Cykl: Poeci "spełnionej apokalipsy"
Pokolenie Kolumbów - niemal rówieśników młodzieży licealnej - pozostawiło twórczość, która powinna w sposób szczególny zaistnieć w świadomości, pamięci i przeżyciu współczesnego młodego odbiorcy. Nie jest on w stanie zrozumieć czasu wojny, dlatego poznaje twórczość tych, których młodość w swej istocie to niezmiennie czas dojrzewania do życia w miłości i szczęściu. Zatem najważniejsze założenia planowanego cyklu zajęć to:
wywołać wzruszenie losem młodości skazanej przez historię na przedwczesne umieranie, losem rówieśników, którzy wbrew poczuciu własnego człowieczeństwa musieli zabijać;
skłonić do refleksji nad twórczością będącą świadectwem życia jednostki uwikłanej w bezwzględny czas wojny;
wzbudzić wolę poszukiwań odpowiedzi na pytania natury egzystencjalnej i historiozoficznej w związku z aktualnym przeżyciem czytelniczym oraz doświadczeniem wynikającym z czasu, w którym sami żyjemy.
Stąd wynika potrzeba przyjęcia trzech etapów pracy związanej z twórczością poetów "spełnionej apokalipsy":
przygotowanie do samodzielnej lektury utworów Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego (praca pozalekcyjna);
praca z tekstem prowadząca ku doświadczeniu czytelniczemu i refleksji historiozoficznej;
podsumowanie w kierunku określenia własnej postawy wobec tragizmu rówieśniczego pokolenia żyjącego w innym czasie historycznym.
Cały cykl składa się z 4 lekcji. Kolejne lekcje mogą mieć tematy:
Lekcja II: Poetyka "spełniającej się apokalipsy". Lekcja poświęcona analizie językowo-stylistycznej wybranych utworów, określeniu cech obrazowania rzeczywistości poety i żołnierza, odczytaniu dominanty kompozycyjnej i jej związku z ideą wiersza. Uczeń powinien dostrzec wpływ czasu wojny na sposób mówienia o rzeczywistości młodego człowieka. Należałoby również w ramach tej lekcji zająć się związkami z tradycją literacką.
Lekcja III: "...ja, żołnierz, poeta, czasu kurz" - wobec czasu, historii i umierania. Lekcja poświęcona odczytaniu i opisaniu kreacji podmiotu lirycznego w twórczości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
Lekcja IV: Epitafium "naznaczonym czasem apokalipsy". Lekcja przygotowująca do napisania eseju na temat życia i twórczości poetów "spełnionej apokalipsy" w aspekcie przeżycia egzystencjalnego współczesnych młodych ludzi, przy jednoczesnym uwzględnieniu kontekstu historiozoficznego.
mgr Paweł Domzalski
Temat: „Ku nie- ocaleniu…”- głos o losie pokolenia Kolumbów
Cele lekcji:
Po lekcji uczeń powinien:
- wypowiadać się na dany temat w formie stosownie dobranej do celu komunikatu;
- posługiwać się słownictwem nazywającym zjawiska literackie;
- posługiwać się podstawowymi kategoriami opisu utworu literackiego;
- gromadzić, selekcjonować, syntetyzować informacje z różnych źródeł;
- określać rolę języka jako duchowego dziedzictwa narodu;
- sporządzać notatkę z pracy lekcyjnej;
- interpretować zjawiska społeczne i historyczne zapisane w tekstach kultury.
Metody i formy pracy:
- prezentacje;
- dyskusja;
- praca z tekstem indywidualna i grupowa.
Środki dydaktyczne:
- teksty przywoływanych utworów literackich;
- nagrania muzyczne, fotografie, inne w zależności od inwencji uczniów;
- zadania dla uczniów z instrukcjami
Materiały pomocnicze:
- własne notatki uczniów;
- samodzielnie wybrane teksty źródłowe.
Pojęcia kluczowe:
- pokolenie literackie;
- pokolenie Kolumbów;
- katastrofizm;
- informacja bibliograficzna.
Przebieg lekcji:
Lekcję musi poprzedzić samodzielna praca uczniów przygotowująca do czterech spotkań z poezją pokolenia Kolumbów. Odpowiednio do swoich zainteresowań i zdobytego doświadczenia czytelniczego młodzież wykonuje jedno zadanie spośród czterech podanych:
Zaprezentuj interpretacje muzyczne wybranych utworów Krzyszofa Kamila Baczyńskiego.
Przeprowadź sondaż wśród swoich koleżanek i kolegów badający opinie o twórczości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego poznanej we wcześniejszych latach szkolnych.
Zaprezentuj biografię poetów czasów wojny.
Przygotuj informację bibliograficzną o twórczości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego.
