zbieractwo i kolekcjonerstwo wykłady

Zbieractwo i kolekcjonerstwo minerałów i skał


wykład z dn. 1.10. 2012 (nr.1)

prowadzący dr.inż marek Łodziński

206 II p A0

mareklodz@pocznta.onet.pl

tel: 12 617 31 48

konsultacje w pt

Warunki zaliczenia

zaliczenie wykładów w formie pisemnej

obecność na wkładach

odwiedzenie wystawy przy ul.Rakowieckiej 27

prezentacja dla niechodzących na wykłady

Program wykładu nr.1

różnica między zbieractwem, kolekcjonerstwem a muzelanictwem

czym są obiekty zbierane i kolekcjonowane przez amatrów i zawodówców : minerał, skała, skamieniałość

rys historczny : wybrani kolekcjonerzy i podróżnicy poszukujący minerałów min. Pliniusz Starszy, Leonardo da Vinci Humbldt, johan wolfgang Goethe

najbardziej znane prywatne kolekcje skał i skamineiałości na świecie

kolekcje tematyczne wg klucza

Literatura:

Janeczek, Kozłowski ,, Zbieramy minerały i skały ”

Grodzki A, „Informator dla amatora – poszukiwacza złota , kamieni schlachetnych i ozdobnych”

Piątek , „Zbieramy kamienie ozdobne”

Saklabinski M., „Vademecum zbieracza kamieni szlachetnych i ozdobnych ”

Bajeka T., Skowroński, „Informator o warunkachmineralogicznych ”

Heflik W., „Kamienie ozdobne Polski ”

Sachabnbiński M., „Kamienie szlachetne i ozdobne śląska ”

Jędrychowski , „Świętokrzyski raj geologiczny ”

Machalski „Paleoakty”

Racki G., „Z kamiennej księgi pradziejów Górnego Śląska”

Bernard J.H., „Minerals and their localities”

polskie czasopisma jak:

-Kmienie

-Otoczak

-Minerały

-zagraniczne czasopisma jak:

-Mineralogcal Record

-Lapis

-Ekstralogis

-Mineralien Welt

-La Regne Mineral

strony www:

http://www.mindat.org/

http;//www.webmineral.com/

http://www.minerant.org/

Zbieractwo, kolekcjonerstwo a muzelanictwo.

Zbieractwo-przypadkowe gromadzenie, zbieranie różnych obiektów często o charakterze zarobkowym.

Kolekcjonerstwo(łac. collectio-zbiór)-świadome gromadzenie przedmiotów wg klucza o ustalonym zakresie merytorycznym ,regionalnym lub chronologicznym w celu tworzenia zbiorów, wystaw, pokazów. Najczęściej w formie amatorskiej jako hobby.

Muzelanictwo -bardzo zbliżona forma gromadzenia zbiorów dla kolekcjonarstwa ale prowadzona przez instytucje i często tworzona dłużej. Wieloktotnie prywatne kolekcje przekazywane są do muzeów.

Rodzaje kolekcjonarstwa:

field collectors-zbierają tylko tylko to co sami znajdują i wykopują

trophy clooectors-zbierają tylko to co najlepsze, po to aby zdobywać nagrody w prestiżowych konkursach.

rock-lickers-pogardliwe o amaotorach(bezpośrednio tłumaczy się lizący skały ) zbierają to co jest świecące i kolorowe, ale pospolite.

systematic collectors-zbierają tak aby mieć jak najwięcej różnych gatunków minerałów

cabinets-zbierają tylko duże okazy powyzej 10 cm średnicy

micromounts-zbierają tylko mikroskopowe okay poniżej 1 cm średnicy

Obiekty zbierane i kolekcjonowane przez amatorow i profesjonalistów:

minerał- pierwiatek lub związek chemiczny lub jednorodna mieszanina pierwiatków lub związków chemicznych w naturalnych warunkach występujący w stałym stanie skupienia o uporządkowanej budowie wewnętrznej, powstała w sposób naturalny w wyniku procesów geologicznych lub kosmogenicznych.

Minerały przykład

pierwiastek : S siarka rodzima

zw.chemiczny : NaCl halit

jednorodna mieszanina pierwiastków : AgHg

jednorodna mieszanina zw. chemicznych : FeOH +Fe2O3 – limonit , cavanryt

kryształ-to ciało stałe o prawidłowej(uporządkowanej) budowie wewnętznejj w którym atom i jony są rozmieszczone w tzw. węzłach sieci krystalicznej tworząć sieć przestrzenną.Swobodne występujące w przyrodzie kryształy charakteryzuja postacią zewnętrzną . Polega ona na występowaniu płaskich ścian.

skała- zespół wielu osobniów jednego minerału (skała monomineralna) lub róznych minerałów( skała polimineralna) powstały w wyniku lokalnych procesów geologicznych.

skamieniałość-(z łac. fossus- dosłownie „które zostały wykopane”) są to kopalne szczątki roślin i zwierząt zapisane w osadach dzięki procesowi skamienienia .

Wybrani kolekcjonerzy i podróżnicy poszykujący minerałów :

Pliniusz Stary -(23-79)zbierał minerały by opisać ich cechy w Historie Naturalis

Leonardo da Vinci-(1452-1579)minerały służyły mu jako pigmenty do farb

Johan Wolfgang Goethe-(1749-1832)jako hobby , to zbieranie minerałów -minerał goethyt

Alexander Heinrich Friderich von Humboldt-(1769-1859)gromadził zbiory minerałów i skał w czasie podróży do Andaluzji i na Syberię .

Alfred Lacriox (1863-1948)-badacz minerałów i skał na Madagaskarze

Wybrani współcześni kolekcjonerzy .

Alberto Giazotto-lekarz z Florencji od 1949 r. buduje kolekcję minerałów (aktualnie 1000 gatunków minerałów )starannie wybranych pod względem jakości zarówno kamiennie szlachetne jak i ozdobnych , a także ozdobnych zbieranych systematycznie wg klucza : lokalnych i wg sładu chemicznego specjalizuje się w okazach z Brazyli, Chin, Włoch, Pakistanu, Maroko i Afganistanu.Ostatnio zdobywa okazy sycylijskie pozyskując je od samych górników w miastach rejonu Agrigetone Sycyli.Dzięki okazom Giazotto w jego rękach znajdują najlepsze okazy siarki sycylijskiej.

Erika Pohl Stroher-urodzona w Szwajcarii , była właaścicielka dużej fimry kosmetycznej. Sprzedała udziały i mając miliony euro od lat kupuje najlepsze okazy . W 2004r. Przekazała 3 5000 okazów do muzeum.

Cele zakładania kolekcji:

gromadzenie ? Pięnych tak jak kolekcjonowane są dzieła sztuki czy drogie samochody uratowane ich przed zniszczeniem (wieloktotnie kryształy są niszczone przy ekspaltacji rud lub przez samych górników, którzy obtukując )

należy pamiętać, że z lokalizacji mineralogicznej wyczerpuje się bo są zamykane kopalnie i z danego stanowiska nie będzie więcej minerałów. Znikają one na zawsze, gdyż nie jest możliwe odtworzenie ich po przetworzeniu w hucie lub zmianie formy).

kolekcjonerzy budują kolekcję , gdyż liczą na odkrycie nowego minerału o nietypowej formie lub z nowej lokalizacji o wyższych walorach niż ten który do tej pory znali.

dzięki kolekcjonerom nauka otrzymuje ciekawy materiał badawczy

Czy łatwo jest zbudować kolekcję :

dla pasjonatów tworzenie kolekcji trwa całe życie

okazy o dużych rozmiarach i wysokich walorach kolekcjonerskich są bardzo rzadko

niekiedy kolekcjonerzy wpływają najpierw na górników na wykopanie takiego okazu i otrzymują go po latach.

nie wystarcza posiadać pieniądze aby kolekcjonować ale być wytrwałym.

Według jakiego klucza powstają kolekcjie.

Można tworzyc kolekcje :

przypadkowe-bez klucza zbierane jest to co się podoba. Tego typu zbiory są ogromne.

regionalne-minerały, skały , danej lokalizacji , type locality , kopalni, jednostki geologicznej, kraina ,państwo

tematyczne-dany gatunek minerałów

mikrookazów-małe okazy przytwierdzone do podstawki , obserwowane przez lupę.


Wykład nr.2 z dn 8.10.2012

Program wykładu:

sposoby pozyskiwania okazów do kolekcji (czyli metody zbierania), sprzęt potzrebny w terenie, zabezpieczenie okazów, pakowanie, obróbka i dalsza preparatyka (cięcie, szlifowanie, czyszczenie odczynnikami chemicznymi).

Sposób gromadzenia i katalogowania okazów w kolekcji

kryteria wyboru okazu kolekcjonerskiego część 1


Sposoby pozyskiwania okazów do kolekcji

1.samodzielne poszukiwanie

2.wymiana kolekcjonerska

3.kupno okazów – na giełdach minerałów, na aukcji internetowych, w sklepach z minerałami

Ad.1

Samodzielne poszukiwanie -wyposażenie

młotki np. fimry estwing

łom

buty

łopata

chełm/kask

torba/plecak

kilof

kamizelka

do transportu

ołowek

kartki

papier

folijki

plecak

Ad.2 Wymiana kolekcjonerska polega na okaz za okaz

Ad.3

Giełdy minerałów i wyrobów jubilerskich w Polsace

raz na rok w lutym Pałac Minerałów w Warszawie w Pałacu Kultury i Nauki oraz Lwóweckie Lato Agatów w Lwówku Śląskim .

