CHOROBY UKŁADU ODDECHOWEGO
ANATOMIA I FIZJOLOGIA UKŁADU ODDECHOWEGO
układ oddechowy zbudowany jest z następujących elementów, których czynności są od siebie uzależnione:
a) system przewodów powietrznych
jama nosowa
tchawica
oskrzela: oskrzela główne, płatowe, segmentowe, końcowe (służą do przepływu powietrza)
b) grona płucne stanowią one podstawową strukturę miąższu płucnego i zbudowane są z oskrzelików końcowych i pęcherzyków płucnych, oplecionych siecią naczyń włosowatych. W nich dokonuje się wymiana gazowa.
c) błona surowicza opłucnowa pokrywa ona powierzchnię każdego płuca jako opłucna trzewna, a następnie przechodzi na wewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej jako opłucna ścienna. Przestrzeń między obu błonami nazywa się jamą opłucnej (opłucnową). W jamach opłucnowych panuje ujemne ciśnienie, które powoduje rozprężanie pęcherzyków płucnych.
Rysunek
2. ODDYCHANIE jest to proces wymiany gazowej między żywym ustrojem, a otaczającym środowiskiem. Rozróżniamy oddychanie zewnętrzne i wewnętrzne.
ODDYCHANIE ZEWNĘTRZNE odbywa się w płucach i polega na wymianie tlenu i dwutlenku węgla między powietrzem pęcherzykowym i krwią przepływającą przez naczynia włosowate oplatające pęcherzyki płucne.
ODDYCHANIE WEWNĘTRZNE jest to wymiana tlenu i dwutlenku węgla między krwią i tkankami ustroju. Prawidłowe oddychanie zewnętrzne zależy od prawidłowej wentylacji i dyfuzji (wymiany) oraz właściwego krążenia krwi w naczyniach włosowatych płuc.
WYMIANA POWIETRZA W DROGACH ODDECHOWYCH – WENTYLACJA zachodzi podczas wdechu i wydechu
WDECH jest aktem czynnym, polega na poszerzeniu klatki piersiowej pod wpływem skurczu mięśni oddechowych, a w szczególności mięśnia przepony. W procesie oddychania biorą udział również mięśnie pomocnicze. Przede wszystkim mięśnie obręczy kończyny górnej (pasa barkowego.)
WYDECH jest aktem biernym. Mięśnie oddechowe po skurczu wracają do poprzedniej pozycji. Intensywny wydech wymaga uruchomienia mięśni wydechowych pomocniczych (mięśni tłoczni brzusznej).
Wymiana gazowa odbywa się w pęcherzykach płucnych. Objętość tej wymiany wynosi około 150ml powietrza. Prawidłową wentylację zapewnia głębokie, ale nie szybkie oddychanie.
GŁÓWNYM ZADANIEM UKŁADU ODDECHOWEGO JEST WENTYLACJA, CZYLI ZAOPATRZENIE ORGANIZMU W TLEN I WYDALANIE Z NIEGO DWUTLENKU WĘGLA. PROCES TEN ODBYWA SIĘ ZGODNIE Z PRAWAMI DYFUZJI.
Dyfuzja – samorzutne przemieszanie się cząsteczek jednej substancji do drugiej prowadzące do wyrównania stężenia
Szybkość dyfuzji dwutlenku węgla jest dwukrotnie większa niż tlenu. Tlen znajdujący się we krwi ma dwie postacie: jest fizycznie rozpuszczony w osoczu albo luźno związany z hemoglobiną.
UPOŚLEDZONA DYFUZJA TLENU jest powodem występowania niedotlenienia z powodu nadmiaru dwutlenku węgla. W stanach patologicznych występuje zaburzona dyfuzja i pojawia się niedotlenienie, a następnie przyśpieszenie oddechu oraz pogłębienie oddechu (hiperwentylacja) co powoduje uczucie duszności.
