodarczej, aby zapewnić optymalną dostępność jak największej ludności, optymalizacja dostępności działalności gospodarczej polega na zróżnicowaniu strategii dystrybucji w zależności od rodzaju zaspokojonych potrzeb nabywców.
3. Zasada hierarchicznej lokalizacji działalności gospodarczej odpowiadająca strukturze terenów osiedleńczych.

Uwarunkowania lokalizacji ogólnej działalności gospodarczej:
- czynniki związane z wyborem rynku docelowego: liczba i koncentracja potencjalnych nabywców, ich przestrzenne rozmieszczenie, siła nabywcza, preferencje nabywców, mobilność.
-czynniki finansowe: ceny gruntu, koszty budowy i modernizacji jednostki usługowej.
- czynniki wynikające z założeń planowania przestrzennego polityki władz samorządowych dotyczących tendencji rozwojowych infrastruktury terenu, w tym przyszły stan dróg i komunikacji.
- czynniki związane z przedsiębiorstwem: zasoby materialne, personalne, doświadczenie, pozycja rynkowa, przyjęta koncepcja oferowania usług, planowane strategie rynkowe.
- czynniki związane z natężeniem konkurencji: przyjęta strategia konkurencji, nasycenie obszaru działalności gospodarczej.

Uwarunkowania lokalizacji szczegółowej działalności gospodarczej:
1. Demograficzne
- liczba ludności
- gęstość zaludnienia
- zróżnicowanie ludności według płci i wieku
- liczba i wielkość gospodarstw domowych
2. Ekonomiczne
- poziom i dynamika wzrostu dochodów nabywców
- popyt potencjalny i efektywny
- styl życia i modele konsumpcji
- stabilność ekonomiczna regionu
- stopa bezrobocia
3. Finansowe
- ceny gruntów i nieruchomości
- koszty leasingu, wykupu koncesji
- koszty budowy i modernizacji obiektów produkcyjnych, usługowych
4. Urbanistyczne
- wielkość jednostki osadniczej
- plany przestrzennego zagospodarowania terenu
- rodzaj zabudowy (gęstość, wiek, styl)
5. Transportowe
- poziom i dynamika rozwoju transportu publicznego
- stopień zmotoryzowania segmentu docelowych nabywców
- dogodna lokalizacja i dostępność parkingów
- dostępność środków transportu dla dostawców i personelu
6. Związane z konkurencją
- natężenie konkurencji bezpośredniej i pośredniej
- zagrożenia wynikające z lokalizacji obok renomowanego konkurenta
- strategie stosowane przez lokalnych konkurentów

Pozostałe czynniki lokalizacyjne działalności gospodarczej
- środowisko: jakoś gleb, klimat, stosunki wodne, ukształtowanie terenu, jakość środowiska
- osadnicze: urbanizacja, zasoby pracy, kwalifikacje, płace, tendencje aglomeracyjne i deglomeracyjne, rynki zbytu
- związane preferencjami prowadzącego działalność gospodarczą: wielkość kapitału, obecność potencjalnych kooperatorów
- pozostałe: polityka państwa, sprawność administracji, uwarunkowania międzynarodowe, obronność kraju, atmosfera społeczna.

Bariery lokalizacji działalności gospodarczej:
- ekologiczne: potrzeba ochrony przyrody i środowiska
- instrumentalne: świadoma polityka państwa( podatki, opłaty, ceny, normy prawne)
- demograficzne: niedostatek zasobów pracy, zbyt mały rynek zbytu
- infrastrukturalne (brak sieci dróg, niedogodność komunikacyjna)

Pojmowanie gospodarki przestrzennej
1. Gospodarka przestrzenna to zarówno dziedzina wiedzy jak i dziedzina działalności gospodarczej
2. Gospodarka przestrzenna jako dyscyplina naukowa rozwija się przede wszystkim ze względu na potrzeby działalności praktycznej
3. Praktyka (planowanie przestrzenne, gospodarka przestrzenna) zgłasza potrzeby w zakresie metod i sposobów prowadzenia gp, jak i dróg oraz możliwości rozwiązywania bieżących problemów przestrzennych.

Wykład IV
Instrumenty lokalnej polityki przestrzennej.
-Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego pozostaje głównym instrumentem polityki przestrzennej. Jego skuteczność w kształtowaniu pożądanego zagospodarowania przestrzennego oraz stymulowania rozwoju wymaga jednak wyodrębnienia zadań w zakresie polityki przestrzennej w osobnym opracowaniu przestrzennym.

c

Podmioty gospodarki przestrzennej

Podmiotem gospodarki przestrzennej w Polsce jest samorząd terytorialny, zwłaszcza gminy, do zadań których należy zagospodarowanie przestrzenią w zakresie:
-kształtowania polityki przestrzennej
-przeznaczenia terenu na określone cele
-uchwalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
-zaspokojenia zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej.

Samorząd terytorialny jest jedną z podstawowych instytucji prawnoustrojowych państwa, a jego istnienie, zasady i dziedziny działania zostały określone w aktach prawnych.

Gmina jest podstawową jednostką polskiej struktury samorządowej, Realizuje zadania własne, a wśród nich zwłaszcza te, które prowadzą do zaspokojenia potrzeb zbiorowych społeczności lokalnej.

Zadania gminy
Do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Zadania te obejmują w szczególności sprawy:
-ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody, oraz gospodarki wodnej
-gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego
-wodociągów wodociągów zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz
-lokalnego transportu zbiorowego
-ochrony zdrowia
-pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych
-gminnego budownictwa mieszkaniowego
*edukacji publicznej
*kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury
*kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych rekreacyjnych urządzeń sportowych
*targowisk i hal targowych
*zieleni gminnej i zadrzewień
*cmentarzy gminnych
*porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego
*utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych
-wspierania i upowszechnianie idei samorządowej
-promocji gminy
-współpracy z organizacjami pozarządowymi
-współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw

Z prowadzeniem przez gminy gospodarki przestrzennej bezpośrednio wynika lub pośrednio wiąże się szereg innych zadań:
-uchwalenie budżetu gminy, podstawowego źródła finansowego zasilania podejmowanych działań
-uchwalenie planu zagospodarowania przestrzennego, będącego modelem rozwoju przestrzennego gminy oraz obowiązującego mieszkańców i podmioty gospodarcze przepisem gminy
-uchwalenie programów gospodarczych, jednostkowych oraz składających się na strategię rozwoju społeczno-gospodarczego gminy
-podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych, podatkowych, zaciągania pożyczek, podejmowania działalności inwestycyjnej, zaciągania zobowiązań, współdziałania z innymi gminami.

Gospodarowanie przestrzenią na poziomie województwa
-podstawowy dokument: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa, który tworzy ogólny model zagospodarowania przestrzennego regionu
-PZPW – uwzględnia podstawowe elementy zagospodarowania przestrzennego, tj.: układ osadniczy, sieć infrastruktury technicznej, społecznej, środowisko przyrodnicze.

PZPW w woj. Śląskim
Cel, zakres, formuła i funkcje planu
Celem opracowania planu jest wypracowanie podstawowego dokumentu planowania strategicznego dla kształtowania i prowadzenia publicznej polityki, określającego działania poprzez które samorząd województwa będzie wpływać na rozmieszczenie funkcji w przestrzeni i ich wzajemne powiązanie w sposób uwzględniający założenia polityki przestrzennej państwa i tworzący warunki do realizacji ustaleń strategii rozwoju województwa.

Zasięg terytorialny prac nad planem obejmuje obszar województwa śląskiego w szerokim kontekście powiązań przestrzennych i funkcjonalnych z bliższym i dalszym otoczeniem, natomiast zakres terytorialny ustaleń planu stanowi obszar w granicach administracyjnych województwa śląskiego.

Zakres merytoryczny planu uwzględnia ustalenia koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju oraz programy zawierające zadania rządowe, służące realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym, jak i ustalenia strategii rozwoju województwa

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego jest elementem:
-planowania regionalnego, które określa cele i działania zorientowane na rzecz danego województwa, którego przedmiotem jest województwo samorządowe, a głównym podmiotem wojewódzka samorządowa władza publiczna, natomiast narzędziem polityki regionalnej jest plan zabezpieczający interesy krajowe i regionalne w zakresie przedsięwzięć o znaczeniu ponadlokalnym.
-planowania przestrzennego, czyli formą aktywności człowieka zmierzająca do osiągnięcia ładu przestrzennego w otaczającej go rzeczywistości i pozwalającego na zharmonizowanie działań we wszystkich dziedzinach życia.
-planowania zintegrowanego, czyli obejmuje w sposób kompleksowy wszystkie aspekty działalności człowieka – strefę przestrzenno-techniczną, społeczną, gospodarczą i ekologiczną.