Giełdy minerałów i wyrobów jubilerskich w Krakowie

giełda na AGH

Międzynarodowa Wystawa iGiełda Minerałów i Wyrobów Jubilerskich

www.mineraly.waw.pl

Giełdy minerałów i wyrobów jubilerskich na świecie

odbywają się co tydzień w różnych miastach świata .Najważniejsze z nich są w Europie i USA :

St. Marie aux Mines, Wogezy, Francja

Monachium, Bawaria, Niemcy

-uscon, Arizona, USA

Ostatnio swoją pozycje wzmacnia Azjia :

Tokio, Japonia

Hon Kong, Chiny

Dubaj, Zjednoczone Emiraty Arabskie

Wystawy odwiedza od 10 000 do 60 000 osób: hurtowników, kolekcjonerów, amatorów i naukowców.

Czas trwania

dla profesjonalistów do tygodnia

dla amatorów 2-3 dni

Każda giełda ma hasło przewodnie np. opal, minerały Arizony itp. oraz szereg imprez towarzyszących.


Aukcje internetowe i sklepy w internecie

-w Polsce najlepsze to

- http://www.spiriferminerals.com/

- http://www.sklep.geogut.pl/

- http://www.ertrym.pl/

- http://www.menteetmalleo.pl/

- http://www.paleonet.pl/

-na świecie

http://www.mindat.org/auctions.php

http://www.crystalclassics.co.uk

http://www.excaliburminerals.com


Kategorie i podkategorie na aukcjach internetowych :

minerały i skały : rzadkie, fluorescyjne, jubilerskie(gemminerals), mikrominerały miin. afrykańskie, minerały miedzi itp.

skamieniałości

kamienie jubilerskie

narzędzia (młotki, mikroskopy, lampy UV) inne akcesoria (podstawki, pudełka )

książki



Sklepy z minerałami:

w Polsce (praktycznie brak). Koncentrują się one w pobliżu atrakcji turystycznych : przy Parku Jurajskim, Muzeach Geologicznych, Kopalniach w miejscowosciachturystycznych związanych z historycznymi miejscami pozyskiwania kopalin: Wieliczka, Szklarska Poręba, Kletno itp.

-na świecie (liczne) ; w dużych miastach szczególnie przy muzeach oraz zabytkowych kopalniach.

Co należy zrobic po zebraniu lub zakupie okazu aby powstała kolekcja

preparatyka(w celu poprawy walorów estetycznych okazów )

mycie i czyszczenie -

-aby uniknąć zniszczenia okazu przed jego umyciem należy zapoznać się z jego właściwościami fizycznymi i chemicznymi

-minerały myje się w ciepłej ale nie gorącej wodzie najczęściej bez detergentów

-w wodzie myte są min. krzemiany i glinokrzemiany , nigdy nie chlorki i fluorki, które są e niej rozpuszczalne

-gwałtowna zamina tempertury wodu niekiedy powoduje pękanie niektórych minerałów np.kwarcu

-do usuwania zanieczyszczeń ilastych używa się szczoteczki

- minerały łatwo rozpuszczalne w wodzie należy myć w cieczach z którymi nie reagują np.alkohol

-minerały ilaste pękają i lasują się w wodzie. Można je jedynie czyścić suchą miekką szczoteczką

-glony i poroty usuwać należy igłą a następnie okaz musi być spłukany wodą

-nacieki żelaziste usuwa się rozcięczonym kwasem szczawiowym

-tłuszcze i śłady palców najlepiej usunąć alkoholem.

inne zabiegi upiększające

-połysk minerałów z grupy siarczków możan przywrócić poprzez zanurzenie okazu w roztworze HCl

- aby zatrzeć spęksnia w minerałch przezroczystych wypełnia się je gliceryną

-ubite fragmenty kryształów w przypadku nie którchy kryształów polewa się kwasem ortofosforowym (Coca Cola) aby je zabliżnić

- przezroczyste kryształy nasącza się barwnymi klejami i żywicami w celu poprawy ich czystości i barwy

-przy użyciu mikrowierteł i mikrowiertarki diamentowej prpparuje się okazy w celu odniesienia porządanej cech

obróbka szlifierska (w przypadku okazów masywnych, mniej kryształów o naturalnych ścianach)

cięcie

szlifowanie

polerowanie-wygładzoną powierzchnię po etapie szlifowania przenosi się na tzw. polerkę. Jest to obrotowa tarcza pokryta najczęściej materiałem filcowym .

Zabieg polerowania (nadanie połysku)

Cięcie, szlifowanie nie jest możliwe bez specjanego sprzętu. Szlifowanie odbywa się na proszkach diamentowych .

Katalogowanie- do każdego okazu należy dołączyć metrycznkę podając w niej numer okazu w kolekcji, nazwę, lokalizację, wielkość, datę znaleziemia / kupna.Oprócz kartek zbiór musi być opisany w formacie pliku komputerowego. Można wykorzstać do tego specjalną bazę danych dostęną w necie za opłatą.

Jak donierać okazy do kolekcji czyli kryteria wyboru okazu kolekcjonerskiego .

Kolekcjonowanie minerałów nie jest jak zbieranie znaczków, monet, widokówek itp. Kazdy minerał jest unikalny, przyroda nie tworzy 2 identycznych. Wybór okazu zależy od kilku czynników/kryteriów ( niektóre są subiektywnych np. oko kolekcjonera, a inne są ściśle określone /sprecyzowane ). Niezależnie od krytrerium można zbierać okazy kierując się jedynie indywidualnymi kryteriami.

Kryteria wyboru okazu kolekcjonerskiego

estetyka

równowaga

jakość kryształu i formy

barwa

kontrast

połysk

przezroczystość

dokładność(perfekcji)

wielkość kryształu

tzw. czynnik z ang. „wow”

wykład z dn. 15.10.2012r.

Program wykładu

-kryteria wyboru okazu kolekcjonerskiego część 2

-relacje z największych wystaw minerałów, skamieniałości i wyrobu jubilerskich na świecie – St. Marie aux Mines (Francja, 06.2010, 06.2011)

Estetyka -piękno i wygląd okazu w całości ( nie pojedynczego kryształu). Główne założenia są uniwersalne :

-położenie kryształów (ich wyodrębnienie)

-zkrystalizowanie matriks(podstawa na której rosną większe kryształy)

-kontrastujące barwy kryształów

-kontrastujące tekstury

-obecność kryształów o różnych wielkościach

-przestrzenny widok -dotyczy zrostów kryształów, nam zależy na przestrzeni zewnetrznej

Równowag a- wzajemne proporcje między kryształami a matriks, co do wielkości stsounków i form. Ściśle powiązana z estetyką. Jak wyszkoły i matrix współgrają ze sobą przestrzennnie. Rozpotrzywane są tu kąty między grubością, długością szerokością i ogólny układ.

Jakość kryształu i formy -oszacowanie ostrości krawędzi kryształu, jego zakończeń i ogólnej formy. Dla określenia formy rozpatrywane są kąty między płaszczyznamy w krysztale, systematyczność zakończeń i krawędzi itp. ściany i krawędzie każdego kryształu powinny być dobrze wykształcone. Złożone zakończenia kryształu są bardziej pożądane niż proste.Ocena jakości kryształu i formy jest subiektywna

Barwa -jej nasycenie, jasność, gra barw. Zazwyczaj głębsza, mocniej nasycona barwa jest bardziej pożądana. Minerały przezroczyste o intensywnej barwie mogą być mniej wartościowe, gdyż wtedy światło nie przechodzi przez kryształ. Barwa minerału zależy od rodzaju długości światła (światło dzienne, diodowe, halogenowe, fluorenscensyjne ) przy której jest obserwowana. Barwę można porównać do innego okazu tego samego minerału i z innego złoża. Ocena barwy jest subiektywna.

Kontrast -jak kryształy i matriks kontrastują ze soba pod względem barwy i tekstury. Oczekiwane są kontrasty w stylu ciemmny na jasnym, przezroczysty na nieprzezroczystym, gładki na szorstkim. Cecha ta powinna być rozpatrywana przestrzennie. Ocena kontrastu jest subiektywna.

Połysk to odbite światło od powierzchni kryształu np. szklisty, żywiczny, mataliczny itp. Blask np. złota lub migotanie np.opalu jest cechą bardzo pożądaną. Połysk powinien przyciagnąć oko, skąd ten połysk ziemisty jest znacznie niepożądaną cechą dla profiksu powoduje oraz podzenie kontrastu np. ze szklistym połyskiem kryształu. Ocena połysku jest subiektywna.

Przeźroczystość – dotyczy jedynie minerałów przezroczystych szczególnie pożądana jest w gatunkach mineralnych, które rzadko występują jako przeźroczyste. Termin „gemma” obejmuje okazy o najwyższej czystości od czasow starożytnych. Pożądane są też zjawiska tupy luminescencji. Ocena przeźroczystości nie jest subiektywna.

Dokładność (perfekcja )- dotyczy warunków fizycznych braku uszkodzeń lub wyglądu istniejących uszkodzeń. Są to np. wykruszenie, rysy, pęknięcia, uszkodzenia, które są zauważalne i powoduje skazę okazu. Są nie dopuszczalne – takie okazy nie są nie kolekcjonowane. Niekiedy kryształy mogą wypaść z matriksu – stosuje się zabiegi wklejenia ich, co nie obniża walorów okazu jeśli nie jest to wrodzone. Ocena doskonałości (perfekcji ) nie jest subiektywne .

