„Lepsze zdrowie dzięki większemu szczęściu” E. Trzebińska (s.23-38)
Autorka jest przekonana o tym, że bycie szczęśliwym ułatwia ludziom osiąganie różnego rodzaju sukcesów życiowych, jednak istnieje szereg zniechęcających faktów:
związek pomiędzy szczęściem a zdrowiem nie był dotychczas popularnym tematem (20 razy więcej prac łączących zdrowie i depresję, niż zdrowie i szczęście)
ok. 80% osób określa siebie jako szczęśliwych – powstaje wątpliwość dot. wpływu szczęścia na zdrowie
hedonistyczny kołowrót (znany także jako młyn) a ściśle mówiąc afektywna adaptacja – jest to podobne do przyzwyczajania się do nowej stymulacji sensorycznej; „uodparnia” na trwałą poprawę samopoczucia
pojęcie stałego punktu szczęścia – jest to charakterystyczny dla każdego człowieka poziom szczęścia, od którego co prawda pod wpływem korzystnych i niekorzystnych zdarzeń życiowych zachodzą doraźne odchylenia, ale do którego następuje powrót po pewnym czasie. Ustalono empirycznie, że podwyższenie szczęścia może trwać maksymalnie dwa miesiące, zakres możliwego odchylenia także ma relatywnie stabilną wielkość, charakterystyczną dla danej osoby
fizyczne funkcjonowanie organizmu stanowi jedną z sześciu podstawowych kategorii oceny jakości życia w opracowaniu zleconym przez WHO
rozumienie szczęścia zaproponowane przez Dienera: byś szczęśliwym znaczy lubić swoje życie
Diener wskazuje też dwie bezpośrednie przesłanki globalnego ustosunkowania do własnego życia:
→ poznawczą, czyli satysfakcję ze stwierdzonego poziomu osiągnięć w różnych dziedzinach
→ afektywną, czyli bilans pozytywnych i negatywnych emocji przeżywanych w reakcji na życiowe zdarzenia
Seligman rozszerza o dwa czynniki, według niego jeszcze mocniej rzutujące na globalną ocenę własnego życia:
→ poczucie sensu życia
→ zaangażowanie
Twierdzi też, że te w sumie cztery czynniki to dostępne subiektywnie, aktywne procesy psychiczne i niezależnie od tego, że iż są one przesłankami ogólnego poczucia szczęścia, same stanowią jednocześnie różne elementarne postacie szczęścia.
Zgodnie z takim podejściem powstaje model szczęścia, który definiuje je jako jako zjawisko wieloczynnikowe: byś szczęśliwym „ogólnie”, czyli lubić swoje życie, to znaczy mieć z życia satysfakcję, więcej przyjemności niż przykrości, odczuwać jego sens i doświadczać zaangażowania.
Związek między szczęściem a zdrowiem nie potwierdza się zwykle, gdy uwzględniane są obiektywne wskaźniki zdrowia. Nie ma zatem podstaw, aby sądzić, że ogólne szczęście sprzyja zdrowiu, ale raczej, że stan zadowolenia ze swojego zdrowia może być ważną przesłanką odczuwania szczęścia, albo że oba te zjawiska wynikają z jakichś czynników trzecich, np. nasilenia inklinacji pozytywnej, wzajemnie natomiast na siebie nie oddziałują. Wiele danych empirycznych wskazuje jednak, że cztery wymienione formy szczęścia mają z obiektywnym stanem zdrowia fizycznego wyraźne powiązanie.
Badanie Ostira, Ottenbachera i Markidesa (2004) wykazało, że pozytywny afekt (PA) jest jednym z najistotniejszych czynników zapobiegających biologicznemu starzeniu się. Przebadano ponad 1500 osób w wieku 64-94 lat; dwa pomiary w odstępie siedmiu lat – podczas pierwszego oszacowano kondycję organizmu w zakresie typowych oznak fizycznego starzenia się, mierzono, jak często przeżywają pozytywny afekt + zebrano inne dane personalne. Siedem lat później powtórzono pomiary kondycji fizycznej. Wyniki: częste przeżywanie afektu pozytywnego jest czynnikiem najsilniej zmniejszającym spadek kondycji staruszków.
