Eco Umberto, Pomiędzy La Manchą a Biblioteką Babel
a) Istnieją dwa rodzaje biblioteki – taka, z której się wychodzi, jak z powieści o Don Kichocie, oraz taka do której się wchodzi i pozbawia człowieka nadziei na jakiekolwiek odpowiedzi – Biblioteka Babel J.J. Borgesa. Ta pierwsza budzi w nas nadzieję, że świat przypomina ten zawarty w książkach. Czytelnik wyrusza w naiwną, pełną wiary podróż w poszukiwaniu lekturowego sensu bytu.
Biblioteka Borgesa tej nadziei pozbawia. Autor twierdzi, że nie świat jest biblioteką, lecz biblioteka światem i to jej właśnie przypisuje chaos dnia powszedniego.
b) Kabaliści wierzyli, że dzięki skończoności kombinacji liter można mieć nadzieję utworzyć z nich kiedyś imię Boga.
c) Switf i jego antybiblioteka, czyli język uniwersalny, który nie potrzebuje bibliotek ani alfabetu. Wszystko, o czym mielibyśmy mówić, należałoby nosić przy sobie – trochę absurdalne założenie, wedle którego biblioteka faktycznie stałaby się światem. Ponadto zastanawia mnie, wedle jakiego schematu np. po 300 latach wiedzielibyśmy, co różni kota od psa? W dalszych pokoleniach zaniknęłaby także zdolność abstrakcyjnego myślenia, co sprowadziłoby ludzkość do niezwykle pierwotnej postaci.
d) zbieżności między Borgesem a Joyce'm – choć są od siebie niezwykle daleko pod względem budowy i struktury swoich tekstów (B. to uporządkowany i gramatycznie poprawny eseista, a J. To eksperymentator, który rozbija słowa na sylaby, aby ponownie połączyć je w nową całość), to łączy ich kultura uniwersalna, czyli przestrzeń eksperymentalizmu;
e) Borges a Wilkins – należy nie budować jednorodną klasyfikację, której podporządkuje się całą rzeczywistość, lecz obalić obowiązujące normy i na zgliszczach rozmnożyć je, aby były w stanie ogarnąć sobą otaczającą ludzkość rzeczywistość; jego eksperymentalizm dotyczy pojęć, nie wyrazów;
Eco Umberto, Mit amerykański trzech pokoleń nastawionych antyamerykańsko
Cesare Pavese:
a) Ameryka jako miejsce, gdzie możliwe jest życie bez faszyzmu, co wydawało się niemożliwe
b) Ameryka jako teatr, gdzie rozgrywa się pewien dramat, być może jest także w pewnym sensie azylem przed faszystowską rzeczywistością; ucieczka w tłumaczenia; zachwyt autorami;
Italo Calvino:
Kult Ameryki jako poszukiwanie realnej utopii, stanowiącej urzeczywistnienie tego, co komunizm próbował zanegować.
Edukacja jako paideia, czyli wtajemniczanie młodych w dorosłość. Starożytność: rozmowy i związki homoseksualne, współcześnie jest to domena mass mediów.
Giuseppe Bottai – człowiek sprzeczność. Z jednej strony faszysta, z drugiej liberał. Fan awangardy, przeciwnik klasycyzmu, niechętnie i podejrzliwie spoglądali na niego Niemcy. Twórca skierowanej ku Ameryce reformy szkolnictwa.
Giaime Pintor – w esejach krytykował europejskie dyktatury, zginął z ręki Niemców. Kino jako rewolucyjna broń obalająca granice polityczne.
Postać Roberto jako wzorca bycia bohatera włoskiego lat '60. Niechęć zarówno do Ameryki, jak ZSRR które zdradziło Lenina, komunizmu i konsumpcjonizmu jednocześnie.