Plan ma charakter:
-planu struktury – określa koncepcje podstawowych elementów przyszłej struktury przestrzennej województwa i powiązań funkcjonalnych między tymi elementami, określa ramy i warunki merytoryczne dla podejmowania decyzji przestrzennych o charakterze strategicznym
-planu selektywnego – głównym jego wyróżniki jest problemowość i selekcja zagadnień pozwalająca koncentrować się na celach najważniejszych dla rozwoju województwa
-planu długookresowego – formułuje długookresowe cele rozwoju przestrzennego województwa, których osiągnięcie będzie możliwe w perspektywie najbliższych około 15 lat

Wykład V
Plan ma charakter:
-planu strategicznego – formułuje koncepcje systemowego działania na rzecz długotrwałego rozwoju i oparty jest na zasadach planowania strategicznego
-planu działania – jest dokumentem wewnętrznego kierownictwa województwa, mającym charakter ofensywny i kojarzący strategiczne decyzje planu z decyzjami operacyjnymi i instrumentami ich realizacji. Plan nie może być podstawą materialno-prawną decyzji administracyjnych dotyczących użytkowania terenu

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa:
-nawiązuje do podstawowych trendów rozwoju społeczno – gospodarczego regiony, uwzględniając sytuację demograficzną
-gospodarkę regionu w podstawowych jej dziedzinach (przemysł, rolnictwo, turystyka, rekreacja)
-problemy społeczne
-poziom życia
-zagadnienia inwestycyjne
-inne

Plan przestrzennego zagospodarowania województwa
-nie jest aktem prawnym, powszechnie obowiązującym, jest aktem kierownictwa wewnętrznego
-kierownictwo wewnętrzne odnosi się do gmin, które powinny i muszą brać pod uwagę założenia PZPW przy opracowywani u własnych dokumentów planistycznych: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

Planowanie przestrzenne na poziomie kraju
-za kierunki zagospodarowania przestrzennego kraju i politykę przestrzenną odpowiada państwo – rząd oraz jego ministerstwa i organy centralne
-dokumentem nakreślającym koncepcje polityki przestrzennej zagospodarowania kraju jest koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju
-nie jest to akt prawny, a jedynie wizja stanu zagospodarowania kraju sformułowana na pewien czas

Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju
-problemy zawarte w koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju: przyrodnicze, społeczne, ekonomiczne oraz wewnętrzne uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, strategiczne cele rozwoju przestrzennego oraz kierunki polityki przestrzennej państwa
-dokument ten jest zatwierdzany przez Sejm na wniosek rady ministrów
-jest dokumentem wiążącym dla organów administracji publicznej
-powinna stanowić punkt wyjścia dla prac planistycznych na niższych poziomach organizacji terytorialnej kraju (województwa, gminy)
-ma charakter projekcji (wizji) stanu zagospodarowania przestrzennego kraju – jest zbyt ogólna
-podstawowe uwarunkowania, cele strategiczne oraz kierunki polityki przestrzennego zagospodarowania kraju
-narzędzia polityki przestrzennego zagospodarowania kraju
-propozycje instrumentacji systemowej
-podstawowe systemy przestrzenne stabilizujące politykę przestrzennego zagospodarowania kraju
-jej przedmiotem jest polityka, a więc świadome oddziaływanie na zagospodarowanie kraju w sposób współzależny z priorytetami strategii jej rozwoju
-jej podmiotem jest rząd, co – zgodnie z zasadą subsydiarności – odpowiednio ogranicza zakres problemowy koncepcji
-jej odbiorcami są wszystkie przedmioty publiczne i prywatne zainteresowania zamierzeniami rządy w sferze polityki przestrzennego zagospodarowania kraju
-relacje między polityką przestrzenną rządu a polityką przestrzenną samorządów lokalnych i ich ponadlokalnych organizacji są oparte, w procesie tworzenia koncepcji na procedurach iteracyjnych oraz na procedurach negocjacyjnych w procesach ich realizacji

Podsumowanie
-na szczeblu krajowym jest opracowywana koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, okresowe raporty o stanie zagospodarowania kraju oraz programy zawierające zadania rządowe służące realizacji celów publicznych, sporządzane przez ministrów i przez centralne organy administracji rządowej.
-na szczeblu województwa są uchwalane przez sejmik województwa następujące dokumenty planistyczne:
*strategia rozwoju województwa
*wieloletnie programy wojewódzkie
*priorytety współpracy zagranicznej województwa.
-wymienione programy wojewódzkie powinny być spójne z koncepcją polityki przestrzennego zagospodarowania kraju oraz z planami zagospodarowania przestrzennego województw.
-na szczeblu gminy opracowywane są dwa dokumenty
*studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
*miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (dla całej gminy lub dla jej części)

Spośród wszystkich wymienionych dokumentów planistycznych tylko miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego stanowi prawo miejscowe.


Przedmiot gospodarki przestrzennej – PRZESTRZEŃ
-rodzaje
-charakterystyki
-cechy

Przestrzeń
-podstawowymi formami buty (funkcjonowania człowieka) są czas i przestrzeń
-w gospodarce przestrzennej istotna jest przestrzeń trójwymiarowa, w której mieszczą się różne formy działalności społecznej i ekonomicznej człowieka oraz ich uwarunkowania. Realna trójwymiarowa przestrzeń wyznaczona jest w sposób naturalny. Przestrzeń rzeczywista, w każdym z trzech kierunków ma inne właściwości. Ograniczeniem przestrzeni rzeczywistej jest działalność człowieka.


Przestrzeń
Przestrzeń fizyczna – trójwymiarowy obszar o jednorodnym, nieskończonym i nieograniczonym charakterze, w której zachodzą wszystkie zjawiska fizyczne
Czasoprzestrzeń – zbiór wszystkich zdarzeń fizykalnych zachodzących w przestrzeni i czasie
Przestrzeń absolutna – nieokreślony, nieograniczony i nieskończony obszar mieszczący wszystkie byty przestrzenne
Przestrzeń kosmiczna – przestrzeń rozpościerająca się poza obszarem atmosferycznym ziemi
Przestrzeń międzyplanetarna – przestrzeń kosmiczna w obrębie układu słonecznego
Przestrzeń matematyczna – zbiór dowolnych obiektów (punktów, funkcji) między którymi ustalone zostały pewne relacje
Przestrzeń geograficzna – niejednorodna, trójwymiarowa przestrzeń obejmująca wszystkie elementy powierzchni ziemi
Przestrzeń geodezyjna – trójwymiarowa homogeniczna, izotropowa przestrzeń pokreślona w wyniku pomiaru geodezyjnego, wykorzystywana w geografii i geodezji
Przestrzeń filozoficzna – wg Platona jest to zbiornik, w którym mieszczą się zarówno przedmioty dostępne poznaniu zmysłowemu jak i idei; wg Arystotelesa przestrzeń to konieczna i powszechna forma rzeczy materialnej związana z kategorią miejsca; wg Kanta to jedna z dwócj podstawowych (obok czasu) subiektywnych form doświadczenia zmysłowego

Wykład VI
Przestrzeń geodezyjna
-przestrzeń ta ma charakter jednorodny (homogeniczny) i izotropowy, tzn. że we wszystkich kierunkach wykazuje ona jednakowe właściwości. Przestrzeń geodezyjna nie uwzględnia występujących w rzeczywistości silnych zróżnicowań jakościowych powierzchni ziemi. Przestrzeń geodezyjna ma charakter wstępny (1 metr w górę jest równy 1 metrowi w bok) i jest to przestrzeń umowna.

Przestrzeń geograficzna
-przestrzeń geograficzną charakteryzuje określone położenie geograficzne i pewne cechy fizyczne (wzniesienie nad poziom morza, rzeźba terenu, rozcięcie powierzchni itp.) oraz przyrodnicze (klimat, gleby, flora i fauna, nasłonecznienie, warunki hydrologiczne).

Przestrzeń ekonomiczna
-jest odzwierciedleniem procesów społeczno – gospodarczych w przestrzeni
-ma ona charakter rzeczywisty i może przybierać różne formy np. punktowe (zakłady przemysłowe), liniowe (transport), powierzchniowe (np. uprawy rolne). Przestrzeń ekonomiczna jest częścią przestrzeni geograficznej, na której człowiek żyje i prowadzi stale (ekumena), okresowo (subekumena) swą działalność produkcyjną, usługową, konsumpcyjną i społeczną. W obrębie przestrzeni ekonomicznej rozmieszczone są wszelkie osiedla ludzkie oraz wszelka działalność produkcyjna i nieprodukcyjna człowieka.

