01. Dlaczego myśl polityczną sofistów określamy jako: indywidualistyczną, relatywistyczną i konwencjonalistyczną?

Myśl polityczna Sofistów jest indywidualistyczna, ponieważ uważali oni, że nadrzędną rolę w państwie stanowi jednostka, a nie ogół obywateli. Prodikos mówi, że poznanie natury jednostki w społeczeństwie jest kluczem do poznania natury całego społeczeństwa.

Myśl polityczna Sofistów uznawana jest za relatywistyczną, ponieważ, jak twierdzi jeden z Sofistów starszych, Protagoras z Abdery „wszystko jest relatywne” Oznacza to, że punktem odniesienia do każdego zjawiska jest człowiek, który stanowi w istocie miarę wszystkich rzeczy i zjawisk. Granicę poznania wyznacza jednostkowa zdolność postrzegania. Nie funkcjonują absolutne wartości, do których można by odnosić prawo lub etykę. W wyniku tego te same zjawisko może być inaczej postrzegane przez dwóch ludzi.

Myśl polityczna Sofistów jest konwencjonalistyczna, ponieważ uważali oni, że wszystkie twierdzenia i teorie o charakterze naukowym są konwencjami (tzn. mają umowny charakter). Oznacza to, że rozeznając się w pewnej rzeczywistości umownie przyjmuje się określone sądy za prawdziwe bądź nieprawdziwe oraz określone rzeczy za dobre lub/i piękne bądź złe lub/i brzydkie. Niejako "użytkowym przekazem" konwencjonalizmu jest to, iż w praktyce nie ma wiecznie niezmiennych stanowisk wobec realiów - z racji tego, że rozwojową naturę ma myśl ludzka.

02. Dlaczego według Platona najlepszym ustrojem jest państwo rządzone przez filozofów?

Według Platona każdemu ustrojowi odpowiada pewien typ psychiki dominującej w nim grupy społecznej. Dokonując krytyki istniejących form ustrojowych proponował reformę państwa, która zbliżyłaby je do stanu idealnego, ów państwo stałoby się rozumnie ukształtowanym tworem mędrców – kreatorów. Tylko filozofowie mogą świadomie wprowadzić ideę sprawiedliwości niezbędną dla spontanicznie powstałego państwa. Filozofowie stojący na górze w hierarchii państwowej nie mają rodzin ani prywatnej własności, dzięki czemu nie roszczą sobie przywilejów, nie występuje nepotyzm. Rządzić mogą tylko filozofowie, ponieważ ich poziom moralny jest najwyższy a oni sami zbliżają się do idei miłości – możliwe jest to dzięki długotrwałemu procesowi wychowania i selekcji. Ponadto filozofowie żyją w tak zwanym komunizmie konsumpcyjnym, dzięki czemu zawsze będą myśleć o interesach państwa a nie o swoich.

03. Na czym polega na przykładzie Platona organiczna wizja państwa??

U Platona pojawia się pewna metodologia w skutek, której społeczeństwo, państwo należy analizować systemowo jako organiczną całość, bo państwo czy społ. ma odpowiednie metody i procedury, dzięki którym charakteryzuje zachowanie wszystkich by urzeczywistniło się to, co platon nazywa dobrem wspólnym. Platon mówi, że państwo posługuje się jednostkami, traktuje je instrumentalnie by ową całość jednoczyć, integrować jako trwałą organizację charakteryzującą się swoistą budową. Strukturą wew. Swoistość ta polega na tym, że jest taka, jaką być powinna. Swoistość wynika z charakteru potrzeb, które są do zaspokojenia. Z tego właśnie wynika wizja państwa jako całości organicznej, w której część powinna być całkowicie podporządkowana interesowi całości. Platon znaczną część opisu poświęca opisowi państwa idealnego, które byłoby państwem zdrowym. Państwo najlepsze to takie, które jest najbardziej podobne do 1 człowieka, gdyż 1 człowiek jest ilustracją najlepszą dla platońskiej organicznej całości, która ma strukturę hierarchiczną, w której są czynniki widoczne i w której można dopatrzyć pełnej kooperacji części. Platon tak oto buduje swoistą utopię społ. zamkniętego, które cechowałoby się wzajemnym zaufaniem pomiędzy reprezentantami poszczególnych struktur i zaangażowania publicznego, cywilnego. To obecnie występuje pod pojęciami kapitału społ. Idealne państwo to system znakomicie, zaprojektowanego podziału pracy i specjalizacji. Przyjmuje to u platona formę struktury społ., której przedziały społ. są jasno określone. Platon mówi nawet o wielkości tego państwa idealnego- nie może być ono za małe ani też za duże. Pod względem polt. Platon jest konserwatystą. Jednak pojawia się u niego pomysł likwidacji własności prywatnej na rzecz zadekretowanej ludności. Upaństwowienie wszelkich dóbr miało być gwarancją racjonalności procesów w gosp. Gwarancją jest zaspokajanie potrzeb. O państwie totalitarnym mówimy, gdy bierze ono na siebie wszystkie funkcje oraz takie wówczas, gdy państwo totalnie wszystko kontroluje. Takie było właśnie państwo platona. Platon chce w pewnym sensie upaństwowienia kobiet. Nie chce by państwu wymykało się coś tak ważnego jak reprodukcje. Pary do aktów seksualnych były by losowane przez urzędników państwowych a w szczególnych sytuacjach dobierano by partnerów dla lepszego potomstwa. Chciał wprowadzić wyspecjalizowaną energetykę. Sentymentalne związki między ludźmi uważane były za niebezpieczne dla państwa. Nie udało mu się nawet zainicjować tej sprawy. Te wielkie wstrząsy społ. i wywołane przez nie wątpliwości i pytania zrodziły motywację do spojrzenia na życie społ. jako na coś właściwego. Skłoniło to platona by zbudować refleksję perosocjologiczną, usystematyzowaną

04. Scharakteryzuj podstawowe cechy politei – najlepszego ustroju według Arystotelesa.

Arystoteles był zwolennikiem umiarkowania. Przy równowadze bogatych i ludu dominują klasy średnie wraz z całym poczuciem umiarkowania i rozsądnych rządów. Przy równowadze grup społecznych przeważają cnoty obywatelskie. Ustrój gwarantuje pewną stabilizację rządów oraz należyte zabieganie o dobro polis jako całości przy zagwarantowaniu możliwości rozwojowych każdego obywatela. Politea charakteryzuje się najwyższym poszanowaniem prawa, a przy tym poszanowaniem godności jednostki i zbiorowości przy zagwarantowaniu sprawiedliwości i stabilizacji rozwoju.

Politeja, idealny ustrój polityczny, którego twórcą był Arystoteles. Doszedł on do wniosku, analizując znane mu ustroje, takie jak: monarchia, tyrania, arystokracja, oligarchia i demokracja, że każdy z nich jest ułomny. Dlatego najlepszym ustrojem byłby ten, który łączyłby dobre ich cechy. Nazwał go politeją. Był to ustrój, gdzie przy równowadze bogatych (oligarchia) i ludu (demokracja) dominującą pozycję zajmuje umiarkowany stan średni, który zapewnić ma rządy rozsądne i uczciwe odpowiadające postawie i osobowości tej grupy.

Arystoteles uważał, że politeja zagwarantuje sprawiedliwe i stabilne rządy oparte na cnotach obywatelskich oraz stwarza możliwości indywidualnego rozwoju każdemu człowiekowi. Politeja charakteryzować się także miała najwyższym stopniem poszanowania godności jednostki i zbiorowości oraz troską o wspólne dobro, jakim jest państwo (polis).

05. Wytłumacz, co znaczy Arystotelejskie określenie człowieka jako „zoon politikon”.

• w rozważaniach nad państwem Arystoteles przede wszystkim wyszedł z założenia, że państwo jest tworem natury – rozumiał przez nią społeczną naturę człowieka (zoon politikon)

• z natury swej człowiek może żyć w pełnym wymiarze swego człowieczeństwa jedynie w społeczeństwie

• jedynie tylko w nim osiąga autarkię – samowystarczalność, które wiedzie go ku eudajmonii – szczęściu

• człowiek jest zwierzęciem politycznym (także społecznym) – zoon politikon

• jest on istotą zmierzającą do życia w grupie, znajdującą w niej warunki do pogłębiania tak indywidualnego jak i zbiorowego rozwoju

• ludzie żyjący poza społeczeństwem i państwem bez wątpienia pozostająca jakimś niewłaściwym i prymitywnym etapie rozwoju

• wspólnota jest zatem rezultatem naturalnego zachowanie się jednostki

• państwo stanowi natomiast najwyższą formę zorganizowania się ludzi w zbiorowość, zbiorowość której wolny człowiek uzyskuje status obywatela

• pełna organizacja człowieka to udział w polityce

• pełnia życia to działanie w grupie

• polityka jest kwintesencją człowieczeństwa

• dla Greków udział w polityce to bezpośredni udział, trzeba znać wszystkich ludzi, żeby z nimi współpracować

• państwo nie może być duże, bo trudny byłby udział bezpośredni

• kluczem do badania problematyki etycznej, politycznej i prawnej jest przyjęcie przezeń założenia o społecznej naturze człowieka

• szczególnie interesujące są rozważania Arystotelesa nad etyką, Arystoteles uznał politykę za wiedzę naczelną, zasadniczą, mającą za cel dobro ludzkie najwyższe tj. szczęście

• polityka mówi, co należy czynić, a czego unikać

• moralność jest zarówno częścią polityki jak jej początkiem

• szczęście polega nie na każdym dowolnym działaniu, lecz tylko na świadomie dokonywanym dla niego samego, a nie z innych powodów

