1. Przedstaw historię psychologii sądowej do czasów współczesnych.

Zainteresowanie oceną wartości dowodowej można znaleźć już w starożytności. Nie było jednak zgłębienia problemu, ani w procesach skargowych dotyczących niewolnictwa, ani w systemie feudalnym, ani też podczas procesu śledczego (inkwizycji), gdzie z założenia wszystko było prawdą, to co zostało zeznane, nawet w przypadku tortur. Zniesienie tortur oraz wprowadzenie orzecznictwa na zasadzie „wewnętrznego przekonania sędziego” (we Francji w okresie rewolucji) spowodowało większe zainteresowanie tą materią.

Pierwsze opracowania na temat psychologii zeznań świadków pochodzą z początków XIX wieku. Autorami tych opracowań byli:

• I. Hoffbauer;

• B.Parst;

• J.Friedreich;

Na uwagę zasługują również rozważania matematyka Pierra Laplaca, który w 1814 roku postulował rozpatrywanie problemu w 4 następujących możliwościach:

• Świadek nie kłamie i nie myli się;

• Świadek nie kłamie, ale myli się;

• Świadek kłamie, ale nie myli się;

• Świadek kłamie, ale myli się.

Proponowany sposób weryfikacji opierał się na metodzie prawdopodobieństwa, ale schemat nie stracił ważności do dziś, gdzie rozróżnia się zeznania:

• Prawdziwe i nieprawdziwe;

• Szczere i nieszczere.

Od tego momentu dopiero w drugiej połowie XIX wieku pojawiły się nowe opracowania w tej tematyce.

W 1898r Hans Gross w swojej książce: Kriminalspychologie” zamieścił rozdział o wiarygodności zeznań świadków. Zwrócił uwagę, na które elementy pozawerbalne należy zwrócić uwagę, popierając to badaniami eksperymentalnymi.

W 1900r. A. Binet opublikował pracę, w której poświęcił rozdział problematyce wpływu sugestii na zeznania dzieci.

Doszedł on do kilku istotnych konkluzji:

• Odpowiedzi na pytania zawsze zawierają pewne błędy;

• Odpowiedzi na pytania zawsze pozostają w związku z pytaniami. Najcenniejsze są te zeznania, które nie są wywołane pytaniami.

Koncepcję Bineta rozwijał W.Stern, który wprowadził tzw. Współczynniki zeznania.

• Współczynnik kompletności: stosunek liczby uzyskanych odpowiedzi w stosunku do ilości zadanych pytań

• Współczynnik dokładności: stosunek liczby prawidłowych odpowiedzi do wszystkich pytań;

• Wskaźnik błędności zeznania: liczba elementów błędnych

Badania Sterna znalazły spore zainteresowanie w Rosji. O. Goldowski postulował jako niezbędne poddawianie KAŻDEGO świadka ekspertyzie psychologicznej.

W 1905r ukazała się praca: Problemy psychologii; Fałsz, a zeznania świadków. : Chomiakow, Buchwałowa, Berstein, Kuliszer i inni. Wyniki opracowanie mieściły się w koncepcjach Sterna.

W USA początkiem badań nad zeznaniami świadków uważa się pracę H. Munsterberga. Jego badania dotyczyły głównie percepcji różnych przedmiotów, zdarzeń i czasu. Jego prace rozpoczęły gałąź psychologii „Legal psychology” (psychologia prawna).

W 1984r. Geiselman, Fischer, Prisk opracowali przesłuchanie poznawcze.

2. Przedstaw historię psychologii sądowej w Polsce – tradycja i stan obecny.

W tragedii pt. „Scylurus” napisanej przez Jana Jurkowsiego w 1604r. znajdziemy najdawniejsze ślady gwary przestępczej.

Pierwszym polskim dziełem poświęconym w całości zagadnieniom psychologii kryminalnej była praca wydana w 1870r. w Warszawie pt. „Miłość, zbrodnia, wiara i moralność” Juliana Ochorowicza.

W 1909r Wacław Makowski wystąpił z własną, oryginalną teorią przestępczości, nazwaną teorią r=p.

W 1914r. Adam Cygielstreich opublikował artykuł pt. „Psychologia świadczenia” zawierający omówienie wyników badań W. Sterna. Wtedy zapoznano polskich czytelników ze Sternowskimi wskaźnikami oceny zeznań.

W 1924r. powstała w Warszawie pierwsza poradnia psychologiczna dla nieletnich prowadzona przez Zofię Szymańską.

W 1932r. drugą taką poradnię, przy Patronacie Opieki nad Więźniami prowadził Stefan Baley.

1928r. – założono Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie.

Romana Wiśniacka wniosła duży wpływ w rozwój polskiej psychologii sądowej, zwłaszcza psychologii zeznań.

Stefan Baley jest zaliczany do europejskiego kręgu pionierów sądowej ekspertyzy psychologicznej.

Prekursorami opiniodawstwa sądowo-psychologicznego w sprawach nieletnich są Maria Żebrowska oraz Joanna Kunicka (zajmowała się problemami kłamstwa dziecięcego)

Paweł Horoszowski jest uważanay za prekursora powojennej polskiej psychologii sądowej.

W Poznańskiej Szkole Psychologicznej stworzonej przez Andrzeja Lewickiego w latach 60-tych rozwijano idee psychologii penitencjarnej.

Alicja Sokołowska z Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie wieloletnich badań problemów zeznań dziecięcych, wypracowała model ekspertyzy sądowo-psychologicznej w sprawach nieletnich.

Prace K. Pospieszyla i E. Żabczyńskiej należy również zaliczyć do zagadnień psychologii kryminalnej.

Koniec lat 70-tych ukazują się pierwsze publikacje z psychologii zeznań świadków Jana M. Stanika z UŚ w Katowicach. Stworzył on kompleksowy, teoretyczny model sytuacji składania zeznań.

Na UŚ w 1984r. wprowadzono specjalizację z zakresu psychologii sądowej dla studentów psychologii. Od 1987r. na Wydziale Pedagogiki i Psychologii działa Podyplomowe Studium Psychologii Sądowe przeznaczone dla biegłych w sprawach rodzinnych.

3. Przesłuchanie. Definicje. Etapy przesłuchania.

- Przesłuchanie – uzyskanie od świadka niezbędnych informacji o osobach, miejscach i zdarzeniach

- Przesłuchanie – czynność procesowa, której celem jest uzyskanie wszelkich informacji o osobach, zdarzeniach, miejscach i zjawiskach od osób przesłuchiwanych

- Przesłuchanie (psych.) - komunikacja interpersonalna pomiędzy nadawcą a odbiorcą

- Przygotowanie przesłuchania:

a) określenie celu przesłuchania

b) analiza już posiadanych informacji

c) uzupełnianie niezbędnych informacji

d) opracowanie wniosków taktycznych

e) przygotowanie miejsca przesłuchania

f) przygotowanie planu przesłuchania

g) samo przesłuchanie

- Etapy przesłuchania:

1. etap czynności wstępnych

2. etap zapoznawczo - orientacyjny

3. etap zeznania spontanicznego (swobodna relacja świadka)

4. etap pytań (pytania uzupełniające, wyjaśniające, kontrolujące)