Wielkość kryształów-wielie, dobrze wykształcone są cenniejsze, niż drobniejsze ich odpowiedniki, gdyż są dużo rzadsze. Dotyczy to szczególnie gatunków mineralnych, które tworzą często drobne kryształy a ich duże kryształy występują okazjonalnie. Nie dotyczy to gatunków, które pospolicie wystęują jako duże i małe kryształy. Uwaga : niektórzy kolekcjonerzy nie zbierają dużych okazów. Ocena wielkość kryształów nie jest subiektywna.

Tzw. z ang. czynnik WOW -może najważniejsze z kryteriów wyboru okazu, kryterium najmniej naukowe. Trudno do zdefiniowana esencja piękna. Zsetek okazów tylko ten wywołuje u nas zachwyt. Ocena czynnika „wow” jest ważna. Bardzo subiektywna i bardzo osobista.

Ponadto rzadość:

-okazu np. pospolity kwarc jest mniej wartościowy niż rzadki okaz

-lokalizacja (np. historyczne lokalizacji)

-parogenem czyli współwystępwowanie minerałów np. galena z sfalerytem nie mal zawsze współtowarzyszy ale galena z granatem to rzadkość

-okazy z znanaej okalizacji lub z muzeum z oryginalną etykietką jest bardziej wartościowa niż „świerzo „zdobyty.

Wykład z dn. 22.10.2012r

Program wykładu nr 4

-type locality

-klasyczne lokalizacje kolekcjonerskie w Rosji (Ural, Płw. Kolski, Sajany, Przybajkale, Zabajkale, Jakucja, Daleki Wschód, Kamczatka)

-kolekcjonerstwo w Rosji

Literatura na temat kolekcjonerstwa w Rosji

-Kolesar P., TvrdyJ., „Zarenschahe mirenlen & Furdstener in Russland ”Bade Verlag, Haltern, German

-Weise Ch., „Die Mineralien Russland Ekstra Laus no. 29”

TYPE LOCALITY

def. Lokalizacja typowa (z ang. type locality, z łac. locus typicus )zwane też typowym obszarem lu miejscem. Jest to lokalizacja, gdzie po raz pierwszy zidentyfikowano (znaleniono) wyjątkowy obiekt lub gdzie jest on dobrze odsłonięty i wystęuje w najbardziej typowej, illastycznej formie.

Do obiektów zaliczami:

skałę

profil stratygraficzny

skamieniałość

gatunek mineralny

Wyjątkowość obiektu polega na

pierwszym znaleziemiu (trafieniu) skamieniałości lub minerału

ekstremalnym składzie lub wyglądzie skał

kompletność i klarycyzm wykształceniu profilu statygraficznego

cechach minerału, który z tej lokalizacji odznacza się np. wyjątkowa forma, barwa itp.

Typowe lokalizacje dla skał i minerałów

aragonit- Molina de Aragon , Guadalajone, Hiszpania

autunit-Autun, Francja

Cobaltyt-Cobalt, Ontario, USA

harzburgit-Bad Hamburg

uranilt-Joachimsthal, AustroWegry (obszar Jechymor, Czech)

Typowe lokalizacje dla formacji i struktur

łupki z Burgess-Burgress Pass no MountBurgress Alberta -Kolumbia Brytyjska, Kanada

wapienie z Ediacardo-Edicardo, Australia Płd.

Typowe lokalizacje dla okresów i pięter tabeli stratygraficznej

Aalen-Aalen, Niemcy

Alb-Dolina rzeki Aute, Francja

Apt-Apt Vaucuse, Francja

Bajos-od łac. nazwy Bayeax, Normandia, Francja

Baren- Barreme, Alpes-de-Haule, Prowansja , Francja

Berios, Bernies, Avdeche, Francja

Kelowej -od łac. formy Kellaways, Bridge, Wiltshire, Anglia

Cenoman-od łac. nazwy miasta Le Mans, Francja

Hoteryw

Heterg- He Hunge, Grande, Fancja

Jura- Góry Jura, Szwajcaria

Kampan-Champange(Szampania)

Kineryd-Kimmeridgde, Anglia

Koniek-Cognec, Francaj

Mastrych,-Maastricht, Holandia

Oxford -Oxford, Anglia

Pliensbach-Plinsbach,Goppirgen, Niemcy

Santon-Saintes, Francja

Synemur-Semur-en-Brionnais, Francja

Toark-Thouars, Francja

Turon-Tours, Francja

Waherżyn-Valargin,Francja

Minerał czy skamieniałość znaleziona po raz pierwszy w danej lokalizacji powinna być przechowywana w muzeum lub innej instytucji publicznej, jako materiał porównawczy tzw. holotyp. Lokalizacja typowa nie musi być miejscem, gdzie dany gatunek minerału wyłącznie lub przeważnie występuje w formie największych okazów. Bardzo często jest tak, ze nowy minerał po oznaczeniu w lokalizacji typowej odktywany jest w większej ilości.

Typowe lokalizacji :

Masyw Łoboziero 90 nowych minerałów

Góra Karhesurt

Góra Allejw

Masyw Chibiny

Góra Kukizwumcom

Góra Jukspar

Largben ,Szwecja

Tsuneb, Namibia

Frankin-USA

Wezuwiusz

Mount St. Hilaire, Kanada

Shinkolobwe, Kongo

Scheersberg, Niemcy

kompleks Mimelissaq, Grenlandia

Telnok,

Tołbaczik, Rosja

Jachynow, Cechy

Lorgewsek,Francja 380 wszystkich minerałów

Moctezuma, Meksyk

Dara i Picz, Tadżykistan

Ivigtut, Grenlandia

Laurion, Grecja

Bellerberg,Niemcy

Najwięcej nowych gatunków mineralnych odkryto w złożach typu :

-masywy alkaliczne -gdyż występują w nich złożone krzemiany wykorzystywane

Najwięcej nowych gatunków mineralnych odkryto w złożach typu (kolejno):

Masywy alkaliczne – gdyż występują w nich złożone krzemiany, wykazujące zjawisko wymiany jonowej (izomorfizmu) np. Lowoziero, Chibiny, Ilimaussaq, Mount St-Hilarie, Dara-i-Pioz

Złoża metamorficzne o wysokiej facji metamorfizmu np. Langhan, Franklin-Sterling Hill, Broken Hill

Złoża metosomatyczne I hydrotermalne z rozwiniętymi strefami oksydacji np. Tsumeh, Shinkolobwe, Schneeberg, Clara, Jachynov, Moctezuna, Laurion

Fumarole w pobliżu czynnych wulkanów np. Wezuwiusz – Mont Somma, Tołbaczik, Bellerberg

Pegmatyty granitowe np. Ivigtut, Kobokobo, Jagendorf, Tip Top

Pojedyncze rodzaje, jedyne w swoim rodzaju na świecie:
Lengenbach – siarkosole Pb-As, minerały Tl
Talnak-Norylsk – minerały Ni i Cu oraz Pt i Pd

Rosja – raj dla kolekcjonerów – 629 typowych lokalizacji

Ural (najwięcej stanowisk)

Sajany

Zabajkale

Daleki wschód

Płw. Kolski

Przybajkale

Jakucja

Kamczatka

URAL (minerały i ciekawe skały):

Ural Polarny (minerały szlachetne)

Ural Subpolarny (kwarce przezroczyste, aksynit)

Ural Środkowy (dużo wielkich miast, rozwinięty przemysł, od XVIII wieku poszukiwano kamieni szlachetnych – dzięki dofinansowaniu Carycy K II, zielony malachit)

Ural Południowy (kruszcze, żelazo, miedź, opale, agaty)

Ural Środkowy

Ural środkowy rozciąga się od ok 59 08N, od Góry Osljanka (1119 m n.p.m.) do około 55 55N od doliny rzeki Ufa koło Niżnego Ufacjeja. Administracyjnie podzielony jest na: oblast Permski-na zachodzie i oblast Świerdłowski – na wschodzie. [Obslat – okręg]

Wschodnia połowa jest bardzo bogata w minerały (magmowe, metamorficzne), w zachodniej części występują głównie skamieniałości.

Rejon Czusawoj,
Kopalnia rud chromu „Sarany”
Chromit – jasnoróżowa faza, bardzo rzadki minerał
Uwarowit w Kalcycie, żyłki zielonego granatu

Niżny Tagił
Złoże gumieszewskie- czynne za carów
Chryzokola
Hematyt z goethytem


Murzinka
skalenie
Tysjanica – poszukiwanie moriomów
Granit pismowy
Góra Talian
Kryształ górski zakończony z dwóch stron piramidką
Bużeniow Bor, wychodnia kamieni księżycowych
Morion, pegmatyt

Rejon Jekaterinburga – część północno-wschodnia

Piryt

Włókniste minerały azbest, po sproszkowaniu rakotwórczy; miasto Azbest

Serpentyny, barwne odmiany

Małyszewa – złoża szmaragu; beryle

Molibdenit (towarzyszą szmaragdom), bardzo miękki, metaliczny minerał, można paznokciem zarysować

Żmijewniki

Aleksandryt – tlenek glinu i berylu (ceniony bo piękny, odmiana chryzobelytu, zmienia barwę w zależności od światła sztucznego czy prawdziwego)

,Amfibolity

29.10.2012

Rejon Jekaterinburga – część południowa [Szabrowski]

Szabry, kamieniołom, kopalnia talku

Małaja Sedelnikowa – rodonity, czerwone minerały

Rodonity – różowawe odmiany skał, składa się z wielu minerałów (rodonit – krzemian manganu - różowy minerał, spessartyn, tlenki manganu – psylomelan, coronadyt). Najciekawsze okazy nie występują w lasach lecz na drogach (na drogach prowadzących do wyrobiska). Różowy z czarnymi żyłkami.