3. Janion Maria, Niesamowita Słowiańszczyzna, Polska w Europie
3.1 Granica i Ukraina
a) wschód = barbarzyństwo = coś gorszego
b) Europa Zachodnia bardziej zjednoczona i jaśniejsza do określenia, bo miała drogi
c) Kozacy to ludzie wolni, ich nazwa pochodzi od tureckiego qazaq (!); step = morze, więc Kozacy to w pewnym sensie stepowi korsarze;
d) według Kieniewicza proces europeizacji dla Słowian Wschodnich to proces polonizacji
e) Beauvois – Mit kresowy to wyraz narcyzmu polskiego, uważamy się za panów i jedynych prawdziwych władców tamtych ziem
3.2 Sarmaci na pograniczu
a) staropolski orientalizm → synkretyzm i łatwość w przystosowaniu charakterystyczna dla kultury sarmackiej;
b) Polacy powinni umieć pogodzić się z tym, że swoją tożsamość w dużej mierze budowali na korzeniach Tatarskich i dopuścić do siebie myśl o alternatywnym przebiegu granicy europejskiej jako coś nie gorszącego, lecz po prostu innego;
3.3. Bogurodzica
a) dwutorowość polskiego chrześcijaństwa – czy przed 966 zaistniał w Polsce chrześcijanizm słowiański? Roman Jakobson uważa, że tak;
b) enklityka Jana Pawła II, która przyznaje, że na ziemiach polskich pojawił się zarówno porządek wschodni, jak i zachodni wyraża zarazem tęsknotę za połączeniem się ich na łonie jednego Kościoła; „dwa płuca Europy”
c) motyw Deesis w chrześcijaństwie grecko-bizantyjskim a Bogurodzica; pieśń ma elementy kompromisu liturgicznego wschodnio-zachodniego;
3.4. Niemcy i Rosjanie; problem narodu bez państwa i drażliwość Europy podczas poruszania tematu Polski;
a) mesjanizm napoleoński; kształtowani się różnych teorii o Polsce jako kraju-zbawicielu;
b) sprzężenie między poznaniem a moralnością → pęd do poznania potrafi być niemoralny; recepcja Fausta w świetle Dziadów III – problem intelektualnej wiedzy, człowiek faustyczny, ustępuje miejsca moralnemu problemowi sprawiedliwości, człowiekowi polskiemu;
c) Mickiewicz obala teorię o diabolicznym początku każdej mocy, zwłaszcza politycznej;
d) T. Mann – Niemiec oddziela politykę od ducha i tylko tak rozumie wolność; taki układ prowadzi do faszyzmu, gdyż polityka zawsze wydawać się będzie pomiotem szatańskim;
e) Rosja jako uosobienie azjatyckiego barbarzyństwa i okrucieństwa; podkreślanie zacofania tego kraju i jego nieprzynależności do Europy;
f) utwierdzenie się w poglądzie Polak-katolik prowadziło do mesjanizacji narodu polskiego, a to dla odmiany sprawiło, iż satanizacji ulegli wszyscy ci, którzy naród ten prześladowali;
g) Rosja → lustrzane odbicie Europy' to co w E. Jest dobre, w R. staje się czymś złym i odwrotnie;
3.5 U nas, w Auschwitzu
a) Herling-Grudziński w książce „Inny Świat” opanował mówienie anonimowe, jak ręka poruszana przez tłum bez twarzy, co udramatycznia dodatkowo motyw masowych śmierci;
b) Borowski – Pożegnanie z Marią – styl bez czarów, bez trucizn, bez hipnozy – taki jest najbardziej uderzający;
c) postać „muzułmana” w obozach to wcielenie władzy absolutnej wg Sofsky'ego;
d) borowski widział już w starożytności wielki obóz pracy; jeśli Niemcom by się powiodło, ich mordy byłby zakrzyczane przez poetów, adwokatów i filozofów, którzy stworzyliby na ich postawie prawdę, religię, dobro i piękno – przerażająca wizja;
Bauman Z., Ponowoczesne wzory osobowe
Atrybuty ponowoczesnego stylu życia: niespójność, niekonsekwencja, fragmentaryzacja i epizodyczność,
Postrzegamy zjawiska dopiero wtedy, gdy stają się dla nas jakimś problemem. Dlatego pytanie o tożsamość wykształciło się dopiero w momencie, kiedy zaczęliśmy gubić ją w gąszczu miasta, gdzie anonimowość ułatwiała bycie, ale nie stawanie się.