PRZYCZYNY NIEDOTLENIENIA:
zmniejszona zawartość tlenu w powietrzu atmosferycznym
upośledzenie wentylacji
pogorszenie przepływu krwi przez płuca
zaburzenia dyfuzji
przeciek krwi żylnej przez płuca (u niektórych wada wrodzona serca)
SPRAWNOŚĆ WENTYLACJI
jest uzależniona od stanu ośrodkowego układu nerwowego. Sen wpływa na ośrodki oddechowe hamująco powodując zmniejszenie wentylacji, natomiast praca fizyczna pobudza ośrodki i zwiększa wentylację. Pobudzająco działa także wzrost temperatury ciała, oraz wzrost ciśnienia cząsteczkowego dwutlenku węgla we krwi . Gromadzący się kwas węglowy powoduje zakwaszenie ustroju zwane kwasicą gazową
3. UKŁAD ODDECHOWY NOWORODKÓW
około 6 tygodnia pojawiają się u płodu zawiązki oskrzeli i płuc
około 26tygodnia pojawia się sieć naczyń włosowatych, które umożliwiają wymianę gazową i utrzymanie przy życiu dziecka
wymiana tlenu i dwutlenku tlenu zachodzi pomiędzy płodem a łożyskiem i odbywa się na zasadzie dyfuzji wynikającej z różnicy stężeń.
SULFAKTAN – kleik powodujący rozprężenie płuc u dziecka, pojawia się około 20tyg.
PRZYCZYNY NIEDOTLENIENIA PŁODU:
upośledzenie rozwoju płodu
wcześniactwo
poronienie
obumarcie płodu
zamartwica
uszkodzenie mózgu
nikotynizm (u matki jak i u ojca)
Bezpośrednio po urodzeniu płuca noworodka są wypełnione płynem i częściowo zapadnięte.
Pierwszy wdech = pierwszy krzyk noworodka jest najważniejszym momentem przejścia z życia wewnątrzmacicznego do pozamacicznego i równocześnie dowodem dojrzałości noworodka do przystosowania się do warunków zewnętrznych.
Do zamartwicy dochodzi na skutek zaburzeń oddychania (rybi oddech).
4. CHOROBY OSKRZELI
- OSTRE ZAPALENIE OSKRZELI to stan zapalny błony śluzowej. Najczęściej przebiegający zapaleniem tchawicy, lub stanem zapalnym górnych dróg oddechowych.
Charakterystyka: przebieg zwykle lekki, u dzieci schorowanych może być ciężki i prowadzić do groźnych powikłań płucnych. Schorzenie występuje najczęściej w okresie wiosenno-jesiennym, jesienno-zimowym. Ostre zapalenie może być wywołane podrażnieniem dróg oddechowych czynnikami fizycznymi (kurz, pyły nieorganiczne), czynniki chemiczne (gazy drażniące) lub czynnikami uczuleniowymi (płyny organiczne, roślinne, zwierzęce)
objawy: ostry nieżyt zaczyna się gorączką, kaszlem początkowo suchym, a następnie połączonym z odkrztuszaniem plwociny śluzowej która w dalszym przebiegu schorzenia staje się ropna. Uporczywy kaszel powoduje bóle klatki piersiowej. Inne objawy to bóle głowy, osłabienie, brak łaknienia, płaczliwość, niepokój. W badaniu laboratoryjnym zauważa się zwiększoną liczbę krwinek białych, przyśpieszone OB, podwyższone białko CRD, w badaniu RTG nie stwierdza się zmiany.
Leczenie: podawanie leków przeciw kaszlowych (suchy męczący kaszel – leki mukolityczne), leki przeciwzapalne, napary z kwiatów lipy, mięty
zapobieganie: unikanie przeziębień, leczenie schorzeń górnych dróg oddechowych oraz przestrzeganie zasad higieny
OSTRY NIEŻYT OSKRZELIKÓW – choroba występuje głównie u małych dzieci, a także u osób starszych.
Objawy:Schorzenie zaczyna się ostrą gorączką, kaszlem oraz szybko narastającą dusznością. Oddech jest spłycony, znacznie przyśpieszony około 50 oddechów/minutę, narasta sinica, niepokój, pojawiają się silne poty. W pęcherzykach i w drobnych oskrzelach pojawia się gęsta wydzielina zawierająca włóknik, co prowadzi do zatkania dróg oddechowych i stwarza niebezpieczeństwo uduszenia.
Leczenie: antybiotyki, kortykosteroidy, leki wykrztuśne, podawany jest tlen , nawilżanie powietrza, zmiana pozycji ułożeniowej, drenaż i oklepywanie klatki piersiowej
PRZEWLEKŁY NIEŻYT OSKRZELI
charakteryzuje się narastającym kaszlem, często utrzymuje się przez dłuższy czas (ok. 2 lat)
objawy: zmiany zapalne błony śluzowej oskrzeli powodują zwężenie oskrzeli i ich zwiotczenie. Uporczywy kaszel przyczynia się do rozstrzeni (rozszerzenia się) pęcherzyków płucnych uszkadzając nabłonek rzęskowy błony śluzowej. Zalegająca wydzielina pogarsza drożność oskrzeli. Przyczynia się do rozedmy płuc i przewlekłego nieżytu. We wszystkich postaciach tego nieżytu jest kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny. Mogą pojawiać się stany podgorączkowe i duszność. Napady kaszlu mogą sugerować schorzenia o etiologii alergicznej.
