KATAKUMBY ŚWIĘTEGO KALIKSTA

Streszczenie

Znajdujš się one w Rzymie, przy via Appia Antica, po jej prawej stronie tuż za kościołem "Quo Vadis".

Katakumby Św. Kaliksta to jedne z największych i najbardziej okazałych katakumb w Rzymie. Powstały około połowy II wieku po Chr. i stanowiš część całego kompleksu cmentarnego rozcišgajšcego się na obszarze 15 ha i sieci korytarzy podziemnych, których łšczna długość dochodzi do 20 km, na różnych poziomach schodzšcych do 20 m pod powierzchnię ziemi. W tych katakumbach znalazło miejsce spoczynku dziesištki męczenników, 16 papieży i niezliczeni chrześcijanie.

Katakumby te noszš imię diakona św. Kaliksta, który na poczštku III w. został ustanowiony przez papieża Zefiryna zarzšdcš tego cmentarza i w ten sposób Katakumby Św. Kaliksta stały się oficjalnym cmentarzem Kościoła w Rzymie.

Na powierzchni ziemi znajdujš się dwie małe bazyliki o trzech absydach, zwane "Tricóre". W jednej, położonej we wschodniej części, prawdopodobnie zostali pochowani papież św. Zefiryn i św. Tarcyzjusz, męczennik Eucharystii.

Podziemny cmentarz obejmuje różne części. Krypty Lucyny, teren z grobami Papieży i św. Cecylii stanowi najstarszš część katakumb (II wiek). Inne miejsca nazwane od imion: św. Melchiadesa (poł. III w.), św. Gajusza i św. Euzebiusza (koniec III w.), część Zachodnia (pierwsza poł. IV w.) i część Liberiana (druga poł. IV w.) obejmujace liczne krypty o wielkim znaczeniu historycznym.

TERENY NAZIEMNE

Tereny pod otwartym niebem, wzdłuż Via Appia, przed powstaniem Katakumb były zajmowane na groby pogańskie. Z czasem zaczęto wznosić mauzolea i małe bazyliki nad lub wokół grobów męczenników Z tych budowli przetrwały do naszych czasów zaledwie dwa nieduże budynki, zwane "Tricore", od trzech apsyd, które określają plan budowli.

Naziemnie, być może w "Tricore zachodniej", byli pochowani blisko siebie, choć w różnym czasie, papież św. Zefiryn i młody męczennik Eucharystii, św. Tarcyzjusz, sławiony w jednym z utworów lirycznych Damazego (366-384), który tak wspomina jego męczeństwo:

"…Kiedy gromada niecnych fanatyków rzuciła się na Tarcyzjusza, aby zbezcześcić Najświętszy Sakrament, który on przenosił, młodzieniec wolał poświęcić swoje życie aniżeli oddać Ciało Pańskie tym rozjuszonym psom".

Obie te "Tricore" zostały odnowione i ta wschodnia pełni obecnie funkcję małego muzeum, które przechowuje napisy z cmentarza i liczne fragmenty sarkofagów przedstawiające sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Jednym z najważniejszych jest Sarkofag Dziecka, nazwany tak ze względu na niewielkie rozmiary, który jednak zachowuje bogato rzeźbioną stronę przednią..

Il Sarcofago del Bambino

© Pontificia Commissione di Archeologia Sacra

Sarkofag ten można uważać jako mały katechizm ilustrowany. A oto jego sceny: Noc z gołębicą w arce, prorok trzymający zwój boskiego prawa, Daniel w jaskini lwów, dziecko modlące się pośród dwóch świętych, cud w Kanie i wskrzeszenie łazarza. Klęcząca u stóp Jezusa siostra łazarza, Maria. Pośrodku pokrywy dwaj duszkowie podtrzymują tabliczkę; na brzegach są dwie rzeźbione dla celów ozdobnych główki.

Sceny przedstawione na tym sarkofagu zawierają głęboki symbolizm, a ich następstwo nie jest przypadkowe. Chrześcijanin rodzi się do życia w Bogu przez Chrzest św. (Noc). Posila owo życie Boże w sobie chlebem (Habakuk) i winem (Kana) konsekrowanymi we Mszy św., czyli w Komunii św. Eucharystia daje człowiekowi rękojmię ostatecznego zmartwychwstania (łazarz). I w ten sposób chrześcijanin żyć będzie w niebie (orant). Przypominają się tutaj słowa Jezusa: "Kto pożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym" (J 6,54).