5. etap czynności końcowych (przeczytać zeznanie i podpis świadka)

4. Przedstaw charakterystykę treści zeznań uzyskanych za pomocą metody SR, PU, CE.

5. Omów problematykę (psychologiczną) powtórnego zeznania.

A.R.Ratinow podkreśla, iż w praktyce przy zbieraniu powtórnych zeznań zaznaczają się dwie tendencje:

1. przesłuchujący sam dąży do osiągnięcia identycznego powtórzenia przez świadka poprzednich zeznań, zapominając o konieczności kontroli i poszerzenia posiadanych już informacji

2. zbierający zeznania prawie całkowicie nie uwzględnia zeznań poprzednich, nie porównuje ich z następnymi i nie usuwa istniejących sprzeczności – co wnosi pewną cząstkę zniekształceń

Zdaniem Ratinowa należy unikać (jeśli nie ma konieczności) przeprowadzenia następnych przesłuchań, jednakże w wielu przypadkach niezbędne jest upewnienie się co do poprawności poprzednich zeznań, sprawdzenie czy zebrane zeznania wyczerpują całość informacji świadka na temat rozpatrywanej przez organ procesowy sprawy.

Proces przypominania pewnych elementów bardziej złożonego zdarzenia przebiega NIEREGULARNIE. Pewne fragmenty przypominają się od razu i z dużą jasnością, inne z kolei – wymagają dłuższego czasu oraz spokojnego, samodzielnego, kilkakrotnego namysłu (np. obserwacja zdarzeń, szczególnie bardzo dramatycznych o charakterze stresowym). Następnym argumentem przemawiającym za słusznością przeprowadzenia kolejnych przesłuchań jest istnienie różnych FILTRÓW MOTYWACYJNYCH u świadka. Modyfikujący zachowanie (czy nastawienie) świadka wpływ namowy, przekupstwa, przemyśleń, obaw, lęków itp. Często wraz z upływem czasu, przestaje działać (dokonuje się to pod wpływem aktywności różnych mechanizmów osobowościowych wskutek czego świadek może uruchomić pewne OSZCZĘDNOŚCI PAMIĘCIOWE. Oprócz tego przesłuchanie powtórne może być wykorzystane także jako ŚRODEK KONTROLI i sprawdzania informacji przedstawionych przez świadka wcześniej.

Zdaniem Ratinowa ograniczanie powtórnego przesłuchania jest zwłaszcza niewskazane w toku rozprawy sądowej, kiedy wcześniejsze przesłuchanie było dokonywane przez wielu ludzi, z różnych pozycji, w świetle różnych materiałów rozpatrywanych na różnych etapach śledztwa. Zjawia się wtedy sposobność prześledzenia historii kolejnych zeznań i dostarczenia dodatkowych przesłanek dla rzetelnej oceny ostatecznej wersji treści zeznania świadka.

Ustalenie rzetelnych i nierzetelnych fragmentów zeznań można dokonać w toku kolejnych przesłuchań przy wykorzystaniu wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii zeznań świadków.

6. Przedstaw badania z zastosowaniem CBCA.

   Badania terenowe:

   a) Esplin i in. - (1988) 40 dzieci (3-15 lat), które były świadkami w sprawach o wykorzystywanie seksualne. 20 przypadków było potwierdzonych, a 20 wątpliwych. Przepisane zeznania były rozpatrywane przez osobę oceniającą, przeszkoloną w posługiwaniu się CBCA i która nie wiedziała do jakiej grupy należą poszczególne przypadki. Kryteria częściej były spełnione w przypadkach potwierdzonych niż w wątpliwych.

   b)Boychuk – (1991) kontrolowała różnicę wieku i posłużyła się 3 osobami oceniającymi, włączyła 3 grupę (prawdopodobnie wykorzystywaną). Kryteria częściej były spełnione w przypadkach potwierdzonych niż w wątpliwych. Mniej istotne różnice niż Esplin.

   c) Lamb i in. - (1997) analiza wiarygodności zeznań 98 domniemanych ofiar wykorzystywania seksualnego. Podział na 3 grupy: 76 dzieci – prawdopodobnie wiarygodne, 13 dzieci – raczej niewiarygodne i 9 zeznań – wątpliwe. Kryteria częściej były spełnione w przypadkach prawdopodobnie wiarygodnych niż w wątpliwych. Mniej istotnych różnic niż Esplin i Boychuk.

   Badania eksperymentalne:

   a) Akehurst (1997)

   b) Hofer i in. (1996)

   c) Kohnken i in. (1995)

   d) Landry i in. (1992)

   e) Porter i in. (1996)

   f) Steller i in. (1988)

   g) Winkel i in. (1995)

   h) Zaparniuk (1995)

   W 8 eksperymentach stosowano różne sytuacje eksperymentalne, a osobami badanymi byli zarówno dorośli, jak i dzieci. W porównaniu z badaniami terenowymi, w badaniach eksperymentalnych stwierdzono mniej różnic między prawdziwymi i zmyślonymi zeznaniami. Prawie wszystkie istotne różnice miały jednak oczekiwany kierunek - kryteria były spełniane częściej w zeznaniach prawdziwych niż w zmyślonych. Wyjątkiem były badania Landry'ego, w których było na odwrót.

7. Przedstaw badania psychologiczne nad wyglądem twarzy (zachowania niewerbalne) a przestępczością.

Dopasowanie twarzy do przestępstw:

• - 1939 r w USA w Stanie Nebraska Thomson wybrał z archiwum zakładu penitencjarnych akta 20 przestępców bez wcześniejszego przeglądu zdjęć ich twarzy. Zdjęcia pokazywano pojedynczo dorosłym osobom , które poproszono o podpisanie zdjęć 1 z 4 podanych przestępstw. Odpowiedzi były poprawne częściej niż się mogło wydawać.

• - w Niemczech badacz Kozeny podzielił kilkaset fotografii skazanych przestępców na 16 kategorii w zależności od popełnionego przestępstwa. Do każdej z kategorii zrobiono złożoną fotografię na podstawie zdjęć zaliczonych do danej kategorii. Poproszono badanych aby dopasowali wytworzone twarze do 16 przestępstw. Podobnie jak poprzednio wyniki były niespodziewanie trafne.

