Akademia Świętokrzyska

Im. Jana Kochanowskiego

W Kielcach

Zdrowie warunkiem lepszej jakości życia

Małgorzata Obrzud- Wojdak

Kielce

2006

Ludzie błagają Boga o zdrowie. Nikt jednak ze śmiertelników nie myśli, że zachowanie zdrowia leży w jego własnych rękach.

Demokryt

W potocznym rozumieniu zdrowie ujmuje się jako stan braku choroby. Jednak ujęcie takie stwarza jedynie przesłanki do działalności leczniczej i profilaktycznej. Specjaliści uznali, więc tę formułę za niewystarczającą, nazbyt ubogą. Ponad pół wieku temu w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization - WHO) zapisano definicję, w której "zdrowie to nie tylko brak choroby i niedołęstwa, ale stan dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia''. Jest ona cytowana do dnia dzisiejszego. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż ujęcie zdrowia w tej definicji jest znacznie szersze od poprzedniego, ma charakter pozytywny - punktem wyjścia jest brak choroby, zaś kolejnymi jej szczeblami są coraz wyższe stany funkcjonalne - sfery materialnej, psychicznej, socjalnej. WHO w swej definicji zdrowia wymienia trzy jego płaszczyzny: pierwsza to zdrowie somatyczne, odnoszące się do organizmu i stanowiące tło licznych chorób ciała; druga tworzy zdrowie psychiczne, które dotyczy głównie zgody i niezgody z samym sobą, a jego miarą ma być stopień integracji osobowości; trzecia płaszczyzna to zdrowie społeczne, określające stopień syntonii, czyli współbrzmienia społecznego. W przytoczonej definicji wyróżnia się dwa wymiary zdrowia: jednostkowe i publiczne oraz dwie strony zdrowia - subiektywną i obiektywną. Pomimo tak szerokiego ujęcia zdrowia, przedstawiciele nauk społecznych krytykują to klasyczne już ujęcie. Akceptując leżące u jego podstaw całościowe i pozytywne podejście do zdrowia, zarzuca mu się idealizm - tak rozumiane zdrowie jest praktycznie nie do osiągnięcia. Wiele kontrowersji wzbogaciło określenie zdrowia społecznego, które nagminnie mylono ze zdrowiem publicznym - czyli zdrowiem zbiorowości oraz pojęcie "dobrostanu" jako niejednoznaczne. Według autorek słownika pojęć z zakresu promocji zdrowia, dobrostan stanowi subiektywną ocenę stanu zdrowia nie tyle związaną z jego biologicznym wymiarem, ile z takimi doznaniami, jak samoocena czy poczucie przynależności, społecznej, kształtowanymi w procesie uczestnictwa w życiu społecznym. Zdaniem znawców przedmiotu termin ten został wykorzystany przez WHO w bardzo szerokim sensie jako wyidealizowany stan pełnego zdrowia, gdzie ów dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny jest raczej celem niż spotykaną, co dnia rzeczywistością. Nowe propozycje zdefiniowania zdrowia nawiązują do ujęcia, WHO, ale sformułowane są bardziej konkretnie i dynamicznie. Propozycje te zmierzają w dwóch kierunkach.

W pierwszym zdrowie traktowane jest jako dyspozycja, co oddaje na przykład definicja, według której jest to: "poddająca się zmianom zdolność człowieka zarówno do osiągania pełni własnych fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości, jak i reagowania na wyzwania środowiska". Zdrowie w tym "wariancie" można odebrać jako zasób - ogólną zdolność organizmu do wszechstronnego rozwoju i do stawiania czoła aktualnym wymaganiom.

Drugie ujęcie określa zdrowie jako proces poszukiwania i utrzymywania równowagi w obliczu dążeń, z którymi nieustannie ma do czynienia organizm. Jest to podejście dynamiczne i interakcyjne. Zdrowie jako proces ma pewnego rodzaju dynamikę, która przejawia się w czasie i zmienia się w zależności od zaistniałych wymagań - zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Choroba jest, więc następstwem niewydolności tego procesu - załamaniem zdrowia. Dochodzi do niej wtedy, kiedy brakuje energii i/lub umiejętności, aby sprostać wymaganiom i obciążeniom, zachowując poczucie równowagi i harmonii.

Dynamika życia ludzkiego sprawiła, że analiza zdrowia jedynie na płaszczyźnie biologicznej, medycznej stała się niewystarczająca. Na przełamanie takiego myślenia wpłynęło rosnące zapotrzebowanie w zakresie integracji nauk o człowieku oraz budowy wielowymiarowej teorii zdrowia, a co za tym idzie, i zdrowego stylu życia, na co wpływ mają nauki społeczne: psychologia, socjologia i pedagogika.