CMENTARZ PODZIEMNY

W opisie tej skarbnicy starożytnych świadectw jaką są katakumby, ograniczymy się do tego, aby wskazać, idąc przede wszystkim trasą pielgrzymów, miejsca i przedmioty bardziej znaczące, bez powtarzania tego, co już ogólnie zostało powiedziane o katakumbach w pierwszej części tej wersji internetu.

Schody wejściowe

Do katakumb schodzi się obecnie nowszą klatką schodową odbudowaną w znacznej części w miejscu poprzedniej z IV w., a otwartej za czasów papieża Damazego, aby pielgrzymom ułatwić dojście do grobów męczenników. Wzdłuż ścian pierwszej części schodów wmurowano liczne fragmenty płyt, które zamykały wnęki grobowcowe.

Statua Dobrego Pasterza

Na podeście schodów, w miejscu gdzie te skręcają w prawo, znajduje się statua Dobrego Pasterza, kopia oryginalnej statuy z 4 wieku przechowywanej w Muzeach Watykańskich. Postać Dobrego Pasterza z owieczką na barkach wyobraża Chrystusa Zbawiciela i duszę, którą zbawił. Jest to jeden z najczęściej występujących symboli wyrażający miłość Chrystusa, symbol wielce umiłowany przez pierwszych chrześcijan. Miał dla nich takie samo znaczenie, jakie dla nas ma obecnie Krucyfiks.

Płyta nagrobna Agrypiny

Wzdłuż ścian klatki schodowej są zamieszczone niektóre napisy nagrobne. W jednym z nich dzień zgonu określony jest jako "dzień, w którym zmarła weszła do światłości" ("cuius dies inluxit") "Agrypina oddała (duszę Bogu)… Weszła do światłości… pochowana dnia 15, miesiąca…). Chrześcijaństwo umiało przemienić w światło ponure pogańskie wyobrażenie śmierci.

Grafity

W głębi klatki schodowej, na ścianie, zabezpieczona szklaną płytą zaczyna się seria napisów, rytych ostrym narzędziem metalowym w tynku pokrywającym mur. Są to imiona osób, słowa a nawet krótkie zwroty wezwań do męczenników, pisane przez pielgrzymów podczas zwiedzania katakumb. Napisy takie występują często przy grobach męczenników.

I tak na zewnętrznej ścianie Krypty Papieży czytamy te oto napisy: "O święty Sykstusie, pomnij w swoich modlitwach o Aureliuszu Repentino…" "O Święte Dusze, pamiętajcie o Sukcesie, o Sewerze, i o wszystkich naszych braciach" "Felicio, PBR (presbyter) peccator" (Felicjan, kapłan, grzesznik). Czytamy także godne uwagi określenie, w którym nieznany z imienia chrześcijanin porównuje Kryptę Papieży z niebieskim Jeruzalem: "Jeruzalem, miasto i ozdobo męczenników Bożych…"

Po lewej stronie klatki schodowej jest otwór prowadzący do Krypty Papieży.

KRYPTA PAPIEŻY

Jest to najważniejsze i najbardziej uświęcone miejsce w tych katakumbach, odkryte przez słynnego archeologa Giovanni Battista de Rossi w 1854 r., i nazwane przez niego "małym Watykanem, głównym pomnikiem wszystkich nekropolii chrześcijańskich". Jego początki - jako prywatnej niszy nagrobnej datuje się na koniec II w. Kiedy teren ten został darowany Kościołowi rzymskiemu, nisza została przebudowana i przekształcona w kryptę i stała się miejscem grzebalnym Papieży w III wieku. Krypta w kształcie prostokątnym, mieści cztery nisze na sarkofagi i sześć wnęk grobowcowych w obu ścianach, czyli łącznie szesnaście grobów oraz jeden grób monumentalny w ścianie frontowej krypty.