P. Ricoeur – dwa problemy tożsamości: l'ipseite (odrębność własnej osoby od innych) i la memete (ciągłość trwania tej osoby);
Tożsamość jest kwestią wynalazku. Nie każdemu udaje się ją odnaleźć.
Pielgrzym jako metafora losu człowieka nowoczesnego. Życie jako dążenie. Każdy krok, który oddala nas od celu jest krokiem zmarnowanym, stąd Kalwiniści nie wierzyli w czynienie zła i odpokutowanie go, gdyż prowadziło to do stania w miejscu.
Epizody życia człowieka ponowoczesnego jako odrębne całostki, niewiele wynika z wcześniejszych i słabo na siebie wpływają; o sukcesie zawodowym decyduje elastyczność zainteresowań i szybka umiejętność ich zmiany, co utrudnia kształtowanie własnej tożsamości, gdyż klasyfikacja zawodowa na nią nie wpływa, wręcz przeciwnie – zaburza;
Anthony Giddens – confluent love, czyli miłość współbieżna; taka, która się zdarza i trwa tak długo, jak długo partnerzy czerpią z niej satysfakcję;
Przez nieostateczność przemijania życie staje się czymś pomiędzy paradą na niby a zabawą w chowanego. Nic nie może trwać wiecznie, ale także nigdy naprawdę się nie kończy.
Ładne „Gdy wszystko chce znaczyć, nie znaczy nic” → spirala wrażeń wymaga coraz więcej bodźców, które będą napędzać ludzi, co sprawia, że podnosi się społeczny próg wrażliwości, a co za tym idzie, musi być wszystkiego więcej, mocniej, silniej, szybciej; takie życie zabija Pielgrzyma, bo nie można ustalić ścieżki, jeśli świat co 5 minut się zmienia;
Wędrowca ponowoczesny – KOCZOWNIK; jednak jest to nadużycie, bo także koczownicy mają z góry ustaloną trasę, której nadają sens i rytualizują;
SPACEROWICZ – pisał o nim Walter Benjamin; zaczerpnął jego obraz z Kwiatów Zła Baudelaire'a; przechodzień ma nieograniczoną możliwość fantazjowania na temat informacji, jakie dostarcza mu powierzchowne spojrzenie na otaczającą go rzeczywistość;
Henning Bech i pojęcie „telemiasta”, określenie funkcji terenu miejskiego przez pryzmat domowego telewizora;
WŁÓCZĘGA → ktoś kto wymyka się kontroli, jest trudny do wytropienia, z marginesu życia nowoczesnego przenosi się do głównego nurtu postmodernistycznego; szlaki włóczęgi są kręte i splątane, jest pod tym względem przeciwieństwem pielgrzyma; zawsze wie od czego ucieka, ale nie ku czemu dąży; najbardziej optymistyczny do tej pory – życie to zbiorowisko postoi, z których włóczęga korzysta, czerpiąc z dobroci i łaski innych;
TURYSTA → opuszcza dom w poszukiwaniu rażeń; ale podróż nie jest dla niego wymogiem, tylko możliwością; on jest panem wśród tubylców, żąda od nich ukłonów i zachwytów;
GRACZ → w rzeczywistości gracza liczy się łut szczęścia; główna zasada świata to ryzyko
PIELGRZYM nie jest ponowoczesny; a 4 wzorce osobowe są dlatego ponowoczesne, że wyrwały się z pewnego marginesu i stały się wzorcami; cechą postmodernizmu jest to, że pomiędzy wzorcami nie trzeba wybierać – można wpisywać się w kilka z nich w tym samym czasie, bo to pewne elementarne aspekty życia człowieka w postmodernizmie;