Jakaterynburg (Swierdłowsk)

Wyprawy na Ural

Muzea minerałów.

Wyprawa do serca Azji Tuwa 2010

Bardzo dziki zakątek Rosji. Pogranicze Chin, Mongolii i Rosji. [Sajany]
Perm, dworzec.

Ciekawe miejsca w Tuwie:

Abaza (złoża żelaza, magnetyt, hematyt);

Ak-Douwurak (największe na świecie złoża azbestu, kopalnia azbestu, skupienia żyłkowe – żmijowce, wykorzystywany jako okładzina, dekoracja);

Karasug (nikiel);

Tardan (złoża złota);

Terlig-Khaja (złoże rtęci);

Kryzyl-Tashtyg (ołów, cynk);

Shog-Bel (złoża pegmatytowe);

Sol-Beddyr (złoża pegmatytowe);

Khovy – Aksy (nieczynna kopalnia, w wyrobiskach jest ujemna temperatura, mimo, że na zewnątrz jest 35 stopni)

Góry pochylone w jedną stronę i obcięte progiem z drugiej strony, płaskie wierzchowiny – Kuesty.

Łupki metamorficzne (serycytowe, chlorytowe)

Soliflukcja

Dajki skał węglanowych – dajki karbonatytowe – karbonatyt – skała magmowa zbudowana z węglanów, ziemi rzadkich, fluorów.

Azbest – przypomina skórę żmiji.

Węglan magnezu – magnezyt – grzybki, bez niego nie byłoby rolnictwa, używa się do produkcji nawozów

Złoża karasut – głębokie wkopy, często prowadzone równolegle do grzbietu tzw. szurfy.

Góra Święta w Tuwie (szamanizm)

Karasuk – nikiel i kobalt – historyczne złoża, również występują czarne granaty (andradyty). Najpiękniejsze granaty zbiera się w wyschniętym osadniku po odpadzie, po koncentracji niklu i kobaltu; są wymywane przez deszcze.

Podziemne wyrobiska (ujemne temperatury – ewenement)

Kyzył – łączy się tu Wielki z Małym Jenisejem; lamajskie świątynie; Centrum Azji

Na wschód – kopalnia złota

Masyw górski – Sandilen; drxewa rosną tylko po jednej stronie tych gór i są silnie wypalone.

Pegmatyty zbudowane niemal skałotwórczo ze spodumentów – odmiana piroksenu. Zwykle mają przepiękne barwy: różowe, zielone.

Egiryn – długie nitki z rodziny piroksenów

Góry z marmurów przecinanych pegmatytami.

Słone jeziora w Tuwie

Gorące błota

Kopalnia rtęci – malownicze jezioro, lej edpresyjny;

Cynober – HgS – czerwona barwa

5.11.2012

Program wykładu nr 6

Klasyczne lokalizacje w Rosji

Kamczatka = „kraina ognia i lodu”

Nieliczne stanowiska

Dużo rzadkości mineralogicznych

Brak wystąpień skamieniałości

Około 30 czynnych wulkanów

Półwysep kamczacki w całości zbudowany jest ze skał metamorficznych

Gorące źródła

Gejzery

Złoża obdydianu

Lokalizacje kolekcjonerskie na Kamczatce:

Związane są z:

Z działalnością wulkaniczną np. złoża obsydianu (krzemionka zeszklona; rodzaje obsydianów, najbardziej pospolite czarne obsydiany oraz łzy Apacza – białe wtrącenia w czarnym obsydianie; obsydian brązowy – obsydian leopardzi)

Z działalnością powulkaniczną (ekshalacje = wyziewy gazów i par wulkanicznych) np. złoża siarki rodzimej i liczne rzadkości mineralogiczne

Z starszymi skałami metamorficznymi np. złoża granatów

Z skałami ultrazasadowymi np. aluwialne złoża platyny

Na Kamczatce znajduje się 1 typowa lokalizacja – wulkan Tołbaczik

Wulkan Tołbaczik znajduje się na Środkowej Kamczatce, w tzw. Grzbiecie Głównym, w grupie wulkanów Kluczewskiej Sopki.

Duża ilość nowych gatunków mineralnych, odkrytych w jego rejonie związana jest z działalnością ekshalacyjną typu fumaroli.

Wulkany: Płaski i Ostry Tołbaczik.

Wulkan Tołbaczik jest miejscem, gdzie w ostatnim okresie czasu odkryto wiele nowych minerałów m.in.: bradaczekit (2001), burnsyt (2002)i filatovit (2004).

Obszary wystąpień ciekawych minerałów…

Lokalizacje kolekcjonerskie na Kamczatce ściśle związane są z procesem geologicznym wewnętrznym  Wulkanizmem.

Wulkanizm

Wulkan

Materiał piroklastyczny

Wulkan Gorieły

Mały Semjaczik – wulkan drzemiący (dolina Gejzerów; Rezerwat Koriacki)


Typy wulkanów na Kamczatce:

Eksplozywne (wulkan wyrzuca tylko materiały piroklastyczne, w tym wulkany gazowe – wyrzucające tylko parę wodną i gazy) – CZĘSTE

Efuzywne (lawowe) (wulkan wyrzuca lawę i gazy): tarczowe BRAK oraz kopułowe – RZADKIE

Stratowulkany (mieszane) – BARDZO CZĘSTE


Najwyższy czynny stratowulkan Eurazji – Kluczewska Sopka 4688 m n.p.m.

Czynny stratowulkan - Wulkan Awaczyński (Awaczyńska Sopka) 2751 m n.p.m.

Nieczynny stratowulkan – Wulkan Koriacki (Koriacka Sopka) 3458 m n.p.m.


Erupcja

Typy erupcji (geometryczne) na Kamczatce:

Centralne (punktowe) – CZĘSTE

Linijne (szczelinowe) – BRAK

Arealne – BRAK

Produkty erupcji, czyli w jakich miejscach szukać minerałów na Kamczatce:

Lawa – minerały skałotwórcze np. pirokseny, amfibole, skalenie oraz szkliwo wulkaniczne = obsydian

Gazy wulkaniczne – wykwity, naskorupienia, polewy np. siarka rodzima, rzadkości mineralogiczne, skały typu trawertynu (martwic wapiennych)

Materiał piroklastyczny – najmniej perspektywiczne miejsce poszukiwań

LAWA
Skład law na Kamczatce:

Kwaśne – duża lepkość, mała płynność, trudno topliwe, duża zawartość krzemionki SiO2;

Obojętne (pośrednie);

Zasadowe – ciężka, niska lepkość, płynna, łatwo topliwe, duża zawartość Mg i Fe.

LAWA
Skład law na Kamczatce:

Pod względem chemicznym są to skały magmowe, wylewne o składzie obojętnym (bazalty, andezyty) i kwaśnym (dacyty i riolity)

Głównymi gazami wulkanicznymi są para wodna, CO i Co2, F2, Cl2, S, H2 i N2. Rzadziej wydziela się Ar, SO2, H2S, HCL, HF, NH4.

Biała chmura nad wulkanem Kluczewska Sopka na Kamczatce pochodzi od pary wodnej – zjawisko typowe dla czynnych wulkanów w okresie spokoju.

Zjawiska i procesy powulkaniczne
Wyziewy par i gazów, związane z działalnością wulkaniczną, noszą nazwę ekshalacji

Rodzaje ekshalacji wulkanicznych (w zależności od temperatury):

Fumarole – 200 – 800 C – gorące wyziewy pary wodnej, Co2, F2, Cl2, S2, H2, N2, a także H2S, SO2, HCL, H3F2…

Solfatary – 100 – 200 C – wyziewy złożone głównie z pary wodnej z dodatkiem H2S i CO2, występują w drzemiących wulkanach

Mofety – poniżej 100 C – chłodne wyziewy, zawierają głównie CO2

Fumarole wewnątrz krateru wulkanu Mutnowskiego

Z procesami wulkanicznymi związane są gorące źródła, tzn. takie, których temperatura wody przekracza temperaturę ciała ludzkiego.

Szczególnym typem zjawisk są gejzery – gorące źródła cyklicznie wyrzucające w powietrze gorącą wodę, parę wodną, niekiedy z domieszką materiału skalnego.

Z obecnością gorących źródeł i gejzerów na Kamczatce związane są wystąpienia kolekcjonerskich odmian skał: martwic krzemionkowych tzw. trawertynów.

Gejzery; dolina gejzerów została zalana, zniszczona pod wpływem osuwiska; trawertyny

Woda wyrzucana przez gejzer to woda podziemna, ogrzana przez ciepło pochodzenia wulkanicznego do temperatury parowania. Woda zawiera rozpuszczone substancje, najczęściej krzemionkę i węglan wapnia, które wytrącają się z niej na powierzchni i osadzają wokół gejzeru.

Martwice krzemionkowe

Różne kolory trawertynu - domieszki żelaza – trawertyn brązowy

Nacieki trawertynowe

Wulkany błotne w Dolinie Gejzerów

Rozmieszczenie wulkanów na Kamczatce

Kamczatka wchodzi w skład tzw. „okołopacyficznego pierścienia ognia”.

Wulkany Kamczatki to tzw. wulkany stref subdukcji.

Podłoże Kamczatki buduje szereg mikropłyt.