06. Przedstaw zasadnicze odmienności myśli politycznej sofistów, Platona i Arystotelesa.

Sofiści	Platon	Arystoteles
- państwo to twór umowy społecznej - władza pochodzi od ludzi - wszyscy ludzie są równi - ludzie powołują państwo żeby lepiej im się żyło - indywidualizm	- państwo to twór spontaniczny - najlepszy ustrój to monarchia i arystokracja złe: timokracja, oligarchia, demokracja, tyrania - zwolennik nierówności - rządzić powinni filozofowie - autoindywidualista - degeneracja ustrojów	- państwo to zj. Naturalne - najlepszy ustrój – politea - rządzić powinna klasa średnia - człowiek to zoon politikon, musi żyć w społeczeństwie - człowiek to indywidualność

07. Scharakteryzuj podstawowe cechy republiki – najlepszego ustroju wg. Cycerona.

• Przez państwo rozumiał rzecz ludu, czyli zorganizowaną masę ludu połączoną dla wspólnego pożytku, wynikającego ze wspólnego bytowania oraz zespoloną przestrzeganiem tego samego prawa

• Chwalił republikę w momencie, gdy upadła

• Rzecz wspólna polega na przekonaniu o równości obywateli

• Formą realizacji człowieka jest udział w życiu publicznym, za poza prawem ludzi musi łączyć cnota

• Warunkiem istnienia rep. Jest posiadanie wspólnych wartości, jeżeli rozpada się wspólny etos, życie razem nie jest możliwe

• Istotne jest istnienie religii państwowej, która dostarczy rozróżnienia dobra i zła oraz będzie konsekrować państwo i elementy ideologiczne

• Republika Nie jest rzeczą naturalną, lecz sztuczną

• Upadek republiki wynika z upadku cnót obywatelskich

• Republika Oparta jest na kadencyjności, poczuciu równości ludzi wolnych

08. Na czym polega oryginalności myśli politycznej wczesnego chrześcijaństwa (do św. Augustyna) na tle tradycji pogańskiej?

• Poza kodeksem etycznym istnieje przepis na najlepsze społ.

• Twórca chrześcijaństwa (Jezus Chrystus) był apolityczny, a nawet antypolityczny, nie pretendował do władzy

Oryginalności polegała na:

• Rozdwojeniu formuły dobry człowiek to dobry obywatel

• Zhierarchizowanie lojalności w stosunku do Boga, cesarza, ojczyzna doczesna jest ważniejsza niż państwo ziemskie

• Oryginalna treść etyki chrześcijan to słaby, a nawet antyobywatel, gdyż chrześcijanin nie będzie atakował wroga, będzie chciał się z nim miłować

• Teza o równości wszystkich ludzi, stworzonych na podobieństwo Boga

• Zło natury ludzkiej wynika z tego, że mamy złą wolę, wiemy co jest dobre, a co złe, ale tego nie przestrzegamy

• Etyczny stosunek do filozofii, Credo Quia Absyrdum – wiedza prowadzi na manowce, istotna jest wiara

• Każde wydarzenie jest skutkiem woli Boga

• Odrzucenia samorealizacji w polityce poprzez wzorowanie się na Jezusie

• Odgradzanie się od świata pogan, oczekiwanie na zbawienie

• Chrześcijanie mieli wstręt do polityków

• Nie mogli uznać cesarza za Boga, bo zaprzeczałoby to kwestiom wiary

09. Przedstaw znane ci chrześcijańskie interpretacje twierdzenia, iż władza polityczna pochodzi od Boga (przedstaw zachodzące między nimi różnice).

Św. Paweł z Tarsu uważał, że wszelka władza pochodzi od Boga. Hierarchiczny stosunek władzy ustanowiony jest przed Boga, dla pożytku ludzi. Św. Paweł uważa, że władzy należy się świadomie podporządkować, gdyż jest ona ustanowiona przez Boga, a władcy są sługami bożymi.

Kolejny przedstawiciel myśli chrześcijańskiej, Św. Augustyn również uważa, że władza w państwie pochodzi od Boga, a jej podstawą powinna być sprawiedliwość. Jednakże Św. Augustyn w przeciwieństwie do Św. Pawła z Tarsu władzę postrzega głównie jako zbiór obowiązków. Władca powinien troszczyć się o poddanych, powinien bardziej im służyć niż panować. Św. Augustyn władców dzielił na władców tyranów i władców opiekunów. Władca tyran jest karą za grzechy ludzi, i winni oni mu się podporządkować w ramach pokuty i osiągnięcia królestwa niebieskiego. Powołując władcę tyrana, Bóg wystawia ludzi na próbę, doświadcza ich, stąd nie można ganić uczynków złego władcy. Władca opiekun jest dobrodziejstwem danym od Boga dla ludzkości. Św. Augustyn uważa, że w żadnym wypadku nie można sprzeciwić się władzy.

Innym zwolennikiem chrześcijańskiej myśli politycznej jest Jan z Salizbury. Jan z Salizbury również uważał, że wszelka władza pochodzi od Boga, a władza Boga jest wieczna. Bóg sprawuje władzę poprzez swe „ramię posłuszne”, czyli księcia. Uważał on, że władca (książę) jest poddanym Boga, a więc również poddanym kleru reprezentującego Boga na ziemi. Książę jest sługą władzy kapłańskiej i sprawuje tę jej część, która jest niegodna kapłanów. Jednakże Jan z Salizbury, w przeciwieństwie do swoich poprzedników uważa, że jeżeli władca zmusza poddanego by ten postępował wbrew własnej wierze, poddany winien okazać mu nieposłuszeństwo, a nawet go zabić.

Ostatnim przedstawicielem myśli chrześcijańskiej jest Św. Tomasz z Akwinu. On również uważał, że władza w swej istocie pochodzi od Boga, jednakże w praktyce poszczególne formy władzy i poszczególni panujący są wybrańcami ludu. Rządy mogą być sprawiedliwe i niesprawiedliwe. Rząd jest niesprawiedliwy, gdy władza jest źle nabyta, bądź, gdy władca nie ma tytułu do jej sprawowania. Tylko w tym przypadku poddani mogą wypowiedzieć posłuszeństwo władcy. Można to uczynić, gdy władza występuje przeciwko prawom bożym i podstawowym normom moralnym, przekracza granice swoich uprawnień, gdy legalny panujący postępuje niesprawiedliwie, a władze kościelne ustalą, iż takie panowanie nie leży w intencji Boga. Władza niesprawiedliwa może być ustanowiona jednak jako dopust boży dla grzesznych poddanych. W poglądach Św. Tomasza widać elementy filozofii Św. Augustyna (zły władca jest dopustem bożym dla grzeszników) jak i Jana z Salizbury (najważniejsze decyzje należą do kleru, dla władcy można wypowiedzieć posłuszeństwo, jednakże tylko w wypadku, gdy kler na to zezwoli)

10. Przedstaw podstawowe różnice myśli politycznej św. Augustyna i Tomasza z Akwinu.

Św. Augustyn

• istnieją dwa państwa : państwo Boże , które jest pełne miłości do Boga , pokory, państwo stworzone przez Abla. Państwo ziemskie natomiast przenika egoizm, pożądliwość, wyniosłość, miłość do samego siebie. Państwo ziemskie zostało stworzone przez Kaina. Na ziemi są obywatele i państwa ziemskiego i państwa boskiego

• władca tyran jest karą dla ludzi za ich grzechy, trzeba być mu posłusznym dla osiągnięcia - pokuty. Nie można się mu przeciwstawiać

• państwo powstało z rodziny

• państwo ma obowiązek karania herezji

Św. Tomasz z Akwinu

• zwolennik monarchii

• władza pochodzi od Boga, ale opierana jest na prawie ziemskim

• można wystąpić przeciwko władzy tyrana, tylko i wyłącznie gdy:

  • przeciwstawia się on prawom bożym i moralnym

  • przekracza granice swoich uprawnień

  • postępuje niesprawiedliwie, a władze kościelne ustalą iż takie panowanie nie leży w intencji Boga

• władza religijna, ma przewyższać władzę świecką, argumentował to, m.in. tym, że władza kapłańska i papieska jest instytucją boskiego pochodzenia

11. Na czym polega oryginalność myśli politycznej N. Machiavellego?

• Machiavelli opiera swoje rozważania polityczne na przekonaniu o łzym charakterze natury ludzkiej konieczności jej okiełznania

• bronić należy zwłaszcza życia i własności, służyć ma temu państwo i jego najważniejszy czynnik – władza państwowa

• kierując się własnym interesem i rozumem, ludzie zgadzają się na przejęcie w społeczeństwie nad słabszymi przez silniejszych - jest to istota wszelkiej władzy

• zasadą państwa jest zwierzchnictwo, panowanie i sprawowanie władzy, władza nad ludźmi podległość osób nieposiadających władzy tym, którzy ją posiadają

• niezależnie od formy sprawowanie władzy będzie to zawsze panowanie nad ludźmi, zwierzchnictwo jednych nad drugimi

• powstałe tą drogą państwo ma zapewnić pewien stan pokoju i ładu społecznego, niezbędnego dla życia ludzi; Machiavelli zrywa, więc z dominacją starożytności i średniowieczną etyczną wizją celów państwa

• chwali republikę mieszaną i staje się jednym ze zwolenników teorii ustroju mieszanego; monarchia, rządy optymatów i rządy ludu uważane za dobre mogą łatwo przekształcić się w formy złe: tyranię, oligarchię i anarchię

• nowym, a nie dziedziczny król może być skuteczny w odrodzeniu kraju

• uważał za niezbędne uzupełnianie sił władcy podstępem; w przypadkach, kiedy przemoc i przymus nie prowadzą do zamierzonych rezultatów, „nowy Książe” może i powinien uciec się do podstępu i wiarołomstwa – jednak to powinno być stosowane tylko w ostateczności

• ostrożności i chytrości są pożyteczne dla panującego na równi z odwagą i zdecydowaniem, occasione – sposobność, fortuna – los i virtu – osobnicza siła

• oceniając samego siebie człowiek wchodzi na ścieżkę, jest to odtworzenie poglądów antycznych, które dotąd były negowane np. przez sofistów

