WYKŁAD GZY

Hypoderma bovis – giez bydlęcy duży

Hypoderma lineatum – giez bydlęcy mały

Oestrus ovis – giez owczy

Epizootiologia

• samice żyją kilka – kilkanaście dni, po złożeniu zapasu jaj giną

• samica składa około 800 jaj na sierści bydła

• loty gzów do 5 km od miejsca wylęgu ( długie trasy, do 50 km pokonują np. Samice gza renifera hypoderma taranti)

• larwy gza są pasożytem właściwym – dorosłe osobniki są afagami

• poczwarki rozwijają się w glebie suchej i przepuszczalnej

Intensywność i ekstensywność inwazji gza zależy:

• od pogody w okresie lotu i dojrzewania poczwarek

• są lata bogate w inwazję i lata ubogie

• zwierzęta młode do 2,5 roku są silniej opadnięte gzem niż starsze

• występuje odporność wieku, nabyta po wcześniejszym przechorowaniu

• buhajki są silniej opadnięte gzami niż jałówki

• wędrujące larwy giną w organizmie bydła

• do pełnego rozwoju dochodzi do 5 – 7% larw które wniknęły do skóry zwierzęcia

• jest to reakcja obronna na wędrującego pasożyta

Hypodermatoza to bardzo poważny problem gospodarczy

• w XIX wieku powstały w wielu krajach specjalne organizacje do walki z tym pasożytem ( USA, Niemcy, Francja, Szwajcaria)

• powód powstania organizacji to duże szkody gospodarcze

  • uszkodzenia skóry grzbietu

  • obniżenie przyrostów masy ciała

  • obniżenie wydajności mleka

  • poronienia

• w Polsce w latach 60-tych szacowano straty na ponad miliard złotych

Wpływ ( oddziaływanie) larw

• wnikanie do skóry

• wędrówka wzdłuż pni nerwowo – naczyniowych

• uciskanie na rdzeń kręgowy

• obecność pod skórą – tworzenie wejść drobnoustrojom do organizmu zwierząt

• po opuszczeniu gzów pozostają otwory – to również bramy wejścia dla patogenów

• obumarcie larw pod skórą powstają ogniska zapalne, a nawet ogólne infekcje

Rozwój gza Hypoderma bovis

• jaja składane są na włosach w tylnych partiach ciała bydła

• larwa L 1 w jaju po 4 – 7 dniach

  • długość 0,7 um

  • 11 segmentów

  • uzbrojona w kolce

• larwa L2 po 7 – 8 miesiącach

  • w mięśniach ( tkanka łączna wzdłuż pni naczyniowo – nerwowych )

  • kanał kręgowy, mięśnie grzbietu, długość 1 – 1,5 cm

• Larwa L2 wytwarza otór w skórze, odwraca się tylnym końcem do otworu linieje, staje się larwą L3

• Larwa L3 po 1,5 – 2miesiącach występuje w guzie z otworem

  • strona grzbietowa larwy jest wklęsła

• poczwarka

  • 1 – 2 miesiące

  • w glebie przepuszczalnej, najlepiej piaszczystej

  • przepoczwarzenie następuje po 12 – 36 godzinach

• owady uskrzydlone

  • po kopulacji samce giną

  • samica żyje około 30 dni

  • składa do 800 jaj

Rozmieszczenie guzów gza u bydła

• szyja 1%

• odcinek piersiowy 25%

• odcinek lędźwiowy 64%

• odcinek krzyżowy 10%

Sposoby wypadania larw gza bydlęcego spod skóry grzbietu

• samce samoczynnie przeciskają się przez otwór w skórze ( larwy opuszczają guzy rano)

• ruchy skóry zwierzęcia pomagają w wypadaniu larw

• ocieranie grzbietu o gałęzie

Wpływ muchówek na zwierzęta w chowie alkierzowym i pastwiskowym

• niepokojenie

• odjadanie ( bezpośrednie, pośrednie)

• przenoszenie patogenów

Straty

• obniżenie masy ciała

• obniżenie wydajności mlecznej

• zmniejszenie wydajności pociągowej

• zejście śmiertelne

Rozpoznanie inwazji

• do czasu pojawienia się guzów na grzbiecie trudne

• próbowano wykorzystywać metody serologiczne ( ELISA, OWD)

  • możliwe jest diagnozowanie gzawicy bydła testem ELISA przy zastosowaniu poszczególnych frakcji antygenu wydzielniczego z larw L1 Hypoderma bovis

• obecność guzów na grzbiecie to najpewniejszy kliniczny sposób rozpoznania inwazji gza

Rozpoznanie pośmiertne

• obecność larw

  • w kanale kręgowym

  • pod skórą

  • w tkance łącznej wzdłuż pni nerwowo – naczyniowych

Hypoderma lineatum

• jaja składane rzędem na jednym włosie od 5 do 20 sztuk

• głównie na przednich nogach i przedniej części ciała

• następnie larwy migrują ze skóry do ścian przełyku, a następnie pod skórę grzbietu