Wartość przestrzeni
Gospodarowanie przestrzenią musi uwzględniać jej wartość. Wyróżniane są tu trzy kategorie:
-wartość ekologiczna
-wartość społeczna
-wartość ekonomiczna

Wartość ekologiczna
-wynika ona z faktu, że w przestrzeni podstawową rolę odgrywa środowisko przyrodnicze z jego zasobami i procesami w nim zachodzącymi. Środowisko przyrodnicze w istotny sposób decyduje o możliwościach gospodarowania. Umiejętności człowieka i nowe technologie umożliwiają często pokonywanie barier środowiskowych takich jak duże spadki terenu czy obszary o wysokim poziomie wód gruntowych. Niejednokrotnie prowadzi to do przekształcenia czy wręcz zniszczenia przyrody. Coraz szersze zrozumienie konieczności ochrony przyrody i ograniczenia szkodliwej ingerencji człowieka w przyrodę prowadzi do formułowania nowych zasad gospodarowania przestrzenią.
-zasada trwałego i zrównoważonego rozwoju. Polega na integrowaniu działań politycznych, gospodarczych gospodarczych społecznych z zachowaniem trwałości przebiegu podstawowych procesów przyrodniczych. Celem trwałego trwałego zrównoważonego rozwoju jest zabezpieczenie dostępu do środowiska poszczególnym społeczeństwo zarówno współcześnie jak i w przyszłości. Wszelkie działania człowieka w przyrodzie muszą uwzględniać nie tylko skutki współczesne, ale również prognozy na przyszłość.

Wartość społeczna
-wiąze się z istnieniem przestrzeni publicznej i prywatnej. O wartości społecznej decyduje przestrzeń publiczna, która obejmuje takie obiekty jak: drogi, ulice, place, parki, skwery, szkoły, dworce, budynki administracji publicznej, obiekty sakralne, centra sportowe i rekreacyjne, usługi publiczne, lasy państwowe i komunalne, parki narodowe. W miastach największą wartość społeczną ma przestrzeń centrum. Natomiast przestrzeń prywatną stanowią obiekty zarządzane i kontrolowane przez administrację lokalną, jak na przykład ogrody osiedlowe, tereny zabaw. Ten rodzaj przestrzeni stanowią też domy jednorodzinne, mieszkania, a także prywatne grunty rolne i leśne.

Wartość ekonomiczna
-jest uwarunkowana wartością ekologiczną i społeczną, ale także wartością gruntów, ich podażą i popytem oraz sposobem zagospodarowania i dostępnością inwestycyjną, Wartość ekonomiczna przestrzeni jest wyrażona w cenie gruntów (w zależności od miejsca może przyjmować różne wartości).

Struktura przestrzenna
-te trzy rodzaje tworzą strukturę przestrzenną, gdzie pod tym pojęciem rozumiemy „realnie istniejące, rozmieszczone w pewien uporządkowany sposób, układy jednostek gospodarczych (produkcyjnych lub nieprodukcyjnych), lub społecznych wraz z różnorodnymi wzajemnymi powiązaniami ekonomiczno – przestrzennymi zachodzącymi w zbiorze jednostek tworzących te układy”


Cechy i sposoby przejawiania się przestrzeni społeczno – ekonomicznej

Pierwotność lub pochodność (wtórność) – pierwotnymi nazywamy te formy przestrzeni społeczno – ekonomicznej, które powstały w wyniki samodzielnych i dostosowanych do potrzeb procesów rozwoju. Pochodność polega na dostosowaniu do terenów rozwiniętych

Zamkniętość lub otwartość – zamkniętymi są te formy przestrzeni społeczno – ekonomicznej, w których większość podstawowych elementów przestrzeni jest już zagospodarowana. W otwartych przestrzeniach widoczna jest silna ekspansja.

Stopień zagospodarowania - poszczególne przestrzenie mogą być zagospodarowane w różnym stopniu, co oznacza, że ich elementy strukturalno – funkcjonalne są wykorzystane w różnym stopniu

Kompleksowość lub selektywność – kompleksowość polega na wszechstronnym wykorzystaniu elementów strukturalno – funkcjonalnych, natomiast selektywność – na wykorzystaniu wybranych elementów z wyraźnym ograniczeniem innych.

Zawartość lub rozczłonowanie – cecha ta wyraża miejsce i sposoby realizacji poszczególnych funkcji w przestrzeni społeczno-ekonomicznej

Stopień stabilizacji - cecha ta wyraża tempo zmian realizowanych funkcji

Stopień jednorodności – stopień jednorodności wyraża podatność na nowe formy zagospodarowania, Heterogeniczna pozwala tylko na niektóre formy działalności a utrudnia inne. Homogeniczność czyni przestrzeń bardziej podatną na przyjmowanie nowych form użytkowania. Rośnie jej kompleksowość.

Ciągłość lub nieciągłość – ciągłość oznacza, ze elimoniwane są tereny gospodarczo niewykorzystywane i niwelowane różnice w rozwoju poszczególnych jednostek przestrzennych.


Podział przestrzeni
-niejednorodność przestrzeni geograficznej oraz zróżnicowanie przestrzeni ekonmicznej sprawiają, że ze względów poznawczych, a zwłaszcza praktycznych (planwania przestrzennego), konieczny jest podział przestrzeni na części o jednakowej strukturze komponentów (fizycznych, przyrodniczych, technicznych, społecznych lub ekonomicznych) oraz jednakowej naturze procesów przyrodniczych, ekonomicznych lub społecznych.

Podział przestrzeni
Stosując metodę regionalizacji gospodarczej przestrzeń ekonmiczną można podzielić uwzględniając wszystkie formy działalności społeczno – ekonomicznej człowieka na regiony typu:
-loco (lokalne – gmina)
-mikro (powiat)
-sybmezo (stary podział województw, grupy powiatów)
-mezo (regiony podstawowe – województwa)
-makro (kilka regionów – województw)
-państwo (kilka makroregionów)

Podział przestrzeni
W zależności od potrzeb planistycznych lub poznawczych można przestrzeń ekonomiczną podzielić na regiony występowania określonych form działalności gospodarczej człowieka, np. rejony uprawy winorośli, lub hodowli owiec, bądź też systemy rodzajowe, np. jednostki przestrzenne przemysłu.

Przestrzeń w teorii ekonomii
**Grecja starożytna: problem ziemi i problem zagospodarowania nią
-ziemia źródłem nadwyżki ekonomicznej (płody rolne, surowce)
-ograniczność ziemi (kolonizacja, rywalizacja o ziemię)
-arystoteles – wszelkie sposoby życia polegają na przestrzennej ekspoatacji zasobów ziemi (koczowniczy, rolniczy, rybacki, mysliwski)

Wykład VII
1.Definicja miasta
Miasto(wg Ratzela)- jest znacznym skupieniem ludzi i ich mieszkań na niedużej powierzchni, jest położone na skrzyżowaniu dróg.
Miasto(wg Wirtha)- to stosunkowo wielkie, gęsto zaludnione i stałe skupisko heterogenicznych pod względem społecznym osobników.
Miasto(wg K.Dziewoński)- to historycznie ukształtowany typ osiedla wyznaczony istnieniem konkretnej społeczności cząstkowej, skoncentrowanej na pewnym obszarze o odrębnej organizacji uznanej i określonej prawnie oraz wytwarzające w ramach swojej działalności zespół trwałych urządzeń materialnych o specyficznej fizjonomii, która można uznać za odrębny typ krajobrazu.

2. Miasto to
- Miasto (łac. civitas) to historycznie ukształtowana jednostka osadnicza charakteryzująca się dużą intensywnością zabudowy, małą ilością terenów rolniczych, ludnością pracującą poza rolnictwem, prowadząca specyficzny miejski styl życia. W różnych państwach kryteria ludnościowe, bądź prawno- administracyjne (prawa miejskie).
3. Typy fizjonomiczne miast
- Miasta europejskie
- Miasta muzułmańskie
- Miasta kolonialne
- Miasta afrykańskie
- Miasta wschodniej i południowo wschodniej Azji

Miasta europejskie
Jego centrum zajmuje „starówka” o zwartej zabudowie, wąskich ulicach z rynkiem, przy których znajduje się ratusz. Do niej przylegają młodsze dzielnice o cechach śródmiejskich. Najbardziej na zewnątrz położone są osiedla mieszkaniowe i dzielnice przemysłowe, System komunikacyjny nawiązuje zazwyczaj do przebiegu dawnych dróg i topografii terenu.

Miasto muzułmańskie
Centrum zajmuje arabska medina z muzułmańską architekturą domów mieszkalnych, meczetami i minaretami. Ulice są tu wąskie, kręte i często kończące się ślepo. Domy mieszkalne nie posiadają okien od strony ulicy. Charakterystyczne jest rozbicie miasta na dzielnice społeczne, wyznaniowe i narodowościowe.

Miasta kolonialne
Miasto kolonialne- w Australii i anglosaskiej części Ameryki Płn. są bardzo rozległe miasta o niskiej zabudowie typu podmiejskiego. Plan tych miast jest regularny-szachownicowy. Centrum zajmuje niewielkie powierzchniowo, budowane wzwyż city z nagromadzeniem kilkusetmetrowych „drapaczy chmur”. Na kolonizowanych przez Hiszpanów obszarach Ameryki Łacińskiej powstawały miasta, w których centralne miejsce zajmował duży, prostokątny rynek przy którym stał kościół i budynki administracyjne. Ulice miały kształt regularnej szachownicy, a zabudowa rozluźniała się w miarę oddalania od rynku.