• oryginalność – zeświecczenie św. Augustyna; człowiek z natury jest zły, ludzie są aspołeczni, są sobie wrodzy prowadzą ze sobą wojny; ludzie z natury nie dążą do tworzenia ładu; posiadają w sobie złość; państwo jest bytem sztucznym, który należy narzucać; siła jest podstawą tego, aby połączyć ludzi trzeba ich zmusić, a by dobrze się zachowywali

12. Na czym polega immoralizm Machiavellego

• Odrzucenie obowiązujących zasad etycznych:

Ludzie są z natury zli bardziej skłonni do złego niż dobrego , ludzie najczęściej są niewdzięczni zmienni, unikający niebezpieczeństwa ,chciwi zysku ,zawistni, pruderyjni i niesprawiedliwi w ocenach

• amoralizm władzy:

Cel jest najwyższym dobrem i jemu należy podporządkować podejmowane środki

Książe może uciekać się do postępu, wiarołomstwa

Książe niejednokrotnie musi naruszać zasady wierności i miłosierdzia

Władca nie może przestrzegać tych wszystkich rzeczy, dla których uważa się ludzi dobrych gdyż najważniejsze jest dobro państwa

Podstęp wiarołomstwo powinny być stosowane tylko w ostateczności, jeśli uzasadnia je cel działania

Ostrożność i chytrość są pożyteczne dla panującego na równi z odwagą i zdecydowaniem

Władca powinien odwoływać się do dyktatorskich form rządów

Władca powinien być zdecydowany w stosowaniu przemocy brutalnej siły

Książe używając terroru powinien wskazać osoby odpowiedzialne za zło (nawet, gdy są niewinni lub współwinni

Książe powinien być szanowany i kochany przez poddanych a gdy nie może tego osiągnąć powinien przynajmniej wzbudzać lęk

Książe powinien umiejętnie posługiwać się natura lisa i lwa

13. Dlaczego myśl polityczną J. Locke’a uznajemy za pierwszą postać myśli liberalnej?

Locke uważał, że państwo powstaje na skutek wolności i własności. I jako skutek tych dwóch praw, pod żadnym pozorem nie może ich naruszać. Władza królewska ma pozytywnie ujęty obowiązek działania dla dobra obywateli, chroniąc własność( a więc życie, wolność i majątek). Według Locke’a własność prywatna jest nienaruszalna, jedynym przypadkiem, gdy państwo może w nią ingerować, jest jej marnotrawienie przez właściciela.

Locke uważał, że prawa i rząd pod żadnym pozorem nie powinny ograniczać tzw. praw naturalnych członków wspólnoty, a więc prawa do wypowiadania własnego zdania, bez którego nie ma szans na prowadzenie uczciwych dysput politycznych, prawa do zrzeszania się, bez którego nie ma możności forsowania własnych poglądów w ramach wspólnoty, oraz do prowadzenia własnej działalności gospodarczej, co pociąga też za sobą prawo do posiadania własnego majątku.

Innym założeniem Locke’a, które jest podwaliną liberalizmu jest założenie mówiące o tym, że państwo ma być tolerancyjne. Sfera świecka i sakralna istnieją obok siebie i jedna nie może ingerować w sprawy drugiej. Wiara według Locke’a jest czymś osobistym, rodzajem własności, w którą nikt nie ma prawa ingerować. Wynika z tego, że poszczególnych rodzajów wiary nie należy wartościować.

Eksponowanie przez Locke’a wolności i własności, ich związku, a w pewnym sensie tożsamości, legną u podstaw myślenia liberalnego.

14. Przedstaw podstawowe nurty oświeceniowej krytyki zastanego świata społecznego i politycznego.

1. Liberalizm arystokratyczny – Monteskiusz.

• Nie można ustalić jednego uniwersalnego modelu ustroju, ani prawa, gdyż sposób życia poszczególnych narodów jest zróżnicowany

• Władze powinny być od siebie oddzielone, czyli sprawowane przez różne podmioty

• Prawo natury dla każdego ludu może mieć inny sens dlatego nie należy się do niego ściśle odwoływać

2. Radykalne skrzydło myśli oświeceniowej – Rousseau.

• Powstanie własności prywatnej zapoczątkowało podziały wśród ludzi

• Nie można zrzec się swej wolności na mocy umowy społecznej, to ona ma być przypieczętowaniem tej wolności

• Nie jest istotne, jaką formę przybierze państwo, gdyż sprawujący władzę czyni to za zgodą i pod kontrolą ludu

• Nie można rozpatrywać prawa w kategoriach sprawiedliwe – niesprawiedliwe, gdyż jest ono forma realizowania woli powszechnej

• Charakter ludzi uległ wypaczeniu, gdy nauki i sztuki zmierzały do doskonałości

3. Ogólnie w oświeceniu:

• Krytykowano feudalizm i monarchię absolutną

• Uważano, że aby przekształcić społeczeństwo potrzebna jest rewolucja

• Prawa jednostki powinny stanowić wartość nadrzędną względem dążeń państwa, będącego jedynie instrumentem zabezpieczającym realizacją praw

• Utopia komunistyczna np. Mably – zniesienie własności prywatnej miało doprowadzić człowieka do szczęścia, równości

15. Przedstaw podstawowe cechy natury ludzkiej w myśli oświeceniowej

1. J. J. Rousseau:

• Ludzie rodzą się równi, lecz instytucjonalizm powoduje nierówności

• Ludzka natura jest plastyczna, nie ma w niej nic co by się nie poddało presji.

• Ludzka natura ma skłonności do dobra. Likwidacja instytucji społecznych, spowoduje ze ludzie będą żyli dobrze

2. Tomasz Hobbes

• Z natury wszyscy ludzie są równi

• Nierówność jest skutkiem prawa państwowego

• Człowiekiem kierują naturalna pożądliwość i strach przed śmiercią

• Człowiek posiada prawo do każdego działania i do użycia każdego środka, który pozwala mu zachować swoje życie i uniknąć cierpień

• Fundamentalnym prawem natury jest dążenie do pokoju

• Ludzie we własnym interesie godzą się na ograniczenie ich naturalnej wolności poprzez zrzeczenie się uprawnienia do wszystkiego

3. John Locke

   • Każdy posiada swą naturalną wolność

   • Miarą wolności był rozum ludzki powstrzymujący od gwałcenia praw naturalnych

   • Wolność to własność

4. Monteskiusz

   • Pokój między słabymi, równymi sobie jednostkami

   • Potrzeba życia w społeczności

16. Przedstaw podstawowe różnice w znanych Ci koncepcjach umowy społecznej.

Hobbes – ludzie z natury są egoistami, walczą o własne dobro. Każdy z natury zajmuje się własnymi sprawami, jednak człowiek to istota rozumna, której instynkt nakazuje zaprzestanie wojny, zawarcie umowy z innymi. Na rzecz ogółu ludzie ograniczyli wolność i zawarli umowę społeczną, a władzę przekazali suwerenowi. Państwo jak Lewiatan pochłania jednostki, wraz z powstaniem państwa zrodziły się prawa i obowiązki.

Lock - Stan natury był okresem pomyślnym, ale w obawie przed nieładem społecznym, który wynikał z tego, że ludzie byli sędziami własnych spraw. Ustanowiono władzę państwową, a w związku z tym przyjęto umowę społeczną, która miała umocnić prawo naturalne, przy czym jednostka nie zrzeka się ich, ale utrzymuje silniejszą ich obronę. Umowa społ. to: 1) Umowa między jednostkami dająca społeczeństwo 2) Umowa z władzą dająca państwo

Rousseau – w stanie natury człowiek żyje indywidualnie, a każdy ustrój jest zły, bo wytwarza nierówności społ. a dla Rousseau równość jest najważniejsza. Odkąd powstało społ., są panowie i niewolnicy. Nierówności wywołały walki. Walki wywoływały pragnienie pokoju, dlatego zawarto umowę społeczną. Tak powstało państwo wbrew naturze i równości.

Grocjusz – człowiek posiada popęd społeczny do łączenia się z innymi w celu rozumnego i zgodnego współżycia. Lud oddaje władzę w ręce rządzących i nawet gdy jest to władza absolutna nie może przeciwko niej wystąpić gdyż zobowiązany jest do dotrzymania umowy

Spinowa – stan natury to wrogość między ludzka. Ludzie poprzez umowę społeczną stworzyli państwo, gwarantujące pomyślność i wolność. Umowa polegała na zrzekaniu się praw na rzecz społ.

17. Przedstaw podstawowe założenia teorii umów społecznych.

Hugo Grocjusz:

• Ludzie powołują do życia państwo zawierając w tym celu odpowiednią umowę. Umowa społeczna występuje w trzech aktach:

• Contractus societatis

• Contractus subiectioni

• Contractus pacta sunt servanda

Dzięki umowie:

• Uprawnienia człowieka są teraz ważniejsze

• Powołanie państwa na podstawie umowy

Teoria umowy społecznej

1. wizja ładu społecznego

2. odpowiada, dlaczego ludzie się zrzeszali

3. jak wygląda umowa

4. co wynika z umowy

• Opisywanie stanu natury zainteresowało z natury politycznej. Zaczęto mówić o uprawnieniach ludzi, o ich pragnieniach. Ludzie na początku żyli niezrzeszeni. Ta teoria stanu natury powstała po to, żeby odpowiedzieć, jaki człowiek jest z natury. Niezależnie od różnic, człowiekowi przypisywano różne cechy-indywidualizm

• Ludzie są wolni i są podmiotami racjonalnymi. Jeśli Ci ludzie są tacy to jest tylko jeden sposób żeby się zrzeszyli, muszą się na to zgodzić. Człowiek rozumny nigdy nie zrzeszy się, aby było mu gorzej. Po to się zrzesza, aby było mu lepiej. Władza nie miała spisanych warunków umowy. To trzeba było w pełni rozumu jeszcze raz rozważyć i spisać

• Umowa jest to naturalna rzecz. Ludzie zrzeszali się, aby żyć w społeczeństwie. Mieć większe prawa. Również, aby mieć zwierzchnika, wodza, który nimi pokieruje w sytuacji wojny.