Hypodermatoza

• choroba pasożytnicza bydła spowodowana inwazją gza bydlęcego Hypoderma bovis lub Hypoderma lineatum

Objawy kliniczne

• w chwili inwazji gza u zwierząt obserwujemy wyraźny niepokój, próby ucieczki

• w miejscu wniknięcia larw przez skórę tworzą się ogniska zapalne

• silna inwazja może spowodować chudnięcie zwierzęcia

• w okresie od wiosny do połowy lata występują guzy podskórne ze znajdującymi się w nich, oddychającymi przez otwór w skórze larwami gza

• przy silnej inwazji w okresie wędrówek larw przez kanał kręgowy może dochodzić do niedowładów różnego stopnia

Zmiany anatomopatologiczne

• sekcyjnie w ślad za wędrującymi larwami można zaobserwować zielonkawe zabarwienie tkanki tłuszczowej wokół pni nerwowych

• w okresie zimowym w kanale kręgowym nacieczenia w nadoponowej tkance tłuszczowej w otworach kręgowych można znaleźć larwy

• w okresie wczesnowiosennym w mięśniach i powięziach grzbietu wybroczyny i ogniska zwyrodnieniowe

• w okresie guzów podskórnych ściany jamy guzów zbudowane z silnie nacieczonej, zgrubiałej tkanki łącznej

Pomocnicze badania laboratoryjne

• ze względu na charakterystyczne objawy brak wskazań do dodatkowych badań laboratoryjnych

Leczenie

• niszczenie larw gza wędrujących w okresie późnojesiennym i larw umieszczonych podskórnie w okresie wiosenno-letnim preparatami fosfoorganicznymi – np. Gzavon 2

• nie wyciskać larw ze względu na możliwość wystąpienia wstrząsu anafilatycznego wskutek wchłonięcia się białka z rozgniecionych larw

• nie stosować leków larwobójczych w okresie zimowym ze względu na ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego przez toksyny i silny naciek zapalny wokół zmarłych larw

Zapobieganie i zwalczanie

• najlepszą metodą jest niszczenie larw gza zarówno wędrujących w akcji jesiennej jak i podskórnych wykrywanych w czasie przeglądów wiosenno-letnich

• powodzenie działań profilaktycznych zależy od dokładności przeglądów, stosowania skutecznych środków larwobójczych, objęcia akcją całego kraju i współpracy hodowców którzy powinni zgłaszać służbie weterynaryjnej każdy przypadek gzawicy

Rodzaj pasożyta	Nazwa handlowa	Nazwa chemiczna	Karencja
			Mięso	Mleko
Wszy, wszoły, świerzby	Neguvon	Metrifonat	1	0
	Asuntol	Kumafos	7	1
	Triguvon	Fenthion	14	5
	Sebacil	Phoxim	28	X
	Ivomec	Ivermectin	28	X
	Butox	Permethrin	0	0
	Neocidol (biocyd)	Diazinon	14	3
	Cydectin	Moksydektyna	28	X
Giez bydlęcy	Gzawon	Foschler
	Ivomec	Ivermectin	28	X
	?	Klosantel	28	x

Oestrus ovis

Estroza owiec

• wywołana jest przez gza jamowego Oestrus ovis

• pasożytami są larwy zasiedlające jamę nosową, a nawet zatoki szczękowe i czołowe

• w skrajnych przypadkach larwy usadawiają się w mózgu

• choroba ma zazwyczaj przebieg przewlekły z objawami duszności, wycieku z nosa, kichaniem i kręceniem się w kółko – chód maneżowy

Morfologia gza (muchy)

• długość 10 – 12 mm

• pokryty rzadko usadowionymi włosami na uwypukleniach ciała

• tułów znacznie większy od odwłoka

• skrzydła przydymione

• ciało sprawia wrażenie jakby było pokryte czarnymi paskami

• larwy L1 mają długość 1,3mm są spłaszczone

• mają okołogębowe haki silnie rozwinięte

• na końcu ciała również występuje hak

• służą do mocowania larwy na błonie śluzowej nosa

• działają jak zszywki

• wielkość larwy L3 w zależność od czasu rozwoju 10 -30 mm

Biologia gza

• giez owczy należy do owadów ciepłolubnych

• intensywne loty odbywają się gdy temperatura powietrza wynosi co najmniej 16*

• loty zanikają przy temperaturze około 40*

• samice rodzą larwy

• zapłodnione samice co najmniej 12 – 16 godzin siedzą w ukryciu nieruchomo ( kora drzew, szczeliny) a następnie przystępują do składania jaj

• jednorazowo samica wstrzykuje do jamy nosowej owcy około 12 – 20 larw a w okresie swojego życia rodzi ponad 600

• jeżeli z jakiegoś powodu dojdzie do zatrzymania składania larw – samice giną z pożarcia przez własne potomstwo

• larwy L1 najpierw rosną w błonie śluzowej nosa a następnie przechodzą do dalszych odcinków górnych dróg oddechowych