Miasto afrykańskie
Miasto afrykańskie- bardzo wyraźne oddzielone są poszczególne dzielnice funkcjonalne- przemysłowa, handlowa, administracyjne. Cechą charakterystyczną są różnice tkwiące w zabudowie dzielnic mieszkalnych ludności białej i czarnej.

Miasta wschodniej i południowo wschodniej Azji
Miasta wschodniej i południowo wschodniej Azji- widoczne są niektóre cechy miast amerykańskich m.in. nowoczesne dzielnice śródmiejskiej- city, kontrastujące z zabytkową zabudową historyczną części miasta. Nowe tereny rozbudowuje się zgodnie z koncepcją regularnego, szachownicowego planu ulic.

4. Typy miast- (wg Ch.D.Harrisa):
a) Miasta przemysłowe
- Zatrudnienie w przemyśle stanowi ponad 75 % czynnych zawodowo lub powyżej 45 % wszystkich czynnych zawodowo-
- Zatrudnienie w przemyśle stanowi 60-74 % zatrudnionych łącznie w przemyśle i handlu oraz 30-45% ogółu zatrudnionych
b) Ośrodki handlu detalicznego
- Zatrudnienie w handlu detalicznym stanowi powyżej 50 % łącznego zatrudnienia w przemyśle i handlu i jest 2,2 razy większe niż w handlu hurtowym
c) Ośrodki handlu hurtowego
- Zatrudnienie w handlu hurtowym jest wyższe od 20 % łącznego zatrudnienia w przemyśle i handlu a jednocześnie powyżej 45 % zatrudnionych w samym handlu detalicznym
d) Miasta o funkcjach zróżnicowanych
- Zatrudnienie w przemyśle jest niższe od 60%, w handlu detalicznym poniżej 50% i w handlu hurtowym poniżej 20% łącznego zatrudnienia w przemyśle i handlu, a zatrudnieni w przemyśle stanowią 25-35% ogółu zatrudnionych
e) Ośrodki transportowe
- Zatrudnienie w transporcie stanowi poniżej 1 % ogółu zatrudnionych, poniżej 1/3 zatrudnionych w przemyśle oraz powyżej 2/3 zatrudnionych w handlu
f) Miasta górnicze
- Zatrudnienie w górnictwie stanowi powyżej 15% ogółu zatrudnionych
g) Miasteczka uniwersyteckie
- Studenci stanowią powyżej 25% ogółu ludności
h) Miasteczka uzdrowiskowe

5. Funkcje metropolitalne miast
- Funkcja polityczna
- Funkcja duchowa
- Funkcja administracyjna
- Funkcja kulturowa
- Funkcja naukowa
- Funkcja turystyczna
- Funkcja edukacyjna
- Funkcja gospodarcza
- Funkcja finansowa
- Funkcja komunikacyjna
- Funkcja informacyjna

Funkcja polityczna
Związana jest z ustrojem i systemem prawno- politycznym państwa. W sieci metropolii krajowych na pierwszy plan wysuwa się stolica państwa a także inne ośrodki centralne, będące siedzibami placówek dyplomatycznych i instytucji międzynarodowych oraz będące kolebką wielkich ruchów społecznych, jak to ma miejsce w Polsce w przypadku Solidarności.

Funkcja duchowa
Łączona jest z tradycją Kościoła, zwłaszcza z historycznymi siedzibami biskupów, a obecnie w warunkach polskich z siedzibami archidiecezji. Polskie doświadczenia uczą, że stolicą duchową narodu nie musi być tożsama ze stolicą polityczną kraju

Funkcja administracyjna
Polega na wykonywaniu przez władzę samorządową lub rządową zadań publicznych o zasięgu i znaczeniu regionalnym. Urzędy i instytucje tych władz skupione są w metropoliach regionalnych. Stolice regionów są także miejscami lokalizacji wielu innych administracji o zasięgu ponadlokalnym

Funkcja kulturalna
Wypełniania jest przez środowisko i instytucje artystyczne skupione w metropoliach będących centrami kulturalnymi różnej rangi. Metropolie kultury narodowej cechuje wysoki potencjał twórczy. Stanowią skarbnicą dóbr kultury narodowej i posiadają międzynarodowy zasięg oddziaływania

Funkcja naukowa
Znajduje głównie ujście w rozwoju technologicznym i procesach innowacyjnych.

Funkcja turystyczna
Związana jest z przestrzenią kulturową i przyrodniczą. Poprzez tę funkcję uwydatnia się symbioza historycznych metropolii i regionów. Przestrzeń kulturowa metropolii jest podstawą rozwoju funkcji turystycznej ozasięgu krajowym i międzynarodowym.

Funkcja edukacyjna
Łączy się w metropoliach z tradycją akademicką i obecnością uniwersytetów a także całej sieci szkół wyższych o zróżnicowanym profilu i poziomie kształcenia. Jest podstawą budowania w regionach potencjału intelektualnego i kapitału ludzkiego.

Funkcja gospodarcza
Obejmuje handel i przemysł, zwłaszcza międzynarodową współpracę gospodarczą oraz technologie naukochłonne i zaawansowane technologie.

Funkcja finansowa
Związana z występowanie sektora bankowo- ubezpieczeniowego oraz środków finansowych. Zasadnicze znaczenie maja tu siedziby dużych banków i instytucji ubezpieczeniowych oraz międzynarodowych instytucji finansowych

Funkcja komunikacyjna
Definiowana przez rangę węzłów transportowo-logistycznych oraz przez położenie metropolii w sieci krajowych i międzynarodowych (w tym transeuropejskich) połączeń lotniczych, autostradowych, kolejowych i wodnych.

Funkcja informacyjna
Związaną z występowaniem krajowych i regionalnych ośrodków informatycznych multimedialnych i informacyjnych. Sa to ośrodki skupiające tradycyjne media, to jest telewizje, radio, prasę. F. informacyjna powiązana jest z funkcja polityczna, kulturowa i naukowa.

Wykład VIII
Cele polityki przestrzennej
-cele gospodarki przestrzennej powinny być formułowane na podstawie oceny:
*przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych warunków życia i pracy
*zasobów, na podstawie których planować można rozwój społeczno – gospodarczy i zagospodarowanie przestrzenne jednostki terytorialnej.
Wyznaczając cele należy brać pod uwagę lokalne i ponadlokalne uwarunkowania rozwoju społecznego, gospodarczego oraz przestrzennego.
-cele gospodarki przestrzennej wynikają z potrzeb społeczności lokalnych oraz z lokalnych i ponadlokalnych uwarunkowań rozwoju
-określone potrzeby mieszkańców, które można zaspokoić przez odpowiednie zagospodarowanie przestrzenne obszaru są modułowane przez poziom cywilizacyjno – kulturowy danej społeczności, jej zamożność, poziom rozwoju społeczno – gospodarczego i stan gospodarki, występujące problemy społeczne, inne czynniki.
-R. Domański przyjmuje, że cele gospodarki przestrzennej wynikają głównie z wartości przyjmowanych, uznawanych i preferowanych przez dane społeczeństwo, które tkwią w systemach kulturowym, społecznym i gospodarczym, charakteryzującym dane społeczeństwo.
-system wartośći wpływa na strukturę celów i ich hierarchiczne uporządkowanie
-nadrzędną wartością jest harmonijny i wszechstronny rozwój człowieka, a celem wynikającym z tej wartości jest przybliżenie jakości życia do optimum.
-przyjętą wartość rozwoju i postępu społecznego można realizować za pomocą takicj celów jak:
*sprawiedliwość społeczna
*poprawa dostępności dóbr i usług
*zmiana istniejących struktur społecznych
*zmiana istniejących struktur funkcjonalno – przestrzennych
-Cele te można osiągnąc pprzez poprawę efektywnosci gospodarowania, unowocześnienie struktur gospodarczych, ukształtowanie struktur przestrzennych
-ścisle określone cechy terenu (któru jest przedmiotem gospodarki przestrzennej): fizyczne, społeczne, gospodarcze, kulturowe i inne, sprzyjać mogą formuowaniu oraz realizacji jednych celów i jednocześnie uniemożliwiać realizację innych
-nie można formułować celów gospodarki przestrzennej nie rozpoznacąc czynników i ograniczeń rozwoju (diagnoza)
-przyjmując za podstawę formułowania celów strukturę potrzeb społecznych uznany system wartości oraz cechy obszaru, ujawniają się cele:
*pierwszoplanowe (zasadniczem główne, nadrzędne)
*drugiego rzędu
*trzeciego rzędu
*czwartego rzędu
*itd.
-w ten sposób powstaje drabina celów, gdzie na każdym kolejnym (licząć od góry) poziomie zestawione są cele bardziej szczegółowe i jednostkowe. Jednocześnie realizacja celów na poziomie niskim składa się na realizację celów na poziomie wyższym. System hierarchicznnie ukształtowanego zbioru celów można przestrawić w formie graficznej jak dendrogram czy graf.
-cele pierwszoplanowe wynikają z porgramów politycznych, społecznego systemu organizacji państwa, tradycji.
-cele szczegółowe – nawiązują do podstawowych zadań, problemów, jakie ma rozwiązać gospodarka przestrzenna w ramach konkretnej jednostki terytorialnej.