Lokalizacje kolekcjonerskie na Kamczatce:

Rejon wulkanów Kluczewskiej Sopki – Środkowa Kamczatka [neogen, czwartorzęd]

Rejon wulkanów Mutnowski-Gorieły – Południowa Kamczatka

Grupa wulkanów Kluczewskiej Sopki:

Kluczewska Sopka

Kamień

Bezimienny (czynny)

Wielka Udina

Owalna zimina

Płaski Tołbaczik

Ostry Tołbaczik

Gdzie najlepiej zbierać minerały?

Przy kraterach

Na morenach

W potokach lawowych

Na pokrywach ingnimbrytowych, rozciągniętych przez rzeki

Wulkany:

Mutnowski – znajdują się tam obydiany

Gorieły – porowata lawa; pumeks; bomby wulkaniczne, które zastygały podczas lotu; agaty (koncentryczne pierścienie, laminy, warstewki dookoła)

Wiljuczińska Sopka

Wykład nr 7: Przybajkale i Zabajkale

Stare skały prekambryjskie z dużą ilością pegmatytu. W takich skałach występują piękne minerały.

Przybajkale = Bajkał Gebiet

Zabajkale = Transbaikalien = Cisbaikalia

Republika Buriacji

Obszar Przybajkalski i Zabajkalski:

Liczne stanowiska

Minerały pospolite i rzadkości

Minerały szlachetne i kolekcjonerskie

Brak wystąpień skamieniałości

Miki do 2 m

Przybajkale – obszar górski azjatyckiej części Rosji. Obejmuje region Gór Bajkalskich (2572 m) położonych wzdłuż północno-zachodniego brzegu Bajkału.

W znaczeniu obszaru kolekcjonerskiego do Przybajkala zalicza się również obszar…

Zabajkale – kraina geograficzna w azjatyckiej części Rosji, na terytorium: Republiki Buriacji, Obwodu irkuckiego, obwodu czitińskiego. Rozciąga się pomiędzy E wybrzeżem jeziora Bajkał a ok. 121 st. Długości geograficznej E.

Stanowiska kolekcjonerskie znajdują się w Górach Jabłonowych, Stanowych, Borszczowocznych oraz na Wyżynie Witimskiej.

Przybajkale – z czego słynie wśród kolekcjonerów?

Sludjanka – mineralogiczna perła Bajkału. – zielonkawy apatyt w pomarańczowym kalcycie

Spektakularne okazy:

Apatyt

Miki (po rosyjsku slujda = mika) do kilku metrów średnicy

Skapolity

Diopsyd

Spinel

Rzedkości mineralogiczne: tounkit i bystrit

Małaja Bystraja – złoże lazurytu

Sajany Bystraja – złoża nefrytów (Chara-Nur i Ospińskie)


Nefryt – zlepek minerałów (dwóch z grupy amfiboli), to nie jest minerał tylko kamień. Te minerały mają włóknistą budowę, są spilśnione. Jest bardzo twardy, ciężko go rozbić.

Przybajkale

Sludjanka i Małaja Bystraja – jedne z nielicznych lokalizacji na Syberii i Przybajkalu.

Sludjanka – „mineralogiczna perła Bajkału”

Kamieniołom nr 2 tzw. Flogopitowy … ?

Kamieniołom nr 3:

Apatyt

Kalcyt

Flogopit

Skapolity

Diopsyd

Tremolit

Aktynolit

Kamieniołom Pierewał (przełęcz):

… ?

Sludjanka – mineralogiczna perła Bajkału.

np.:

Zielony apatyt

Azuryt o przerostach białego skalenia/ marmuru

Sajany Wschodnie

Nefryt to skała zbudowane z piśni włóknistych amfiboli szeregu tremolit=aktynolit. Akcesorycznie lub jako wtórne mogą wystąpić: chromit, magnetyt, serpentynit. Związane są ze skałami ultrazasadowymi.

Zabajkale – z czego słynie?

Szerlowa Góra

Adun Chilon

Spektakularne okazy:

Beryl (akwamaryn – niebieski; heliodor – żółty)

Topaz

Kwarc dymny w przerostach z berylem i topazem rzadkości mineralogiczne: zawaritskit – paragenezy zrosty, najbardziej poszukiwane

Grzbiet Malchański i dolina rzeki Krasnyj Czikoj

Muzealnej klasy barwne turmaliny (związane są z pegmatytami):

Rubelit – czerwony

Werdelit - zielony

Indygolit – niebieski


Zabajkale – z czego słyną?

Pochodzą stad m.in.: akwamaryn o masie 82 kg  Szerlowa Góra

Największy znany jasnoróżowy beryl (worobjewit) o wymiarach 9 x 6 x 5 cm 

*

Szerlowa Góra jest wioską na Zabajkalu w regionie Czity. Złoże znane od 1915 r.

Złoża beryli i topazów:

Pod względem genetycznym formacje geologiczne, w których występują beryle i topazy możemy podzielić na 7 rodzajów.

Żyły i gniazda pegmatytowe w granitach

Grejzeny – skały topazowo-kwarcowe

Skały metasomatycznie zmienione, związane z występowaniem w niedalekiej odległości granitów alkalicznych

Pegmatyty zasobne w alkalia

Metasomatycznie zmienione skały w strefie kontaktu granitów i pegmatytów ze zmienionymi hiperbazytami;

Formacje hydrotermalno-metasomatycznych różnego typu jak: zmienione skarmy, metasomatyczne skały zasobne w F

Formacje hipergeniczne (wietrzenie).

Jasien001@gazeta.pl

Gdzie szukać?

W rumoszu skalnym

W aluwiach rzecznych

Trzy minerały:

Rudy cyny – kasyteryt

Wolframian żelaza – wolframit

Molibdenit

Charakterystyczne dla Szerlowej Góry są zrosty morionu z topazem i berylem.

19/11/2012

Program wykładu nr 9

MAROKO
kraj kontrastów i paradoksów

mineralogiczna i paleontologiczna Bonanza dla kolekcjonerów

minerały pospolite i rzadkości

liczne skamieniałości (w tym szczątki dinozaurów)

minerały kolekcjonerskie (brak szlachetnych)

liczne stanowiska na poszukiwania meteorytów

Maroko – najważniejsze i aktualne lokalizacje kolekcjonerskie:

El Hammam koło Meknes – kopalnia fluorytu

Midelt – miasto centrum handlu minerałami

Region Nador – hematyt

Kopalnia Iourinen, region Akka – syderyt z kwarcem

Sidi Ayed – agat, fluoryt, azuryt, malachit

Mibladen – kopalnia galeny: wanandynit, cerusyt, wulfenite, baryt, tropy dinozaurów

Imilchil – żyły pegmatytowe z mineralizacją magnetytową: magnetyt, wpidot, tytanit, apatyt, andradyt, schorlomit, hedenbergit, prehnit, ortoklaz

Hammeda – kopalnia fluorytu koło Jorf, Erfoud

Rissani – kredowe zęby rekinów, wapienie z głowonogami z dewonu

Taouz – goethyt, hematyt

Hassi El Bega – kredowe zęby rekinów

Aferdou – dewońska rafa koralowa, dewońskie trylobity

Imiter – czynna kopalnia srebra: minerały srebra

Bou Azzer – stare kopalnie As, Co: chalkantyt, erytryn, goethyt, kalcyt, kobaltokalcyt, konichalcyt, skutterudyt

Rzadkości mineralogiczne: karibibit, roselit, talmessyt.

Atrakcje turystyczne: Fez – Mibladen – Aouli – Sidi Ayed – Imichil – Atlas Wysoki – Erfoud – Jorf – Taouz – Hassi El Baga – Erg Chebbi – Mcissi – Aferdou.


MIBLADEN - róża barytowa, wanadynit (duża gęstość, ciężki, silny połysk, tworzą zrosty zw. szczotkami), fluorescencyjne – kalcyt i fluoryt, także apatyty i rodochrozyt. Występują często paragenezy (powstają w jednakowych warunkach fizykochemicznych, np. róża barytowa + minerały fluorytu).

IMILCHIL – miejscowość słynna z żył pegmatytowych. Granaty w pegmatycie – ciemny, magnezowy – andrafyt (występuje w zrostach, np. z epidotem i tytanitem). Pegmatyty zbudowane są ze skaleni (glinokrzemiany sodu, potasu i wapnia), pozwalają one na to, że inne minerały w pegmatycie doskonale zachowują się. Bardzo często granaty mają ślady trawienia. Apatyt – fosforan wapnia. Tytanit (ma połysk diamentowy) – w paragenezie z magnetytem. Przepiękne wypreparowane skalenie. Często występuje w formie bliźniaków (regularne zrosty dwu kryształów tego samego gatunku, oprócz tytanitu, również – rutyl lub jaskółcze ogony w gipsach).

HAMMEDA – fluoryty

TAOUZ – mieszanina hematytu i geothytu – mają skupienia naciekowe (małe stalaktyty, grzybki), występują w hydrotermalnych złożach żelaza. Występują również wanadynity. Słoneczka hematytowe w przekroju.

BOU AZZER – erytryt (wtórny minerał, związany ze strefą wietrzenia, utleniania, tworzą tzw. jerze) – inaczej kwiat kobaltowy. Charakterystyczna barwa, i skupienia, promieniście krystalizują. Kobaltokalcyt (charakterystyczny dla tego regionu, występuje tylko tam) – barwa: przezroczyste, jasnofioletowe, fioletowe… Częste naskorupienia. Mogą reagować na światło ultrafioletowe. Skuterutyt – krystaliczny, o metalicznym połysku.

Famous Mineral Localities: Bou Azzer, Morocco. Mineral.

www.erytryn.pl

Program wykładu nr 10
Klasyczne lokalizacje kolekcjonerskie w Afryce
Co to jest tarcza krystaliczna? (Indie, Brazylia, Madagaskar)

Madagaskar

Część S

Najbogatszy w minerały obok Brazylii i Rosji, kraj na ziemi.