W krypcie tej było pochowanych 9 papieży i 8 biskupów z III wieku. Na ścianach są umocowane oryginalne płyty: połupane i niekompletne pięciu papieży. Ich imiona, stosownie do urzędowego sposobu stosowanego w Kościele w tym czasie, pisano w języku greckim. Na czterech płytach, obok imienia papieża, dodany jest tytuł: epi(scopos) = biskup, gdyż był przełożonym Kościoła w Rzymie. Na dwóch płytach widnieje skrót MTR = męczennik, co znaczy świadek. Męczennikami nazywano chrześcijan, którzy zaświadczyli krwią swą wiarę w Chrystusa.

Imiona Papieży, wypisane na płytach są następujące:

Św. Poncjan (230-235), zginął jako męczennik na Sardynii, gdzie został zesłany i skazany na ciężkie roboty. Aby nie stwarzać trudności Kościołowi w Rzymie swoją nieodwracalną nieobecnością, wkrótce po przybyciu na wyspę, zrzekł się pontyfikatu. Prawdopodobnie niezdrowy klimat, wyczerpująca praca w kopalni i złe traktowanie przyspieszyły jeszcze jego kres. Po jego śmierci Kościół uznał go za prawdziwego męczennika. Kilka lat później doczesne szczątki papieża sprowadzono do Rzymu i pochowano u Św. Kaliksta.

Św. Antenoret (235-236),grek z pochodzenia, miał bardzo krótki pontyfikat, bo zaledwie 43 dni trwający i cały spędzony w więzieniu.

Św. Fabian (236-250) rzymianin, wybrany na papieża po śmierci Antenoreta. Jego posługa przypada na okres religijnego pokoju. Był wielkim organizatorem Kościoła w Rzymie. Podzielił miasto na siedem okręgów kościelnych, nadając każdemu "tytuł" (parafia), przydzielając kler oraz katakumby (cmentarz). Zginął, ścięty podczas prześladowania za cesarza Decjusza.

Św. Lucjusz I (253-254). Jego pontyfikat był krótki, trwający zaledwie osiem miesięcy, przeżyte po części na wygnaniu w Civitavecchia.

Św. Eutychian (275-283), pochodził z Luni w Ligurii, był ostatnim z dziewięciu papieży pochowanym w tej krypcie.

Papież Męczennik Sykstus II (257-258), nazwany przez św. Cypriana "kapłanem dobrym i łagodnym". Jest on niewątpliwie najznamienitszym męczennikiem w katakumbach. Przewodniczył liturgii właśnie na tym cmentarzu, podczas której został napadnięty znienacka przez żołnierzy cesarza Waleriana 6 sierpnia 258 r. i na miejscu ścięty tego samego dnia wraz z czterema diakonami.

Utwory liryczne Papieża Damazego

Na prawej ścianie Krypty Papieży zachowały się, złączone w jedno, dwa oryginalne fragmenty pierwszego utworu lirycznego św. Damazego, dedykowanego papieżowi Sykstusowi II dla uczczenia jego chwalebnego męczeństwa.

"W czasie, kiedy miecz (prześladowanie)

przeszył serce matki (Kościoła),

ja (Sykstus II), tu złożony, jako pasterz (papież)

nauczałem Słowa Bożego (Pismo św.).

Gdy w tym znienacka wpadają żołnierze

I zrzucają mnie z katedry (biskupiej).

Wierni kładą swe karki pod miecz

(tzn. wierni próbowali ratować papieża nawet za cenę życia).

Ale jak tylko Pasterz się spostrzegł,

że chciano do pozbawić palmy (męczeństwa)

złożył jako pierwszy w ofierze samego siebie, swą głowę

nie zezwalając, by szaleństwo (pogan)

wyrządziło krzywdę innym.

Chrystus, który rozdziela nagrody,

objawi zasługę Pasterza,

i nietkniętą liczbę trzody".

Inni papieże pochowani w Krypcie to: Stefan I (254-257), św. Dionizy(259-268) i św. Feliks I (269-274), których płyty nagrobne nie zostały odnalezione.

W IV wieku, papież św. Damazy, pobożny czciciel Męczenników, przekształcił Kryptę w miejsce kultu. Polecił umieścić w niej ołtarz, z którego zachowała się do dzisiaj tylko marmurowa podbudowa. W suficie otwarto dwa świetliki a wewnątrz postawiono kolumny podtrzymujące architraw, do którego przymocowano lampy i krzyże ku czci Męczenników.

