Społeczeństwo polskie pod okupacją Niemiecką i Sowietów

Niemcy i ZSRR po zajęciu Polski zawarły 28 września 1939 r. układ o podziale zdobytego terytorium. Ustalili oni przebieg niemiecko-rosyjskiej granicy wzdłuż rzek Pisa, Narew, Bug i San. Postanowili nie dopuścić do odrodzenia państwa polskiego.
Władze niemieckie włączyły bezpośrednio do III Rzeszy m.in. Pomorze, Wielkopolskę (trzon tzw. Kraju Warty), Górny Śląsk, północne Mazowsze i Suwalszczyznę. Na obszarze południowego Mazowsza i zachodniej Małopolski utworzyły Generalne Gubernatorstwo. Pełną kontrolę sprawowały władze niemieckie z siedzibą w Krakowie. Dawne Kresy Wschodnie, z wyjątkiem Wileńszczyzny przekazanej Litwie, weszły w skład ZSRR. Przyłączono je do Ukrainy i Białorusi – związkowych republik radzieckich. Podział ten utrzymał się do ataku Niemiec na ZSRR w roku 1941. Wówczas do Rzeszy przyłączono Białostocczyznę, natomiast do Generalnej Guberni wschodnią Małopolskę.

28 września 1939 r., tuż przed kapitulacją Warszawy, dowódca armii „Warszawa” gen. Juliusz Rómmel na mocy powierzonych mu prerogatyw przez Naczelnego Wodza marszałka Rydza-Śmigłego wydaje rozkaz o powołaniu do życia tajnej organizacji wojskowej pod nazwą Służba Zwycięstwu Polski. Na obszarze okupacji sowieckiej zwierzchnikiem SZP jest gen Karaszewicz-Tokarzewski, natomiast na terenie okupacji niemieckiej płk Stefan Rowecki. Na terenach polskich, które weszły w skład Rzeszy niemieckiej ludność polska została poddana gwałtownemu terrorowi. Zaczęły się aresztowania, rozstrzeliwania i wysiedlenia. Obywatele polscy ze Górnego Śląska już w pierwszych dniach okupacji byli wcielani przymusowo do Wermahtu. Okupant niemiecki po wprowadzeniu zarządu cywilnego systematycznie zaczął niszczyć polskość. Zabronione było nauczanie w szkołach wyższych, niszczono pomniki polskiej kultury, wszystkie polskie dzieła oraz polskie pieśni patriotyczne zostały zakazane, wprowadzono język niemiecki jako język urzędowy. Po zajęciu Polski Niemcy przystąpili do natychmiastowego całkowitego wyniszczania narodu polskiego. Codziennością stały się egzekucje, łapanki i wywożenie do obozów koncentracyjnych i obozów natychmiastowej zagłady. Największym było Auschwitz. Szczególnie prześladowano inteligencję (pisarzy, lekarzy, artystów), działaczy społeczno-politycznych i księży, ludzi którzy byli sercem i duszą Polski, którzy byli w stanie nadać prawidłowy kierunek reszcie społeczeństwa, a co za tym idzie wzywać naród do powstania przeciw okupantom. Wyrachowanym posunięciem najeźdźców był atak i nieustanne prześladowania Kościoła, którzy wiedzieli iż Kościół był, jest i będzie ostoją polskości. Dokonywano kasaty kościołów i klasztorów, a duchownych rozstrzeliwano i wywożono do obozów.

Sytuacja Polaków pod okupacją sowiecką nie była lepsza od tej po niemieckiej stronie. Sowieci podobnie jak Niemcy wysiedlali ludność polską z okupowanych terenów. Nastąpiła sowietyzacja polskiego szkolnictwa i kultury. Działalność twórców poddano ścisłemu nadzorowi, wielu z nich aresztowano i zamordowano. Odbywały się masowe aresztowania i zsyłki zarówno ludności cywilnej jak i wojskowych. Polaków kierowano do miejsc przymusowego wysiedlenia, więzień, a także łagrów i obozów pracy, gdzie ludzie umierali tysiącami wycieńczeni fizycznie i psychicznie. Polacy wywożeni byli w głąb Rosji, na Syberię i do Kazachstanu. Zesłańcy musieli pracować w nieludzkich warunkach wynędzniali, chorzy i głodni (racje żywnościowe były tak małe, że wiele osób umierało z głodu) w kopalniach i przy wyrębie lasów. Okrutny los spotkał 24 000 polskich generałów i oficerów. Wiosną 1940 r. zostali oni potajemnie zamordowani i pochowani w masowych grobach w Starobielsku, Ostaszkowie, Katyniu, Kozielsku, Charkowie i Miednoje. Pamięć o tragedii pomordowanych na Wschodzie bez sądu, bez żadnej winy, a zatem zbrodni przeciwko ludzkości została utrwalona wieloma pomnikami. Wśród nich znajduje się płaskorzeźba Matki Bożej Katyńskiej dłuta Stanisława Bałosa z Grzechyni koło Makowa Podhalańskiego. Jest ona pamiątką Polskiej Golgoty Wschodu, najdalej w Polsce wysunięte na wschód świadectwo pamięci o tragedii polskich oficerów na nieludzkiej ziemi.

Po zajęciu Rzeczypospolitej przez Niemców i Sowietów Polacy zaczęli tworzyć tajne organizacje. Z czasem organizacje te przekształciły się w instytucje polskiego państwa podziemnego, podległe rządowi RP na emigracji. Łączność między rządem na emigracji a polskim państwem podziemnym utrzymywała Delegatura Rządu na Kraj. Była ona zwierzchnikiem sił zbrojnych w okupowanej Polsce. Delegatura dzieliła się na departamenty. Zajmowały się one m.in. sporządzaniem raportów o sytuacji w kraju, udzielaniem pomocy Żydom (Rada Pomocy Żydom „Żegota”), wydawaniem pism.
Ważną rolę pełnił też Polityczny Komitet Porozumiewawczy – konspiracyjny ośrodek, reprezentujący główne stronnictwa w Polsce.
We wrześniu 1939 r. grupa wyższych oficerów zawiązała tajną organizację wojskową – Służbę Zwycięstwu Polsce. W miejsce SZP w listopadzie 1939 r. utworzono Związek Walki Zbrojnej. Organizacja ta dnia 14 lutego 1942 r. została przemianowana na Armię Krajową. Organem dowodzenia była Komenda Główna. Placówki AK utworzono na terenie całego kraju. W lutym 1944 r. AK liczyła ok. 300 000 ludzi. Była to największa armia podziemna w okupowanej Europie.
Polacy nie dali narzucić sobie wrogich ideologii. Mężnie walczyli o swoją historię i niepodległość. Naród polski walczył z okupantem na wszelkie możliwe sposoby i nie tylko przez zbrojny opór. Polacy na każdym kroku stawiali opór najeźdźcom czy to przez bojkotowanie kin, prasy, czy przez urządzanie tajnych spotkań, na których czytano polską literaturę, śpiewano narodowe pieśni. Młodzi ludzie kończyli naukę na tajnych studiach funkcjonujących w polskim państwie podziemnym.