Cele gospodarki przestrzennej A. Faludiego
Podstawowe cele gospodarki przestrzennej:
-rozwiązywanie konfliktów przestrzennych w dziedzinie korzystania z walorów środowiska, użytkowania ziemi, lokalizacji konkurencyjnych obiektów, rozwoju konkurencyjnych funkcji
-kształtowanie lepszego niż aktualnie środowiska życia, którego jakość będize gwarancją zdrowego, cywilizowanego zycia
-zrealizowanie szerszego programu społecznego, prowadzącego do powstawania materialnych i organizacyjnych warunków, zagwarantowania każdemy mieszkańcowi terenu odpowiedniego standardu życia, określonego przez stan i strukturę środowiska przyrodniczego i społeczno – gospodarczego, w miejscu zamieszkania i najbliższym otoczeniu.

Racjonalność podmiotów GP
Racjonalność podmiotów GP formułujących jej cele powinna przejawiać się w:
-wyraźnym określeniem intencji i motywów działań
-poznaniu natury podejmowanych działań i uwarunkowań ich realizacji
-przewidywaniu i zrozumieniu okolicznośći konkretnych działań
-przewidywanie skutków i konsekwencji podejmowanych działań

Cele GP formułowane przezwładze gminne
-gospodarze terenu, włądze gminy prowadzą działalność w zakresie gospodarki przestrzennej głównie w zakresie przygotowania, podejmowania, wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowaniua terenu uwzględniając:
*właściwości terenu
*korzyści z urzytkowania tego terenu
*charakter podmiotów, które zamierzają być użytkownikami przestrzeni
*ogólną koncepcję zagospodarowania gminy, jej organizację i strukturę przestrzenną.

Hierarchia celów GP
-cele GP formułować należy hierarchicznie
-relacje między celami powinny być takie, że cel 1 rzędu rozklada się na cele 2 rzędu, natomiast każdy z celów 2 rzędu na cele 3 rzędu
-cele poszczególnych rzędów powynni być rozłączne
-cel 1 rzędu jest jeden (ład przestrzenny), liczba celów kolejnych rzędów jest różna (zmiania się stosownie do warunków społeczno – gospodarczych, stanu zagospodarowania przestrzennego).
Ład przestrzenny jako nadrzędny cel gospodarki przestrzennej.

Wykład IX
Ład przestrzenny
-ład przestrzenny jest podstawową zasadą gospodarki przestrzennej, zapisaną w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
-ład oznacza uporządkowanie określonych elementów
-ład ma charakter dynamiczny, może się zmieniać i zmienia się zarówno w kierunku jego dopełnienia, poprawy czy przywracania, jak i kierunku nieładu, nieporządku bądź chaosu
-ład przestrzenny jest tym stanem uporządkowania obiektów materialnych w przestrzeni (na konkretnym obszarze), który poddaje się działaniu ludzkiemu i który jest wynikiem tych działań.
-ładu należy poszukiwać w srodowisku zycia człowieka, ład panuje w przyrodzie
-ład jest świadomie i celowo tworzony, względnie zaprowadzany, aby środowisko życia było bardziej dostosowane do potrzeb i wymagań czlowieka
-ład przestrzenny jest porządkiem przestrzennym, który uwzględnia i odwzorowuje prawidłowości działania społeczeństwa, gospodarki i funkcjonowania przyrody
-ład przestrzenny jest porządkiem, który bada się i ocenia z punktu widzenia własciwości struktury, która ten porządek tworzy oraz jej funkcjonalności i funkcjonowania.

Ład przestrzenny – nadrzędny cel gospodarki przestrzennej.
1)Nadrzędny cel gospodarki przestrzennej – cele gospodarki przestrzennej jest uzyskanie określoenj struktury przestrzennej
2)Organizacja przestrzenna terytorialnego systemu społecznego – ładem jest organizacja przestrzenna terytorialnego systemu społecznego spełniająca kryteria racjonalności ogólnospołecznej
3)interes społeczny – uzyskanie ładu przestrzennego leży w interesie społeczności lokalnych
4)Wartość – uzyskanie (osiągnięcie) ładu przestrzennego wychodzi poza interes jednostki i grupy społecznej, w skład której wchodzi jednostka
5)Dobro wspólne – ład przestrzenny ma charakter dystrybutywny, jest wspólnym dziełem społeczności lkalnej.

Ład przestrzenny prowadzi do:
-podnoszenia jakości życia w danym obszarze, wzrostu efektywności funkcjonowania gospodarki, dostępności przestrzeni placówek usługowych, maksymalizacji czasu wolnego, którym można swobodnie dysponować, niwelowania dysproporcji przestrzennych, zażegnania konfliktów w użytkowaniu środowiska, itp.

Ład przestrzenny jako dobro wspólne
-ład przestrzenny zaliczyć można do kategorii dobra wspólnego, działania na rzecz tego ładu do interesu zbiorowego (ogólnospołecznego)
-dobro wspólne musi przyczyniać się do wzrostu dobra indywidualnego, do rozwoju osoby, nie jest jednak sumą dobra jednostkowego
-dobro wspólne powinno zaspokajać potrzeby ludzkie lub zmierzać do ich zaspokojenia.

Dobro wspólne – cechy
Dobro wspólne musi odpowiadać pewnym wymogom
-musi posiadać dystrybutywny charakter (być rozdawane, powszechnie dostępne)
-musi zakładać wspólne tworzenie ładu społecznego (nad czym czuwać powinna wiarygodna władza)
-musi być godziwe, tj, dobre w sensie moralnym i odpowiadać wymogom sprawiedliwości społecznej
Ład przestrzenny jest dsotepny wszystkim mieszkańcom danej jednostki terytorialnej, społeczność lokalna jest podmiotem i przedmiotem gospodarki przestrzennej, występują nadzorujące i kontrolne funkcję władzy.

-Pojęcie dobra wspólnego jest obecnie zastępowane pojeciem interesu zbiorowego.
-Planowanie przestrzenne (tworzenie ładu przestrzennego) i gospodarka przestrzenna (budowa ładu przestrzennego) traktowane są jako interwencja w użytkowaniu ziemi i obrót ziemią dla ochrony interesu publicznego, wówczas ład przestrzenny jest specyficzną kategorią zbiorowego interesu, który jest rekomendacją dla polityki i działań władz samorządowych

Ład konkretny, model ładu przestrzennego
-ład konkretny – to ten obserwowany, względnie odkrywany w rzeczywistości: to stan organizacji przestrzennej i funkcjonowania terytorialnego systemu społecznego, to aktualny porządek przestrzenny systemu
-ład konkretny jest ładem jawnym, pokazuje rezultaty działań w przestrzeni, uzyskane w danych warunkach
-model ładu przestrzennego – to pewna wizja organizacji przestrzennej systemu terytorialnego, którą wyobrażają konkretne opisy, rysunki, projekty, plany zagospodarowania przestrzennego

Ład realny – rzeczywisty – istniejący w danym momecie porządek przestrzenny terytorialnego systemu społecznego, mówiąc najkrócej jest to zagospodarowanie przestrzenne tego obszaru

Model ładu przestrzennego – jest to stan organizacji terytorialnego systemu społecznego, jaki zamierza się osiągnąć w danym obszarze (plan przestrzennego zagospodarowania danego obszaru).

Ład jawny – jest to obserwowany stan organizacji przestrzennej terytorialnego systemu społecznego uwzględniający kryteria działalności racjonalnej.

Ład ukryty – są to prawa, zasady i reguły kształtujące organizacje przestrzenną i funkcjonowanie terytorialnego systemu społecznego.

Wykład X
Działalność człowieka w przestrzeni – klasyczne teorie lokalizacji

-teoria lokalizacji przemysły Alfreda Webera
-teoria llokalizacji produkcji rolnej (stref rolniczych) Johana Heinricha von Thunena
-teoria ośrodków centralnych Waltera Christallera
-ogólna teoria gospodarki przestrzennej Augusta Loscha
-Regional science Waltera Isarda
-teoria biegunów wzrostu
-teoria wzajemnego oddziaływania
-teoria kosztów komparatywnych
-samoorganizacja przestrzenna
-dyfuzja innowacji

Teoria ośrodków centralnych Waltera Christallera

Punktem wyjścia sformułowanej przez W. Christallera teorii miejść centralnch są relacje zachodzące pomiędzy miastem a obsługiwanym przez nie obszarem
Autor teorii uznaje wszystkie ośrodki miejskie za rynki, które otrzymują produkty z pobliskiego obszaru i jednocześnie sprzedają produkty rzemiosła oraz zapewniają usługi. Usługi i dobra pochodzące z miasta nazywane są „dobrami centralnymi”, a „dobra rozproszone” to wszystkie te, których produkcja odbwa się w miejscach ich eksploatacji.