Hobbes:

• Umowę społeczną traktował jako hipotezę powstania państwa. Istotą umowy jest podporządkowanie swojej indywidualnej woli woli innego człowieka, przeniesienie na niego prawa rozporządzania. Wszyscy podporządkowywują się suwerenowi tak samo zyskuje on wystarczające siły, by utrzymać jedność i zgodę tych jednostek

• Umowa społeczna daje poczucie bezpieczeństwa. W drodze umowy powstaje państwo, organizm suwerenny. Jest to umowa jednoetapowa, mocą której powstaje zarazem społeczeństwo i państwo.

Locke:

• Uważał, że jedyną drogą rzeczywistego zagwarantowania wolności jest połączenie naturalnie wolnych jednostek na podstawie umowy. Zatem do zawarcia umowy skłania ludzi niepewność, potrzeba ochrony własności prywatnej

• Mocą umowy wolność naturalna przekształca się w wolność prywatną

• Dzięki umowie ludzie znaleźli możliwość skuteczniejszego zabezpieczenia swych praw, własności i posiadanej wolności

• Jednostki zawierające umowę myślą o własnych indywidualnych interesach. Nie wyzbywając się dodatkowych praw żaden człowiek ani społeczeństwo nie może oddać się w niewolę czyjejś arbitralnej woli

• Umowa społeczna według Locke’a jest dwuetapowa

• Pierwszym etapem jest porozumienie się ze sobą ludzi i utworzenie społeczeństwa

• Na podstawie zaś aktu drugiego powstaje konkretna władza państwowa

Jacques Rousseau: w swoich traktatach z 1762 roku zatytułowanych Umowa Społeczna zarysował inną wersję teorii umowy społecznej opartej na koncepcji powszechnej suwerenności, określonej jako niepodzielna i prawnie niezbywalna. Ta ostatnia cecha wyjaśnia awersje Rousseau do demokracji pośredniej oraz jego poparcie dla demokracji bezpośredniej. Z jednej strony teoria Rousseau przypomina indywidualistyczną, liberalną filozofię Locka, z drugiej różni się od niej kilkoma istotnymi zagadnieniami. Na przykład, jego teoria powszechnej suwerenności zawiera koncepcje „woli ogółu”, będącej czymś więcej niż sumą woli poszczególnych jednostek, dlatego też bardziej pasuje do niej określenie kolektywistyczna, bądź holistyczna niż indywidualistyczna. Rousseau przekonuje, że podmiot jako odrębna jednostka może być egoistyczny i przekładać własne korzyści nad dobro ogółu. Jednakże, jako członek tego ogółu, wyzbywa się on egoizmu, aby przyczynić się do utworzenia woli ogółu, która sama w sobie jest powszechną suwerennością. Powszechna suwerenność decyduje o tym, co jest dobre dla społeczeństwa jako całości.

Porozumienie społeczne sprowadza się do następujących pojęć. Oddając swoją osobę i wszystkie swoje prawa we władanie woli ogółu w rezultacie otrzymujemy jedno ciało (społeczne), którego każdy członek staje się nierozerwalną część całości.

Tak, więc, cieszące się złą sławą stwierdzenie Rousseau, że człowiek jest “zmuszony do wolności”, powinno być rozumiane w następujący sposób: skoro odrębne podmioty rezygnują ze swojej wolnej woli (teoria Hobbesa), aby stworzyć powszechną suwerenność, i skoro ta suwerenność jest niepodzielna, niezbywalna i decyduje o tym, co jest dobrem dla ogółu to, jeśli jednostka ponownie powróci do swojego egoizmu wtedy jest zmuszona do zaakceptowania tego, co zadecydowali inni, jako że jest członkiem zbiorowości. Wersja umowa społecznej według Rousseau jest najczęściej kojarzona z terminem „umowy społecznej” samej w sobie. Jego teorie miały wpływ zarówno na rewolucję francuską (1789), jak i na powstanie ruchu socjalistycznego. Można powiedzieć, że tak jak w teoriach Locke’a i Hobbesa, Rousseau zwrócił szczególną uwagę na subiektywne i indywidualne kwestie (na przykład w swojej pracy zatytułowanej Wyznania)

18. Przedstaw podstawowe nurty konserwatywnej krytyki myśli oświeceniowej.

Doktryna konserwatyzmu wyrosła na radykalnej krytyce oświecenia, przejawiającej się:

• krytyką oświeceniowego indywidualizmu (antyindywidualizm): Konserwatyści uważali, że człowiek jest z natury istotą społeczną i dlatego musi żyć w społeczeństwie. Odrzucali oświeceniową teorię umowy społecznej oraz koncepcje praw natury, uważali, że człowiek nigdy nie żył sam - zawsze otaczało go społeczeństwo, a nawet, jeśli żył sam, to nie był człowiekiem - uczłowieczył się dopiero wtedy, kiedy się uspołecznił.

• krytyką oświeceniowego racjonalizmu (antyracjonalizm): Filozofowie oświecenia uważali, że człowiek kieruje się tylko i wyłącznie racjami rozumu, natomiast konserwatyści odrzucali ten pogląd. W ich przekonaniu człowiek jest istotą rozumną, ale jego działanie przede wszystkim jest determinowane przez namiętności i uczucia. Antyracjonalizm jest wizją człowieka, według której rozum jest hamowany przez uczucia.

• krytyką odrzucenia przez oświecenie grzechu pierworodnego: Konserwatyści twierdzili, że w człowieku jest nieusuwalna doza zła, która jest właśnie wynikiem grzechu pierworodnego. Człowieka nie można pozostawić samemu sobie, ponieważ wytworzyłby się konflikt miedzy ludźmi - swoista wojna wszystkich przeciw wszystkim. Niezbędna jest władza, która zapanuje nad społecznością. Władza opisywana była jako swego rodzaju misterium

19. Przedstaw odmienne sposoby rozumienia tradycji w ideologii konserwatywnej.

• W każdym człowieku istnieje złość natury ludzkiej

• Człowieka nie można „spuścić z łańcucha”, bo jest zły

• „łańcuch” nie jest żelazny, ale jedwabny, bo buduje go etyka – moralność. Organizuje on naszą mentalność, mentalność jego długość może być różna. Gł. osnową „łańcucha” jest tradycja. Konserwatywna analiza życia społ. Opiera się na krytycznej ocenie natury ludzkiej. Konserwatyści nie podzielają charakterystycznego dla innych ideologii optymizmu, co do wyeliminowania złych cech

Podstawowe cechy:

• Jednostka nigdy nie będzie doskonała, niezależnie od tego jakie warunki zew. będą określały jej postępowanie

• Człowiek ma słabą skażoną grzechem pierwotną naturę

• Człowiek gł. kieruje się w swoich wyborach instynktami i emocjami, a nie rozumem

• W wymiarze etycznym ludzie nie są sobie równi, poza tym, że są ludźmi

• Człowiek powinien szukać wskazówek dla swoich działań w religii

20. Przedstaw konserwatywne strategie obrony tradycji.

Edmund Burke uważał, że najlepszym sposobem obrony tradycji jest kontynuacja oparta na trwałości instytucji, wiary i rodziny. Taka kontynuacja jest czymś szlachetnym, natomiast rewolucja staje się czymś plebejskim, mało estetycznym. Wynika z tego społeczeństwa kontynuujące tradycję mają przewagę nad społeczeństwami zrewoltowanymi, które zrywają ze swoją tradycją i dziedzictwem narodowym.

Polscy konserwatyści różnili się nieco w swoich poglądach. Polscy konserwatyści zadawali sobie pytanie, jakie wartości i tradycje mają być kontynuowane a z jakimi należy zerwać. Dla polskich konserwatystów najtrudniejszy problem stanowiła kwestia powstania i rewolucji. Uważali, że walka o odzyskanie państwowości nie może odbyć się kosztem innych wartości (rodziny, religii, własności). Zatem wykluczano rewolucję społeczną.

Stańczycy uważali, że tradycja była gwarancją poznania rzeczywistości, dokonywanego przez rozum. Wielkie znaczenie odgrywał też Bóg. Był on gwarantem tego, że rozum wspierany tradycją nie oddala się od rzeczywistości. Polscy konserwatyści(np. Margrabia Aleksander Wielkopolski) uważali, że aby obronić tradycję trzeba na jej podstawie zbudować współczesne prawo. W ten sposób tradycja będzie nieustannie kultywowana.

21. Przedstaw odmienne sposoby rozumienia tradycji w ideologii konserwatywnej.

1) Obrona tradycji jako Status Quo

• To w odziedziczyliśmy po naszych przodkach, należy chronić, gdyż to co istnieje faktycznie nie jest czymś wymyślonym, ale rzeczywistym

2) Ujęcie tradycji jako wynik procesów długiego trwania

• Tradycja jest wytworem historii, dorobkiem poprzedników, kumulacją ich wiedzy, która była testowana przez życie. Długie trwanie czegoś posiada w sobie coś, co umożliwiło jego przetrwanie. Im starsza tym lepsza.

3) Konserwatyzm rewolucyjny (rep. Weimarska) E. Burke, B. Discraeu, J. de Maistre

• Kryzys, o jakim mówią konserwatyści jest różny. Konserwatyzm przeżył rewolucję, która zniszczyła stary porządek. Prawdziwa tradycja została zgładzona, a jej odzyskanie można uzyskać poprzez zniszczenie świata.