• atakują również

  • małżowiny nosowe

  • kość sitową

  • zatoki ( szczękowa, czołowa) gdzie przechodzą dalszy rozwój

• składanie larw przypada zwykle na drugą połowę lata ( lipiec – sierpień)

• wiosną następnego roku L 3 wypadają z jamy nosowej na ziemię gdzie po 14 – 15 dniach stadium poczwarki stają się owadami uskrzydlonymi

Lokalizacja larw

• L 1 składane są przez samicę gza u wejścia do jamy nosowej owcy

• L 2 i L 3 zasiedlają dalsze odcinki jamy nosowej

• L 3 ( 10 – 30 mm) po zakończeniu rozwoju opuszczają jamę nosową i w ziemi przechodzą w poczwarki

Epizootiologia

• estroza występuje u owiec we wszystkich strefach klimatycznych gdzie hoduje się owce

• larwy pasożytują głównie na owcy domowej i kozach

• masowe loty gza a tym samym zarażanie się owiec ma miejsce, w naszych warunkach w czerwcu i lipcu

• są przypadki inwazji u ludzi w oku ( myjazy)

Patogeneza

• głównie działanie mechaniczne na błonę śluzową nosa i zatok okołonosowych

• dochodzi do stanu zapalnego błony śluzowej

• trudności w oddychaniu

• larwy usadowione w zatokach mogą powodować perforację kości a nawet uszkodzenie mózgu

• są przypadki przechodzenia larw do tchawicy i zmniejszenia jej światła

Zmiany anatomopatologiczne:

• stan zapalny w miejscu usadawiania się larw

• często w jamie nosowej znajduje się od kilku do 350 larw gza

Rozpoznanie

• wywiad epizootiologiczny

• badanie kliniczne

• objawy i sekcje padłych zwierząt

Objawy inwazji

• nasilenie objawów zależy od intensywności inwazji

• w okresie lotów gzów obserwuje się

  • bieganie owiec z opuszczoną głową

  • pocieranie nosem o trawę lub ziemię

  • gromadzenie się owiec i tworzenie tzw. Różyczki

  • kichanie i potrząsanie głową

• gdy larwy usadowią się w jamie nosowej dochodzi do

  • częstego potrząsania głową

  • pocierania nosem o ziemię

  • wycieku śluzu z nozdrzy

  • objawów kołowacizny

  • zmiany ogólne

    • zmienny apetyt

    • podniesiona ciepłota ciała

    • podniecenie lub otępienie

Leczenie

• wcześniej stosowano preparaty fosfoorganiczne

  • neguvon, trichlorfon w dawce 50 mg/ kg m.c.

• Ostatnio zaleca się laktony makrocyklicze

  • Ivomec w dawce 200 um/kg m.c. Podskórnie lub domięśniowo

Zapobieganie

• bardzo trudne

• można niszczyć samice siedzące na ścianach owczarni lub tzw. Letnich szopach na pastwiskach

Rhinoestrus purpureus

giez koński jamowy ( rodzina Oestridae)

Rinoestroza – gzawica nosowo – gardłowa

• dojrzałe gzy długości 8 – 11mm brunatnopurpurowe, koniec odwłoka ścięty i pokryty plamami

• larwy osiągają długość 17 mm

• segment głowowy zaopatrzony w 2 haki

Umiejscowienie larw

• głównie w kości sitowej

• rzadziej w gardle

• zatoce klinowej

• i jamach nosowych

• Samica gza żyje około 5 dni i w tym czasie jest zdolna złożyć do 800 larw

• Loty odbywają się przez całe lato

• samice gza składają do worka spojówkowego lub nozdrzy koni każdorazowo około 40 larw

• larwy migrują do miejsca swojego bytowania, gdzie rosną i dwukrotnie linieją ( błędnik kości sitowej)

• po 9 – 10 miesiącach opuszczają żywiciela i ulegają przepoczwarzeniu w glebie ( następny rok)

Objawy kliniczne

• wypływ z nosa

  • śluzowy

  • śluzowo – ropny

  • niekiedy z domieszką krwi

• występują utrudnienia w oddychaniu i kaszel

• intensywna inwazja może być przyczyną utraty apetytu, wychudzenia a nawet śmierci zwierzęcia

• w miejscu przyczepu larw stwierdza się

  • kraterowate zagłębienia z ubytkiem naskórka

  • przekrwienie i obrzęk błony śluzowej

  • niekiedy w miejscach uszkodzenia błony śluzowej stwierdza się ropny stan zapalny

  • objawy kliniczne mogą być mylone ( i są) ze stanami infekcyjnymi dróg oddechowych lub zołzami

• podstawą rozpoznania powinno być zatem stwierdzenie larw gza w jamach nosowych

• lub w wypływie z nosa

• i wykluczenie zakażeń bakteryjnych lub wirusowych układu oddechowego

• może występować w Polsce

• najczęściej w południowej Europie i północnej Afryce