Natalia Skarżyńska

Zarządzanie, rok I

Temat: Organy ochrony prawnej.

Ochrona prawna oznacza zorganizowaną i stałą działalność, której celem jest, w ujęciu przedmiotowym, ochrona porządku prawnego, zaś w ujęciu podmiotowym - ochrona indywidualnych praw podmiotowych jednostki. Realizacją ochrony prawnej zajmują się określone organy. Organem państwowym jest odpowiednio zorganizowana instytucja, utworzona na podstawie przepisów prawa i powołana do wykonywania określonych zadań w imieniu państwa. Niektóre z nich czuwają nad przestrzeganiem porządku prawnego, jak np. Najwyższa Izba Kontroli, prokuratura, organy policji, inne - dbają o ochronę praw podmiotowych jednostek, jak np. adwokatura, notariat.

Obecny system ochrony prawnej jest wynikiem ewolucji na przestrzeni wielu lat, szeregu podobnych instytucji oraz wprowadzenia do systemu prawnego państwa dwóch fundamentalnych zasad:

• zasady zakazującej samopomocy,

• zasady wprowadzającej obligatoryjną ochronę prawną.

Celem ochrony prawnej jest:

- gwarancja walki z naruszeniem prawa - poprzez cały szereg różnych uprawnień i przysługujących określonym organom instrumentów prawnych (poczynając od prewencyjnej działalności policji, poprzez pomoc prawną - w formie porad świadczonych przez adwokata lub radcę prawnego);

- czuwanie nad ponoszeniem konsekwencji przez sprawców naruszenia prawa (cele represyjne);

Sytuacje w których realizuje się funkcje ochrony prawnej:

• sytuacja konfliktowa - gdy pomiędzy dwoma lub więcej podmiotami istnieje konflikt, którego podłożem są ich wzajemne obowiązki lub uprawnienia; zazwyczaj wówczas dochodzi do naruszenia prawa, co uzasadnia wprowadzenie ochrony prawnej dla podmiotu, którego prawa naruszono,

• sytuacja niekonfliktowa - gdy nie ma faktycznego sporu między podmiotami, a ochrona jest konieczna w celu zapewnienia wymogów określonych prawem, np. regulacja dotycząca przenoszenia własności nieruchomości - konieczne jest dokonanie tego w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności czynności ( aby czynność była skuteczna, należy sporządzić u notariusza akt notarialny poświadczający sprzedaż danej nieruchomości ).

Z uwagi na zakres znaczeniowy możemy rozróżnić ochronę prawną sensu stricte i ochronę sensu largo.

Ochrona sensu stricte oznacza działalność określonych organów państwa, samorządu lub obywatelskich, które dążą do rozwiązania sytuacji konfliktowych.

Ochrona prawna sensu largo, wyjąwszy orzekanie, obejmuje:

• działalność opiniodawczą - w ujęciu sensu stricte, jak i sensu largo - oznaczającą szeroko pojętą obsługę prawną i pomoc prawną; pomoc to doradztwo i przygotowywania prawne, obsługa - to permanentna działalność w przedmiocie udzielania opinii prawnej; działalność opiniodawcza realizuje się przede wszystkim w wyrokach, a kwestie pomocy i obsługi prawnej dotyczą głównie adwokatów i radców prawnych;

• działalność zapobiegawczą,

• działalność pojednawczą - która często poprzedza orzekanie, a jej celem jest dążenie do ugodowego załatwienia sprawy przez porozumienie się skonfliktowanych stron.

• kontrolę legalności - kontrolę przestrzegania prawa.

Głównym zadaniem organów ochrony prawnej jest ochrona za pomocą prawa określonych dóbr i wartości, niezbędnych do egzystencji i prawidłowego rozwoju jednostki, grup społecznych i całego społeczeństwa.
Organy ochrony prawnej pełnią funkcję gwaranta poszanowania prawa w stosunkach między organami państwa a obywatelami, a także w stosunkach obywateli i ich organizacji między sobą.