22. Scharakteryzuj organiczną koncepcję społeczeństwa według konserwatystów.

Konserwatyści traktują społeczeństwo jako organiczną całość składającą się z wielu powiązanych i współpracujących ze sobą grup. Według konserwatystów jednostka może się rozwijać wyłącznie w grupie społecznej. Trzeba także zaznaczyć, że pierwotną i najważniejszą grupą społeczną jest rodzina. Natomiast interes jednostki powinien być podporządkowany ogółowi. Tak, więc jednostce przysługują takie prawa, jakie nada jej społeczeństwo. Z teorii organicznej społeczeństwa wynika kolejna przesłanka konserwatyzmu- a więc hierarchizm. Konserwatyści traktują społeczeństwo jako naturalnie zróżnicowaną strukturę, na której szczycie znajdują się elity. Układ hierarchiczny, w którym jednostki znajdujące się na określonym szczeblu drabiny społecznej mają określone prawa i obowiązki, konserwatyści traktują jako jeden z podstawowych warunków zachowania ładu społecznego. Opowiadają się za silną władzą państwową, sprawowaną zgodnie z prawem i będącą gwarancją praw obywateli. Funkcje ogniwa pośredniczącego pomiędzy państwem a społeczeństwem konserwatyści przypisywali różnego rodzaju stowarzyszeniom i organizacjom społecznym, zapewniającym z jednej strony ochronę przed samowolą biurokracji, a z drugiej udział jednostki w życiu publicznym. Teoria organiczna społeczeństwa ściśle związana jest z istotą solidaryzmu społecznego, który pojawia się zarówno w doktrynach konserwatywnych jak i chadeckich. Zakłada on, że wszyscy członkowie społeczeństwa powinni ze sobą współpracować, a także dążyć do wspólnego dobra, i brać za to dobro odpowiedzialność. Idea solidaryzmu społecznego łączy się z personalistyczną filozofią. Głosi ona, że katolicy mają obowiązek współpracować i przyczyniać się do budowy sprawiedliwego ładu, a współpracować w tym zakresie mogą także z niewierzącymi, jeśli rezultatem tej współpracy będzie dobro i godność osoby ludzkiej.

Trzeba zaznaczyć, że nauka kościoła pojawia się zarówno w doktrynie konserwatywnej jak i chadeckiej. Konserwatyści, przeciwstawiając się także egalitaryzmowi podkreślali, że podstawą ładu jest hierarchiczny układ społeczny, własność prywatna i silna władza państwowa. Stąd też krytycznie odnosili się do rewolucji i wszelkich gwałtownych zmian. Orientację konserwatywną cechuje niewiara w wartość postępu oraz nieufność wobec uniformizmu. Taki pogląd prezentowali przede wszystkim jeden z najwybitniejszych przedstawicieli konserwatyzmu Edmund Burke, choć także francuski filozof Joseph de Maistre. Współcześnie można także podać kilku polityków, którzy realizowali bądż realizują ideologie konserwatywną- min. Premier W.B Margaret Thatcher, a także prezydent USA Ronald Regan.

23. Przedstaw podstawowe różnice tradycji konserwatywnych E. Burke’a i J. de Maiste’a.

J. de Maiste – ujmował społeczeństwo i państwo jako zorganizowaną przez Opatrzność jedność naturalną. Potępiając ideę praw naturalnych nawiązywał w zwulgaryzowanej wersji do tomizmu dowodząc, iż boskie pochodzenie oznacza podział społeczeństwa na zróżnicowane w przywilejach stany, stosowane do przyjętego z góry kryterium, określającego miejsce człowieka w hierarchii społecznej.

Atakował teorię umowy społecznej. Oznaczała ona dowodzenie nonsensów, ponieważ władza panującego i przywileje są wyrazem boskiej woli, przejawiającej się w takiej właśnie organizacji życia społecznego. Absolutna władza monarchy ma w tym ujęciu cechy charyzmatyczne, jest więc niepodzielna i niekwestionowana, a wszelkie próby jaj podziału o tyle są bezsensowne, iż podważają objawione zasady organizacji państwa.

Edmund Burke – naród tworzy swoistą całość powstałą w tyglu historii, zespoloną duchem tradycji wiążącą jednostki świadomością przynależności do jedności społecznej. Każdy naród został uformowany przez „szczególne warunki”. Bez głębokiej wiedzy historycznej poznanie teraźniejszego jest wysoce niepełne. Jedność narodu powinna być pogłębiona, natomiast wypadki rewolucyjne dezorganizują i niszczą wszystko.

Ludźmi kieruje prawo, którego źródłem jest Bóg. Przymierze z Bogiem jest najważniejsze. Społeczeństwa rozwijają się spontanicznie, wraz z właściwymi im inwestycjami politycznymi.

24. Przedstaw różnice w interpretacji człowieka, państwa i społeczeństwa w tradycji liberalnej i konserwatywnej.

Człowiek:

• Liberałowie uważają, że każdy człowiek ma naturalne prawo do wolności, równości, własności, prawa naturalne nie są nadawane przez władzę, ale wynikają z idei człowieczeństwa.

• Konserwatyści uważają, że człowiek został stworzony przez Boga, i to właśnie w religii powinien szukać wskazówek dla swojego życia i swoich działań, to Bóg jest twórcą porządku społecznego,

• Według liberałów prawa naturalne nie są nadawane przez władzę, a wynikają z idei człowieczeństwa

• Według liberałów człowiek jest istotą indywidualną niczym nieskrępowaną, każda jednostka jest bytem jedynym i niepowtarzalnym

• Natomiast w ideologii konserwatywnej życie człowieka poddane jest działaniu określonych wartości, a religia to podstawa życia społecznego.

• Liberałowie uważają, że każdy człowiek powinien mieć swobodę działania i decydowania o swoim losie, granice jego wolności wyznacza wolność drugiego człowieka, liberałowie wiążą także równość ze sprawiedliwością, uważając, że ludzie mają takie same prawa do korzystania z wszelkich wolności, potrafią z nich korzystać w różny sposób, co jest przyczyną zróżnicowania społeczeństwa, tym samym liberałowie uznają ze sprawiedliwość społeczna nie istnieje.

• Konserwatyści przeciwnie, ponieważ uważają, że ludzie powinni współpracować ze sobą dla wspólnego dobra- idea solidaryzmu społecznego oraz organiczna koncepcja społeczeństwa

• Liberałowie przywiązują bardzo duża rolę do praw człowieka, min. Do tych podstawowych a więc znajdujących się w I generacji praw człowieka: prawo do życia, wolności i własności, ale także prawa do wolności myśli, sumienia, słowa, wolności prasy, zrzeszania się, tajemnicy korespondencji,

• Konserwatyści również opowiadają się za przestrzeganiem praw człowieka jednak uważają, że państwo w obronie ładuj społecznego, może naruszyć prawa człowieka,

Państwo:

• Według liberałów koncepcje państwa powinny być ograniczone do minimum( mówi o tym Alexis de Tocqueville który mówi że demokracji zagrażać mogą centralizacja i egalitaryzacja- centralizacja rządowa i administracyjna prowadzą do rządów despotycznych) liberałowie opowiadają się za państwem zdecentralizowanym, dużą role upatrują w społeczeństwiem obywatelskim( indywidualne działanie obywateli, działanie gmin, działanie państwa- te trzy formy wyrózniał Tocqueville)

• Według konserwatystów państwo powinno być silne zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz(np. konserwatyści często opowiadają się za karą śmierci), państwo stoi na straży ładu społecznego i jest gwarantem praw człowieka.

• Silne państwo według liberałów może zagrażać wolności człowieka, funkcje państwa są tak naprawdę podstawowe: zapewnienie bezpieczeństwa, ochrona własności prywatnej stwarzanie warunków do rozwoju.

• Według konserwatystów natomiast państwo w imię ochrony ładu społecznego może naruszyć prawa człowieka

• Według liberałów praworządność w państwie powinno być regulacją stosunków pomiędzy jednostką a państwem (mówi o tym de Tocqueville.)

• Natomiast konserwatyści mówią o tym, że prawo musi być bardzo twarde, a wszyscy powinni być wobec niego równi.

• Idea liberałów: Im mniej państwa, tym lepiej dla jednostki- państwo jest czymś uzupełniającym – najważniejszy jest człowiek

• Natomiast według konserwatystów państwo jest nadrzędne wobec jednostki, interes jednostki jest podporządkowany interesowi państwa

• Według liberałów człowiek jest nadrzędny w stosunkach społecznych, jest najważniejszy, Według liberałów gwarancją wolności jest zasada trójpodziału władzy, gdy nie występuje to nie ma wolności

• Według konserwatystów autorytet państwa i wolność obywateli łączy demokracja przedstawicielska, a rządy większości powinny podlegać bardzo ścisłym przepisom prawnym

Społeczeństwo:

• konserwatyści uznają istnienie naturalnego, nadrzędnego( z reguły boskiego) porządku społecznego

• natomiast według liberałów społeczeństwo jest pluralistyczne i umożliwia rozwój indywidualny każdego człowieka

• według konserwatystów w społeczeństwie każdy wypełnia określoną rolę, ważne znaczenie ma rodzina która kształtuje człowieka i wpływa na ład społeczny,

• liberałowie: społeczeństwo stanowi zbiór jednostek i grup społecznych o przeciwstawnych interesach, jeśli władza jest sprawowana w sposób demokratyczny to te sprzeczności da się pogodzić

• konserwatyści krytykują kulturę masową, egalitaryzm i uniformizm, liberałowie uważają że kultura masowa może manipulować społeczeństwem, konserwatyści stoją za ochroną tradycji, historii, są raczej przeciwni wszelkim zmianom, i raczej dążą do zachowania obowiązującego stanu rzeczy, choć opowiadają się za zmianami ale za ewolucyjnymi, czyli przebiegającymi stopniowo

• Liberałowie raczej są otwarci na kulturę masową, społeczeństwo powinno być elitarne i otwarte, programy socjalne godzą w wolność obywateli

• Konserwatyści: solidaryzm społeczny- współpraca dla wspólnego dobra

• Natomiast liberałowie mówią o indywidualności, według liberałów społeczeństwo jest zatomizowane- jest sumą jednostek(atomów)

25. Przedstaw podstawowe cechy natury ludzkiej według liberałów.

• wszyscy ludzie mają naturalne prawo do wolności, równości i własności

• prawa naturalne nie są nadawane przez władzę, ale wynikają z idei człowieczeństwa.