|
Nazwa typu |
Sposób zorganizowania świata |
Podejście do rzeczywistości |
Wizja drogi |
Przyczyna wyruszenia w drogę |
|
SPACEROWICZ |
Świat jako powierzchowne ekrany, ważna rola abserwacji |
Skupia się na otaczającej masie, bada ją |
Droga jako ciąg wystaw sklepowych |
Chęć obserwacji rzeczywistości i innych ludzi |
|
PIELGRZYM |
Każdy krok ma sens tylko wtedy, kiedy zbliża nas do celu |
Pesymistyczna, droga jest w pewnym sensie ciągłym wystawianiem się na próbę |
Prosta ścieżka z punktem oparcia |
Wewnętrzna potrzeba |
|
WŁÓCZĘGA |
Ogranicza się do miejsc postojowych, brak stałego oparcia |
Optymistyczne, żyje skokowo, korzysta z chwil postoju i czerpie z nich możliwie najwięcej |
Kręta droga |
Wyższa konieczność |
|
TURYSTA |
Świat podporządkowany jego woli, ma mu się kłaniać |
Zaborcze, należy mu się to, co ma, posiadane dobra gruntują jego pewność siebie |
Trasę wyznacza mu to, co jest ekscytujące i dostarcza wrażeń |
Z wyboru, ma taką możliwość |
|
GRACZ |
Duży pierwiastek aspektu losowości – nie zależy od niego karta, lecz rozgrywka |
Życie to wojna i gra z możliwością rewanżu |
Głównym wyznacznikiem jest ryzyko |
Chce zwyciężyć życie |
Denis de Rougemont, Mit Tristana
Zbieżność słów amour i mort budzi w czytelniku rezonans. Miłość szczęśliwa to miłość, która nie ma historii.
Czym byłaby literatura bez motywu cudzołóstwa? Miłość ciekawa może się „spełnić” tylko w akcie zdrady;
Mit – jego pochodzenie musi być ukryte w mroku (BRAK AUTORA), wyjaśnia pewne elementy życia;
Tristan i Izolda jako schemat związków mężczyzny z kobietą w społecznej sytuacji historycznej, w konkretnej grupie społecznej;
Aktualność mitu polega na tym, że zjawia się wszędzie tam, gdzie namiętność jest wymarzonym ideałem.
Kult miłości zatracił współcześnie wartości estetyczne i walor tragedii duchowej;
autor chce doprowadzić czytelnika do wyboru pomiędzy pragnieniem Normy Dnia a Pasją Nocy
Niedopowiedzenie i dwuznaczności mitu:
dlaczego w lesie między kochankami leży miecz, choć już zgrzeszyli
czemu Sąd Boży się udaje, skoro Izolda w sposób oczywisty nagina prawdę i dlaczego właściwie dobrowolnie się mu poddaje;
czemu Tristan oddaje Izoldę Markowi, choć obydwoje obiecują sobie powrót do siebie;
Przygoda Tristana jako ilustracja konfliktu między rycerstwem a feudalną strukturą społeczną. Miłość dworską przeciwstawia się lennym zależnościom, gdyż te drugie są zbrutalizowane i czysto interesowne. Wg trubadurów gaskońskich miłości i małżeństwa często nie da się ze sobą połączyć.
TiI nie kochają siebie nawzajem, tylko kochają kochać. Stąd ciągłą potrzeba wystawiania miłości na próbę. Są dla siebie wzajemnym motorem napędowym do wzbudzania wewnętrznego żaru.
Rozłąka z miłości do miłości – motorem napędowym uczucia TiI jest cierpienie, rozłąka, męki. To nobilituje ich uczucie.