Funkcje te organy ochrony prawnej wykonują przede wszystkim przez wymierzanie sprawiedliwości, wykonywanie prawomocnych orzeczeń, kontrole przestrzegania prawa i ściąganie przestępstw, obsługę i pomoc prawną oraz stanowienie prawa.
Można dokonać następującego podziału organów ochrony prawnej

ORGANY ROZSTRZYGAJĄCE

1. Organy sądowe

1. sądy powszechne

2. sądy szczególne

- sądy administracyjne

- sądy wojskowe

3. Sąd Najwyższy

4. Trybunał Stanu

5. Trybunał Konstytucyjny

1. Organy quasi-sądowe

1. Izba morska

2. Sąd polubowny

3. Arbitraż

4. Samorządowe Kolegia Odwoławcze

5. Urząd Patentowy

6. Komisja Prawa Autorskiego

ORGANY KONTROLI LEGALNOŚCI

A. Organy kontroli legalności sensu stricto

1. Prokuratura

2. Rzecznik Interesu Publicznego

B. Organy kontroli legalności sensu largo

1. Najwyższa Izba Kontroli

2. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych

3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

4. Policja

5. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

6. Straż Graniczna

7. Straż gminna (miejska)

8. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

9. Państwowa Inspekcja Pracy

10. Inspekcja Handlowa

11. Państwowa Inspekcja Sanitarna

12. Organy Kontroli Skarbowej

ORGANY POMOCY PRAWNEJ

A. Korporacje ochrony prawa

1. Adwokatura

2. Radcowie prawni

3. prawnicy zagraniczni

4. rzecznicy patentowi

5. doradcy podatkowi

6. Notariat

7. komornicy sądowi

3. rzecznicy praw i wolności

1. Rzecznik Praw Obywatelskich

2. Rzecznik Praw Dziecka

3. Powiatowy rzecznik konsumentów

4. rzecznik ubezpieczonych

5. konsulowie

6. organizacje społeczne

Z uwagi na ograniczony rozmiar pracy omówię tylko niektóre z nich.

Wymiar sprawiedliwości

Organami ochrony prawnej są między innymi organy wymiaru sprawiedliwości. Wymierzanie sprawiedliwości przez sądy polega na kolejnym podejmowaniu określonych czynności prowadzących w rezultacie do rozstrzygnięcia. W celu zapewnienia właściwego, najbardziej zgodnego z interesem obywateli i państwa, obiektywnego wykonywania wymiaru sprawiedliwości sądownictwo jest zorganizowane i funkcjonuje zgodnie ze specyficznymi zasadami ustrojowymi.

Opiera swe działanie i organizację na kilku konstytucyjnych zasadach.

Zasady te to m.in.:

1) zasada jednolitości systemu sądownictwa, zapewniająca jednolite stosowanie prawa przez wszystkie sądy na terenie Polski.

2) zasada niezawisłości sędziów - oznacza zakaz ingerencji organów państwowych i innych podmiotów w sprawy będące przedmiotem rozstrzygnięć dokonywanych przez sędziego.

3) zasada udziału ławników ludowych - reprezentują oni społeczny punkt widzenia, mogą wypowiadać się w sprawie kary i winy.

4) prawo do obrony - przysługuje skarżonemu w procesie karnym. Prawo to jest jednym zpodstawowych praw obywatelskich.

Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują:
- Sąd Najwyższy
- sądy powszechne
- sądy wojskowe
- sądy administracyjne

Naczelnym organem sądowym jest Sąd Najwyższy. Sprawuje on nadzór nad działalnością innych sądów w zakresie orzekania(nadzór judykacyjny). Funkcje swoje Sąd Najwyższy wykonuje przede wszystkim przez rozpoznawanie kasacji wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych kończących postępowanie sadowe oraz podejmowanie uchwał ustalających wykładnię przepisów prawnych lub zawierających rozstrzygnięcia zagadnień budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie. Po ustanowieniu sądów apelacyjnych w 1990 r. Sąd Najwyższy przestał być w zasadzie sądem odwoławczym (drugiej instancji). Takie uprawnienia wobec orzecznictwa wojskowych sądów okręgowych zachowała jedynie Izba Wojskowa Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby: Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Cywilną, Karną i Wojskową. W skład SN wchodzą; pierwszy prezes, prezesi oraz sędziowie.

Pod nadzorem judykacyjnym Sądu Najwyższego działają sady powszechne i sady wojskowe. Na sądownictwo powszechne składają się sady rejonowe, sady okręgowe i sady apelacyjne.

Sady rejonowe tworzy się dla jednej lub kilku gmin, sady okręgowe – dla obszaru działania, co najmniej 2 sądów rejonowych, sady apelacyjne zaś – dla obszarów działania co najmniej 2 sądów okręgowych. Sprawy należące do sądów powszechnych rozpoznają sady rejonowe, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawami do właściwości sądów okręgowych, które ponadto rozpoznają środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych. Natomiast sądami odwoławczymi od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sady okręgowe są sady apelacyjne.

Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie instancyjności. Dzięki temu możliwe jest naprawienie wszelkich uchybień dokonywanych w sądach pierwszej instancji. Najniższą instancję stanowią sądy rejonowe, rozpatrujące wszystkie sprawy z wyjątkiem tych, które są przypisane sądom okręgowym (sąd okręgowy jest sądem pierwszej instancji np. w sprawach o zbrodnię, rozwód, naruszenie dóbr osobistych).

Wszystkich sędziów powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądowniczej. Sądami kierują prezesi podlegający ministrowi.

Poza sądami powszechnymi istnieje sądownictwo wojskowe (sądy garnizonowe, sądy okręgowe) oraz sądownictwo administracyjne w postaci Naczelnego Sądu Administracyjnego i jego zamiejscowych ośrodków.

Krajowa Rada Sądownicza

To szczególne ciało zostało utworzone w 1989 r. aby strzec niezawisłości

sędziowskiej i niezależności sądów. Zadanie swoje realizuje m.in. poprzez

rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziów i przedstawianie ich Prezydentowi z wnioskiem o powołanie, wypowiadanie się w sprawie zasad etyki zawodowej sędziów, wyrażanie stanowiska co do propozycji zmian ustroju sądów oraz w innych sprawach dotyczących warunków ich funkcjonowania, zapoznawanie się z projektami aktów normatywnych dotyczących sądownictwa, a także wyrażanie opinii w sprawach dotyczących sędziów i sądów, wniesionych pod obrady przez Prezydenta, inne organy państwowe oraz przez zgromadzenia ogólne sędziów.

Jest to organ kolegialny.

Naczelny Sąd Administracyjny

NSA sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Do zadań NSA należy rozstrzyganie spraw spornych między obywatelami a organem administracji, który podjął decyzję odmawiającą mu pewnego uprawnienia lub nałożył nań określony obowiązek prawny. NSA rozpatruje także spory kompetencyjne między organami administracji samorządowej i rządowej. Zatem każda decyzja administracyjna, może być zaskarżona do sądu administracyjnego w razie jej niezgodności z prawem. Taka sprawa

przysługuje każdemu zainteresowanemu, także prokuratorowi, Rzecznikowi Praw Obywatelskich, organizacjom społecznym. NSA kontroluje decyzje wyłącznie pod względem zgodności z prawem, a nie ich celowości czy słuszności.

NSA jest dwuinstancyjny: sądy wojewódzkie i sąd naczelny. Nie podlega nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego. Na czele Sądu stoi prezes powoływany przez prezydenta.

Sąd Lustracyjny

Został utworzony na podstawie ustawy z 11 kwietnia 1997 roku o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa, bądź też współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne (tzw. Ustawa lustracyjna). Obowiązek złożenia oświadczenia dotyczący pracy lub

współpracy ze służbami bezpieczeństwa mają osoby urodzone przed 1972 rokiem, kandydujące na prezydenta, posłów, senatorów, osoby desygnowane na stanowisko premiera, kandydaci na kierownicze stanowiska państwowe. Lustracja bada prawdziwość złożonych oświadczeń, a nie fakt współpracy z organami bezpieczeństwa.

W Procesie tym szczególną role odgrywa Rzecznik Interesu Publicznego, do zadań którego należy analiza oświadczeń wpływających do sądu lustracyjnego, zbieranie informacji niezbędnych do sprawdzenia oświadczeń, składanie wniosków do tego sądu o wszczęcie postępowania w razie wątpliwości, co do prawdziwości oświadczenia.

W postępowaniu bierze udział lustracyjnym bierze udział 3 sędziów. Sąd wydaje pisemne orzeczenie stwierdzające prawdziwość lub nieprawdziwość oświadczenia osoby lustrowanej. W razie braku dostatecznych dowodów pozwalających na ocenę prawdziwości oświadczenia sąd orzeka o

umorzeniu postępowania. Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające fakt złożenia przez osobę lustrowaną niezgodnego z prawdą oświadczenia powoduje utratę zajmowanego stanowiska lub funkcji. Od orzeczenia sądu można się odwołać.