Można również przyjąć inny dobór grup zadaniowych - losowy. Uczniowie wykonujący zadanie występują przede wszystkim w roli badaczy, krytyków, a nawet artystów, nauczyciel natomiast to koordynator, doradca i jednocześnie audytorium. Podpowiedz uczniom, że mogą wykorzystać różne środki multimedialne, ale nie łamiąc zasady stosowności. Zatem technika prezentacji zależy od zasobów szkoły, zainteresowań i umiejętności uczniów. Każda prezentacja powinna wprowadzać w klimat twórczości Kolumbów.
Przekaż uczniom instrukcję, według której mają pracować (załącznik). Podaj czas prezentacji (ok. 10 minut).
Wspólnie z uczniami przygotuj salę do każdej prezentacji.
Lekcję rozpocznij od własnej recytacji (ewentualnie ucznia) wybranego utworu Krzysztofa Kamila Baczyńskiego lub Tadeusza Gajcego.
Przejdź do zasadniczej części lekcji i krótko przedstaw jej cele. Możesz zapowiedzieć wszystkie prezentacje.
Gdy uczniowie zakończą prezentacje, dokonaj podsumowania, wskazując na wartość twórczości pokolenia Kolumbów jako świadectwa czasu wojny i tragicznej biografii młodego pokolenia oraz specyfikę poetyki "spełnionej apokalipsy".
Praca domowa:
Uporządkuj otrzymany materiał i zapisz wnioski z lekcji.
Załącznik:
Zadanie I
Zaprezentuj interpretacje muzyczne wybranych utworów Krzysztofa Kamila
Baczyńskiego.
Instrukcja
1. Przeczytaj wybrany tomik utworów Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Poszukaj również
tekstów Tadeusza Gajcego.
2. Ustal na podstawie dostępnych źródeł informacji listę utworów Krzysztofa Kamila
Baczyńskiego, które występują w wersji śpiewanej.
3. Przesłuchaj te utwory, do których uda Ci się dotrzeć, np. do tych w wykonaniu Ewy
Demarczyk.
4. Zastanów się nad zasadą porządkującą wybór materiału do prezentacji i jej formą
(płyta gramofonowa, płyta CD, kaseta magnetofonowa, płyta DVD, Twoje wykonanie).
5. Pomyśl, jaki klimat powinien towarzyszyć tej prezentacji (przeniesienie się w czasie
czy przywołanie czasu minionego?).
6. Nadaj tytuł prezentacji tak, by wyrażał on jej ideę.
7. W postaci fiszki zanotuj komentarz, który przekażesz odbiorcom prezentacji. Zwróć
uwagę na formę ekspresji, zastosowane środki i sposób ich oddziaływania na odbiorcę.
Spróbuj odczytać intencję wykonawcy.
8. Jeżeli potrafisz, zaproponuj własną interpretację muzyczną utworu Tadeusza Gajcego.
9. Pamiętaj, że czas prezentacji nie może przekroczyć 10 minut.
Zadanie II
Przeprowadź sondaż wśród swoich koleżanek i kolegów badający opinie o twórczości
Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego poznanej we wcześniejszych latach
szkolnych.
Instrukcja
1. Przypomnij wszystkie utwory Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego
poznane we wcześniejszych latach szkolnych.
2. Do każdego poznanego wcześniej utworu zbuduj własny zwięzły komentarz
interpretacyjny.
3. Zapisz komentarz w postaci fiszki, którą przekażesz odbiorcom prezentacji. Uwzględnij
tematykę i ideę tych utworów, kreację podmiotu lirycznego, a także sposób obrazowania.
4. Odnosząc się do tej wiedzy sformułuj pytania, które skierujesz do koleżanek i kolegów,
aby uzyskać ich opinie o twórczości poetów należących do pokolenia Kolumbów.
5. Przeprowadzając sondaż, pamiętaj o jego technicznej stronie. Zapisuj uzyskane
informacje na bieżąco, nie zniekształcaj ich sensu. Zwróć uwagę na postawę osób, z
którymi rozmawiasz.
6. Prezentując opinie, cytuj najbardziej charakterystyczne wypowiedzi.
7. Sformułuj wnioski wynikające z przeprowadzonego sondażu.
8. Nadaj tytuł prezentacji tak, by wyrażał jej myśl przewodnią.
9. Pamiętaj, że czas prezentacji nie może przekroczyć 10 minut.
Zadanie III
Zaprezentuj biografię poetów czasów wojny.
Instrukcja
1. Zgromadź materiał biograficzny. Wykorzystaj teksty zamieszczone w obu
podręcznikach. Skorzystaj z sugestii: „Warto przeczytać, warto obejrzeć” (podręcznik „do
pracy w domu”, s. 156).
2. Wybierz informacje, które składają się na obraz życia poetów pokolenia Kolumbów.
3. Wyjaśnij pojęcia: pokolenie Kolumbów, biografia artystyczna, pokolenie literackie.
4. Przygotowując informację biograficzną, przywołaj kontekst historyczny.
5. Poszukaj odniesień do wojennej biografii dwudziestolatków w utworach Krzysztofa
Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego. Wybierz fragmenty, które zacytujesz w
prezentacji.