• -w Londynie Bull i Green wykorzystali fotografię 10 twarzy znajomych osób badanych. Każde zdjęcie miało takie samo tło, a mężczyźni na nich mieli podobny, obojętny wyraz twarzy. Badanych poproszono, aby dopasowali zdjęcia twarzy do 11 popełnionych przestępstw(do każdego przestępstwa można było przypasować więcej niż jedno zdjęcie). W wynikach okazało się, że dla oszustw na niekorzyść spółki, poważnej obrazy moralności, nielegalnego posiadania narkotyków, napaści ulicznej, rabunku z użyciem przemocy, oferowania seksu za pieniądze oraz zabrania czegoś i ucieczki wybierano jedną twarz istotnie częściej niż inne, a dla każdego z tych siedmiu przestępstw była to inna twarz. Dla przestępstw: podpalenie, włamanie, gwałt i kradzież żadna z twarzy nie została wybierana częściej

• Goldstein (USA) – uczestnicy badania byli zgodni w swych wyborach twarzy z albumu z zdjęciami aktorów, które wyglądały ich zdaniem jak twarz uzbrojonego rabusia, zabójcy seryjnego, gwałciciela, duchownego i lekarza. Pokazane zdjęcia innym badanym osobom na których były twarze ‘przestępców’ były oceniane mniej pozytywnie w wymiarach: spokojny/podniecony; ostrożny/zuchwały; czysty/brudny; przyjazny/nieprzyjazny; życzliwy/okrutny; dobry/zły; wytworny/ordynarny; zdrowy psychicznie/niepoczytalny

Atrakcyjność:

• W 1988r Breen, Saladin, Saper badali zależność między atrakcyjnością, a stereotypami dotyczącymi twarzy. Pierwszym zadaniem osób badanych było ocenienie atrakcyjności 8 twarzy mężczyzn. Następnie musieli oni ocenić prawdopodobieństwo popełnienia przez tych mężczyzn 2 przestępstw – zabójstwo i rozbój z bronią w ręku. Badani uważali za mniej prawdopodobno popełnienie tych przestępstw przez osoby ocenione jako atrakcyjne niż przez osoby o nieatrakcyjnych twarzach.

• Yarmey i Kruschenske w swoim badaniu prosili studentów o ocenienie 60 zdjęć kobiet pod względem atrakcyjności (wyraz twarzy kobiet był podobny) Fotografie ocenione jako najbardziej i najmniej atrakcyjne zostały pokazane innym studentom – poproszono ich aby wybrali 2 zdjęcia kobiet które pasują najlepiej do ‘wyglądu kobiety maltretowanej’ i dwóch które w najmniejszym stopniu reprezentowały taką kobietę. Wynik był taki, że kobiety mniej atrakcyjne były częściej uważane za maltretowane lub takie które zabiły swojego dręczyciela.

Chirurgia plastyczna twarzy

• W latach 60siątych XXwieku w Ameryce Północnej przeprowadzano skazanym operacje plastyczne twarzy w nadziei, że mniejszy to wsód nich wskaźnik recydywy.

• Spira i współpracownicy podali, ze w stanie Teksas wracało do więzienie 32% wcześniej karanych już przestępców, a tylko 17% wcześniej już osadzanych przestępców, którzy przeszli w międzyczasie operację plastyczną twarzy

Zachowania niewerbalne - cechy twarzy

• Odwracanie wzroku i uśmiech nie jest związane z oszukiwaniem, ale nie oznacza to, że obserwowanie twarzy nie może być nie wykorzystywane do wykrywania kłamstw

• Ekman – jego badania wykazały, że jest możliwe wykrycie kłamstwa przy pomocy sygnałów z twarzy, udowodnił, że krótkotrwałe przejawy emocji niedostosowanych do kontekstu zdradzają kłamstwa. Takie krótkie mikroekspresje emocji można łatwo przegapić gdyż trwają zaledwie 1/25 sekundy. Są one tak krótkie bo osoba oszukująca stara się je jak najszybciej stłumić

8. Rola i znaczenie poligrafu w badaniu nad wiarygodnością.

Poligraf (pochodzi od 2 greckich słów ‘poly’- wiele i ‘grapho’ – piszę) jest precyzyjnym naukowych urządzeniem pomiarowym, które przedstawia na wykresie za pomocą pisaków atramentowych lub przy użyciu monitora bezpośrednią i rzetelną reprezentację różnych rodzajów aktywności fizjologicznej organizmu. Najczęściej mierzy się: pocenie się dłoni, oddychanie, ciśnienie krwi. Zmiany tych rodzajów aktywności są oznakami pobudzenia emocjonalnego i uważane za zmiany zachodzące podczas oszukiwania. Wychodzi się z założenia, że oszukiwanie wywołuje stres i lęk, a te przekładają się na pobudzenie emocjonalne, które zostaje zarejestrowane przez poligraf. Np. emocje odmienne pod względem pojęciowym – gniew, wstyd, strach prowadzą do podobnych reakcji fizjologicznych – dadzą taki sam wykres na poligrafie.

W przypadku typowego zastosowania poligrafu do osoby podłącza się 4 czujniki. Do mierzenia częstości i głębokości oddychania służy pneumatyczna rurka opasająca tułów na wysokości klatki piersiowej i żołądka; do pomiaru ciśnienia – mankiet wokół ramienia; potliwość dłoni sprawdzają metalowe elektrody przyczepione do palców dłoni

Poligraf stosowany jest w USA, Izraelu, Turcji, Korei Południowej i Japonii.

Użycie poligrafu jako wykrywacza kłamstw jest sprawą kontrowersyjną. Wśród osób stosujących poligraf wiara w jego działanie jest wielka. Jedną z takich osób jest Gordon Barland.

W USA większość prób przeprowadzonych poligrafem ma na celu weryfikowanie zeznań świadków, oczyszczania ich z podejrzeń, ale także jako punkt wyjścia do przesłuchania. Czasami używa się wyników z takich prób jako materiału dowodowego, ale zdarza się to rzadko.

Istnieje kilka testów z użyciem poligrafu:

-RIT – technika istotne/ nieistotne (pytania istotne – dotyczące przestępstwa ; pytania nieistotne – dotyczące spraw codziennych), nie jest to technika odpowiedznia do wykrywania kłamstw, nie pozwala rozróżnić rozmaitych emocji

-CQT – test pytań kontrolnych (4 fazy:

1. Formułowanie pytań przez osobę przeprowadzającą badanie – pyt. neutralne(pyt.ogólne nie powinny wywoływać pobudzenie, stosowane w charakterze pyt. buforowych); pyt. istotne( dotyczące przestępstwa); Pyt. kontrolne ( mają wprawić w zakłopotanie osobę badaną, dotyczą działań, które podobne są do sprawy będącej przedmiotem dochodzenia)

2. Procedura stymulująca – musi przekonać osobę badaną, że ta technika jest bardzo skuteczna, że poligraf wykrywa każde kłamstwo)

3. Próba właściwa- przedstawienie pytań poprzednio ułożonych badanemu co najmniej 3 razy

4. Interpretacja wykresów – 2 podejścia – (podejście globalne- wyrobienie ogólnego wrażenia dot. Reakcji fizjologicznych; podejście liczbowe)

-GKT- test wiedzy o przestępstwie – nie służy wykryciu kłamstwa, ale jak wskazuje nazwa służy sprawdzeniu czy osoba badana posiada wiedzę o przestępstwie tzn. czy rozpoznaje informacje o danym przestępstwie, zakłada się, że znajomość informacji wywoła pobudzenie

9. Omów zagadnienia dotyczące psychologicznego orzecznictwa sądowego na podstawie J. Ackermana.

Na proces diagnostyczny skadają się wywiady z członkami rodziny, pozyskiwanie dodatkowych informacji, badania testowe, pisanie raportów oraz udzielanie informacji

• wywiad z rodzicem ( miejsce zamieszkania, historia pracy, historia zatrudnienia, wyksztalcenie, dotchyczasowe leczenie psychiatryczne, historia nadużywania alokoholu oraz środków psychoaktywnych, konfikty z prawem, informacje o rodzinie z ktorej pochodzi badana osoba, wszelkie problemy rozwojowe, historia nadużyć oraz napaści seksualnych, aktualne problemy ze zdrowiem, źródła stresu, wcześniejsze związki małżeńskie oraz kontakty z dziećmi z poprzednich małżeństw)