Badanie Richman – dwuletnie badania podłużne na nieco młodszej grupie, dot. związku pozytywnego afektu z zachorowalnością na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę i infekcje dróg oddechowych. Uwzględniono 2 emocje pozytywne: nadzieję i ciekawość. Wyniki: wyższy poziom nadziei wiązał się z mniejszym prawdopodobieństwem zachorowania na te trzy choroby, wyższemu poziomowi ciekawości towarzyszyła mniejsza szansa na nadciśnienie i cukrzycę
Systematyczne podsumowanie badań nt. związków AP ze zdrowiem somatycznym: Lyubomirsky, King, Diner (2005) oraz Pressman i Cohen (2005). Rezultaty wskazują, że PA sprzyja długowieczności wśród osób starszych niechorujących w momencie pierwszego pomiaru afektu, sprzyja dłuższemu życiu osób chorujących na poważne lub nieuleczalne choroby w mniej zaawansowanym ich stadium, a u ludzi zdrowych w różnym wieku sprzyja odporności na infekcje oraz inne, bardzo zróżnicowane problemy zdrowotne (od chorób układu krążenia po grożące zdrowiu lub życiu wypadki). Stwierdzono bardzo silny i konsekwentny wpływ PA na sposób doświadczania choroby. Toruje on mianowicie większą tolerancję na objawy, dolegliwości i ból oraz ogólnie lepszą ocenę stanu własnego zdrowia. Korzystny wpływ PA przeżywanego w postaci emocji niskopobudzeniowych (jak akceptacja i zaufanie) na pracę układu sercowo-naczyniowego, układu endokrynologicznego oraz immunologicznego, a także większą witalność organizmu i poziom energii.
Lyubomirsky, King, Diner (2005) – pozytywna ocena własnych osiągnięć wiąże się z lepszym stanem zdrowia np. osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, które oceniały swoje życie jako bardziej satysfakcjonujące, żyły 11 lat dłużej; 70-latkowie ze znacząco wyższym poz. satysfakcji niż ich rówieśnicy, żyli średnio 20 mies. dłużej; satysfakcja z pracy okazała się lepszym predyktorem długowieczności, niż ogólne poczucie szczęścia, stan zdrowia oraz palenie papierosów
W licznych badaniach wśród ludzi, których dotknęło jakieś nieszczęście, stwierdzono, że ci, którzy potrafili odnaleźć sens tej sytuacji, odznaczają się większą fizjologiczną odpornością na stres, korzystniejszym z punktu widzenia zdrowia stylem życia, mniejszą zachorowalnością na niektóre choroby somatyczne, lepszą odpowiedzią organizmu na leczenie i rehabilitację oraz żyją dłużej.
Najmniej wiadomo o wpływie zaangażowania (rozumianego jako robienie czegoś dla wewnętrznej satysfakcji płynącej z samego działania). Zaproponowano trzy sposoby opisywania go: autodeterminację, inicjatywę, stan przepływu (flow). W pewnym badaniu wykazano,że doświadczanie flow wpływa korzystnie na przebieg procesów biologicznych, a mianowicie wiąże się ze zwiększoną fizjologiczną odpornością na stres oraz lepszą tolerancją fizycznego bólu
ludzie starsi są szczęśliwsi od młodszych, co nasuwa przypuszczenie, że niezależnie od działania biolog. uwarunkowanych mechanizmów stabilizujących poziom lubienia własnego życia można wraz z doświadczeniem zdobyć kompetencje umożliwiające podwyższanie go
stwierdzono trwałe podnoszenie się poziomu szczęścia pod wpływem aktywizowania czy rozwijania pewnych cech
istnieją związki poziomu szczęścia ze statusem ekonomiczno-politycznym
oba afekty, składające się na bilans afektywny, powinny być rozpatrywane niezależnie od siebie. Są one generowane przez dwa odrębne systemy mózgowe: unikania (BIS, stan nieprzyjemny) i dążenia (BAS, stan przyjemny). Wyniki porównywania reakcji emocjonalnych monozygotycznych i heterozygotycznych bliźniąt pokazują, że odziedziczalność aktywności tych systemów wynosi 40% w zakresie reakcji pozytywnych oraz 55% w zakresie reakcji negatywnych
Badania Dienera potwierdzają większą plastyczność reakcji pozytywnych
Frederickson i Losada (2006) empirycznie stwierdzili, że stosunek pozytywnego i negatywnego afektu jest korzystny ze względu na adaptacyjne skutki, gdy emocji pozytywnych jest wielokrotnie więcej, niż negatywnych. Podają, że optymalna wartość tzw. współczynnika pozytywności (ilorazu nasilenia pozytywnych reakcji afektywnych i negatywnych) mieści się w przedziale 2,9 – 11,6.