W systemie ochrony prawnej na szczególna uwagę zasługują trybunały: Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

Zgodnie z polską tradycją ustrojową nazwy „trybunał" używa się do oznaczenia sądów o szczególnych kompetencjach lub szczególnym znaczeniu. Takie też szczególne funkcje spełniają oba trybunały.

Trybunał Konstytucyjny jest szczególnym sądem prawa. Jego zadaniem jest, orzekanie o zgodności z konstytucją ustaw, umów międzynarodowych i innych aktów normatywnych centralnych organów państwowych, a ponadto rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Orzeczenia Trybunału są ostateczne. Nowa konstytucja nałożyła na Trybunał obowiązek orzekania o zasadności skarg konstytucyjnych, nowego środka ochrony wolności i praw człowieka i obywatela. Ze skargą do Trybunału może wystąpić każdy, czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone ostatecznym orzeczeniem sądu lub innym aktem normatywnym, który – zdaniem skarżącego – jest niezgodny z konstytucją.
W skład Trybunału wchodzi 15 sędziów, wybieranych przez Sejm na 9-letnią kadencje (obowiązuje zakaz reelekcji) spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Prezesa i wiceprezesa powołuje Prezydent.

Trybunał Stanu – to szczególnego rodzaju sąd polityczny, sąd dla polityków. Jego zadaniem jest orzekanie o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw. Zgodnie z Konstytucją odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent RP, osoby wchodzące w skład Rady Ministrów, Prezes NIK i Prezes NBP, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a także posłowie i senatorowie. Odpowiedzialność konstytucyjna ma przede wszystkim wymiar moralno – polityczny. Stanowi jedna z dodatkowych gwarancji poszanowania konstytucji i ustaw w toku działalności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe przez napiętnowanie czynów naruszających konstytucje lub ustawy, nawet jeśli nie są to przestępstwa w rozumieniu ustaw karnych.
Trybunał składa się z przewodniczącego, 2 zastępców 16 członków wybieranych przez Sejm na czas jego kadencji. Co najmniej połowa członków Trybunału powinna mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.
Do sądownictwa zbliża oba trybunały niezawisłość sędziowska ich członków i niezależność trybunałów od innych organów, a także tryb postępowania. Odróżniają je od sądownictwa funkcje i charakter orzeczeń. Oba trybunały są w swoim orzecznictwie niezależne od Sądu Najwyższego.

Izba morska – jest to państwowy organ quasi-sądowy w Polsce. Działa na podstawie ustawy z dnia 1 grudnia 1961 r. o izbach morskich. Ma charakter samodzielnego i niezawisłego organu. Zajmuje się przede wszystkim rozpoznawaniem wypadków morskich.

Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej - to centralny organ administracji rządowej utworzony 28 grudnia 1918. Zajmuje się udzielaniem ochrony prawnej na przedmioty własności przemysłowej takie jak: wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne, topografia układu scalnego a także orzekaniem w sprawach przyznawania podmiotom krajowym i zagranicznym patentów, praw ochronnych i praw z rejestracji oraz wydawaniem dowodów dokonania zgłoszenia i dokumentów stwierdzających udzielenie tych praw. Do zadań Urzędu Patentowego należy również wydawanie decyzji, w trybie postępowania spornego, w sprawach określonych w przepisach ustawy "Prawo własności przemysłowej".

Prokuratura

W Polsce zasadnicze przepisy odnoszące się do Prokuratury znajdują się w ustawie z dnia 20 czerwca 1985 roku o Prokuraturze.

Do zadań Prokuratury należy między innymi przez prowadzenie śledztw, prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego, koordynowanie działań w zakresie ścigania przestępstw prowadzonych przez inne organy, sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami. W sprawach z oskarżenia publicznego udział prokuratora w

rozprawie jest obowiązkowy.

W polskim systemie prawa karnego prokurator pełni kilka ról. Jest on organem postępowania przygotowawczego, które albo prowadzi sam albo je nadzoruje. W dalszym etapie postępowania, tj. w procesie sądowym działa już jako strona postępowania gdzie występuje w roli oskarżyciela publicznego. Prokurator w swym działaniu powinien kierować się zasadą bezstronności i równego traktowania wszystkich obywateli.