• wywiad z dzieckiem( nigdy nie należy pytać dziecka wprost o to z którym z rodziców chciałoby zostać, pytania o to; z kim dziecko chciałoby spędzać więcej czasu, kto karze i jak karane jest dziecko, czy dziecko było świadkiem przemocy w domu, czy dziecko nie było nakłanianie do mówienia określonych rzeczy przez któregoś rodzica, pytania o zaangażonwanie rodziców w opieke nad dzieckiem

• dodatkowe informacje; przeprowadzenie wywiadu lub zaczerpnięcie informacji z następujących źródeł; macocha/ojczym dziecka, wizyta w domu, krewni i powinowaci, terapeuci, akta szkolne, akta policyjne, akta prowadzone przez pracodawce

• testy funkcjonowania poznawczego (testy inteligencji, testy osiągnieć, testy psychoedukacyjne)

• testy osobowości (MCMI – II oraz MCMI – I, najnowsza wersja testu III nie przyjeła się, rysunki projekcyjne, test Rorscharda, TAT, CAT, testy uzupełniania zdań)

• narzędzia specjalistyczne – ASPECT – Ackerman –Schoendorf Scales for Parent Evaluation - dla rodziców. CUSTODY QUOTIENT (narzędzie to nie powinno być stosowane samodzielnie) ). Inwentarz Relacji Rodzic – Dziecko (PRCI – ocenia postawy rodziców wobec własnych dzieci)

• Narzędzie oceny dzieci – Bricklin Perceptual Scales (skala percepcji Bricklina)

10. Z jakich elementów wg Ackermana powinien składać się proces diagnostyczny w opiniowaniu w sprawach o opiekę nad dziećmi (omów).

    Proces diagnostyczny:

    a) wywiad z członkami rodziny

• wywiad z rodzicem

• wywiad z dzieckiem

b) pozyskiwanie dodatkowych informacji

• można je uzyskać, przeprowadzając wywiad z następującymi osobami lub czerpiąc informacje z następujących źródeł:

- macocha / ojczym dziecka

- krewni i powinowaci

- wizyta w domu

- terapeuci

- akta szkolne

- akta policyjne

- akta prowadzone przez pracodawcę

c) badania testowe – dostarczają informacji na temat formułowania sądów, wnioskowania, pamięci, koncentracji, IQ I wielu innych czynników

- testy osobowości (MMPI-2, MCMI-II, test Rorschacha, TAT, CAT, i.in.)

- testy inteligencji

- testy osiągnięć

- testy psychoedukacyjne

d) pisanie raportów

e) udzielanie informacji

11. Zespół stresu pourazowego – przyczyny, objawy, metody badań w orzekaniu w sprawach o odszkodowania.

    PTSD

    a) przyczyny:

- doświadczenie zdarzenia związanego ze śmiercią, groźbą śmierci albo zagrożeniem zdrowia jednostki lub innych osób, lub też bycie świadkiem takiego zdarzenia albo bycie w obliczu takiej zagrażającej sytuacji

- reakcja osoby na te wydarzenia wiążąca się z silnym strachem, poczuciem bezradności lub przerażeniem (u dzieci może objawiać się to chaotycznym zachowaniem lub nadmierną aktywnością)

b) objawy

• traumatyczne wydarzenie jest wciąż na nowo przeżywane:

  - powracające I natrętne przykre wspomnienia wydarzenia (obrazy, myśli i spostrzeżenia); dzieci – mogą powtarzać te same zabawy, w których odgrywają fragmenty lub pewne aspekty zdarzenia

  - powracające, przerażające sny związane z wydarzeniem; dzieci – koszmary senne bez uchwytnej treści

  - osoba zachowuje się tak, jakby traumatyczne wydarzenie powracało (omamy, halucynacje, dysocjacyjne objawy typu flashback); dzieci – może się pojawić ponowne odtwarzanie sytuacji traumatycznej

  - silny niepokój psychiczny w zetknięciu ze wskazówkami wewnętrznymi lub zewnętrznymi symbolizującymi lub przypominającymi pewne aspekty zdarzenia

  - reaktywność fizjologiczna w zetknięciu ze wskazówkami wewnętrznymi lub zewnętrznymi symbolizującymi lub przypominającymi pewne aspekty zdarzenia

• uporczywe unikanie bodźców związanych z urazem lub ogólne stępienie reakcji:

  - wysiłki w celu uniknięciu myśli, uczuć i rozmów wiążących się z urazem

  - wysiłki w celu uniknięcia działań, miejsc lub osób, które przywołują wspomnienia urazu

  - niemożność przypomnienia sobie ważnych aspektów urazu

  - znaczny spadek zainteresowania ważnymi dotąd dla jednostki działaniami i o wiele rzadsze angażowanie się w takie działania

  - uczucie oddzielenia od innych i wyobcowania

  - ograniczenie zasobu uczuć

  - poczucie skróconej przyszłości

• uporczywe objawy nadmiernego pobudzenia:

  - trudności z zaśnięciem lub częste budzenie się w ciągu jednej nocy

  - poirytowanie lub wybuchy gniewu

  - trudności z koncentracją

  - nadmierna podejrzliwość

  - zwiększona drażliwość

• czas trwania zaburzenia wynosi więcej niż miesiąc

• zaburzenie powoduje klinicznie znaczący niepokój lub zaburzenia w obszarze funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innych dziedzinach życia

c)metody badań w orzekaniu w sprawach o odszkodowania:

• MMPI lub MMPI-2

• WAIS-R

• Test Rorschacha

• Wzrokowo – motoryczny test postaciowania

• Laurenty Bender

• Test niedokończonych zdań

12. Omów problematykę opiniowania zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym.

Zdolność uczestnictwa w procesie uzależniona jest od tego, „czy oskarżony (a) ma obecnie wystarczającą zdolność do konsultowania się ze swoim adwokatem z rozsądną dozą racjonalnego zrozumienia oraz (b) racjonalnie oraz faktycznie rozumie postępowanie, które podjęto przeciwko niemu”.

Procedura: Wniosek o wydanie opinii dot. Zdolności do uczestniczenia w procesie może zostać złożony w dowolnym momencie postępowania przez: obrońcę, oskarżenie jak i sąd. Ostateczne orzeczenie o zdolności sądowej nie jest decyzją kliniczną biegłego sądowego, który wydaje jedynie opinię. Orzeczenie o zdolności lub niezdolności oskarżonego jest decyzją prawną sądu, który korzysta z opinii biegłego. Jeżeli oskarżony uznany zostanie za niezdolnego do uczestnictwa w procesie, sąd może wycofać oskarżenie pod warunkiem podjęcia leczenia (drobniejsze wykroczenia), lub skierować oskarżonego na przymusowe leczenie psychiatryczne (poważniejsze przestępstwa). Wówczas należy dokonywać okresowych kontroli, co 6 m-cy celu poinformowania sądu, czy oskarżony jest wyleczony lub czy prawdopodobnie będzie wyleczony.