• Człowiek jest z natury bytem jedynym, i niepowtarzalnym a także rozumnym

• Wolność demokratyczna i arystokratyczna (wolność demokratyczna opiera się na prawie, natomiast wolność arystokratyczna na przywilejach, wolność demokratyczna wyraża się w aktywnej postawie obywatelskiej ludzi uczestniczących w życiu społecznym.

• Ograniczać wolność człowieka może jedynie wolność drugiego człowieka (nie może być to ani religia, ani państwo)- mówi o tym min. Herbert Spencer

• Według Beniamina Constanta mamy do czynienia z trzema rodzajami wolności: - jest to sfera prywatności, - po drugie wolności rozumianej jako prawo społeczeństwa do własności, i po trzecie jako prawo człowieka do jak najpełniejszej samorealizacji

• Nadrzędność człowieka w stosunku do społeczeństwa

• Równość wszystkich w sensie dostępu do praw

• Każdy człowiek jest rozumny z natury, i jako człowiek najlepiej potrafi ocenić swoje potrzeby i swój własny interes

• Według Johna Stuarta Milla z natury społeczeństwo i jego władza dążą do stłamszenia wszelkiej indywidualności i uczynienia z jednostek jedynie części większego organizmu społecznego.

• Według Milla wolność człowieka to wolność wewnętrzna (sumienia, myśli), a także wolność zewnętrzna (wolność wyboru i działanie zgodne z własnym charakterem, a także wolność stowarzyszania się w celach wspólnych

• Obowiązki jednostki wobec społeczeństwa nie wynikają z jakiegoś kontraktu socjalnego, lecz z faktu, że żyje ona w społeczeństwie - Mill

26. Scharakteryzuj liberalną koncepcję wolności człowieka.

W ideologii liberalnej od zawsze najwięcej miejsca zajmowała uzasadnienie wolności osoby ludzkiej. Optymizm liberałów polegał przede wszystkim na tym, że wierzyli oni w harmonię interesów jednostkowych. Widać to szczególnie w ich zasadnieniu na przykład wolności sumienia, wyznania czy wygłaszania opinii. Przykładów może być wiele. Choćby Klasyczny esej O Wolności J. Stuarta Milla z 1859 r. Liberał Mill uważał, że ludzkość korzysta nawet z wolności głoszenia opinii fałszywych, gdyż zawsze lepiej jest, gdy fałszywa idea upada przez konfrontację z prawdą i wymianę myśli, niż kiedy po prostu zakazuje się jej głoszenia. Swobodna wymiana idei jest dla liberałów warunkiem postępu, jej brak oznaczałby marazm i w konsekwencji upadek cywilizacji. Zasadą liberalizmu jest społeczeństwo otwarte, gotowe do akceptacji nowego, do konfrontacji z różnymi ideologiami, to stawia liberałów w opozycji wobec wszystkich reżimów totalitarnych i wszystkich ideologii dogmatycznych. Człowiek jest istotą wolną, posiada przyrodzone, powszechne, nienaruszalne i niezbywalne prawa człowieka – wolność osobista, wolność sumienia, wolność słowa, prasy, druku, zgromadzeń i zrzeszeń. Liberałowie Kładą duży nacisk na dysponowanie własnością prywatną. Własność jest równa wolności.

Alexis de Tocqueville mówił o tym, że wolność w demokracji nie jest tylko uprawnieniem, ale też obowiązkiem, ważnym jej źródłem i gwarancją staję się „wola większości” i obecność w społeczeństwie ducha obywatelskiego. Demokracja wymaga stałej aktywności, uczy ona wolności. Kolejną taką sztandarową tezą liberałów jest twierdzenie, że każdy człowiek posiada tyle samo wolności, a jej granicą jest jedynie takie samo prawo innego człowieka- a więc wolność człowieka może być ograniczona jedynie poprzez wolność drugiego człowieka (nie może to być ani państwo, ani religia) - wspomina o tym w swoich rozważaniach Herbert Spencer.Dobro ogółu jest czymś fałszywym, nie ma czegoś takiego jak szczęście i dobro ogółu. Każdy człowiek jest indywidualizm. Spencer mówi np. o tym, że jednostki żyjące w biedzie żyją tam, ponieważ dokonały takiego wyboru, jest to ich własny wybór. Ich cierpienie jest w istocie efektem indywidualnej decyzji, wyboru sposobu życia, niechęci do pracy i wyboru pasożytniczego stylu życia. Beniamin Constant dzieli wolność na trzy części:

1) sfera prywatności jednostki wolnej od wpływu państwa,

2) wolność rozumiana jest jako prawo społeczeństwa do własności,

3) prawo człowieka do jak najpełniejszej samorealizacji.

Według Johna Stuarta Milla wolność człowieka obejmuje:

• wolność wewnętrzną jednostki (wolność sumienia, myśli, wyrażania opinii we wszystkich kwestiach)

• wolność zewnętrzna (działanie zgodne z własnym charakterem)

• wolność stowarzyszania się w celach wspólnych

Według Milla gwarancją wolności człowieka jest przede wszystkim wolność myślenia i mówienia. Różnorodność pozycji, różnorodność zdań jest według Milla pozytywne i jest źródłem postępu.

Liberałowie wiążą równość ze sprawiedliwością- oznacza ona równość wobec prawa natury, ludzie mają takie same prawa do korzystania z wszelkich wolności. Potrafią z nich korzystać w różny sposób, co jest przyczyną zróżnicowania społeczeństwa. Tym samym liberałowie uznają, że sprawiedliwość społeczna nie istnieje.

Tak naprawdę wszystkie te kwestie wymienione powyżej można streścić w jednym zdaniu: Ideałem, do którego dąży liberalizm jest wolność jednostki, gdyż człowiek został obdarzony rozumem i sam może rozpoznawać i określać swoje potrzeby. Powinien mieć swobodę decydowania o swoim losie i swobodę działania.

Indywidualistyczna koncepcja człowieka znalazła swoje odbicie w koncepcji zatomizowanego społeczeństwa. Zdaniem liberałów jest ono sumą jednostek (atomów). Powstaje na zasadzie umowy pomiędzy suwerennymi jednostkami. Stąd pogląd o nadrzędności człowieka w stosunku do społeczeństwa. Miejsce jednostki w społeczeństwie, zależy od jej zaradności, jedni są wyżej drudzy niżej. Święta zasada liberalizmu brzmi: Co lepiej dać biedakowi wędkę czy rybę? Każdy dysponuje wędka, państwo nie może rozdawać ryb tym, którzy nie potrafią łowić. Liberałowie mówią też o ograniczeniu roli państwa, kompetencji państwa, ponieważ może ono zagrażać wolności jednostki. Według de Tocqueville wolność przełamuje egoizm, łączy ludzi dla wspólnego celu, zmusza do porozumiewania się i kompromisu.

27. W czym widzisz przejawy indywidualizmu ideologii liberalnej.

Liberalizm jest ideologią indywidualistyczną w dwojakim znaczeniu- po pierwsze, dlatego, że liberałowie cenią odmienność ludzi, a po drugie, iż uznają, że takie byty jak naród i społeczeństwo są niczym innym jak zbiorem indywidualnych jednostek. W ideologii liberalnej znaczenie ma przede wszystkim jednostka, a nie byt zbiorowy, toteż liberalizm jest ideologią nieufności wobec takich haseł jak dobro ogółu, szczęście społeczeństwa, najwyższą wartością dla liberałów jest jednostka ludzka i jej szczęście, przy czym zakładają oni, że obdarzony rozumem człowiek jest zdolny do rozeznania własnego interesu (szczęścia, dobra), i dlatego ma prawo być wolny i decydować o sobie.

Liberalna koncepcja ma cechy indywidualistyczne-ponieważ zakłada że każdy człowiek ma cechy właściwe tylko sobie. Z koncepcji tej wynika nadrzędność jednostki i jej praw nad wszelkimi zbiorowościami. Ideałem, do którego dąży liberalizm jest wolność jednostki gdyż człowiek został obdarzony rozumem i sam może rozpoznawać i określać swoje potrzeby. Człowiek ponosi odpowiedzialność sam za siebie. Nie ma dobra ogółu, jest dobro jednostki. To od nas samych zależy jak wykorzystamy dany nam kapitał i nasze umiejętności.