Dobrowolna czystość w małżeństwie Tristana to miecz pomiędzy ciałami kochanków, czyli sposób na umęczanie się i testowanie. Równa się symbolicznemu samobójstwu.
Człowiek poznaje i doświadcza samego siebie pod wpływem zagrożenia, cierpienia i na progu śmierci. Stąd wynika jego pragnienie odczuwania tych zjawisk.
Erotyka i mistyka idą ze sobą w parze, gdyż poznanie poprzez cierpienie jest również ideą ascetów i mistyków.
Jerzy Prokopiuk, Wstęp do Archetypy i symbole K.G. Junga
Karol Gustaw Jung urodził się 26 lipca 1875 w Kesswil koło Bazylei, zm. 6 czerwca 1961 roku w Zurychu.
Kręgi kształtujące światopogląd Junga:
religia prostestancka
niemiecka filozofia idealistyczna; Kant, Ficht, Schelling, Hegel, Nietzsche;
twórczość niemieckich klasyków i romantyków: Goethe, Schiller, Novalis, Wagner;
nauka – teoria ewolucji, antropologia, prehistoria, etnologia
psychologia i psychiatria
1912 – zerwanie przyjaźni z Freudem.
Przemiana wewnętrzna Junga – przeżycie swojej własnej nieświadomości. Upersonifikowanie swojego ego i rozmowa z nim. Odnalezienie drogi pomiędzy nerwicą a psychozą.
Dezintegracja danej i przystosowanej osobowiści
Faza przeżywania symboli mandalicznych;
Proces indywidualizacji. Termin pojawia się w 1920 roku, po „przemianie” Junga.
Dojrzewanie psychiki poprzez poszerzenie pola świadomości na rzecz ingerencji w nieświadomość;
dzielimy na proces świadomy i nieświadomy, przy czym ten drugi przebiega dla każdego człowieka; dzieli się na dwie fazy:
pierwsza – przystosowanie się do rzeczywistości zewnętrznej – cel naturalny
druga – przystosowanie się do rzeczywistości wewnętrznej – cel kulturowy
sposoby pojmowania świata przez ego: uczucie, intuicja, doznanie i myślenie;
24 – ogarnąć, bo nie rozumiem
Edwin Panofsky, Et in Arkadia Ego;
Podwójne znaczenie zwrotu „Et in Arkadia ego” jako szczęścia minionego zakończonego przez śmierć i jako szczęścia obecnego zagrożonego śmiercią.
Dlaczego Arkadia stała się symbolem miejsca szczęśliwego? Był do tom Pana, ziemie surowe i ubogie, gdzie ludzie byli muzykalni, lecz głupi.
Dopiero poezja łacińska przeniosła akcję sielanek pasterskich z żyznej Sycylii do Arkagii, Wergiliusz ją wyidealizował;
Giovanni Francesco Guercino – pierwszy obraz o śmierci w Arkadii;
Poussin i dwie kompozycje „Et in Arkadia ego”
Grobowiec, dwójka pasterzy i pasterka;
Cztery postacie ustawione symetrycznie po obu stronach grobowca, Arkadyjczycy nie przerażeni przyszłością, lecz pogrążeni w zachwycie nad przeszłością;
Et in Arkadia ego na grobie u Poussina oznacza tyle, że grobowce i śmierć można znaleźć nawet w Arkadii; przypisanie tych słów pochowanemu w grobie jest więc nadużyciem, które prowadzi do (w mniemaniu autora) błędnej interpretacji słów na korzyść przyjętego sensu „Ja również byłem w Arkadii”
Spaczenie znaczenia – Goethe używa jako określenie podróży do Italii. We Francji traci swój sens – nie dostrzega go nawet Flaubert. Pierwotna forma zachowuje się tylko na Wyspach Brytyjskich.
Janina Abramowska, Powtórzenia i wybory, Peregrynacja
Literacki obraz drogi implikuje postać, a także zdarzenie, które spełnia bohater.