6. Dobierz formę prezentacji, np. pokaz slajdów, krótki film, bezpośrednia opowieść
ustna wzbogacona recytacją, dialog, swobodna rozmowa, odegranie roli.
7. Poszukaj myśli przewodniej dla przygotowywanej prezentacji. Zastanów się nad
sensem słów Stanisława Pigonia: „Jesteśmy narodem, który przywykł strzelać do swych
wrogów brylantami”.
8. Przekaż koleżankom i kolegom zwięzłą notatkę o życiu i twórczości poetów pokolenia
Kolumbów. Uwzględnij te fakty, które mają znaczenie w lekturze utworów Krzysztofa
Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego, np. rok urodzenia, dojrzewanie w okresie
wojny, studia na tajnych uniwersytetach, działalność konspiracyjna, przynależność do
organizacji konspiracyjnych, debiut przypadający na lata wojny, tragiczna śmierć. W ten
sposób pokażesz kontekst biograficzny, którego znajomość jest niezbędna, jeżeli chcesz
odczytać przesłanie wynikające z twórczości obu poetów.
9. Pamiętaj, że czas prezentacji nie może przekroczyć 10 minut.
Zadanie IV
Przygotuj informację bibliograficzną o twórczości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i
Tadeusza Gajcego.
Instrukcja
1. Aby wykonać zadanie, musisz skorzystać z zasobów bibliotecznych i dostępnych
zestawień bibliograficznych.
2. Skorzystaj z pomocy nauczyciela bibliotekarza.
3. Zapoznaj się również z przykładami zestawień bibliograficznych.
4. Weź pod uwagę przeznaczenie i odbiorcę informacji bibliograficznej. Powinna ona
okazać się przydatna wszystkim, którzy zechcą głębiej zainteresować się twórczością
Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego i innych poetów pokolenia Kolumbów.
5. Określ formę przekazu informacji bibliograficznej.
6. Uporządkuj zebrany materiał według czytelnej zasady.
7. Możesz wzbogacić prezentację cytatami z wypowiedzi różnych krytyków literackich.
Uwzględnij teksty zamieszczone w obu podręcznikach.
8. Nadaj tytuł przygotowanej prezentacji.
9. Pamiętaj, że czas prezentacji nie może przekroczyć 10 minut.
Dodatkowe teksty:
K. K. Baczyński
Sur le pont d'Avinion
Ten wiersz jest żyłką słoneczną na ścianie
jak fotografia wszystkich wiosen.
Kantyczki deszczu wam przyniosę -
wyblakłe nutki w nieba dzwon
jak wody wiatrem oddychanie.
Tańczą panowie niewidzialni
"na moście w Awinion".
Zielone, staroświeckie granie
jak anemiczne pączki ciszy.
Odetchnij drzewem, to usłyszysz
jak promień - naprężony ton,
jak na najcieńszej wiatru gamie
tańczą liściaste suknie panien
"na moście w Awinion".
W drzewach, w zielonych okien ramie
przez widma miast - srebrzysty gotyk.
Wirują ptaki płowozłote
jak lutnie, co uciekły z rąk.
W lasach zielonych - białe łanie
uchodzą w coraz cichszy taniec.
Tańczą panowie, tańczą panie
"na moście w Awinion".
Pokolenie
Do palców przymarzły struny
z cienkiego krzyku roślin.
Tak się dorasta do trumny,
jakeśmy w czasie dorośli.
Stanęły rzeki ognia
ścięte krą purpurową;
po nocach sen jak pochodnia
straszy obciętą głową.
Czegoż ty jeszcze? W mrozie
świat jest jak z trocin sypki.
Oczu stężały orzech.
To śnieg, to nie serce tak skrzypi.
Każdy - kolumną jesteś,
na grobie pieśni własnych
zamarzły. Czegoż ty jeszcze?
To śmierć - to nie włosy blasku.
To soli kulki z nieba?
Czy łzy w krzemień twarzy tak wrosły?
Czy ziemia tak bólem dojrzewa,
jakeśmy w czasie dorośli?
* * *
Których nam nikt nie wynagrodzi
i których nic nam nie zastąpi,
lata wy straszne, lata wąskie
jak dłonie śmierci w dniu narodzin.
Powiedziałyście więcej nawet
niż rudych burz ogromne wstęgi,
jak ludzkie ręce złych demonów
siejące w gruzach gorzką sławę.
Wzięłyście nam, co najpiękniejsze,
a zostawiły to, co z gromu,
aby tym dziksze i smutniejsze
serca - jak krzyż na pustym domu.
Lata, o moje straszne lata,
nauczyłyście wy nas wierzyć
i to był kostur nam na drogę,
i z nim się resztę burz przemierzy.
Których nam nikt nie wynagrodzi
i których nic nam nie zastąpi,
lata - ojczyzno złej młodości,
trudnej starości dniu narodzin.
Bogu podamy w końcu dłonie
spalone skrzydłem antychrysta,
i on zrozumie, że ta młodość
W tej grozie jedna była czysta.