28. Co zrobić - według liberałów - z władzą polityczną, aby nie zagrażał wolności jednostki?

Według liberałów władza polityczna powinna być ograniczona do minimum. Kompetencje państwa powinny być ograniczone do minimum, ponieważ mogą one zagrażać wolności jednostki. Dlatego też liberałowie wysuwają postulat funkcjonowania państwa jako stróża nocnego, czuwającego nad porządkiem i bezpieczeństwem obywateli. Typowe dla liberałów jest przekonanie, że władza mówi być podzielona, gdyż tylko podział władzy stanowi gwarancję przeciw despotyzmowi, ponieważ jak twierdzili „ każda władza deprawuje, władza absolutna najbardziej”. Ważnym elementem ideologii liberalnej jest też optymizm liberałów ich wiara w postęp, w coraz doskonalsze i lepsze organizowanie życia społecznego i politycznego. Początkowo liberałowie nie popierali demokracji, obawiali się, bowiem, że rządy ludu mogłyby zagrozić wolności jednostki, jednakże w 2 połowie XIXw. Nastąpiło włączenie postulatów demokratycznych do koncepcji liberalnych, uznano, że demokracja jest do pogodzenia z wolnością jednostki, pod warunkiem ograniczenia możliwości ingerowania państwa w prawa człowieka, taką doktrynę liberalną określano mianem demoliberalizmu, a reprezentował ją J.S. Mill. Mill sformułował warunki funkcjonowania demokracji liberalnej, demokracje nie miała wcale oznaczać, że większość „wszystko może”, przeciwnie, demokracja - jego zdaniem - musi oznaczać poszanowanie praw mniejszości. Już wcześniej zresztą Benjamin Constant powiedział, iż suwerenność ludu nie może oznaczać jego samowoli. Według de Tocqueville demokracji mogą zagrażać centralizacja i egalitaryzacja. Wyróżniał centralizację rządowa i administracyjną. Połączone prowadzą do rządów despotycznych. Egalitaryzacja prowadzi do indywidualizmu, który rozumiał jako zbiór biernych jednostek coraz mniej zależnych od siebie wzajemnie, za to coraz bardziej zależnych od państwa. Podkreślał, że demokracji zagrażają dwa podstawowe niebezpieczeństwa: całkowite podporządkowanie władzy ustawodawczej woli wyborców, skoncentrowanie wszystkich innych władz w łonie władzy ustawodawczej. Demokracja w łatwy sposób może prowadzić do tyranii większości. Środkami zapobiegającymi tyranii są demokratyczne obyczaje i prawo. Ważne jest także istnienie społeczeństwa obywatelskiego, a także demokratycznych instytucji w postaci podziału władzy, opartego na zasadzie check and balance - a więc zasadzie ich wzajemnego hamowania się, decentralizacji administracji, federalnego charakteru państwa, podziału władzy ustawodawczej na dwie izby oraz podział władzy pomiędzy funkcjonariuszy państwa. Ważne jest też prawo, które powinno regulować stosunki pomiędzy jednostką a państwem. Według Constanta bardzo ważna jest suwerenność ludu, bo to ona jest podstawą rządów. Te rządy, które się na niej nie opierają się na sile, są nielegalne. Natomiast te, które realizują wole powszechną są legalną. Ważna według Constanta jest idea ograniczania władzy. Według Milla istnieją trzy warunki, które decydują o trwałości rządów:

• lud powinien legitymizować rządzących, lub przynajmniej się im nie sprzeciwiać

• lud powinien mieć zdolność czynienia wszystkiego tego co niezbędne do zachowania formy rządu

• lud powinien mieć zdolność i wolę spełniania tego co z danej formy rządów wynika, zarówno poprzez czynienie jak i nie czynienie.

Według liberałów im mniej państwa tym lepiej, państwo jest czymś dodatkowym, uzupełniającym, najważniejszy jest człowiek. Państwo powinno mieć, zatem jasno i ściśle określone uprawnienia. Model idealnego ustroju to stosowana w praktyce zasada trójpodziału władzy. Gdy ten podział nie występuje nie ma wolności.

29. Scharakteryzuj podstawowe etapy rozwoju klasycznego (XIX-wiecznego) liberalizmu: wymień przedstawicieli poszczególnych etapów.

I etap: od rewolucji do poł. XIX w.

• Okres młodzieńczy liberalizmu, optymizm, wiara we własne siły, przekonanie, że liberalizm to wzór

• Przedstawiciele: J. Locke, A. Smith, B. Constant

Cechy:

• Przekonanie, że człowiek liberalny jest najlepszy, wierzono, że człowiek jest podmiotem liberalnym i z natury dąży do wolności

• Liberalizm jest najlepszym ładem dla człowieka

• Apologia wolnego rynku, który ma wbudowany aparat, obrona gospodarki wolnorynkowej

• M. Spencer (socjaldarwinista) dokonał analizy wolnego rynku

• Państwo jest wzorem wolności człowieka (podział zagraża)

• Constant uważał, że istnieje wolność, ale nie do czegoś m.in. do polityki, tylko wolność od czegoś, czyli od przymusu

• Szczególnie znaczenie wolności prasy

• Constant wyróżnił trzy rozumienia wolności:

1. Sfera prywatności jednostki wolnej od wpływu państwa

2. Wolność jest rozumiana jako prawo człowieka do własności

3. Prawo człowieka do jak najpełniejszej samorealizacji

II etap: od 50 lat XIX w. do końca XIX w.

• Okres dojrzały, okres refleksji krytycznej, dostosowanie się

• Przedstawiciele: John Stuart Mill, A. Smith, Alexis de Tocqueville

Cechy:

• Zmienia się stosunek do wolnego rynku, nadszarpnięty zostanie ten wolny rynek, krytyka

• Mill „esej o wolności:

• Wolny rynek marginezował, wolnego rynku nie można było pozostawić samemu sobie, trzeba go kontrolować

• Wrogiem wolności jednostki jest społeczeństwo, opinia publiczna (Mill, Smith, Tocqueville)

• Narastanie demokratyzacji- Mill ujął się za prawami politycznymi kobiet, aby była równość szans w sferze politycznej

• Popęd do wolności nie jest wrodzony, a zdobywa się do kulturowo, ludzie przyjęli wolność, uwierzyli, że powinni być wolni

• Zmiana stosunku do rynku

• Poza tradycyjnym wrogiem, czyli wiarą jest nowy wróg-społeczeństwo

• Stosunek do demokracji zmienia się, głosować mogą wybrani

• Teoria krytyki liberalizmu skieruje się przeciwko kulturze, opinii publicznej

• Zdaniem Tocquevilla gwarancją jest istnienie instytucji demokratycznych w postaci podziału w odpowiedzi władzy

• Praworządność powinna być zasadą regulacji stosunków pomiędzy jednostkami, a państwem

• Gwarancją wolności jest przede wszystkim wolność mówienia i myślenia

• Wolność myślenia i wyrażania swoich opinii jest przesłanką wszelkich indywidualności

III etap: początek XXw.

• Okres kryzysu, koncentracja kapitału, wzrasta interwencja państwa, kryzys

• Wybitnymi kontynuatorami tradycji liberalnej w XXw. Są m.in.: I. Berlin, S. de Madariaga, K. Popper, R. Dahrendorf, R. Aron, F. von Hayek

Cechy:

• Zmiana doktryny liberalizmu dokonała się na pocz. XXw. M.in. pod wpływem krytyki ze strony socjalistów i ruchów katolickich. Zmieniło się też otoczenie społ. I ekonomiczne.

• Współczesny liberalizm (neoliberalizm) uwzględnia rolę organizacji i mówi o współodpowiedzialności społeczeństwa za los jednostki

• Neoliberałowie wskazują, że warunkiem korzystania z wolności przez wszystkich obywateli jest równość szans w dostępie do edukacji, kultury oraz zagwarantowanie wszystkim minimum socjalnego. Przypisują państwu znaczną rolę w ochronie elementarnych uprawnień społ. i ekonomicznych

• Nowy liberalizm wysunął program sterowania ekonomicznymi siłami w celu zapewnienia społ. Sprawiedliwości i stabilizacji

30. Przedstaw podstawowe założenia Heglowskiej koncepcji rozwoju historycznego.

Historystyczny wątek w filozofii Hegla stanowił niejako o przełomowości jego idei. Tradycja historycznej analizy jest w filozofii wprawdzie dość długa, a prąd historystyczny zapoczątkowany został niejako już przez Fichtego. Niemniej dopiero u Hegla motyw ów przybiera nową – racjonalistyczną – formę, co przesądza o wyjątkowości jego ogólnej koncepcji filozofii dziejów.

Historia nie jest dla Hegla zwyczajną sumą zdarzeń czy też ich przypadkowym zbiorem. Nie jest ona w ogóle jakimś samodzielnym tworem, lecz odzwierciedleniem rozumu, czyli „ducha dziejów”. Ów rozum jest dla heglowskiego historyzmu zasadniczy. Jest on abstrakcyjnym bytem, determinującym zasadniczo całokształt historyczny w każdej dziedzinie.

Poprzez dzieje wyraża się właśnie zdaniem Hegla idea rozumu. Historia poświadcza według niego to, że koncepcja ta realizuje się w dziejach jako naczelna. Mało tego - powiedzieć można, że wszelka materia – tak historyczna, jak i współczesna – istnieją wyłącznie celem realizacji owej idei.

Świat materialny jako taki jest w pełni podporządkowany „duchowi dziejów”. Nie istnieje samodzielnie, a już na pewno nie rządzi się jakimikolwiek autonomicznymi prawami. Podobnie traktuje Hegel kwestie społeczne. Wszelkie zjawiska w tej materii, są praktycznie w pełni zdeterminowane przez rozum, są – w mniejszym lub większym stopniu – jego emanacją.

Historia społeczeństw i ludzkości jest a priori racjonalna, ponieważ rozum – jako idea – także jest racjonalny i inny nie może być. „Wszystko jest rozumne” mawiał Hegel. To, że jest rozumnie nie oznaczało jednak, a w zasadzie wykluczało, bycie samodzielnym. Jego zdaniem ludziom często zdarzało się popełnić rzeczy niegodne, ewidentnie niekompatybilne z racjonalną ideą rozumu, która się w historii realizuje. Nie można mimo to traktować tego jako zaprzeczenia tej koncepcji. Rozum jest, bowiem z założenia nie tylko rozumny, lecz także chytry. Fakt, że momentami, na przestrzeni dziejów, jakieś zjawiska częściowo wymknęły się spod jego kontroli, niczego nie zmienia. Jego zdolność spekulacji sprawia, bowiem, że nawet takie sytuacje historyczne, które pozornie mogą zagrozić jego dalszej realizacji, potrafi on wykorzystać w sposób dla siebie korzystny.

Heglowska koncepcja „ducha dziejów” – determinanta historycznego – zawiera w sobie również wątki quasi-mesjanistyczne. Społeczeństwa będąc instrumentami w rękach rozumu (i jego emanacją) spełniają, bowiem swoją dziejową misję. Zwłaszcza widoczne jest to w jego analizie historiozoficznej. Słynny podział na cztery wielkie okresy: wschodni, grecki, rzymski i germański, powstał z przekonania o konieczności spełnienia przez każdy naród – jak określał to sam filozof – określonej misji celem dalszego rozwoju „ducha dziejów”.