Podróż jako rodzaj doświadczenia społecznego
wędrowanie i trwanie w miejscu to jedne z najstarszych obrazów poetyckich
Opozycja: droga – punkt; ruch – bezruch;
DOM (MIESZKANIE) łączy się z wartościami takimi jak: swoje, ojczyzna, znane, stare. Trwałość, bezpieczeństwo, spokój, poprzestanie.
ŚWIAT (WĘDROWANIE) to natomiast cudze, obczyzna, nieznane i nowe. Zmiana, ryzyko, przygoda, pogoń za zyskiem.
4 schematy relacji DOM ---------------- ŚWIAT
- + ← Wieczny turysta, tułacz, człowiek stepu;
+ - ← tułaczka Odysa
+ + ← wyprawa wojenna, wycieczki, wyprawy edukacyjne
- - ← wygnańcy Ewy, Żyd tułacz
Peregrynacja w historii:
tradycja biblijno – chrześcijańska; trudy ziemskiego życia w Starym Testamencie;
święty Paweł, prawodawstwo rzymskie – określa status obcości, wygnańca, kogoś przeciwnego mieszkańcom;
pielgrzymka jako uwolnienie się od doczesności; zwrócenie się ku Niebu;
dopiero w XVIII wieku zostaje uznana za wartość samą w sobie, jeśli jest poznawcza; wcześniej wartościowe były tylko i wyłącznie podróże do miejsc świętych;
Średniowieczne motywy oparte na kole:
danse macabre – taniec jako bezcelowy ruch znikąd donikąd
koło fortuny
optymistyczny sens św. Pawła → kierunek swojemu życiu można nadać poprzez zwrócenie się ku duchowości;
Odmiany poematów alegorycznych opartych na schemacie wędrówki:
z dominantą heroiczną – dominujące tam, gdzie silne są zwyczaje rycerskie (Graal itp.)
z dominantą moralizatorską – te dominują w Polsce;
alegoria edukacyjna; utożsamienie drogi wskazywanej z drogą właściwą, i własnej ze złą
przewodnik – anioł, święty, jakaś personifikacja wartości bądź postać mityczna;
podkreślają problem wewnętrznego rozdwojenia człowieka;
Przestrzeń – ukształtowana według locus horridus. Łączy się z ciemnością, gęstymi lasami, dzikimi zwierzętami. Ale także według locus amoenus, czyli miejsca przyjemnego – łączka w cieniu drzewa, woda, śpiew ptaków. Motyw góra | dół jako droga dobra i zła.
Życie jako okręt, topos wspinania się po schodach.
Alegoria żeglarska – polscy poeci podchodzili do niej raczej niechętnie, przeciwstawiali życie rolnika, który spełnia się w sposób rzetelny, a nie zdając na ślepy wybór Losu;
Różne opozycje drogi: właściwa-niewłaściwa, droga- bezdroże, droga trudna-droga łatwa, cnota i rozkosz (wg Dantego)
Struktura alegorii nie wymaga podania powodu rozpoczęcia podróży. Podróż obejmuje wycinek życia, a nie jego całość. Wszystkie cele ziemskie są pozorne i nieważne, gdyż odciągają od celu ostatecznego – zbawienia.
Piętnowanie podróży zbędnych, gloryfikacja edukacyjnych i takich, z których wyciągnięto słuszne wnioski.
Realne odzwierciedlenie wędrówki – diariusze i dzienniki z podróży. Zawsze zakończone powrotem do domu, który jednak jako szczęśliwe zakończenie może być uznawany tylko w społeczeństwie ustabilizowanym.
Podróżnik to człowiek pytający i nieskończony, zazwyczaj młody.