Bardzo interesująca ze względów historycznych jest oryginalna płyta nagrobna, której znaczna część przechowuje się przed grobem papieża Sykstusa II. Wykonana z marmuru na polecenie papieża św. Damazego, zawiera wyryty inny jego utwór liryczny, pisany heksametrem łacińskim, który upamiętnia męczenników i wiernych pochowanych w Krypcie i na całym cmentarzu:

"Jeśli go szukasz, wiedz, że tu spoczywa złączony zastęp Błogosławionych.

Szacowne groby przechowują ciała Świętych,

ale boskie niebo porwało dla siebie ich wybrane dusze.

Tu spoczywają towarzysze Sykstusa,

którzy wznoszą trofea zdobyte na wrogu.

Tu zaś grupa starców, którzy strzegą ołtarzy Chrystusa,

tutaj biskup, który żył w okresie długiego pokoju;

tu znów wyznawcy (wiary) przybyli z Grecji;

tutaj młodzieńcy, chłopcy i starsi

wraz z ich niewinnymi potomkami,

którzy woleli zachować ich czystość dziewiczą.

Tutaj, także i ja, Damazy, wyznaję to, że chciałem być pochowany,

ale lękałem się, by nie zakłócić spokoju świętym prochom Błogosławionych".

"Towarzysze Sykstusa" - to czterej diakoni: January, Magnus, Wincenty i Stefan, którzy wraz z nim ponieśli śmierć męczeńską. "Grupa starców", którzy strzegą ołtarzy Chrystusa, to oczywiście papieże spoczywający na cmentarzu. Wyrażenie: "biskup, który żył w okresie długiego pokoju" odnosi się do papieża, który żył przed okresem wielkich prześladowań rozgorzałych za cesarzy Dioklecjana i Galeriusza przy końcu III i w pierwszych latach IV w: czyli papież Fabian, bądź Dionizy lub Eutychian. "Święci wyznawcy przybyli z Grecji" - to prawdopodobnie grupa męczenników: Hipolit, Paulin, Adria, Euzebiusz, Maria i Marceli, którzy zostali pogrzebani w tym kompleksie cmentarnym.

KRYPTA ŚW. CECYLII

Po lewej ścianie, w głębi otwiera się jedna wielka nisza, w której złożono sarkofag mieszczący ciało św. Cecylii, które pozostawało tu do roku 821, w którym to roku papież św. Paschalis I polecił je przenieść na Zatybrze do bazyliki jej poświęconej.

Statua, która znajduje się w Katakumbach jest kopią słynnej statuy Stefana Maderny (1566-1636), wyrzeźbionej w roku 1599, kiedy to dokonano rozpoznania zwłok świętej. Jej ciało zostało znalezione w takiej pozycji, w jakiej odtworzył są rzeźbiarz. Artysta chciał także uwidocznić cięcie miecza na szyi i ułożenie palców: trzy otwarte w prawej dłoni i jeden - w lewej. Zgodnie z tradycją święta chciała w ten sposób wyrazić swoją wiarę w Jedność i Troistość Boga.

Kryptę upiększono mozaikami i malowanymi obrazami. Z obrazów przechowały się do dotąd niektóre. Na lewej ścianie w pobliżu miejsca pochowania Męczenniczki, w górze widnieje jej wyobrażenie w postawie orantki. Na dole, w niewielkiej niszy, znajduje się obraz Chrystusa "Pantokratora" (Wszechmogącego), który trzyma Ewangelię. Obok zaś jest obraz św. Urbana, papieża i męczennika, współczesnego ze św. Cecylią, złączonego w męczeństwie ze Świętą. We wnęce świetlika można podziwiać krzyż pomiędzy dwiema owieczkami i postaci męczenników: Polikana, Sebastiana Kwiryniusza.

W krypcie zachowały się także liczne napisy. Do najważniejszych, ze względu na świadectwo wiary, należy napis Serptymiusza Frontone, senatora. Napis jest w języku greckim i datuje się go na III wiek.