Leczenie: ze względu na długotrwały i nawracający charakter powinna być konsekwentnie i długoterminowe. Ma na celu zwalczanie zakażenia, zmniejszenie ilości wydzieliny, naprawę wentylacji i drożności. Zaleca się stosowanie antybiotyku celowanego (antybiogram – posiew wydzieliny z gardła).
ASTMA (dychawica oskrzelowa) jest chorobą z grupy chorób alergicznych.
Charakterystyka: duszność napadowa spowodowana skurczem oskrzeli, występuje często u ludzi młodych, częściej u kobiet
Astma: oskrzelowa atopowa oraz oskrzelowa nieatopowa
ASTMA OSKRZELOWA ATOPOWA: uwarunkowana genetycznie
objawy: pierwsze objawy występują w dzieciństwie, wywołują je alergeny pokarmowe. Dopiero później chorobę zaostrzają alergeny wziewne (kurz, pyły).
ASTMA OSKRZELOWA NIEATOPOWA: rozwija się w wieku dojrzałym
objawy: nie są poprzedzone stanami alergicznymi
DO NAJCZĘSTSZYCH ALERGENÓW NALEŻĄ:
substancje lotne dostające się do płuc podczas oddychania np. związki chemiczne, kurz, pyłki kwiatów oraz substancje dostające się do ustroju przez przewód pokarmowy tj. białka zwierzęce i roślinne
przebieg choroby: następuje szereg reakcji alergicznych wzrost histaminy, która powoduje skurcz błony śluzowej oskrzeli i wydzielanie gęstego, lekkiego śluzu, powodując zwężenie światła oskrzeli, duszność i utrudnienie wydechu. Napady często występują noc, chory przyjmuje pozycję siedzącą lub stojącą nawet bez słuchawek słyszy się świszczący głośny oddech. Skóra twarzy jest sina. Napad kończy się kaszlem i odkrztuszaniem lepkiej wydzieliny.
Leczenie: polega na działaniu doraźnym, zmniejszającym napad i przerwanie duszności, poprzez podanie leków przeciw histaminowych oraz leków zwiotczających błonę mięśniową oskrzeli. Leki przeciw alergiczne: calcium wapno, phenazolin maść, leki wziewne: aerozole zawierające środki zwiotczające oskrzela lub sterydy. Ważnym elementem leczenia się ustalenie czynnika etiologicznego czyli alergenu (testy alergiczne)
GRUŹLICA PŁUC jest to od dawna bardzo groźna choroba wyniszczająca. Jest chorobą zakaźną i epidemiologiczną. Źródłem zakażenia jest chory człowiek odkaszlujący plwocinę z prątkami. Do zakażenia może dojść przez kontakt z zakażonymi przedmiotami np. bieliznę, pokarmami. Do zakażenia dochodzi przez kropelki podczas kichania, kaszlu, mówienia. Drogą wziewną wyschnięta plwocina może dostać się do organizmu z kurzem. Płód lub noworodek może zarazić się od matki w ciąży. Także źródłem zakażenie może być mleko.
Objawy: może pojawić się osłabienie, brak łaknienia, ogólne niedomaganie, także stany podgorączkowe, u niektórych osób poty, kaszel bywa suchy, płytki.
Występuje najczęściej rano, odkrztuszanie plwociny świadczy o procesie chorobowym. Jednym z pierwszych objawów jest krwioplucie.
POSTACIE GRUŹLICY:
pierwotna
rozsiana
naciekowa
wysiękowa
sucha
OKRESY ROZWOJU GRUŹLICY
okres nacieku
okres rozpadu
okres włóknienia
okres zwapnienia
leczenie: leki przeciwprątkowe, czyli tuberkulostatyki, musi trwać przez 1,5 roku (pół roku stałe) w poradni przeciw gruźliczej. Ważna jest zmiana stylu życia, wypoczynek, pełnowartościowa dieta, leczenie klimatyczne oraz szczepienia BCG