Zdrowia nie można uważać za wartość przekazaną raz na całe życie, na którą nie mają wpływu wysiłki własne oraz siły zewnętrzne. Zdrowie daje się kształtować, doskonalić, ale także zdobywać, potęgować, pomnażać - jednakże świadoma nad nim praca możliwa jest tylko wtedy, gdy człowiek uznaje zdrowie za wartość godną tych zabiegów. Jeśli będziemy prowadzić zdrowy styl życia - będziemy zdrowi. Każde społeczeństwo, które chce aktywnie promować zdrowie jednostek musi dołożyć starań, aby stworzyć poinformowaną i dobrze wykształconą populację w tym zakresie. Propagowanie zdrowego stylu życia nieodłącznie wiąże się z wychowaniem zdrowotnym. Według M. Demela, "wychowanie zdrowotne jest integralną składową kształtowania pełnej osobowości. Polega na wytwarzaniu sprawności, umiejętności bezpośrednio lub pośrednio związanych z ochroną, doskonaleniem zdrowia, na kształtowaniu motywacji, postaw umożliwiających stosowanie zasad higieny, skuteczną pielęgnację, zapobieganie chorobom i leczenie, pobudzanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia poprzez spontaniczne i systematyczne wzbogacanie wiedzy o swoim organizmie, jego rozwoju, prawach rządzących zdrowiem publicznym. Równie cenne jest rozwijanie poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie i cudze, uwrażliwianie na potrzeby zdrowotne innych. Celem edukacji zdrowotnej, której ostatecznym efektem będzie prowadzenie zdrowego stylu życia, jest budowanie zdolności wychowanków (dzieci, młodzieży, dorosłych) do działania dla zdrowego życia i środowiska -kompetencji działania, wezwanie do poszukiwań, zdobywanie doświadczeń celem budzenia świadomości zdrowia i środowiska, poszukiwanie młodego pokolenia dla zmiany - wyeliminowania poczucia bezsilności wobec postępującej degradacji środowiska, gwałtownego rozwoju technicznego deprymującego człowieka, stosowania i używania coraz to godniejszych i silniejszych używek, prowadzenia nieaktywnego życia i czasu wolnego. We współtworzeniu warunków zdrowszego, lepszego życia należy podejmować wysiłki nie tylko jednostkowe i grupowe, ale też wysiłki w obszarze działań polityki społecznej, zdrowotnej, mass mediów, które promując zdrowy styl życia i wspierając finansowo, pomagają zachować najcenniejszy skarb -zdrowie. Obecnie na świecie, (choć nie wszędzie) powstał i utrwalił się społeczno - ekologiczny model zdrowia, który akcentuje wielość powiązań człowieka z jego środowiskiem. Bogactwo i systemowość tych powiązań przedstawia tzw. mandala zdrowia. Figura ta, symbolizująca wszechświat i miejsce w nim człowieka, pokazuje, że zdrowie człowieka zależy od wzajemnych powiązań kręgów: biosfery i kultury, naturalnych i materialnych środowisk człowieka (w tym systemu opieki zdrowotnej), zasobów biologicznych, psychicznych i społecznych człowieka oraz różnych form jego aktywności w ciągu całego życia.

Jednym z problemów zawartych w haśle zdrowy styl życia jest bez wątpienia aspekt zdrowego żywienia. Zdrowe, racjonalne odżywianie od pierwszych dni życia aż do późnej starości jest przykładem na to, jak wiele w zachowaniu zdrowia zależy naszego postępowania. Racjonalne odżywianie to takie, które uwzględnia zapotrzebowanie organizmu na wszystkie ważne dla zdrowia składniki odżywcze i energię w zależności od płci, wieku i wykonywanej pracy. Jest to także warunek profilaktyki wielu schorzeń, a przede wszystkim tych, które określane są mianem chorób cywilizacyjnych: miażdżycy, cukrzycy, otyłości, nadciśnienia. Organizm człowieka przypomina doskonały mechanizm, w którym wszystkie części są ze sobą ściśle połączone i są od siebie współzależne. Zaburzenie funkcjonowania chociażby jednego organu nie pozostaje bez wpływu na wszystkie inne. W środowisku wewnętrznym człowieka toczą się nieprzerwanie podstawowe dla zdrowia biochemiczne procesy wzrostu, namnażania oraz kształtowania czynności poszczególnych komórek, tkanek narządów, jak również mechanizmów osobniczej obronności i immunologicznej reaktywności organizmu. Jednak środowisko wewnętrzne organizmu jest w zasadniczy sposób modelowane przez otaczające człowieka środowisko zewnętrzne. Każdy z elementarnych składników otaczającego środowiska, czyli woda, gleba, powietrze, rośliny, zwierzęta, czy też inni ludzie (indywidualnie lub w kompleksowym współdziałaniu) zapewniają bezpośrednio lub pośrednio, wspomnianą na wstępie definicji WHO, sprawność psychiczną i społeczną człowieka, czyli jego zdrowie.