Groteska peregrynacji. Dwa oblicza:
peregrynacja Maćkowa wprowadzenie w świat pewnego cudu; dziwów bohatera naiwnego; nonsensy sytuacyjne; droga jest zdeformowana, pokonuje się wertepy i przeszkody będące jednocześnie wodą, lasem i górą;
Sowizrzał – utwory „dziadowskie” - dialog jarmarcznych, wędrownych żebraków; Karczma zastępuje tutaj DOM; problem ludzi bezdomnych był wtedy tylko i wyłącznie komiczny, obecnie jest to także podstawa dla wielu dzieł o wydźwięku tragicznym;
Abramowska Janina, Serie tematyczne
1. Intertekstualizm a postmodernizm.
E. Auberach, Blizna Odyseusza [w:] Mimesis
Mamka Odyseusza Eurykleja rozpoznaje go po bliźnie na udzie. Wbija się tam dygresja, skąd pochodzi blizna Odyseusza.
Według współczesnych służy to intensyfikacji i zgromadzeniu napięcia, przetrzymaniu czytelnika w niepewności;
dla Homera nie istniało coś takiego, jak dalszy plan – to o czym pisał, było jedyną istniejącą rzeczywistością;
Goethe i Schiller traktowali te dygresyjność jako przeciwieństwo budowania napięcia;
U Homera nie ma miejsca na niedomówienia. Zawsze jest czas, aby jeszcze kilka słów dopowiedzieć i rozjaśnić sytuację.
Różnica w budowaniu przestrzeni między dziełem o Abrahamie a epopeją o Odyseuszu – tam Bóg choć jest i mówi, pochodzi znikąd i porozumiewa się z pewnego abstraktu, o którym nie ma mowy. U Homera bogowie zawsze przychodzą skądś.
Kolejne przeciwieństwo – oratio recta wskazuje nie na wewnętrzne treści, lecz wskazuje na te, które pozostają niewypowiedziane;
u Homera postaci nie są wielowarstwowe o tyle, że nie potrafią przeżywać równocześnie współistniejących warstw świadomości, twórcom żydowskim udaje się to odzwierciedlić;
„Homera można analizować ,ale nie interpretować”. Są one „zmyślone”, ale to nie przeszkadza.
Teksty żydowskie natomiast zakładają, że istnieje w nich pewna prawda historyczna, domagają się interpretacji, bo mają charakter alegoryczny. Dodatkowo uważa, że ma prawa nazywać się jedynym prawdziwym światem.
Stary Testament – układ pionowy, wizja wyższego celu. Homer – układ poziomy, ciąg związany z dokładną wizją budowy świata.
W ST ludzie się kształtują, przez ukazanie procesu przemijania, ulegają wewnętrznym przemianom; Odyseusz i Penelopa nie starzeją się, a droga którą bohater przeszedł okazuje się drogą czysto fizyczną – według autora tekstu w O. nie zachodzą żadne zmiany;
Różne pojęcie „wysokiego stylu” i wzniosłości. W ST t, co wzniosłe i tragiczne dzieje się w strefie domu. U Homera dom jest obszarem idylli.
E. Auberach, Farimata i Cavalcante
Farinata delgi Uberti – księga X Piekło Dantego. Tam znajdują się heterycy i bezbożnicy. Przywódca gibellinów.
Cavalacante de'Cavalcanti, ojciec poety przyjaciela Dantego.
Poszczególne fragmenty dialogu nie są rozczłonkowane, lecz żyją ze sobą i wchodzą w interakcję.
Znaczenie biblijnego „et ecce” - zastanawiające, czy Dante wprowadził je do stylu wysokiego, czy też znajdowało się ono w nim wcześniej.
Zróżnicowanie stylistyczne charakterystyczne dla języka Dantego tak nietypowe dla języków narodowych tamtej epoki.
Tutaj długi fragment zachwycający się stylem Dantego i jego konstrukcją; po czym chwila refleksji autora i wytłumaczenie, dlaczego zachwyca się czymś, co we współczesnych językach jest normalne bo nikt przed Dantem tak nie pisał;
Dante nie tyle wymyślił wszystkie zwroty, z których korzysta, co uważnie nadstawiał ucha.