Przed rozpoczęciem opiniowania zaleca się by biegły poinformował o celu dokonywanej diagnozy, możliwych sposobach wykorzystania uzyskanych w jej trakcie informacji, warunkach dostępu do nich strony oskarżenia, oraz konsekwencji odmowy poddania się badaniu. Po wyjaśnieniu ograniczeń dot. Poufności biegły powinien poprosić oskarżonego i ich powtórzenie, by upewnić się ze zostały one przez niego zrozumiane. W Polsce standardy nie przewidują obecności adwokata podczas dokonywania diagnozy. W USA tak, ale bez aktywnego w niej uczestniczenia. Zaleca się nagrywanie procesu opiniowania jako dowodów. W czasie składania zeznań dot. proc diagnozy biegły powinien wypowiadać opinie tylko co do stanu psychicznego oraz zachowań oskarżonego obecnie i w przyszłości, a nie wyrażać przekonań na temat jego zdolności uczestnictwa w procesie (jest to kwestią prawną). Jednak zasada dowodowa nr 704 pozwala ekspertom zeznawać w tej sprawie. Przez co decyzja o tym czy składać zeznania dot. kwestii prawnych, musi być podjęta przez samego biegłego.

Metody diagnozowania zdolności do udziału w procesie:

1. Test przesiewowy zdolności do udziału w procesie (CST) – składa się z 22 pozycji wymagających uzupełnienia zdań, pozwala ocenić czy konieczne jest bardziej szczegółowe badanie. CST ocenia 3 zagadnienia: (a) możliwość konstruktywnej relacji miedzy oskarżonym a jego adwokatem, (b) rozumienie przez oskarżonego postępowania sądowego, (c) zdolność klienta do emocjonalnego radzenia sobie z proc. karnym.

Wady - mała skuteczność wykrywalności osób, które stymulują; osoby mające negat. stosunek do wymiaru sprawiedliwości będą osiągać niskie wyniki; trafność – wysoki odsetek wyników fałszywie pozytywnych fałszywie negat.; nie zaleca się stosowania testu jako jedynego narzędzia; dane nie odnoszą się w równym stopniu do wszystkich grup społecznych.

2. Metoda oceny zdolności do uczestniczenia w procesie (CAI) – narzędzie składa się z częściowo ustrukturalizowanego wywiadu i skali ocen. Opracowane zostało jako uzupełniająca CST pełnowymiarowa metoda diagnozy. Określa ona zdolność do uczestnictwa w procesie jako zdolność danej osoby do współpracy ze swoim adwokatem w czasie przygotowań do obrony i w sali sądowej, uświadamianie sobie przez nią charakteru i przedmiotu postępowania sądowego, a także rozumienie jego konsekwencji.

Wady – brak danych empirycznych potwierdzających właściwości testu polegające na ocenie funkcji związanych ze zdolnością. Poszczególne funkcje zdają się jednak mieć indywidualną trafność fasadową, przez co biegli wykorzystują CAI jedynie jako wywiad kliniczny bez używania kryteriów oceny.

3. Interdyscyplinarny wywiad sprawności (IFI) – jest metodą oceny kompetencji oprac. w celu oceny prawnych i psychopatologicznych cech zdolności do udziału w procesie. Dokonuje oceny 3 kluczowych zjawisk: pamięci funkcjonalnej, właściwej relacji z adwokatem oraz stosunku osoby badanej do systemu prawnego. IFI jest wywiadem podzielonym na 3 części: (a) zagadnienia prawne, (b) zagadnienia związane z psychopatologią (c) ogólna ocena oraz czwarta część – „uzgodniona opinia”, czyli uzgodnienie opinii prze dwóch oceniających dokonane po zakończeniu testu. Ocenia różnorodne wymiary zdolności/niezdolności oskarżonego do uczestnictwa w procesie. Możliwość korzystania z testu jest ograniczona ze względu na brak danych, co do trafności i rzetelności metody-jest ona traktowana eksperymentalnie.

4. IFI-R rozszerzona wersja IFI składa się z częściowo ustrukturalizowanego wywiadu oraz instrukcji punktowania. Dzieli się na 2 części badając: (a) obecny stan kliniczny diagnozowanego oraz (b) jego zdolności psychiczno-prawne. Metoda wymaga by prowadzący badanie był doświadczonym profesjonalistom i dodatkowo przygotował się do badania.

5. Test zdolności do uczestniczenia w procesie Georgia ( GCCT) oraz Test zdolności do uczestniczenia w procesie Georgia – Szpital Stanowy Mississippi (GCCT-MSH) narzędzie diagnostyczne dla szczególnych potrzeb regionu Georgia. Oba narzędzia są w założeniu testami przesiewowymi, służącymi wskazaniu oskarżonych, którzy z pewnością są zdolni do uczestnictwa w procesie. Definicja zdolności opiera się na uwzględnieniu: (a) znajomości zarzutów, (b) wiedzy dot. możliwej kary, (c) zrozumienia, przynajmniej w pewnym stopniu procedur sądowych, (d) umiejętności racjonalnego komunikowania się z adwokatem w czasie przygotowań do obrony.

6. Test zdolności do uczestniczenia w procesie dla oskarżonych upośledzonych umysłowo (CAST-MR) jest to kwestionariusz wielokrotnego wyboru opracowany specjalnie w celu dokonania oceny zdolności sądowej opóźnionych umysłowo.

Inne metody:

- Komputerowy test zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym

- Testowy wywiad dotyczący sprawności, wersja poprawiona

- Narzędzie oceny zdolności do uczestniczenia w procesie MacArthura – orzeczenie karne

Opisane metody powinny być wykorzystywane jako cześć całościowej diagnozy. Pojedyńcza metoda nie dostarcza wystarczających danych do wydania kompetentnej opinii o zdolności osoby badanej do uczestnictwa w procesie. Dlatego należy zgromadzić również dodatkowe informacje za pomocą wywiadu. Testy mogą być przydatne, jeśli badający podejrzewa symulację lub upośledzenie funkcji poznawczych. Mogą potwierdzić lub wykluczyć podejrzenie niskiego poziomu inteligencji lub upośledzenia umysłowego, które mogą wpływać na zdolność do uczestnictwa w procesie.

13. Teorie psychologiczne i ich znaczenie w opiniodawstwie psychologicznym.

Teorie psychologiczne służą jako podstawy ekspertyz sądowych. (teoretyczne podstawy psychologicznych wyjaśnień czynów i zachowań przestępnych)

• TEORIA CZYNNOŚCI

Człowiek reguluje sobie stosunki z otoczeniem fizycznym i społecznym. Tomaszewski traktuje zachowanie jako świadome i ukierunkowane sterowanie własnym postępowaniem, które zmierza do osiągnięcia celu, a czynność człowieka pojmowana jest jako wynik oddziaływania czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Zachowanie celowe i reaktywne (reakcja na działanie konieczne w obronie własnej).

Wg Sokołowskiej ta teoria jest najbardziej przydatną teoretycznie podstawą ekspertyz sądowych. Teoria czynności jest to zbiór twierdzeń na tyle ogólnych, że można je zastosować w różnych rozwiązaniach praktycznych, a jednocześnie pozwalających na szczegółowe wyjaśnienie psychologicznych mechanizmów ludzkiego działania.