Dobra centralne – aby mogły być produkowane i sprzedawane centralnie, wymagają występowania w danym mieście pewnej wielkości popytu. Zróżnicowanie popytu na poszczególne dobra jest uzależnione od rodzaju sprzedawanych produktów i świadczonych usług. Według Christallera pożądana wielkość popytu na określone dobra lub usługi będzie się pojawiać w ośrodkach o różnej hierarchii. Sprzedaż określonych dóbr i usług zlokalizowana będize tym „wyżej”, im mniejsza jest wielkość (częstotlowiść) popytu.
Każde miejsce centralne o określonym znaczeniu będzie zatem w posiadaniu wszystkich dóbr centralnych dostarczanych przez miejsca centralne o mniejszym (niższym) znaczeniu, a także pewnej kategorii dóbr i usług centralnych własciwych na jego poziomie, w której będzie zaopatrywać ośrodki nizszych rzędów.

Obszar zasięgu danego ośrodka nie jest dla wszystkich jednakowy i zależny od znaczenia atrakcyjności miejsca (ośrodka) centralnego, odległości oraz ilości, jakości i cen oferowanych produktów. Istnieje zatem hierarchia „miejsc centralnych”, którą na podstawue badań empirycznych Christaller przestrawił w sposób teoretyczny i graficzny.

Geometrycznym obszarem organizacji przestrzennej miejsc centralnych jest siatka sześcioboków utworzonych przez sześć trójkątów równobocznych. W środku każdego z trójkątów znajdują się miejsca centralne tak położone, aby maksymalna odległość nabywcy od ośrodka nie przekraczała 4-5 km.
Położenie miejsca centralnego w środku trójkąta, pozwala obsłużyć dany obszar przy najmniejszej liczbie miejsc centralnych. Przyjmując, że maksymalna odległość pomiędzy punktem obszaru centralnego a środkiem trójkąta wynosi 4 km. Otrzymujemy sześciobok o boku ok. 7 km i powierzchni ok. 143 km2, gdzie 7 km jest odległością pomiędzy miejscami centralnymi najniższego rzędu.



Okręgi o róznych promieniach odpowiadają dobrom różnych typuów dostarczanych przez to samo miejsce centralne.
Granica wpływów miedzy miejscem centralnym i innymi ośrodkami tego smaego rzędu przebiega w taki sposób, żeby zaopatrywany obszar miał kształt sześcioboku foremnego.

Teorie miejsc centralnych w swoich pracach A. Losch, który zgodził się z założeniem Christallera co do sześciokątnej geometrii systemu hierarchicznego. Christaller tworzył hierarchię rozpatrując w pierwszej kolejności dobra wyższego rzędu i dla nich określał miejsca centralne, a nastepnie – dobra niższego rzędu.Losch – rozpoczyna od dóbr niższego rzędu, przechodząc do dóbr wyższego rzędu. Wspólnym elementem obu koncepcji jest stwierdzenie, że o randze ośrodka(miasta) decyduje wielkośc jego udziału w obsłudze nabywców zamiejscowych. Założenia Loscha wzbogacają teorie Christallera o dokładną analizę komunikacji (długość i układ linii komunikacyjnch)

W. Isard „zmodyfikował” model A. Loscha, róznicując sieć komunikacyjną. Zróznicowanie to wynika według W. Isarda z tendencji do koncentracji na pewnych obszarach miasta przemysłu oraz ludności. Idealne równomierne rozłożenie sieci komunikacyjnej jest dalekie od rzeczywitości

Teoria A.K.Philbricka
A.K.Philbrick zaproponował nowe rozwiązania dotyczące rozmieszczenia sieci handlowej w mieście i wyróznił siedem kategorii funkcji, od konsumpcji poprzez handel detaliczny i hurtowy aż po funkcje kierownicze, przedstawione w układzie hierarchicznym.
Siedmioszczeblowa hierarchia funkcji odpowiadająca siedmiu rzędom przestrzennych jednostek organizacji funkcjonalnej:
1)konsumpcja
2)handel detaliczny
3)handel hurtowy
4)transport
5)wymiana
6)kontrola
7)kierownictwo
Koncepcja Philbricka eksponuje hierarchię ośrodków sprzężoną z położeniem geograficznym miasta oraz liczbą spełnianych funkcji, a miejsce w hierarchii zależy od liczby szczebli układu osadniczego.


Wykład XI
Klasyczna teoria lokalizacji

Klasyczna teoria lokalizacji rozwinęła się na początku XIX wieku. Obejmowała ona pojedyńczych producentów dzialających w warunkach przestrzeni izitropowej, w której elementem przestrzennie zmiennym były koszty transportu, Przedstawicielami klasycznej teorii lokalizacji są m.in. Johanan H. Thunen, Alfred Webber, W. Launchardt.
Przestrzeń izotropowa – przestrzeń wykazująca jednakowe własciwości we wszystkich kierunkach. W przestrzeni izotropowej wszystkie zasoby są rozmieszczone równomiernie, a koszty transportu zależą jedynie od odległości.

Preukursorem teorii lokalizacyjnej jest Thunen. Poszukiwał ekonmicznie racjonalnego układu stref rolniczych wokół miasta będącego rynkiem zbytu dla produkntów rolniczych, Thunen wprowadził upraszczające załozenia charakteryzujace rynek i jego uczestników.
-badane grunty są jednakowo urodzajne, wystepują na nim takie same gleby
-jest jeden rynk zbytu – miasto, który nie ma powiązań z innymi ośrodkami, jest izolowany
-transport z gospodarstwa rolnego – odbwa się po najkrótszych drogach
-ceny sprzedaży są jednolite na te same artykuły rolne
-występuje wolna konkurencja

W rezultacie powstaje geograficzny model obrazujacy rozmieszczenie typów gospodarki rolnej wokół centralnie zlokalizowanego rynku

Strefy rolnicze
Przy wszystkich założeniach thunena racjonalnie ukształtowanie strefy produkcji rolnej przybiera kształt kół koncentrycznych, których środkiem jest ośrodek osadniczy.

Teoria lokalizacji Thunena
Wg. Teorii Thunena w strefie najbliżej rynku zbytu , jakim jest miasto produkuje się: warzywa, kwiaty, owoce, w dajszych strefach hoduje się zwierzęta, a w kolejnych uprawia zboża i rośliny przemysłowe.


Teoria lokalizacji produkcji rolnej (stref rolniczych)
Zróżnicowanie produkcji rolnej wynika z połozenia strefy względem rynku, ceny rynkowej produkowanego towaru, jego masy (koszty transportu wzrastają wraz ze wzrostem odległości od rynku zbytu)
Załozenia idealnej przestrzeni terenów rolnych – nierealne w rzeczywistości (zróżnicowanie właścowości terenu, jakości gleb, rózna wielkość gospodarstw rolnych, różne koszty transportu, konkurencyjność cenowa produktu, wielkość rynku zbytu)

Teoria lokalizacji przmeysłu Alfreda Webera
A Weber jako pierwszy sformułował definicje czynnika lokalizacji. Sformułował też pojęcie wskaźnika materiałowego (jednostkowe zużycie surowców w procesie produkcyjnym). Wskaźnik ten miał zastosowanie na początku XX wueku, kiedy koszty transportu stanowiły główną pozycję kosztów wytwarzania.

A Weber za najbardziej korzystne miejsce lokalizacji zakładu produkcyjnego uważa takie, które jestpunktem minimalnych kosztów transportu (odchylenia lokalizacji mogąpowodować niskie koszty pracy, obecność dostawców, kooperatorów, zaplecze naukowo0techniczne, baza kształcenia specjalistycznego – tzw. korzyści aglomeracji).

Korzyści położenia lokalizacyjnego zakładu w stosunku do miejsca zaopatrzenia surowcowego oraz rynku zbytu – A Weber nazwał czynnikiem tranportu.
Oddziaływanie klasycznych czynników lokalizacji jest niwelowane przez postęp techniczny, postęp technologiczny (zmniejszenie zużycia materiałowego, zastosowanie materiałów lekkich, miniaturyzacja) zmiany środków transportu (kontenery, palety, nowe rodzaje opakowań), zmiany ilościowo – jakościowo – strukturalne na lokalnych rynkach pracy.

Teoria gospodarki przestrzennej Augusta Loscha
A Losch pierwszy sformułował załozenia teorii gospodarki przestrzennej.
Załozenia A Loscha:
-obszar jest jednorodny, z równomiernie rozmieszczoną ludnością rolniczą, jednakowymi warunkami transportu
-występują korzyści skali prdukcji, korzyści aglomeracji
-przemieszczanie produktów powoduje koszty transportu
-popyt konsumpcyjny jest elastyczny, przy jednakowych gustach i preferencjach ludności
-stosowany jest system cen loco magazyn wytwórczy
-przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji rynku
-organizacja przestrzenna regionu powinna być tego rodzaju, abu funkcjonowanie odbywało się przy minimalnych całkowitych kosztach transportu

Badania Loscha wskazują ze przestrzenna struktura efektów działalności czlowieka znajduje się w stanie dynamicznej równowagi, która jest sumą indywidualnych decyzji wielu niezależnych od siebie podmiotów, motywowanych chęcią maksymalizacji zysku.