31. Przedstaw podstawowe aspekty socjalistycznych krytyk społeczeństwa kapitalistycznego.

1) Marks

• Państwo polityczne w warunkach społeczeństwa kapitalistycznego staje się instytucją zabezpieczającą interesy partykularne, odpowiadające dążeniom klasy panującej

• Państwo polityczne nie może wyrażać i urzeczywistniać idealistycznie pojmowanego „rozumu społecznego”, lecz reprezentuje interes partykularny odpowiadający burżuazji

• Mit społeczeństwa politycznego jako państwa rzekomej równości wszystkich oraz państwa tworzącego i instytucjonalizującego jedność społeczeństwa, staje się mitem idealistycznego pojmowania fikcji politycznej

• Sfera państwa politycznego staje się czymś zupełnie innym niż sfera „społeczeństwa obywatelskiego”, dając jedynie wyraz klasowym i antagonistycznym podziałom formacji kapitalistycznej

• Zadaniem politycznym burżuazji jest utrzymywanie tego właśnie sposobu władania kapitałem; rozwój ustroju politycznego w tych warunkach nie jest możliwy poza granicami wyznaczonymi obiektywnymi interesami klasowymi

• Obnażanie niesprawiedliwości systemu kapitalistycznego w ówczesnym stadium jego rozwoju; wolność w praktyce okazuje się wolnością „jednej klasy”

• Likwidacja biurokracji jako przeciwstawnej względem większości społeczeństwa siły politycznej

2) Charles Fourier (socjalizm utopijny)

• Podstawowe zło kapitalizmu upatrywał w anarchii własności i pasożytnictwie handlu twierdząc, iż wolna konkurencja rodzi „wolne lichwiarstwo pod nazwą banki, wolne kłamstwo pod nazwą handlu”

• W błędnym kole kapitalizmu bogactwo pochodzi z nędzy, a nędza nie może oderwać się od bogactwa

3) Robert Owen (socjalizm utopijny)

• Istnienie własności prywatnej, antagonizmy klasowe, wadliwy podział prac, zgubny wpływ konkurencji, zubożenie robotników

32. Przedstaw sposoby rozumienia kategorii sprawiedliwości w tradycji socjalistycznej.

Socjalizm to ideologia, która głosi konieczność zmiany systemu społecznego na taki, w którym zasadą będzie korzystanie przez jednostkę z wytworzonych w społeczeństwie dóbr zgodnie z wkładem jej pracy( każdemu według jego pracy) i zniesiona zostanie nierówność ludzi oparta na tym, że jedni mają, a inni nie mają środków produkcji. Socjalizm jest ideologią egalitarną i uznaje za niesprawiedliwe społeczeństwo, w którym o pozycji jednostki decyduje własność. Głoszą potrzebę uspołecznienia własności prywatnej - czyli własność kolektywna, uspołecznienie środków produkcji (maszyn, ziemi, surowców) tak, aby służyły wszystkim w jednakowym stopniu, choć owe uspołecznianie mogło oznaczać upaństwowienie, mogło też oznaczać zorganizowanie zrzeszeń produkcyjnych, a mogło też znaczyć przydzielenie każdemu małego warsztatu pracy. Od połowy XIXw. Ideologia socjalizmu opierała się przede wszystkim na marksizmie, który jego twórcy określali jako socjalizm naukowy. Są to poglądy Karola Marksa i Fryderyka Engelsa a także ich późniejszych kontynuatorów. Przede wszystkim podstawowe założenie głosiło, że z wyjątkiem wspólnot pierwotnych znane historycznie społeczeństwa zawsze były społeczeństwami klasowymi, klasy posiadające środki produkcji starają się utrzymać panowanie nad resztą społeczeństwa- istnieją dwie antagonistyczne klasy- klasy posiadaczy środków produkcji i nieposiadających, władzę sprawuje klasa posiadająca środki produkcji, przez co zabezpiecza także swoje interesy.

Teoretycy, zwani socjalistami utopijnymi, odwoływali się do dobrej woli społeczeństwa i ewolucyjnego charakteru przebudowy świata. Chcieli zastąpić tradycyjny układ pracodawca - robotnik wymyślonymi przez siebie dobrowolnymi zrzeszeniami produkcyjnymi.

   Henri de Saint-Simon twierdził, że do własności są uprawnieni tylko ludzie wykonujący osobiście pracę produkcyjną, czyli robotnicy, rolnicy, rzemieślnicy i technicy. Nazwał ich pszczołami, a pozostałą część, tj. właścicieli, określił mianem „trutniów”, których jako nieprzydatnych należy wyeliminować. Jego zwolennicy domagali się zniesienia dziedziczenia i uspołecznienia środków produkcji (fabryk i ziemi).

   Karol Fourier proponował likwidację dotychczasowego układu społecznego i utworzenie w to miejsce nowej organizacji społeczeństwa falangi, samowystarczalnej organizacji spółdzielczej, zrzeszającej przedstawicieli wszystkich zawodów. Mieli oni zamieszkiwać w osiedlach zwanych falansterami.

   Robert Owen uważał, że tylko zniesienie własności prywatnej pozwoli wszystkim korzystać z efektów pracy. Wskazywał drogę do celu w postaci spółdzielni i związków zawodowych. Jako bogaty fabrykant, próbował praktycznie realizować swoje poglądy przez zakładanie wzorcowych kolonii w Ameryce, ale ulegały one szybkiemu rozpadowi. W 1833 r. założył Ogólnokrajowy Związek Związków Zawodowych.

   Inni socjaliści (np. Ludwik Blanc) proponowali stworzenie nowej organizacji pracy przez państwo, które tworząc duże zakłady pracy miało zapewnić robotnikom narzędzia i miejsce pracy, a w przyszłości wyeliminować przedsiębiorstwa prywatne. Ludwik August Blanqui czy Piotr Proudhon nie mieli już tak idealistycznego podejścia

A więc podstawowe ujęcie sprawiedliwości według socjalistów można wyrazić poprzez dwie zasady każdemu po równo i każdemu według jego pracy (zasług)..

33. Przedstaw podstawowe różnice w ideałach społeczeństwa socjalistycznego jako wspólnoty i społeczeństwa industrialnego.

Społeczeństwo socjalistyczne jako wspólnota – zarzut dla kapitalizmu, to podporządkowanie człowieka działaniu globalnemu, więzi bezosobowe. Człowiek posiada naturę społeczną, a kapitalizm ją niszczy. Wizja wspólnoty zakładała osobowe więzi pomiędzy ludźmi znającymi się. Nie jesteśmy anonimowi, wiemy coś o sobie. Brak wyalienowania jednostek. Wspólne działanie dla wspólnego celu. Robimy wszystko razem i dzięki temu się rozwijamy. Przez wspólną pracę realizujemy się.

Społ. socjalistyczne – społ. industrialne – powstanie społeczeństwo na bazie przemysłowej. Przemysł będzie osią społeczną, a organizacja relacji między ludzkich będzie oparta na zasadzie techniki. Niebywała efektywność będzie wynikać z zawężania zakresu wykonywania zadań przez jednego człowieka, stąd też wielu ludzi wyspecjalizowanych w określonej dziedzinie będzie tworzyło społ.

35. Podstawowe założenia teorii społeczeństwa masowego.

SPOŁECZEŃSTWO MASOWE, termin stosowany głównie przez krytyków zachodniego społeczeństwa przem. jako określenie społeczeństwa biernych odbiorców, dla którego są charakterystyczne: amorficzność, rozkład więzi międzyludzkich, zanik wartości wyższych, brak zakorzenienia w tradycji, materializm, konformizm, upodobanie się jednostek do siebie i zanik indywidualności, podatność na manipulację przy użyciu propagandy i reklamy, uniformizacja kultury i jej równanie w dół (tzw. kultura masowa), kutynizacja i alienacja pracy, rozrastanie się biurokratycznych struktur itd.

• Marks i Engels w toku swych badań sformowali pojęcie formacji społeczno-ekonomicznej jako całości ogarniającej wszelkie przejawy życia społecznego, wszelkiego typu stosunki i wzajemne zależności między ludźmi

• Przeciwstawiali się rozpatrywaniu społeczeństwa jako sumy jednostek, podkreślając ponadindywidualne, trwalsze od jednostek istnienie społecznych urządzeń i instytucji

• Wyróżniając w obrębie formacji różne dziedziny życia brali pod uwagę ich funkcjonowanie i miejsce w całości społecznej

• W każdej formacji wyodrębniali trzy zasadnicze elementy:

• Bazę społeczno-ekonomiczną

• Nadbudowę prawno-polityczną

• Świadomość społeczną

• Szczególną rolę przyznawali bazie społeczno-ekonomicznej, czyli stosunkom społecznym powstałym w toku procesu produkcyjnego związanym z własnością środków produkcji z podziałem pracy i podziałem dóbr

• Stosunki ekonomiczne wyznaczają ogólne warunki, w jakich toczy się całe życie społeczne i rozwija się kultura

• Obok bazy nadbudowa prawno-polityczna obejmuje całokształt instytucji prawnych i państwowych, Do nadbudowy zalicza się także doktryny prawne i polityczne

• Marks sformułował tezę: byt społeczny określa świadomość społeczną. Byt obejmował cały system stosunków społecznych wyznaczających horyzont problemowy szerzących się w życiu zbiorowym poglądów

• Za pośrednictwem zbiorowości teorie wpływają hamująco bądź przyśpieszająco w obrębie bazy

• Klasy społeczne są to podstawowe segmenty struktury społ.; wielkie grupy i zbiorowości, do których przynależność jest względnie trwała (przekazywana z rodziców na dzieci), usytuowane względem siebie w relacjach wyższości-niższości. W znaczeniu najszerszym podziały klasowe występują bez względu na strukturalne podłoże istniejących między nimi różnic

• Marks podkreślał konfliktotwórczy mechanizm wyłaniania się przeciwstawnych interesów klasy właścicieli (dysponentów) środków produkcji i pracowników najemnych; obiektywnym podłożem tej sprzeczności jest wyzysk ekonomiczny- przejmowanie przez właścicieli wartości dodatkowej wytwarzanej przez silę najemną