• TEORIE ETIOLOGICZNE

• Zachowanie przestępcze wyjaśnione w kategoriach przystosowania/nieprzystosowania społecznego

• Jednostka wychowana i żyjąca zgodnie z powszechnie przyjętymi normami uważana jest za przystosowaną

• Niepełna czy źle funkcjonująca rodzina, nieprawidłowy przebieg nauki szkolnej, pozostawanie pod oddziaływaniem środowisk przestępczych prowadzą do niewykształcenia odpowiedniego systemu norm moralnych i nieprzystosowania społecznego

• Przestępczość wiąże się z nieprzystosowaniem społecznym

• Dyskusyjne są podstawy takiego stanowiska

• Nie wszystkie normy obowiązujące w społeczeństwie można uznać za słuszne i dobre

• Nieprzystosowani społecznie są nie tylko przestępcy, ale także twórcy kultury, artyści, działacze społeczni, wielcy myśliciele

• Ludzie żyjący i wychowujący się w bardzo niekorzystnych warunkach nie muszą zostać przestępcami

• TEORIA UCZENIA SIĘ

• A. Bandura

• Nabywanie umiejętności przestępczych dokonuje się poprzez uczenie się obserwacyjne (modelowanie)

• Uczenie się obserwacyjne prowadzi do:

1. Zaznajomienia się z nieznanym do tej pory wzorem zachowania (np. zażywania narkotyków)

2. Przezwyciężania oporów przed podejmowaniem zachowań znanych wprawdzie już poprzednio, ale niezgodnych z obowiązującymi normami (działa tu obserwacja, mechanizm „nagród i kar”, korzyści i strat, jakie ponosi jednostka podejmująca zabronione zachowanie)

3. „ułatwiania” wykonania zabronionego zachowania poprzez akceptację otoczenia (np. czyny przestępcze dokonywane w grupach)

• Samo obserwowanie modelu nie musi prowadzić do przyjęcia nowego wzoru zachowania

• Oddziaływanie modelowania będzie znacznie silniejsze, jeżeli modelem jest osoba znacząca

• Nowe wzory zachowania ulegają „wzmocnieniu” poprzez:

1. Wzmocnienie zewnętrzne bezpośrednie (nagrody, kary dotykające sprawcę)

2. Wzmocnienie obserwacyjne (obserwacja pozytywnych lub negatywnych skutków zachowań innych ludzi)

3. Samowzmocnienie- wynik przyjętego przez jednostkę systemu wartości i ocen

• Zastosowanie mechanizmów uczenia się do społecznych zachowań ludzi jest w dalszym ciągu niedoskonałe

• Gdyby uznać fakt, że zachowanie przestępcze jest utrzymywane i modyfikowane w wyniku oddziaływań wzmocnień i kar, to i tak pozostanie problem, co dla kogo i w jakich warunkach będzie stanowiło wzmocnienie, a co karę

• Nie jest dopracowany problem bodźcowo-reaktywnej generalizacji zachowań przestępczych

• TEORIE STYGMATYZACYJNE

• Mówiące o pierwotnych i wtórnych przyczynach przestępczości

• Pierwotne zachowania przestępcze- naturalne, psychologiczne reakcje wieku dziecięcego czy młodzieńczego

• Dopiero reakcje społeczne na takie zachowania jednostki (stygmatyzacja, kara, segregacja, kontrola społeczna) zaburzają proces socjalizacji, zmieniają jej psychiczną strukturę powodując, że staje się ona faktycznie jednostką przestępczą

• Stygmatyzacja to proces nadawania osobom widocznych oznak moralnej niższości

• Naznaczenie jednostki jako przestępcy i traktowanie jej jako przestępcy, prowadzi z czasem do tego, iż zaczyna ona wierzyć, że rzeczywiście jest przestępcą

• Ta teoria jest raczej teorią socjologiczną niż psychologiczną

• Z tego jednak względu dobrze uzupełnia czysto psychologiczne podejście do źródeł przestępczości, wykazując wzajemny związek przemian psychiki jednostki i wzmacniającej te przemiany (a nawet je wywołującej) reakcji społeczeństwa.

• TEORIA NEUTRALIZACJI

• Przęstępcy dokonują pewnych zabiegów celem obniżenia wartości przestępstwa (mechanizm neutralizacji)

• Techniki neutralizacji:

1. „zaprzeczenie winy”- przekonanie, że czyny są spowodowane przez siły znajdujące się poza kontrolą jednostki (np. wpływ kolegów)

2. „zaprzeczenie krzywdy”- przekonanie, że czyny w rzeczywistości nie powodują żadnej większej szkody

3. „zaprzeczenie ofiary”- przekonanie, że krzywda nie jest naganna w danych okolicznościach (np. agresja wobec homoseksualistów)

4. „potępienie potępiających”- przekonanie, że osoby oceniające zachowanie jako naganne, same na naganę zasługują

5. „powoływanie się na wyższe racje”- przywiązywanie większej wagi do norm najbliższego otoczenia niż do ogólnych norm społecznych

• Zakres mocy tej teorii jest poważnie ograniczony

• Pozwala ona jednak zrozumieć pewne aspekty psychologicznych reakcji sprawców, polegające na nieuznawaniu swej winy, przypisywaniu winy innym; jest to zjawisko dość częste w populacjach przestępczych

13. Wiarygodność wyjaśnień oskarżonego (podejrzanego) – możliwości i ograniczenia.

POJĘCIE WIARYGODNOŚCI I WARTOSCI DOWODOWEJ ZEZNANIA SĄ ZE SOBĄ W PEWIEN SPOSÓB POWIĄZANE. Wartość zeznania, jako dowodu w sprawie, wynika bowiem z jego wiarygodności. W polskim prawie karnym ocena wiarygodności nie należy do kompetencji biegłego. Jednak w badaniach świadka powinno się uwzględnić, ewentualnie wskazać sądowi te cechy zeznania, które w pewien sposób są psychologicznymi wskaźnikami jego wiarygodności.

Składanie i odbieranie zeznań jest aktem komunikacji interpersonalnej, której klasyczny model wygląda następująco:

Nadawca- treść przekazu- kanał- odbiorca

Pierwszym elementem tego układu, mającym pierwszorzędne znaczenie w ocenie wiarygodności komunikatu, jest osoba nadawcy. Cechy nadawcy mogące wpływać na ocenę wiarygodności jego komunikatu można podzielić na:

1. Cechy ogólnie charakteryzujące nadawcę.

2. Cechy pozostające w ścisłym związku z sytuacją procesową, w jakiej nadawca się znajduje.

W pierwszej grupie cech wymienia się najczęściej: wiek świadka, jego płeć, poziom rozwoju intelektualnego, stan zdrowia psychicznego i fizycznego, osobowość, światopogląd, normy moralne, pochodzenie społeczne, wykształcenie, dotychczasowy tryb życia.

Wiek- jest najczęściej wymienianym kryterium wiarygodności. Od czasów starożytnych datuje się nieufność do zeznań dzieci. Eksponuje się przy tym ich biologiczną niewiarygodność, małą wiarygodność wynikającą z niedostatecznego rozwoju umysłowego, , skłonności do fantazjowania, podatność na sugestię. W niektórych rodzajach spraw sądowych zeznania dziecka może być wartościowsze od zeznań innych świadków, a nawet kwestie niedorozwoju umysłowego nie muszą stanowić istotnej przeszkody o uznanie wartości zeznania.