Wg. Loscha układ przestrzenny produkcji charakteryzuje duża liczba rozproszonych miejsc produkcji towarów powszechnie nabywanych oraz mała liczba skoncentrowanych miejsc produkcji towarów nbywanych sporadycznie.
Miejsca produkcji wytwarzają na otaczającym obszarze rynki zbytu, które dla dóbr powszechnych będą powierzchniowo małe, dla dóbr nabywanych sporadycznie – duże. Idealnym kształtem rynków są heksagony (sześciokąty foremne), których sieć całkowicie pokrywa dany obszar.

Regional science Waltera Isarda
Regional science – to nauka koncentrująca się na badaniu i opisywaniu przestrzennych zachowań ludzi i podmiotów gospodarczych orazkonsekwencji tych zachowań, którymi są wytworzone układy regionalne
Osiągnięcia regional science
-zastosowanie metody nakładów – wyników do rozwiązywania problemów rozwoju miast i regionu
-modlowanie rozwoju miast i regionów
-optymalizacja ukladów przestrzennych
-optymalizacja rozmieszczenia róznych dziedzin działalności gospodarczej
-optymalizacja użytkowania ziemi
-badanie efektywności funkcjonowania przestrzennych struktur organizacyjnych
-analiza układów hierarchicznych
-rozwiązywanie konfliktów regionalnych i międzyregionalnych
-zastosowanie nowych metod i technik analizy regionalnej.

Neoklasyczna teoria lokalizacji
Teoria kładąca nacisk na rynek, konkurencje, ceny nosi nazwę teorii neoklasycznej, Przedstawicielem tego nurtu jest T. Palander. Wg. założenia Palandera między lokalizacją przedsiębiorstw i ich obszarami rynkowymi zachodzi współzależność, gdyż „lokalizacja określa przestrzenną rozciągłość obszarów rynkowych, a wielkośc obszarów rynkowych jest współwyznacznikiem optymalnej lokalizacji przedsiębiorstw”
Nowe nurty w teorii okalizacji
Można wyróżnic sześć nowych nurtów teorii lokalizacji: podejscie behawioralne, cykl zycia produktów, teorię biegunów wzrostu, teorię gron Portera i otoczenia innowacyjnego w teorii lokalizacji. Podejscie behawioralne koncentruje się na zachowaniuach decydentów z ograniczoną racjonalnością ekonomiczną (niepełną informacją nt. wpływu czynników lokalizacji na efektywność dodejmowanej decyzji o inwestycji). Odrzucenie zaozen racjonalności ekonomicznej pozwala uwzględnić zachowania zadawalające i kwestie pozaekonomiczne. Jest to postawa zgodna z koncepcją homo satisfaciendus, czyli człowieka usatysfakcjonowanego i opiera się na przeglądzie możliwych alternatyw. Do przedsawicieli tego nurtu należą Tornquist i Ramstroom.


Cykl życia produktów
Lokalizacja produkcji zmienia się w czasie, co wyjasnia cykl życia produktów. Cykl zycia produktów wywołuje dwa rodzaje zmian lokalizajci – relokacje (przemieszczenia) oraz filtrowanie (przemieszczanie technologii od miast większych do mniejszych).
Cykl składa się z trzech faz – rozwoju, dojrzałości i standaryzacji. W fazie rozwoju (innowacji) korzystna jest lokalizacja przedsiębiorstwa w aglomeracji miejsko – przemysłowej. Natomiast faza wzrostu charakteryzuje się udoskonalonym produktem i technologią podnoszącą atraktycjność regionów słabo rozwinietych spełniających ten warunek. W fazie standaryzacji produkt się starzeje, a co za tym idzie atrakcyjność lokalizacyjna miejsc spada. Cykl życia produktów twra przeciętnie 30 lat. Cykl ten ulega skróceniu gdy produkcja opiera się na nowoczesnej, zaawansowanej technologii i wyn. 5-7 lat. W skutek braku satysfakcji fazy standaryzacji a co za tym idzie braku produkcji seryjnej następuje ciągłe wykorzystywanie siły roboczej o wysokich kwalifikacjach.


Wykład XII
Teoria gospodarki przestrzennej Augusta Loscha
Wg. Augusta Loscha układ przestrzenny produkcji charakteryzuje duża liczba rozproszonych miejsc produkcji towarów powszechnie nabywanych oraz mała liczba skoncentrowanych miejsc produkcji towarów nabywanych sporadycznie.
Miejsca produkcji wytwarzają na otaczającym obszarze rynki zbytu, które dla dóbr powszechnych będą powierzchniowo małe, dla dóbr nabywanych sporadycznie – duże. Idealnym kształtem rynków są heksagony (sześciokąty foremne), którech sieć całkowicie pokrywa dany obszar.

Teoria lokalizacji przemysłu alfreda Webra
Korzysci połozenia kolalizacyjnego zakładu w stosunku do miejsca zaopatrzenia surowcowego oraz rynku zbytu – A. Weber nazywał czynnikiem transportu.
Oddzialywanie klasycznych czynników lokalizajci jest niwelowane przez postep techniczny, postep technologiczny (zmniejszenie zuzycia materiałowego, zastosowanie materiałów lekkich, miniaturyzacja) zmiany środków transportu (kontenery, palety, nowe rodzaje opakowań), zmiany ilościowo – jakosciowo – strukturalne na lokalnych rynkach pracy.

Teoria biegunów wzrostu
Teoria biegunów wzrostu opracowana przez F. Perroux opiera się na założeniu, że na atrakcyjność lokalizacyjną regionu ma wpływ powstanie i funkcjonowanie tzw. biegunów wzrostu, czyli miejsc o natężonych impulsach rozwojowych dla regionu, Generowanie natężonych impulsów następuje dzięki jednostce wzrostu
Analiza teorii wzrostu biegunów wysuwa wniosek o niekorzysciach lokalizacji przedsiębiorstw poza strefą oddziaływania bieguna wzrostu.
Rozwój gospodarczy w ujęciu przestrzennym zgodnie z teorią biegunów wzrostu przejawia się w postaci rozwoju spolaryzowanego, pewne siły powodują koncentrację działalności gospodarczej i samego wzrostu w jednycm miejscu lub jej brak czy tez mniejszą intensywność w innym miejscu.
Za jednostki (bieguny) wzrostu najpierw uważano wielkie przedsiębiorstwa, z czasem do tej kategorii zaliczono: infrastrukturę techniczną, węzły komunikacyjne, lotniska, centra administracyjne, zarządzania, uniwersytetym inne placówki naukowe, banki, centra kongresowe, itp.

Aby kategorie uznać za biegun wzrostu musi spełnić trzy warunki:
1) posiadać taką wielkość, która jest w stanie wywierać wpływ na gospodarkę i jej rozwój (bezpośredni i pośredni)
2) reprezentować dynamiczną dziedzinę działalności gospodarczej
3) posiadać liczne i intensywne powiazania z innymi dziedzinami działalności gospodarczej i społecznej.

Teoria gron M Portera
Innym nurtem jest teoria gron M. Portera. Grono to „znajdująca się w geograficznym sąsiedztwie grupa przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji zajmujacych się określoną dziedziną, połączona podobienstwami i wzajemne się uzupełniająca”.
Zasięg geograficzny grona nie jest jednoznacznie określony i może obejmować jedno miasto, region, kraj lub grupę sąsiednich państw.
Grona oferując szereg korzyści inwestorom mogą liczyć na działanie efektu synergii.

Teoria korzyści komparatywnych
Korzyści komparatywne – są wynikiem dobrego „usadowienia” się podmiotu gospodarczego na danym obszarze, tj. w stosunku do innch podmiotów i wynikają z założen teorii lokalizacji (np. specjalizacja produkcji).
Korzyści komparatywne uzyskuje ten z dwóch producentów tego samego dobra, który potrafi to dobro wyprodukować przy niższych kosztach jednostkowych. Uzyskiwanie korzyści pozwalają skutecznie konkurować w dziedzinie przyciągania kapitąu inwestycyjnego. Korzyści komparatywne prowadzą do terytorialnego podzialu pracy, którego wyrazem jest specjalizacja produkcji.
Są to korzyści, które możn uzyskać jedynie na rynku masowej produkcji, niezróżnicowanego asortyment w zakresie potrzeb i preferencji nabywców. Korzyści takie uzyskuje się głównie przy produkcji dóbr powszechnego użytku np. artykułów codziennego użytku (jednak po przekroczeniu pewnej granicy wielkości produkcji wzrastają koszty transportu, przechowywania zapasów, następują straty jakosciowe).