Nasz organizm jest jednolitym biosystemem. To cząsteczka otaczającej nas przyrody, która nieustannie wymienia się z nią informacją za pośrednictwem powietrza, wody i pożywienia. Energia, którą czerpiemy od natury przemienia się w naszym organizmie w energię intelektualną, fizyczną i duchowa.

Wspomniane wyżej naturalne środowisko zewnętrzne człowieka, to nie tylko odpowiednie żywienie, ale też gleba, woda, powietrze i czynniki pogodowe - klimatyczne. Ogromne znaczenie mają w tym aspekcie uwarunkowania zdrowia związane z poziomem świadomości i oświaty zdrowotnej, stylem życia i leczniczo - profilaktyczną działalnością służby zdrowia.

Uwarunkowania te zależą od grupy czynników socjalno - społecznych, wiążą się z ogólną predyspozycją, trybem życia realizowanym w związku z wychowaniem nabytym w wieku rozwojowym, świadomością, co do szkodliwego wpływu określonych czynników (zwyczajów, stylu życia, nawyków i uzależnień) danej jednostki.

Do podstawowych czynników zwyczajowych warunkujących zdrowie należy zaliczyć:

- osobnicze bądź rodzinne wykształcenie odpowiednich nawyków zdrowotnie korzystnych, tzn. regularnego trybu życia, określonego czasu odpoczynku nocnego,

- dbanie o właściwą temperaturę i mikroklimat pomieszczeń bytowania i pracy,

- troska o niezbędny ruch w życiu codziennym itp.

Zwyczaje i styl życia jednostki obejmują także np., co do palenia lub nie palenia papierosów, picia lub ograniczenia konsumpcji alkoholu, kawy, nadużywania różnorakich leków, a zwłaszcza tzw. psychotropowych, oraz uzależnień narkotycznych. Równie ważne w prowadzeniu zdrowego stylu życia znaczenie pełnią: higiena życia codziennego, która jest wykształconym stylem codziennego bytowania, zmierzającym do zapewnienia człowiekowi odpowiednich warunków zdrowotnych dla pełnego zdrowego rozwoju fizycznego i psychicznego oraz racjonalna profilaktyka ekologiczna - czyli aktywna postawa jednostek lub grup społecznych zmierzająca poprzez ochronę środowiska przyrodniczego człowieka do ochrony jego zdrowia.

Człowiek jest produktem swojego trybu życia. Innymi słowy mówiąc, wszystko co jest dobre i złe w naszym życiu - to wynik naszego myślenia, wpływającego na to, co się z nami dzieje. Zgodnie z prawem energii na każde działanie istnieje równe mu przeciwdziałanie. Myśl - to produkt energetyczny naszego mózgu i ona bezwarunkowo powróci do nas w naszych sprawach i postępowaniu. Kontrolować swoje zdrowie i życie można kontrolując swoje słowa i myśli. Jeśli myśli są pozytywne, to w życiu zazwyczaj czeka nas wszystko co najlepsze, jeśli dominują myśli negatywne - to i życie staje się nieudane i trudne. Kontrola swoich myśli i uczynków skierowana na ciągłe myślenie pozytywne, tworzenie pozytywnych myśli - stereotypów - to droga nie tylko do zdrowia psychicznego, ale również fizycznego. Każdy człowiek powinien ciągle wypracowywać w sobie umiejętność życia szczęśliwie!

Bibliografia:

1. Biernat J. Żywienie, żywność a zdrowie, Wrocław 2001

2. Campbell B., Ekologia człowieka, Warszawa 1995

3. Demel M., Pedagogika zdrowia (W) Pedagogika ogólna i subdyscypliny, red- L.Turos, Warszawa 1999

4. Słońska Z., Misiura M., Promocja zdrowia. Słownik podstawowych terminów.

Warszawa 1993

5. Tombak M., Jak żyć długo i zdrowo. Łódź 1999

---