Wątpliwości co do wartości dowodowej zeznań zgłaszane są także wobec osób starszych. Dzisiaj psychologia mówi, że ocen należy dokonywać indywidualnie, uwzględniając dynamikę starzenia się poszczególnych osób.

Płeć- swego czasu przeważał pogląd, że zeznania kobiet mają mniejszą wartość dowodową niż mężczyzn (np.Stern).Kobietom przypisywano rozwlekłość w myśleniu, skłonność do fantazjowania. Jeżeli kobieta-świadek była ponadto osobą młodą, jej wiarygodność uznawano za jeszcze mniejszą, a jeszcze gorzej, gdy dodatkowo legitymowała się wiejskim pochodzeniem. Dzisiaj oczywiście mówi się o równoważności zeznań kobiet.

Poziom rozwoju intelektualnego- osobom o niskim poziomie inteligencji przypisuje się często małą wiarygodność. Zdaniem niektórych intelekt nie musi jednak wpływać na wiarygodność świadka. Wysoka inteligencja w .żaden sposób nie musi przesądzać o wysokiej wiarygodności zeznań.

Stan zdrowia świadka- przede wszystkim koncentruje się na sprawności psychicznej Z zaburzeniami psychicznymi utożsamiane są często urazy głowy. Stąd czytamy w instrukcji policyjnej, aby nie dawać wiary świadkom skaleczonym w głowę. Instrukcja ta dopuszcza zeznania osób umierających. Świadkowie o widocznym kalectwie w dawnych czasach byli również uznawani za niewiarygodnych świadków.

Światopogląd i normy moralne- kryteria pomocnicze w ocenie wiarygodności świadka

Pochodzenie społeczne i wykształcenie- kryteria socjologiczne. Np. fakt zmiany zeznań, traktowany jako czynnik obniżający wiarygodność świadka, koreluje z dużym stopniu z wykształceniem badanych, uprzednią karalnością (Bad. Rybarczyka)

Cechami pozostającymi w ścisłym związku z sytuacją przesłuchania są: kompetencje komunikacyjne, czyli wiedza o zdarzeniu, stopień zainteresowania świadka wynikiem sprawy, a także cały zespół tzw. motywów obronnych.

Wiedza o zdarzeniu- jedna z najważniejszych cech nadawcy w aspekcie oceny jego wiarygodności, stanowi kryterium kompetencji świadka.

Stopień pokrewieństwa- jest również brany pod uwagę. Zdarza się, że jest przyczyną uznania niewiarygodności zeznań.

Motywy obronne- szereg powodów, przyczyn, motywów, ze względu na które świadkowie składają intencjonalnie zeznania niepełne, błędne lub fałszywe. Najczęstszym motywem obronnym jest obawa.. inne motywy: chęć zemsty, chęć zwrócenia uwagi, próżność.

Szczególne przypadki zeznań:

- składanie zeznania przez osobę dorosłą o faktach, których była ona świadkiem w okresie niepełnoletności. Dopuszcza się wtedy dowód, ale w charakterze poszlakowym.

-stan nietrzeźwości świadka w chwili spostrzegania faktów przedmiotowych—wiarygodność zeznań często jest wykluczana

Warto zaznaczyć, że nie osoba świadka, nie nastawienia sędziego, nie sposób składania zeznań, ale ich TREŚĆ jest głównym przedmiotem zainteresowania organów procesowych.

Cechy treści zeznania, pozwalające nadać mu logiczną, psychologiczną ocenę:

- zgodność faktów z prawami natury

-wewnętrzna spójność zeznania

MANIPULACJA INFORMACJAMI

Manipulacja informacją może polegać na podawaniu informacji nieprawdziwych, nieaktualnych, poselekcjonowanych oraz wieloznacznych. Man.inf. zachodzi również, gdy świadek nie ma zamiaru składać fałszywych zeznań, ale nie dysponuje dostateczną wiedzą o zdarzeniu, które usiłuje zrelacjonować.

Najczęściej wymienianą m.inf. jest reakcja stereotypizacji, przestawianie w czasie relacjonowanych wydarzeń, zaburzenie relacji logicznych, przestawienie kolejności zdarzeń, generalizacja pojęć, doszukiwanie się związków pomiędzy luźnymi faktami.

Jeśli chodzi o komunikację interpersonalną, ważnym czynnikiem jest tzw. kanał komunikacyjny, czyli sposób w jaki inf. przechodzi od nadawcy do odbiorcy. Podstawowe zasady procesowe:

zasada bezpośredniości (nacisk na ustną relację), zachowania niewerbalne, cechy mówienia: akcent głosu, swoboda mówienia, stanowczość tonu

Ostatecznej oceny wiarygodności dokonuje zawsze odbiorca.

13. Omów problematykę czynu dokonanego pod wpływem silnego wzburzenia. Modele rekonstrukcji stanu silnego wzburzenia.

Stan silnego wzburzenia sprawcy:

Art.148.1 Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8 albo karze śmierci.

Art.148.2 Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Określenie "stan silnego wzburzenia" dotyczy wyłącznie zbrodni zabójstwa. M.Jarosz opisuje go jako stan wyjątkowy o odczynie prawidłowym, w odróżnieniu od afektu psychologicznego. Zamienni używa się określeń "silne wzburzenia" lub "afekt fizjologiczny". Cechami silnego wzburzenia są: nagły początek, znaczne natężenie przejawiające się w występowaniu stanów wegetatywnych, pewne obniżenie(zwykle wybiórcze) efektywności spostrzegania i logicznego myślenia, krótki czas trwania oraz znużenie po wystąpieniu stanu. ocena efektywności spostrzegania i myślenia uwzględniać musi skalę różnic indywidualnych.

Pojęcie stanu silnego wzburzenia ma dość bogatą interpretację prawniczą, jednocześnie słabą interpretację psychologiczną, czy psychiatryczną. Wydaje się, że może to wynikać stad, iż Sąd Najwyższy wielokrotnie stwierdzał, iż stan silnego wzburzenia nie dotyczy okoliczności wymagających interpretacji należących do wiadomości specjalnych.

Marten przedstawia własną koncepcję stanu silnego wzburzenia, stosując niektóre zasady metodologiczne badań psychologicznych.

Nie sposób w naukach społecznych analizować zjawisk w oderwaniu od ich kontekstu sytuacyjnego. Nie można zatem badać, czy wystąpił stan silnego wzburzenia, bez ustalenia, czy zaistniały okoliczności mogące go wywołać i czy były to okoliczności uzasadniające taką reakcję badanego.. Kluczowy moment stanowi określenie- "usprawiedliwienie". Jeżeli rozumieć je dosłownie, to oczywistym jest, że biegli stosować go nie mogą. Jeżeli jednak go zastąpić innym- "uzasadnienia", w znaczeniu: wywołujący, prawdopodobny, to wtedy kompetencje biegłego są bezsporne.