Problem stylu w Boskiej Komedii – choć wyraźnie idzie ku podniosłości, przejawiają się w nim również elementy języka potocznego.
Czy styl jest niski tylko dlatego, że dzieło powstało w języku narodowym? Dlaczego Dante nazwał swoje dzieło komedią – bo kończy się dobrze, choć zaczyna źle, bo pozwala mu to na korzystanie z języka stylu potocznego i swobodę stylistyczną;
Benvenuto da Imola – u Dantego odnalazł trzy style – tragiczny, satyrę i komedię.
Realizm dantejski – naśladowanie rzeczywistości to naśladowanie zmysłowego doświadczenia ziemskiej egzystencji – duchy są świadome minionego życia, nabierają w związku z tym formy zbliżonej do tej, w której były na Ziemi;
Dante w zaświaty przeniósł pierwiastek ziemski i historyczny swoich bohaterów; zarysował silny kontrast między dwiema postaciami wprowadzonymi do płonących trumien;
figuralny charakter postaci – to, co robili za życia było jedynie figurą tego, co czynią po śmierci;
Imperium Rzymskie – figura zapowiadająca nadejście Królestwa Niebieskiego.
Różnica między Cavalcantim a Farinatą – ten pierwszy ubolewa nad utraconym losem, drugi pozostał niezłomny i twardo stoi przy swych założeniach.
Dzieło Dantego urzeczywistnia chrześcijańsko-figuralną istotę człowieka i niszczy ją jednocześnie – do aktu kreacji dochodzi poprzez zniszczenie. To tak samo, jak do aktu pełnego stworzenia, zaistnienia z figury bytu skończonego, musi dojść poprzez śmierć.
Max Scheler, O zjawisku tragiczności
Tragizm jako cecha życia. To zdarzenia, losy, charaktery.
Różnica między doznaniami odczuwanymi w obliczu tragizmu, a tymi przy pomocy których poznajemy jego ideę.
Wytknięcie błędów w próbach klasyfikacji tragiczności jako braku mędrca lub ujęciu świata jako zbioru wad i barbaryzmów.
Węzeł tragiczny – kiedy konieczność zlewa się z niemożliwością. Wtedy, kiedy jakieś działanie realizuje się i wyklucza jednocześnie w jednym akcie działania.
Kolebką tragiczności jest związek między wartością a przyczyną; tragedię umożliwia obojętność związku przyczynowego dla wartości – obojętność świata wobec dobrych i złych;
Bohater tragiczny to taki, który może podjąć próbę walki z losem i nie poddaje się od samego początku, lecz próbuje przeciwstawić się nieuchronnej klęsce.
Schopenhauer twierdził, że postać w tragedii nie podlega rozwojowi, Scheler odrzuca tę teorię i uważa, że to właśnie przemiana jest jednym z kluczowych elementów tragiczności; buduje ją odejście od pewnego pierwotnego światopoglądu i stała zmiana drogi życiowej;
tragiczność wyłania się tam, gdzie nie ma odpowiedzi na pytanie „kto jest winny?”
noblesse oblige a tragiczność. Choć nie ma winnych, to ten bardziej szlachetny świadom jest nadchodzącej tragedii i gotów jest przyjąć na siebie jej konsekwencje. Przyjmuje on obowiązek odpowiedzenia za resztę „bez winy”.
Konieczność budowania „niezawinionej winy”; wina przychodzi do bohatera, a nie on do winy;
tragedia jest ZAWSZE przeszła, bo bohater jej chodzi między ludźmi niezauważony;
Popadnięcie w winę punktem kulminacyjnym tragiczności – to tutaj spiętrzają się problemy wyboru, tutaj bohater staje przed niemożliwym. Śmierć nie jest dla niego żadną karą ani tragedią, lecz ukróceniem cierpień wynikających z tragiczności.