Maromokotoro 2876 m – najwyżej położona odsłonięta tarcza krystaliczna

Zły stan dróg sprawia, że podróżowanie po wyspie jest męczące. Nie można objechać jej dookoła.


Bardzo liczne stanowiska w różnych typach skał

Minerały pospolite i rzadkości

Minerały kolekcjonerskie

Toliara,

W strona – skały osadowe, spotykane niekiedy skamieniałości, np. skrzemionkowane pnie drzew; występują również tu amonity, najczęściej są poprzecinane, a komory wypełnione kolorowymi minerałami

Złoża szafirów – w aluwiach

Minerały szlachetne (wszystkie najcenniejsze, bez diamentów: rubiny, szafiry, szmaragdy, chryzoberyle, akwamaryny, topaz, barwne turmaliny – w przekrojach często arbuzowe (rubelit, indygolit), fenakity, danburyty, spodumeny)

Wyjątkowe wielkości kryształów np. minerały grupy pirochloru i columbitu w innych miejscach na ziemi mające kilka mm średnicy na Madagaskarze mają kilkanaście cm średnicy.

Liczne wystąpienia skamieniałości: skrzemieniałe drzewa, amonity, szczątki dinozaurów – tylko na W.

Inkluzje (barwne wrostki) w przeźroczystych kryształach! Np. inkluzje hollandytu w kwarcu (środkowy Madagaskar), inkluzje fluorytu w kwarcu. Często te inkluzje są ruchome.

Minerały pospolite na świecie, ale na Madagaskarze występujące w niezwykłych barwach lub formach np.:

żółty, jubilerski sanidyn i ortoklaz (zwykle nie są to kamienie jubilerskie),

ametyst narastający jako zepter (druga generacja ametystu na kwarcu; zwany też kwarcem berłowym) na kwarcu,

kwarc pomarańczowy (niespotykany nigdzie indziej na ziemi),

jaspis w skupieniach kulistych tzw. orbikularny. Orbikule dookoła, których wytrącała się krzemionka

fantomy wzrostu w krysztale ametystu (kryształ wewnątrz kryształu)


Na Madagaskarze występują stanowiska, gdzie po raz pierwszy znaleziono wiele nowych minerałów (występują lokalizacje typowe – type locality)

Behieryt

Betafit

Bityit – od Mt. Bity, masywu górskiego koło Antsirable

Manandonit – od doliny rzeki Manandona

Pezzottait – od włoskiego mineraloga F. Pezzitta

Madagaskar – zwany jest „czerwoną wyspą” (ze względu na barwę gleb laterynowych), a także „Wyspą Lemurów” (małpiatek, które występują jedynie w tym rejonie świata)

Jest to czwarta, co do wielkości wyspa na świecie. Głównymi bogactwami kraju są przyprawy (wanilia, pieprz, goździki, cynamon) i kamienie szlachetne (szafiry, rubiny, szmaragdy, akwamaryny, chryzoberyle i turmaliny – wszystkie, najcenniejsze, brakuje tylko diamentów). Mimo to jest to jeden z najbiedniejszych krajów Afryki.

Budowa geologiczna: Centralną oraz wschodnią część wyspy budują skały prekambryjskie, tworzące tarczę krystaliczną. Granice tarczy w przybliżeniu pokrywają się ze zróżnicowanym morfologicznie, wysokogórskim plateau.

…

Madagaskar – przypuszcza się, że Madagaskar zaczął oddzielać od Afryki 165 Ma. Zajął pozycję przybliżoną do obecnej około 100 Ma. Od Indii odłączył się około 70 Ma.

Madagaskar (część południowa) – najważniejsze i aktualne lokalizacje kolekcjonerskie. Prowincja Toliara, w okolicach znajdują się skały pegmatytowe. Masywy skał ultrazasadowych – gabra, labradoryty. Madagaskar jest wiodącym producentem dekoracyjnego labradorytu (jeszcze labradoryty występują w Finlandii, Ukrainie, Kanadzie).

Złoża korundów, szafirów. Miki, skalenie (zielone – amazonit).

Prowincje:

1 – Antananarivo

2 – Antsirana

3 – Fianarantscoa

4 – Mahajanga

5 – Toanasina

6 – Toliara

Toliara – rejon Fort Dauphine

W rejoni Fort Dauphine – Tranomaro znajdują się złoża pierwotne okazów kolekcjonerskich i kamieni szlachetnych, głównie w pegmatytach i strefach metasomatycznych:

Szafiry

Rubiny

Granaty

Cyrkony

Akwamaryny

Flogopity

Prow. Toliara – obszar na południe od Betroki i Berakety

W rejonie na południe od Betroki i Berakety znajdują się złoża okazów kolekcjonerskich i kamieni szlachetnych: pierwotnie (skały magmowe i metasomatycznie zmienione) oraz aluwialne (piaskowce i aluwia rzeczne):

Flogopit

Apatyt

Labradoryt

Kordieryty

Granaty

Kordieryty (anizotropia barwy).

Plaże Anakao – słyną z cudownych raf koralowych. Sensacja na plażach są często spotykane fragmenty skorup jaj Aepyornisa, czyli ptaka słonia. W pobliżu znajduje się kraina

Ptak Słoń – gigantyczny, nielotny tak, zamieszkujący płd. Madagaskar przed 300 laty. Ważył 300 kg.

Osadowe formacje zasobne w jurajskie amonity i małże w rejonie Sakarahy.

Na platformie węglanowej o wieku jurajskim i kredowym można znaleźć warstwy stratygraficznie skondensowane, zasobne w amonity, małże. Te ostatnie jako bardziej odporne od skał otoczenia można zbierać bezpośrednio na powierzchni terenu.

Miasta Ilakaka i Sakaraha – wyrosły z pod ziemi w ciągu niecałego roku, a dzisiaj liczą ponad 20 ooo tys mieszkańców, przybyłych z całego Madagaskaru, gdy wybuchła „szafirowa gorączka”. W pobliżu znajdują się czwartorzędowe piaski i żwiry pochodzące z niszczenia formacji Isalo, które zawierają horyzonty złożone z otoczakami szafirów.


Park Narodowy de I’Isalo – wejście do parku znajduje się w miejscowości Ranohira, na 707 km asfaltowej drogi nr N7. W parku widoczne są malownicze ostańce skalne, utworzone z piaskowców permo-triasowej formacji Isalo.

Park Narodowy D’Andigiritra – granitowe szczyty o rzeźbie alpejskiej (najwyższy szczyt Pic Imariwolanitra).

Masyw Tsaranoro – graniczy od E z Parkiem Narodowym D’Andigiritra.

Między Ambalawao, a Ihosy – granitowe iglice i kuliste ostańce, przepiękne przykłady kulistego wietrzenia granitów w klimacie zwrotnikowym.

Rubiny, biotyty.

Prowincja Fianarantsoa – masyw Itremo – znajduje się w połowie drogi między Ambatofinandrahamą, a Mandrosonoro. W masywie występują liczne podziemne i powierzchniowe kopalnie, założone w krarcowych żyłach hydrotermalnych, w których wydobywa się kryształy górskie. Okazy kolekcjonerskie z tego miejsca charakteryzują wrostki chlorytu, hematytu i hollandytu

Kwarce ananasowe (dwie generacje kwarcu)

ExtraLapis – Pezzotta F. (1999)

Wykład z dn. 26.11.2012r.

Rozmieszczenie złóż kamieni szlachetnych na Madagaskarze.

Madagaskar -charakterystyka stanowisk

Madagaskar jest miejscem, gdzie po raz pierwszy znaleziono wiele nowych minerałów, występują lokalizacje typowe.

Wiele nazw nowych minerałów pochodzi od lokalizacji na Madagaskarze lub budowy Madagaskaru.

Behieryt

betafit

bizyity

mehardonit

pezzottotit

Madagaskar jest znany jako „ Czerwona Wyspa ”( ze względu na barwę gleb laterytowych)a także „Wyspą Lemurów ” (małpiatek, które występują jedynie w tym rejonie świata). Jest to czwarta, co do wielkości wyspa na świecie. Głównym bogactwem kraju są przyprawy (wanilia, goździki, cynamon) i kamienie szlachetne (szafiry, rubiny, szmaragdy, akwamaryny, chryzoberyl i turmaliny-wszystkie najszlachetniejsze oprócz diamentów). Mino to jest to jeden z najbiedniejszych krajów Afryki.

Budowa geologiczna

Centralna oraz wschodnia część wyspy budują skały prekambryjskie, tworzące tarczę krystaliczną. Granice tarczy w przybliżeniu pokrywają się ze zróżnicowanym morfologicznie, wysokogórskim plateau. Zachodnia część wyspy ma budowę monoklinalną.

1.Antananarywa

2.Antsiranana

3.Fianarantsoa

4.Mahajanga

5.Toamasina

6.Toliara






Prowincja Taliara

rejon Fort Dauphine

W rejonie Fort Dauphine -Tamomoro znajdują się złoża pierwotne okazów kolekcjonerskich i kamieni szlachetnych głównie w pegmatycie i sferach metasomatycznych

-szafiry

-rubiny

-granaty

-cyrkony

-akwamaryny

-flogopity

obszar na południe od Betroki i Berekety znajdują się złoża okazów kolekcjonerskich i kamieni szlachetnych pierwotnie (skały magmowe i metasomatyczne )oraz okruchowe (piaskowce i aluwia rzeczne ).