Samooranizacja przestrzenna
-twórcą jest Ilja Prigogine
-podstawowy cel: ukazanie mechanizmów przejścia danego systemu z jednego układu strukturalnego do innego, lub od jednego porządku do innego
Warunkiem wystapienia takich przejść są założenia, w których rozpatrywane systemy muszą być otwarte, nieliniowe i daleki od równowagi. Wystepowanie tych założen powoduje ewolucje systemów w postaci narodzin struktur dysspatywnych. Struktury dysspatywne (nazwe nadał Prigogine). Termin dyssypacji (lub inaczej degradacji, rozproszenia) zostal nadany ze względu na zaistniałą ewolucje systemu która jest wynikiem pobierania i rozproszenia energii i materii z otoczenia.

Otoczenie innowacyjne w teorii lokalizacji
Znaczenie otoczenia innowacyjnego w teorii lokalizacji wzrasta ze względu na wspólcześnie zachodzącą rewolucje naukowo – techniczną.
Innowacje stają się jednym z bardizej znaczących czynników wpływających na wybór lokalizacji.
Istotą znaczenia innowacji w teorii lokalizacji jest chłonność regionów względem nowych technologii stosowanych przez nowo powstające przedsiębiorstwa opierające funkcjonowanie o rozwój techniczno – technologiczny. Przedsiębiorstwo innowacyjne nie może zaistnieć bez środowiska lokalnego ze względu na zmienne określone na poziomie lokalnym lub regionalnym (przesżłośc obszaru).

Otoczenie innowacyjne
Nurt poszukiwań teorii lokalizacji zwraca uwage na okreslenie środowiska wpsółczesnego przedsiębiorstwa jako środowiska innowacyjnego.
Srodowisko innowacyjne to „wyodrebniony terytorialnie zespół w którym sieci innowacyjne rozwijaja się przez praktykę tcyh aktorów drogą wzajemnej wymiany geberującej specyficzne efekty zewnętrzne dla innowacji dokonujących się dzięki zbieznosci praktyki i coraz wiekszych osiągnięć w tworzeniu technologii.

Wykład XIII
Otoczenie innowacyjne w teorii lokalizacji
Środowisko współczesnego przedsiębiorstwa można okreslić mialen środowosia kreującego ogólny rozwój swego otoczenia w tym samym czasie.
Środowisko kreatywne posiada następujące cechy:
-zdolne do zmian
-elastyczne
-chłonne na innowacje

Gospodarka przestrzenna w Polsce i UE – uwarunkowania i kierunku rozwoju

W okresie transformacji ustorjowej w Polsce regulacje ustawowe dotyczace gospodarki przestrzennej nie nawiązywały do rozwiązań stosowanych w państwach Zachodniej Europy, ani do zaleceń i polityk rozwijanych przez wspólnotę unii Europejskiej. Efektem tych lokalnych regulacji była postępująca dewastacja polskiej przestrzeni oraz jej peryferyzacja zmniejszająca atrakcyjność kraju i ograniczająca jego konkurencyjność w układzie międyznarodowym. Zjawiska te spowodowały krytyę istniejących regulacji prawnych ze strony samorządów, bezpośrednio dotkniętych regulacjami ustawowymi jak i znacznej częsci środowisk fachowych związanych z gospodarką przestrzenną, a także ze strony polityków i inwestorów.

Cecha charakterystyczną krajobrazu kulturowego europy jest ład przestrzennu widoczny zarówno w miastach jak i na terenach otwartych. Zapoczatkowany jeszcze w średniowieczu przez różne rodzaje lokacji miast utrzymywał się mimo znacznego wzrostu liczby ludności – aż po czasy nowożytne. Wszystkie państwa Europy Zachodniej – a także Srodkowej i Wschodniej – zarówno te zniszczone jak i te, które wojna oszczędziła – wprowadziły na swoich terytoriach systemy publiczne – sterowane przez państwo – zagospodarowania przestrzennego, których efektem był planowany rozwój miast i zachowanie w nich ładu przestrzennego oraz otwartego krajobrazu.

Polska zamiast przejąć sprawdzone i funkcjonujące w demokratycznych państwach gospodarki rynkowej i uznania prawa własności systemy planowania i zagospodarowania przestrzennego i przystosować je do niskiego poziomu urbanizacji, słabego stanu zagospodarowania i specyficznych krajowych problemów wkroczyła na własną „trzecią” drogę próbując wynaleźć gospodarkę przestrzenną od początku, z fatalnymi skutkami dla procesów zagospodarowania kraju, oddalając go (jeżeli nie peryferując) od stanu i rozwoju zagospodarowania w UE.

Sprawy planowania i zagospodarowania przestrzennego nie należą do dziedzin, w których UE ma bezpośrednie kompetencje. Nie istnieje tez w komisji europejskiej Dyrektoriat odpowiedzialny za tę problematykę rozwoju, który oddziaływałby w sposób systemowy, kompleksowy i dyrektywny na polityki prowadzone w tej dzeidzinie jeszcze poszczególne państwa członkowskie (w tym również Polskę).

Brak w Komisji europejskiej jednoski zajmujące się problematyką gospodarki przestrzennej jest często w kraju interpretowany jako brak zainteresowania Unii tą problematyką, a w związku z tym nieistnieniem w ogóle wskazań czy zaleceń unijnych w tej dziedzinie – jest to pogląd błędny. Unia prowadzi wiele prac i działań mających na celu formułowanie zasad, koncepcji teoretycznych i modeli a także w zakresie polityk mających bezpośredni wpływ na planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Unia dysponuje znacznymi środkami finansowymi, które są przyznawane w ramach różnych programów panstwom członkowskim według unijnych priorytetów i kryteriów.

Zasady gospodarki przestrzennej w krajach UE
Podstawą systemow gospodarki przestrzennej ustanowionych w panstwach Europy Zachodniej były następujące głowne przesłanki (aksjomaty).
Rozdzielenie prawa własności nieruchomości od prawa do zmiany ich uzytowania lub zagospodarowania przez włąsciciela uzytkownika.
Oznacza to ze poki dany teren nie zostanie przez gminę urruchomiony pod urbanizację lub okreslone inwestycje co wyraża się sporządzeniem planu miejscowego i uzbrojeniem objętego przez ten plan terenu wlascicielowi nie przysluguje prawo domagania się zmiany uzytkowania terenu czy podzialu nieruchomosci itp. Ze względu na jego interesy osobiste ani prawo do odszkodowania czy rekompensaty utraconych z tego tytułu korzysci a gminie prawo do zmiany podatku od nieruchomości.

Przeniesienie prawa decydowania o zmianie uzytkowania terenu, rodzajach, formach i czasie jego zagospodarowania na władze publiczne. Organem upoważnionym do stanowienia co, gdzie,kiedy i jak będize budowane lub zmieniane na obszarze gminy jest rada gminy. Oznacza to że gminy mają ustawowo gwarantowane prawo wyrażania zgody na zmianę uzytkowania zagospodarowania nieruchomoci ich podziału itp. jak i (ciach)

Objecie objęcie przez gminę danego ternu pod urbanizację inwesyche wyma (ciach)

Rząd stwarza instrumentarium gospodar(ciach)

Obok tzw. iniscjatyw UE odnoszace się bezpośrednio do spraw gospodarki przestrzennej takich jak INTERREG (od 1999) i URBAN (od 1994) – trzy dziedziny działan unii. Odnoszace się do gospodarki przestrzennej prowadzone są w ramach:
-programow działań w dziedzinie środowiska
-ramowych programów badań, technologii i rozwoju
-polityki rozwoju reginalnego.

Punktem wyjscia prowadzonych w tych dziedzinach prac jest koncepcja „urban

Ważnym dokumentem UE jest „Srodowisko 2010: Nasza przyszłośc zalezy od nas” przyjęty przez parlament europejski (2002). Oparty na ustaleniach zawartych w 5 programie Środowuska UE (1992-2000). Jednym z sześciu priorytetów tego dokumentu jest silniejsze uwzględnienie roli środowiska w decyzjach dotyczących planowania uzytkowania terenu i w tworzeniu porządku przestrzennego. Ustala on 7 tzw strategii tematycznych obejmujących – obok srodowiska miejkiego zwalczanie zanieczyszczenia powietrza, srodowisko morskie twałe uzytkowanie zasobow naturalnych, unikanie odpadów i recycling, zrownowazone uzytkowanie pestycydów oraz ochrone gleb

Zasady europejskiej polityki regionalnej.
1)Zasady regionalne
-zasada subsydialności
-zasada koordynacji
-zasada elastyczności
2)Zasady organizacji polityki regionalnej.
-programowanie
-partnerstwo
-kompatybilnośc
-spójność
3)zasady finansowania polityki rozwoju regionalnego
-zasada koncentracji
-dodawalności
-komplementarności

4)Zasady monitorowania i oceny realizacji programu
-monitorowanie
-ocena
-kontrola finansowa