Przyjęcie za podstawę modelu opiniodawczego stanu silnego wzburzenia 2 czynników: reakcji silnego wzburzenia (czy wystąpiła, czy też nie) oraz okoliczności uzasadniających- wywołujących jego wystąpienie, pozwala na następujący podział sytuacji badanej:

Syt.1. Okoliczności uzasadniają stan silnego wzburzenia i stan ten wystąpił.

Syt.2. Okoliczności uzasadniają stan silnego wzburzenia, ale stan ten nie wystąpił.

Syt.3. Okoliczności nie uzasadniały stanu silnego wzburzenia i stan ten nie wystąpił.

Syt.4. Okoliczności nie uzasadniały stanu silnego wzburzenia, ale stan ten wystąpił.

Owe 4 warianty są wariantami modelującymi sytuację. Stanowią swego rodzaju typologię sprawców.

Syt.1. Stwierdzenie takie musi być wynikiem określonej definicji tego stanu. Biegły może na podstawie fachowej wiedzy, ocenić czy syt. stwarzała wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia silnego wzburzenia. Jako przykłady stosowania teoretycznych modeli psychologicznych wymienić można: teorie stresu wraz z cechami wielkości stresora w porównaniu z poziomem odporności na stres. psychologiczne teorie systemów człowieka, rola lęku, teoria świadomości i jej zaburzeń.

Syt.2. mamy do czynienia z osobami o tzw. silnej kontroli intelektualnej własnego działania. Do nich zaliczyć można np. osoby eustresowe. U takich osób wyładowania afektywne występować mogą przed lub po sytuacji, która jest przedmiotem analizy. Problem jest dyskusyjny- czy działanie człowieka w sytuacji eustresowego zorganizowania czynności może być traktowane jako silne wzburzenia(eustres psychol., stres przyjemny, lekki, np. podniecenie przed podjęciem trudnego zadania).

Syt.3. W tej syt. problemu opiniodawczego nie ma. Nie znaczy to, że takie sprawy nie będą trafiały w ręce biegłych. Wnioskowanie o opinię biegłego może być wówczas np. wynikiem strategii procesowej obrony oskarżonego.

Syt.4. dotyczy osób, u których prawdopodobnie występować będzie nieprawidłowa struktura osobowości lub cechy psychotyczne. Schizofrenik mający objawy słuchowe działa „na rozkaz” głosu, który każe mu zabić żonę Złożona i wciąż tajemnicza jest dynamika omamów i urojeń. Psychopata „zdenerwowany odmową zatańczenia z nim, zabija niedoszłą partnerkę tańca. Stan silnego wzburzenia mógł u niego wystąpić, ale czy był on uzasadniony okolicznościami?

Właśnie w tym 4 wariancie sytuacji mieścić się mogą stany określane jako afekt patologiczny. Wg Łuniewskiego afekt patologiczny jest procesem szybszym niż afekt fizjologiczny. Towarzyszy mu głębsze zaburzenia świadomości, zamroczenie. Na początku następuje ograniczenie świadomości i zaburzenie stosunku do otoczenia. Na etapie 2 ograniczenie świadomości przechodzi w jej wyłączenie. Na etapie końcowym występują stany apatii, wyczerpania fiz. i psych,, często snu.

Analiza 4 wariantu sytuacji stanowi szczególne pole do współdziałania psychiatry i psychologa. Za pomocą metod psychologicznych można zidentyfikować, opisać i ewentualnie sklasyfikować objawy silnego wzburzenia.

W kwestiach opiniowania stanu silnego wzburzenia pierwszorzędne znaczenia mają badania psychologiczne. Dopiero w przypadku podejrzenia współwystępowania zaburzeń psychicznych badania takie należałoby poszerzyć o konsultację psychiatryczną.

Ochernal podaje , że w literaturze dotyczącej psychologiczno- psychiatrycznej analizy stanu silnego wzburzenia występują 2 poglądy na temat badanych zachowań sprawcy.

W ujęciu 1 proponuje się analizę nie tylko zachowania in tempore criminis, ale również tzw. Fazy przygotowawczej.

W ujęciu 2 analizie podlega wyłącznie czyn inkryminowany w fazie aktu zabójstwa..

Ochernal uważa, że badanie sprawcy powinno obejmować:

1. Ogólne dyspozycje afektywne

- fizyczne- traumy mózgowe, alkoholizm, uszkodzenia powodujące labilność emocjonalną

-psychiczne- typ przeżywania emocjonalnego

2. Aktualna dyspozycja afektywna:

- fizyczne- choroba, infekcje, skutki pooperacyjne, migreny

- psychiczne- aktualna dyspozycja afektywna, zmęczenie, tragedie losowe, sytuacje konfliktowe

Autor ten w przebiegu afektu wyróżnia 4 jego formy:

1.afekt natychmiastowy (eksplodujący)

2.Afekt powoli narastający z gwałtownym wyładowaniem

3.afekt pulsujący

4.Afekt obniżający zdolność aktywnego działania (asteniczny)

Afekt patologiczny- zdaniem prawników wyklucza możność rozpoznania czynu i pokierowania postępowaniem.

Problem ten analizowany jest w literaturze psychologicznej. Szymusik i jego współpracownicy uważają, że stany silnego wzburzenia oraz niepoczytalności lub poczytalności ograniczonej mogą występować wspólnie i także w ten sposób być opiniowane. Za wspólne wystąpienia należy uznać sytuację, gdy przyczyny niepoczytalności i silnego wzburzenia są różne. Jeżeli natomiast przyczyny te są wspólne, można jedynie opiniować zaistnienie stanu silnego wzburzenia.

Należy zaznaczyć, iż analiza okoliczności powstania silnego wzburzenia nie ma na celu usprawiedliwienia sprawcy. Jest to jedynie analiza na tle odtworzenia przebiegu procesów motywacyjnych.

(na podstawie; Marten, Wstęp do psychologii sądowej

13. Rola i znaczenie opinii psychologa w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

    Rolą psychologa w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest diagnoza stanu psychicznego lub właściwości psychicznych badanego, mających wpływ na jego zdolność do pracy i stopień samodzielności bytowej.

    Opinia psychologa w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych może mieć istotne znaczenie zarówno w odniesieniu do samej kwalifikacji stopnia inwalidztwa, do konkretyzacji zaleceń rehabilitacyjnych, jak i lepszej i trafniejszej oceny możliwości do wykonywania przyszłej pracy zawodowej.

17. Omów związki psychologii z prawem.

Wykorzystanie psychologii w dziedzinie stosowania prawa nastąpiło w ocenie wiarygodności zeznań świadków oraz obiektywizacji procesu dowodowego. Badania nad uwarunkowaniami wiarygodności zeznań ukazały znaczenie i wpływ metod przesłuchania. Do tradycyjnych metod przesłuchań należą: swobodna relacja (SR), pytania ukierunkowane (PU), cross examination (CE). Opracowano również procedurę przesłuchań świadków składającą się 4 technik (faz) dającą uzyskać bardziej wiarygodne zeznania niż przy stosowaniu tradycyjnych metod przesłuchań. Przesłuchanie poznawcze (PP) ukierunkowane na wydobywanie i odzyskiwanie informacji z pamięci stanowi istotę 4 strategii mnemotechnicznych. Strategie ukierunkowane są na wywołanie jasności w procesach pamięci, aby bardziej wyraźnie odtwarzać zapamiętane bodźce.