-flogiopiny

-apotyty

-labradoryty

-kordieryty (anizotropia barwy)

-granaty

plaże Anakao

słynną z cudownych raf koralowych. Sensacją na plażach są często spotykane fragmenty jaj Aepyornisa, czyli ptaka słonia w pobliżu znajduje się kraina plemienia Mahafolów.

Aepyornis – ptak słoń, gigantyczny pierwotny ptak.

Osadowe formacje zamienione w jurajskie amonity i małże w rejonie Sakarahy. Na platformie węglanowej o wieku jurajskim i kredowym można znaleźć warstwy stratygraficzne starodewońskie warstw amonity i małże. Te ostatnie jako bardziej odporne od skał otoczenia można zbierać bezpośrednio.

Miasta górnicze Ilakaka i Sakaraha wyrosły z podziemi w ciągu niecałego roku a dzisiaj liczą ponad 20 000 mieszkańców, przybyłych z całego kraju gdy wybuchła „szafirowa gorączka ” . W pobliżu znajdują się czwartorzędowe piaski i żwiry pochodzące z niszczenia formacji Isalo, które zawierają horyzorty złożowe z otoczakami szafirowych .

Prowincja Fianarantsoa

P.N. De'l'Isalo. Wejście do parku znajduje się w miejscowości Ranohira, na 707 km asfaltowej drogi W parku wiodące są malownicze ostańce skalne.

Między Ambalavao a Ihory

Granitowe iglice i kuliste ostańce, przepiękne przykłady kulistego wietrzenia granitów w kliamcei zwrotnikowym. Jednym z większych ostańców jest tzw. Ściana Południa

Masyw Itreho

Znajduje się w połowie drogi między Ambatofiraridrahaną a Mandrosorów. W miejscu występowania licznie podziemnych i powierzchniowych kopalni. Założónych w kwarcowych żyłach hydrotemicznych w niektórych wydobywa się kryształ górski, okazy kolekcjonerskie z teg miejsca charakteryzuje wzrost chlorytu, hematytu, hollandrytu.

Kwarce ananasowe (dwie generacje kwarcu)

ExtraLapis – Pezzotta F. (1999)

Programy wykład nr.10 3.12.2012r.

Klasyczne lokalizacje kolekcjonerskie w Afryka

Madagaskar – część północna

Madagaskar -najbogatszy w minerały obok Brazylii i Rosji kraj na ziemi.

Madagaskar

bardzo liczne stanowiska w różnych typach skał

minerały pospolite i rzadkości

minerały kolekcjonerskiego

Charakterystyka stanowisk

Prowincja Antanariva – pola pegmatytowe w dolinie Sahatany

jedno z najbardziej znanych na świecie pól pegmatytowych z bogatą mineralizacją. Malgasze wydobywają tutaj prymitywnymi metodami liczne kamienie szlachetne, a wśród nich głównie beryle i turmaliny oraz liczne rzadkości mineralogiczne np. różne minerał odkryte w tym rejonie jak m.in. betafit, montmorylonit, tsilaicyt, rhodizyt, londonit,spektakularnych kwarców. Do najbardziej stanowisk pegmatytów w dolinie Sahatary należą m.in.

1. Ampatsikahitra

Tsaraffara

Antsira

rutyl

lepidotyt

rubelit -czerwony turmalin

elbait

pezzotait

Prowincja Antanariva- kopalnie kwarców różowych

Kwarce różowe z tego regionu uważane są za najlepszej jakości.

Prowincja Antananarywa -okolice Betafo- market mineralogiczny

W okolicy Betafo na zachód od miasta Antsirable znajduje się …....

Prowincja Antananarivo- Antsirable – regionalny market mineralogiczny

Na targ w Antsirable docierają minerały z

-doliny Solorety

-masywu …

Prowincja Antananarivo- centrum obróbki i handlu kamieniami

W stolicy kraju znajduje się duży bazar handlowy na którym można obejrzeć i zakupić okazy nieobrobione (surowiec) szlifowane (produkt gotowy).

PROWNICJA MOHAJANGA

PROWINCJA ANTSIRANANA

Cechy copalu

-znajduje się na przylądk Cap d'Ambre

-nie jest tak twardy i tak stary (wiek tysiące do 1 mln lat) jak bursztyn

-barwa karmelowo- czerwona do jasnożółtej

-znaczenie liczniejsze inkluzje (pająki, komary, inne owady)

10.12.2012

Program wykładu nr 11:

INDIE  Maharshtra (Bombaj)  Trapy Dekanu

Trapy – mają morfologie płaskich pokryw z ostrymi zakończeniami. Taka forma morfologiczna, gdzie na stosunkowo dużym obszarze znajdują się płaskie trapy wulkaniczne – jeden z potoków wulkanicznych. Np. bardzo znana na Syberii, Argentynie, na granicy południowych Chin i Wietnamu i najbardziej znane w zachodnich Indiach.

Takie trapy znajdują się w zachodnich Indiach.

70 mln lat temu Indie sąsiadowały z Madagaskarem. W Indiach będą te same obiekty co na Madagaskarze. Płyta krystaliczna, pegmatyty, kamienie szlachetne, kolekcjonerskie, ozdobne.


Klasyczne lokalizacje kolekcjonerskie w Azji

Indie – Maharshtra  Trapy Dekanu – stanowiska kolekcjonerskie minerałów związane z wylewami bazaltów.

Geody

Klasyczne lokalizacje kolekcjonerskie w Brazylii

Brazylia = tarcza krystaliczna z wielkimi i pięknymi wystąpieniami

-liczne stanowiska, ale tylko w wybranych stanach

-dużo rzadkości mineralogicznych

Jedne z największych złóż kamieni szlachetnych na Ziemi (topazy, barwne turmaliny, barwne beryle- szamragdy, akwamaryny, heliodory).

-przepiękne okazy kolekcjonerskie pegamtytów

-brak wystąpień skamieniałości

Liczne stanowiska, ale tylko w wybranych stanach

1.Para

2.Rio Grande do Norte

3.Paraiba

4.Bahia

5.Tocantis (szmaragdy)

6.Goias

7.Minas Gerais

8.Espirito Santo

9.Rio Grande do Sul (ametysty)

Stanowiska kolekcjonerskie związane są z obecnością starych skał krystalicznych, występują na kratonach oraz z odsłonięciami pegmatytów.

Kratony

1.Amazonki 1

2.Amazonki 2

3.Sao Luis

4.Sao Franciso

5.Luis Alves

6.Rio de La Plata

Stan Para

-samorodki złota

-kwarc

-hematyt

-rzadkości mineralogiczne: florenct (La)

STAN RIO GRANDE DO NORTE I PARAIBA

prowincja pegmatytowa Borbrema (na granicy 2 stanów): beryl turamliny amadyn apatyt euklaz columbit lepidotyt molibdenit tantalit scheelit/szuka się go z lampa fluorescencyjną

STAN CEARA

akwamaryny (kopalnia Chicao)

STAN BAHIA

Bahia lokalizacje Novo Horizonte i Remedios w okręgu północnym stanu Bahia . Od lat 60-tych XX w. dostarczają najwyższej klasy okazy ostatnio liczne trafienia w 2010r.

-kwarc- (również kwarc dymny)z rutylem (pospolity w wielu lokalizacjach na świecie -rutyl jako inkluzje w kwarcu tzw. włosy Wenus)

rutyl na hematycie (obecnie rzadkość praktycznie znana tylko w Novo Horizonte)

Szczególnie są poszukiwane przez kolekcjonerów , gdyż kryształy rutylu mają nietypową barwę- złotą

-ksenotym

STAN GOIAS

-kwarc rózowy

cyrkon

-apatyt

-kyanit

-baryt

złoto rodzime

-korund

STAN MINAS GERAIS

  1. Ouro Preto ( 70 km na SE od stolicy stanu Belo Horizonte )- złote i różowe topazy, euklazy, hematyty( w postaci róż hematytowych), rutyl

  2. Teofilo Otoni - Marambia- akwamaryny, chryzoberyl

  3. dolina rzeki Jequitinhonha- albit, akwamaryny, anataz, chryzoberyl, euklaz, heliodor, morganit,barwne turmalin ( elbait ) lepidolit, kyanit, kwarc, rutyl, spodumen (kunzyt- różowy i hiddenit – żółty), tytanit.

  4. Aracuai River - Capelinha- Malacacheto -barwne turmaliny, akwamaryny

  5. Governador Velodares -barwne turmaliny, akwamaryny, kunzyt

  6. kopalnia Pederneina w dolinie Doce – turmaliny, stanowisk historyczne

Zasobne są w :Za, Cl, B, Li, Bb, Ta, P,U, Nh, T, Fe, Mn, Mn, Sn.

W północno-wschodnia części stanu Minas Geraris znajduje się największa na świecie koncentracja złożowych pegmatytów granitowych, zawierających beryl, chryzoberyl, topaz, turmalin, kunzyt, kasyteryt, columbit.

STAN RIO GRANDE DO SUL

Rejon Ametista do Sul, rejon Górny Urugwaju ( przy granicy z Urugwajem) – spektakularne geody ametystowe w bazaltach trzeciorzędowych tzw. Trapy Parany

Geody o zadziwiających kształtach i rozmiarach.


Złoża szlachetnych i kolekcjonerskich beryli

  1. od kilkudziesięciu lat największym producentem na świecie jubilerskich akwamarynów jest Brazylia.