Najwyższa Izba Kontroli (NIK)

Jest to instytucja powołana do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno - administracyjnej organów administracji rządowej. Narodowego Banku Polskiego i państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności , gospodarności, celowości i rzetelności. Szczególną rolę odgrywa NIK w zakresie kontroli wykonania budżetu państwa i centralnych planów finansowych.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - do jej zadań należy: projektowanie kierunków polityki państwa w tej dziedzinie, przyznawanie koncesji na rozpowszechnienie programów radiowych i telewizyjnych, określenie opłat abonamentowych, określanie zasad działalności reklamowej w radiu i telewizji. Stoi na straży wolności słowa, interesu publicznego oraz prawa obywateli do informacji w radiu i telewizji.

Policja

Powołana została do ochrony bezpieczeństwa ludzi i mienia oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Do jej głównych zadań należy pilnowanie przestrzegania prawa i ściganie przestępców, jak również zapewnienie ochrony i pomocy w sytuacjach kryzysowych zarówno wobec ludzi jak i mienia. Jeżeli jest to konieczne, policja nadzoruje na poziomie operacyjnym także wszelkie służby ratownicze. Policja jest fundamentem stabilnego i bezpiecznego państwa.

Straż miejska

Do jej zadań należy ochrona porządku publicznego na terenie miasta (gminy). Straż Miejska powstała w Polsce na początku lat 90. XX wieku. Dba o ochronę spokoju i porządku w miejscach publicznych, a także ochronę obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej. Współdziała z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli.

Adwokatura

Adwokatura powołana została do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz kształtowania i stosowania prawa. Adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich.

Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy, w szczególności w udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Może go jedynie wykonywać osoba, która po złożeniu egzaminu adwokackiego została wpisana na listę adwokatów. W związku z

podstawowym prawem oskarżonego do obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy w Polsce, stworzono prawo do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy. Mają do tego prawo osoby nieletnie, niezaradne życiowo, upośledzone w sposób uniemożliwiający samodzielna obronę, osoby nie znające języka polskiego i osoby co do których zachodzi wątpliwość co do ich poczytalności. Oskarżony musi mieć obrońcę również w sytuacji, gdy zarzucono mu zbrodnię lub pozbawiono go wolności.

Radcowie prawni

Zawód radcy prawnego podobnie jak adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.

Notariat

Jest to instytucja strzegąca bezpieczeństwa obrotu prawnego i jego zgodności z

obowiązującym prawem. Reprezentantem notariatu jest notariusz. Notariusz to osoba zaufania publicznego powołana do dokonywania czynności, którym strony powinny lub pragną nadać formę aktu notarialnego. W Polsce notariusza powołuje i odwołuje minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii właściwej izby notarialnej.

Do podstawowych czynności notarialnych zalicza się: sporządzanie aktów notarialnych i protokołów, uwierzytelnianie i poświadczanie, sporządzanie protestów weksli i czeków, przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu lub zrzeczeniu się spadku, przyjmowanie różnego rodzaju depozytów. Szczegółowo zadania notariusza określone są w Prawie o notariacie.

Rzecznik Praw Obywatelskich

Został powołany do stania na straży praw i wolności człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa. Bada czy w skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji praw i wolności nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Rzecznik nie rozstrzyga, a jedynie zwraca się do właściwych organów państwa.

Rzecznikiem Praw Obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Kadencja Rzecznika Praw Obywatelskich trwa pięć lat licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. Ta sam osoba może zostać ponownie wybrana tylko raz.

Rzecznik Praw Dziecka

Został powołany aby bronić praw dziecka, m.in. do życia i zdrowia, wychowania w rodzinie i do nauki. Ma je chronić przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją i zaniedbaniem. Dzieckiem - według ustawy - jest każda istota ludzka od poczęcia do osiemnastego roku życia.

System organów państwowych powinien być spójny i harmonijnie zbudowany. Oparty na jednolitej myśli przewodniej. Celem podstawowym działania organów ochrony prawnej powinno być tworzenie dobrego prawa i stanie na straży jego przestrzegania, aby zapewnić swoim obywatelom poczucie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Źródła :

1. Joanna Bodio, Grzegorz Borkowski, Tomasz Demendecji, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2005

2. R. Krajewski, Organy ochrony prawnej. Zarys wykładu, Wydawnictwo Naukowe Novum sp. z o.o., Płock 2005

3. Zbigniew Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Wydawnictwo C.H Beck,

Warszawa 2009

4. http://www.sciaga-online.pl/Inne/praca/inne,d4b97c4cf0