NISZE SAKRAMENTÓW

W tymże korytarzu A napotykamy pięć niewielkich pomieszczeń bądź grobów rodzinnych, zwanych "Nisze Sakramentów", słynne i ważne ze względu na obecne w nich freski, datowane na początek III wieku, a które wyobrażają w sposób symboliczny sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia: Chrzest św. i Eucharystię.

Poprzez te wyobrażenia chrześcijanie pierwszych wieków chcieli przede wszystkim upamiętnić ich katechumenat (przygotowanie do Chrztu św.) i także pozostawić jakieś przesłanie współczesnym, a mianowicie: oni stali się chrześcijanami poprzez Chrzest św. i wytrwali w chrześcijańskim życiu dzięki częstej Komunii św. Chcieli również uświadomić krewnym i tym, którzy odwiedzali ich groby, że korzystając z tych samych środków zbawienia, pewnego dnia będą mogli znowu złączyć się z drogimi im osobami.

Chrzest św.

Jak nauczali Ojcowie Kościoła w swoich katechezach, te środki zbawienia miały już swoje wyobrażenia w Starym Testamencie. Widać to wyraźnie na przykładzie Cudu Mojżesza, który sprawia, że ze skały tryska woda dla zaspokojenia pragnienia jego ludu na pustyni (Wj 17, 1-7). Także Chrzest Jezusa (Mt 3,13-17) jest także jakimś symbolem zapowiadającym Chrzest św. Dlatego właśnie tutaj znajduje się ta scena Jezusa, który przyjmuje Chrzest od Jana w Jordanie. Na ścianach w głębi niszy A2 jest namalowana jedna z najstarszych scen Chrztu jakiegoś katechumena: kapłan ubrany w tunikę i paliusz kładzie rękę na głowie ochrzczonego, który zanurza nogi w wodzie.

Inne wyobrażenie Chrztu św. przedstawiają sceny ukazujące: rybaka, Samarytankę u studni i paralityka przy sadzawce Betsajda.

Eucharystia

Pierwsi chrześcijanie zwykli byli ukazywać w ich niszach grobowych jako symbol Eucharystii - cud rozmnożenia chleba i ryb /J 6,1-5). Jezus bowiem, biorąc za punkt wyjścia ten cud, obiecuje ów szczególny i inny chleb: swoje Ciało (J 6,22-59). Ta scena rozmnożenia chleba powtarza się zawsze w podobny sposób: siedem osób siedzących za stołem. Liczba: siedem jest symboliczna i oznacza, że wszyscy są wezwani przez Boga do zbawienia. Na stole postawione są dwie lub trzy tace z chlebem i rybami oraz koszyki z chlebem na skraju stołu.

Biblijny Jonasz

We wszystkich tych niszach pojawia się postać proroka Jonasza. Jest on prorokiem jednym z bardziej ulubionych przez pierwszych chrześcijan, ponieważ głosił orędzie zbawienia mieszkańcom Niniwy, czyli poganom, a zatem bywa uważany za symbol wezwania do zbawienia wszystkich bez różnicy ludzi; żydów czy pogan. Należy pamiętać, że przeważająca liczba wiernych pochowanych tym cmentarzu pochodziła z pogan. Jonasz jest nadto symbolem zmartwychwstania. Sam bowiem Jezus w Eucharystii przedstawia go jako figurę wskazującą na tę prawdę: "Albowiem jak Jonasz był trzy dni i trzy noce w wnętrznościach wielkiej ryby, tak Syn Człowieczy będzie trzy dni i trzy noce w łonie ziemi" (Mt 12,40).

Schody męczenników

Na końcu Niszy Sakramentów wchodzi się na Schody Męczenników, które zbudowano ok. połowy II wieku i z których zachowało się jeszcze kilka stopni. Nazwa Schody Męczenników pochodzi stąd, że przez nie przechodzili papieże pochowani w pobliskiej krypcie. Według pewnej tradycji, także młodzieniec Tarcyzjusz miał schodzić tymi schodami, kiedy szedł modlić się na grobach męczenników bądź brać Najświętszy Sakrament, by nieść go chrześcijanom w więzieniach lub do rodzin w czasie prześladowań.

---