  2. Brazylia zajmuje 2. miejsce po Kolumbii pod względem wydobycia jubilerskich szmaragdów.

  3. Beryle brazylijskie występują w złożu pierwotnym ( w pegmatytach oraz łupkach mikowych) oraz na złożu wtórnym ( w zwietrzelinie ).

    Najzasobniejsza w złoża wszystkich odmian beryli jest Ameryka Południowa:

    - Kolumbia

-Brazylia

Największym konkurentem szmaragdów kolumbijskich są brazylijskie szmaragdy ze złóż :

-Coqui

-Tana

-Salima


Złoża szmaragdów w Brazylii występują w skałach metamorficznych ( łupki flogopitowe i łupki węglano - talkowe ) np. złoże Santa Terninlo .

Złoża beryli powstają w różnych epokach geologicznych, Ich wiek ściśle związany z wydarzeniami geologicznymi jak : kolizje płyt, fazy górotworów czy metamorfizm

-proterozoik

-paleozoik

W latach 80-tych nowe odkrycia złóż szmaragdów.

W połowie lat 90-tych zaznacza się spadek ilości szmaragdów brazylijskich na rynku na skutek zmniejszenia zasobów i popytu na nie.


Program wykładu 14 z dn. 07.01.2013r

Klasyczne lokalizacje kolekcjonerskie związane z poszukiwaniami meteorytów na świecie.

Można je badać, kolekcjonować, zdobywać informacje, opowiadać o nich, prowadzić poszukiwania…

[Brenham - pallasyt]

Są różne sposoby zajmowania się meteorytami.

Meteoryt - definicja

Meteroid – to cząstka materii kosmicznej krążąca w przestrzeni międzyplanetarnej, powstała z rozpadu planetoid lub rozkruszenia jąder komet.

Meteoryt – to skalny okruch materii międzyplanetarnej, któremu udało się przedrzeć przez atmosferę Ziemi i dotrzeć do jej powierzchni.

Meteor – to skalny okruch, który dostaje się do atmosfery Ziemi z prędkością od 12 do 72 km/s, który w wyniku tarcia stapia się na wysokości około 100 km dając barwne zjawisko „spadającej gwiazdy” i nie dociera do powierzchni Ziemi.

Meteoryty – klasyfikacja

  1. Meteoryty kamienne:

Meteoryty kamienne – CHONDRYTY (85% wszystkich meteorytów)
Zbudowane z chondr (kulistych skupień piroksenów i oliwinu) oraz metalu.

Meteoryty kamienne – ACHONDRYTY (7% wszystkich meteorytów)
Rzadkie i trudne do rozpoznania makroskopowego, gdyż nie zawierają chondr i metalu.

[Chondryt – Gujba; Achondryt]

  1. Meteoryty Żelazne (5,7% wszystkich meteorytów)
    Zbudowane z żelaza niklowego

  2. Meteoryty żelazno-kamienne (1,5% wszystkich meteorytów)

Pallasyty – zbudowane z metalu, w których tkwią fragmenty oliwinu

Mezosyderyty – są mieszaniną materii kosmicznej, zawierają w metalu chondry i materiał achondrytowy.

Meteoryty – trudny do przecięcia nawet piłą diamentową; przyciąga mg.

[meteoryt żelazny – Sikhote Alin; Pallasyt – Springwater; Mezosyderyt – NWA6266]


Meteoryty - Jak rozpoznać?

Cechy diagnostyczne meteorytów:

  1. Skorupka obtopieniowa o ciemnej barwie i szklistym połysku, powstała ze stopionej powierzchni lecącego w atmosferze meteorytu

  2. Regmaglipty – płytkie zagłębienia w powierzchni meteorytu, przypominające odciski palców w plastelinie, powstałe na skutek zawirowań powietrza podczas lotu niezestalonego jeszcze meteorytu w atmosferze.

  3. Chondry – kuliste skupienia piroksenów i oliwinów o charakterystycznej strukturze, spotykane w skałach z kosmosu (brak w skałach ziemskich)

  4. Żelazo niklowe (kamacyt lub taenit) – przyciąga magnes.

Żelazo niklowe:

Kamacyt – żelazo belkowe (do 10,5 % wag. Ni)

Taenit – żelazo wstęgowe (od 8 do 55% wag. Ni)

Na wypolerowanych i wytrawionych słabym kwasem (roztworem kwasu azotowego) powierzchniach przecięcia meteorytów żelaznych i żelazno-kamiennych są widoczne charakterystyczne struktury:

Figury Widmanstattena – równoległe lamelki kamacytu i teanitu.

Linie Neumanna – sieć równoległych linii w kamacycie.


Cechy diagnostycznie NIE METEORYTÓW:

  1. Porowatość – meteoryty nigdy nie są porowate. Obecność pustek po gazach może wskazywać na żużel hutniczy

  2. Kształt – meteoryty nigdy nie mają kształtu regularnego (płaski, długi), o równych płaszczyznach. Taki kształt może wskazywać na: zardzewiały kawałek rury, blachy, czy odłamek po bombie itp. Mają kształty obłe lub opływowe.

  3. Rdza – ziemskie, antropogeniczne żelazo, jak i materia z kosmosu, zawierająca żelazo niklowe wietrzeją w warunkach ziemskich i pokrywają się rdzą.

[mapa spadków materii kosmicznych]

Gdzie znajdywane są meteoryty w Polsce? Wszędzie – brak uprzywilejowanych miejsc.

  1. Pojedyncze spadki (większość). Znajdywany jest pojedynczy obiekt.

  2. Deszcze meteorytowe (np. Pułtusk, Łowicz, Morasko). Znajdywana jest duża ilość obiektów o tych samych cechach, lecz różnej wielkości.

  1. Zaraz po spadku (1 polski meteoryt XXI wieku). Obserwowano ich przelot przez atmosferę wraz z rowarzyszącymi zjawiskami optycznymi i fizycznymi. Przykładem meteorytów, które zostały znalezione zaraz po spadku są meteoryty Sołtmany, Baszkówka, Łowicz, Pułtusk. Po uderzeniu tworzą one krater lub kratery.

  2. Po upływie pewnego czasu od ich spadku (5 polskich meteorytów w XXI w).

  1. Przypadek, będąc świadkiem spadku (duża rzadkość)

  2. Przez wytężoną pracę meteorofilów (łowców meteorytów), która polega na:
    - poszukiwania w bibliotekach różnych archiwalnych materiałów i danych o spadkach.
    - poszukiwania terenowe wraz z wykrywaczami metalu, które to przyrządy są pomocne przy poszukiwaniach meteorytów żelaznych. Dla upewnienia się, czy mamy do czynienia z meteorytem można wykonać test geochemiczny na zawartość niklu w żelazie. Należy

  1. Obiekty, które nie są meteorywami. Koncentraty metali, często znajdywane wysoko w górach, z dala od cywilizacji i hut, ale gdzie np. w przeszłości istniały historyczne ośrodki wydobycia i wytopu kruszców. Liczne głazy narzutowe, eratyki, różniące się wyraźnie kształtem, strukturą i teksturą od skał otoczenia – często o nich istnieją legendy, że są to np. diabelskie kamienie, które diabeł przyniósł z kosmosu – stąd podejrzenia, że są to meteoryty. Obiekty o różnym składzie, których rzekomo widziano spadek np. kamień uderzył w szybę…

  2. Obiekty, które nie są meteorytami, ale przypominają meteoryty i ich celem jest naśladowanie ich. Wśród „nieuczciwych” kolekcjonerów mogą pojawić się okazy, które nie są prawdziwymi meteorytami. W pogoni za pieniądzem w niektórych rejonach świata, w których pospolicie występują, są zbierane i sprzedawane liczne meteoryty (Sahara Marokańskie).

  3. Obiekty, które są meteorytami ale pochodzą z innego miejsca niż podawane. Przykładem może być „polski” meteoryt żelazny Konopiska, meteoryt znaleziony w pobliżu Częstochowy, który po dokładnym zbadaniu okazał się meteorytem Campo del Cielo kupionym na aukcji internetowej.

  4. Obiekty, które są meteorytami, ale o mocno zatartych cechach „kosmicznych”. Przykładem może być pseudometeoryt „brunflo” ze Skandynawii, który znaleziono w starych skałach osadowych (mułowcach ordowiku). Od tego czasu procesy wietrzenne doprowadziły do przemiany jego składu mineralnego i zwietrzenia.


Program wykładu nr. 15 z dn. 09.01.2013r.

Klasyczne lokalizacje kolekcjonerskie w Polsce.

Strzegom – minerały pegmatytów

Płóczki – agaty z wulkanitów

Klasyczne lokalizacje w Polsce


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wykład Język C# Kolekcje Wyklad6 KolekcjeTypyGeneryczne
Łodziński, TiR AGH, Semestr V, Zbieractwo i kolekcjonerstwo minerałów i skał
2)WYKŁAD 3 ?F ZBIERANIA ODPADÓW
Programowanie obiektowe, wyklad8, Kolekcje
2)WYKŁAD 3 ?F SELEKTYWNEGO ZBIERANIA ODPADÓW
Napęd Elektryczny wykład
wykład5
Psychologia wykład 1 Stres i radzenie sobie z nim zjazd B
Wykład 04
geriatria p pokarmowy wyklad materialy
ostre stany w alergologii wyklad 2003
WYKŁAD VII
Wykład 1, WPŁYW ŻYWIENIA NA ZDROWIE W RÓŻNYCH ETAPACH ŻYCIA CZŁOWIEKA
Zaburzenia nerwicowe wyklad
Szkol Wykład do Or
Strategie marketingowe prezentacje wykład
Wykład 6 2009 Użytkowanie obiektu

więcej podobnych podstron