Lyubomirsky i jej zespół proponują zmianą stylu życia na taki, który prowadzi do częstej i zróżnicowanej sytuacyjnie stymulacji pozytywnego afektu.
Wg Pressman i Cohena znaczenie zdrowotne PA nie sprowadza się wyłącznie do pobudzenia BAS, ale wynika z towarzyszących temu zjawisk psychicznych i zachowań; ma znaczenie to, jaki PA jest przeżywany. Z ich badań wynikło, że w przypadku ludzi starszych pozostawionych w naturalnych warunkach PA sprzyja długowieczności, podczas gdy u tych w zakładach opiekuńczych ma on niekorzystne znaczenie dla długości życia. Wyjaśnienie: o ile u osób żyjących w środowisku naturalnym są to przede wszystkim złożone przeżycia związane z ich aktywnością wynikającą z posiadanych cech psychicznych, o tyle u pensjonariuszy mogą to być raczej proste doznania wynikające z biernego poddawania się sensorycznej lub społecznej stymulacji.
Można sądzić, że optymalne dla zdrowia oddziaływania psychologiczne w sferze aktywności to kształtowanie trwałych właściwości psychicznych, które generują skłonność do reagowania pozytywnymi złożonymi emocjami. Wyniki wielu badań pokazują, że posiadanie takich właściwości psychicznych jak nadzieja, wdzięczność czy miłość rzeczywiście wiąże się z lepszym zdrowiem.
Langer (2002) twierdzi, że satysfakcja z życia może być podnoszona w drodze zapewnienia refleksyjności (mindfulness) przy ocenianiu poziomu życia – przeciwdziałanie „naturalnemu” zwracaniu większej uwagi na dane dotyczące negatywnych aspektów życia
Refleksyjność to stan umysłu polegający na otwartości na informacje i aktywnym ich przetwarzaniu podporządkowanym przyjętemu celowi. Prowadzi ona do uwolnienia się od poznawczych nawyków i umożliwia rozpatrywanie własnych spraw w całej ich złożoności.
Praktycznym sposobem nadawania zdarzeniom sensu jest myślenie narracyjne. Pennebaker wykazał dobroczynne skutki opisywania własnych przeżyć. Badani tworzący narrację (w porównaniu z wyrażającymi się niewerbalnie) w następującym dłuższym okresie rzadziej korzystali z opieki lekarskiej, ale też wykazywali lepszą odporność i korzystniejszy poziom ciśnienia krwi. Pozwala to sądzić, że czynnikiem pomagającym nie jest po prostu aktywność intelektualna czy możliwość wyrażania emocji, ale zachodzenie bardziej skomplikowanego procesu polegającego na rekonstrukcji obrazu siebie i świata zachwianego przez bolesne i trudne zdarzenie – czyli nadawanie sensu.
Zaangażowanie sprzyja satysfakcji z życia, ponieważ prowadzi do mistrzowskiego poziomu wykonywania zadań
Jeśli idzie o skutki szczęścia w zakresie zdrowia, to wyniki badań pozwalają na wskazanie czterech powiązanych ze sobą mechanizmów: aktywizację układu immunologicznego, aktywizację systemu neurohormonalnego, prozdrowotny styl życia oraz korzystne relacje z innymi ludźmi.