Rozdz.VIII: Postępowanie przygotowawcze
1. Cele i funkcje postępowania przygotowawczego
Postępowanie przygotowawcze jako pierwsze stadium procesu karnego:
Postępowanie przygotowawcze jest pierwszym stadium procesu karnego. Stadium to występuje wtedy, gdy przestępstwo jest ścigane w trybie publicznoskargowym. Warto przypomnieć, że postępowanie będzie toczyło się z urzędu także wtedy, gdy prokurator zdecyduje się wszcząć postępowanie w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego z uwagi na interes społeczny (art. 60 § 1 i 2 k.p.k.)
Cele postępowania przygotowawczego:
Zgodnie z treścią art. 297 § 1 k.p.k. celem postępowania przygotowawczego jest:
- ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo;
- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy;
- zebranie danych stosownie do art. 213 k.p.k. i art. 214 k.p.k., czyli danych o osobie oskarżonego oraz informacji w ramach wywiadu środowiskowego;
- wyjaśnienie okoliczności sprawy, czyli wszelkich kwestii mających znaczenie dla odpowiedzialności karnej, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody, a także sposobu popełnienia przestępstwa, czasu i miejsca jego popełnienia;
- zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu, tak aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej; pamiętać bowiem należy, iż materiał zgromadzony w postępowaniu przygotowawczym może być wykorzystany do celów dowodowych przed sądem, co jest szczególnie wyraźne w przypadku czynności niepowtarzalnych, czyli takich, których nie można już przed sądem powtórzyć, np. oględziny miejsca zdarzenia, przesłuchanie w postępowaniu przygotowawczym świadka, który następnie zmarł.
W postępowaniu przygotowawczym należy także dążyć do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.
Funkcje postępowania przygotowawczego:
przygotowawczą (przygotowawczo-wykrywczą), polegającą na wykryciu przestępstwa i sprawcy oraz przygotowaniu materiału dla sądu
profilaktyczną, mającą zapobiec popełnianiu dalszych przestępstw, dzięki ujawnieniu czynników i przyczyn sprzyjających działalności przestępczej
2. Formy postępowania przygotowawczego
Wśród przepisów kodeksu postępowania karnego możemy wyróżnić dwie formy postępowania przygotowawczego: śledztwo i dochodzenie. Różnice między tymi formami dotyczą: kategorii czynów, organów prowadzących postępowanie, czasu trwania, zakresu przeprowadzanych czynności, nadzoru
prokuratorskiego oraz stopnia złożoności form niektórych czynności. W myśl art. 325a § 2 k.p.k. przepisy dotyczące śledztwa stosuje się odpowiednio do dochodzenia, o ile przepisy rozdziału 36a nie stanowią inaczej
Śledztwo obligatoryjne:
Zgodnie z treścią art. 309 pkt 1-4 k.p.k. śledztwo prowadzi się obligatoryjnie w sprawach:
- w których rozpoznanie w I instancji należy do właściwego sądu okręgowego;
- o występki - gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego
lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego;
- o występki - gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych;
- o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia
Śledztwo fakultatywne
- prowadzone jest w sprawach o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy (art. 309 pkt 5 k.p.k.).
Zakres przedmiotowy dochodzenia:
Według treści art. 325b k.p.k. dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:
- zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w przypadku przestępstwa popełnionego przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 złotych;
- przewidziane w art. 159 k.k. i art. 262 § 2 k.k.;
- przewidziane w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz w art. 289 § 2 k.k., jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 złotych.
Nie prowadzi się dochodzenia w sprawach o przestępstwa określone w Kodeksie karnym w:
art. 155 - nieumyślne spowodowanie śmierci
art. 156 § 2 nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
art. 157a § 1 uszkodzenie prenatalne
art. 164 § 2 nieumyślne spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń bezpośrednio
art. 165 § 2 nieumyślne spowodowanie innych niebezpieczeństw
art. 168 przygotowanie do: pożaru, innych niebezpieczeństw, piractwa, umieszczenie na statku powietrznym lub wodnym niebezpiecznych urządzeń lub substancji
art. 174 § 2 sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy działając nieumyślnie
art. 175 przygotowanie do spowodowania katastrofy,
art. 181-184 przestępstwa p-ko środowisku,
art. 186 niedopełnienie obowiązku - Kto wbrew obowiązkowi nie utrzymuje w należytym stanie lub nie używa urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub ziemię przed zanieczyszczeniem lub urządzeń zabezpieczających przed promieniowaniem radioaktywnym lub jonizującym, to oddaje lub wbrew obowiązkowi dopuszcza do użytkowania obiekt budowlany lub zespół obiektów nie mających wymaganych prawem urządzeń określonych w § 1.
art. 201 kazirodztwo,
art. 231 § 1 i 3 nadużycie funkcji przez funkcjonariusza publicznego,
art. 233 § 1 i 4 fałszywe zeznania,
art. 240 § 1, niezawiadomienie o przestępstwie
art. 250a § 1-3, nakłanianie do głosowania (+korzyść majątkowa)
art. 265 § 3 ujawnienie tajemnicy państwowej oraz
w rozdziale XXXVI i XXXVII- Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi.
Natomiast w art. 325c k.p.k. wprowadzono wyraźne wyłączenie dochodzenia,
po pierwsze - w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem,
a także jeżeli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub
gdy biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona.
Mamy tu więc do czynienia z podmiotowym ograniczeniem dochodzenia.
Dochodzenia nie prowadzi się także, jeżeli czyn będący przedmiotem postępowania wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, pozostających w związku kumulatywnym (art. 11 § 2 k.k.), z których chociaż jeden przepis wyłącza możliwość prowadzenia dochodzenia
3. Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze
Postępowanie prowadzi i nadzoruje prokurator , w zakresie przewidzianym w ustawie policja. Określone czynności w ustawie natomiast może przeprowadzać także sąd.
śledztwo- prowadzi prokurator ale może on powierzyć dokonanie niektórych czynności także policji. Powierzenie to nie może zaś dotyczyć:
czynności związanych z przedstawieniem zarzutów, zmianą lub uzupełnieniem tego postępowania oraz zamknięciem śledztwa. Uprawnienia policji związane z prowadzeniem śledztwa przysługują także: Straży Granicznej, ABW, CBA i innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych.
dochodzenie- prowadzi policja lub organy takie jak: Straż Graniczna, ABW, CBA i innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych. W zakresie swych kompetencji mogą je prowadzić także:
organy Państwowej Inspekcji Handlowej
-||- Sanitarnej
urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej
Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacyjnej i Poczty
Na podstawie przepisów szczególnych:
dyrektorzy Parku Narodowego lub upoważnieni przez nich funkcjonariusze
strażnicy leśni
leśniczy i ich zastępcy
Strażnicy Państwowej Staży Łowieckiej
4. Czas trwania postępowania przygotowawczego
Czas trwania śledztwa- zasadniczo postępowanie przygotowawcze trwa 3 miesiące. W uzasadnionych przypadkach czas śledztwa może być wydłużony na dalszy czas- oznaczony nie dłużej niż rok przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub przełożonego bezpośrednio nad nim . Śledztwo może być ponownie wydłużone przez prokuratora przełożonego bezpośrednio nad prokuratorem prowadzącym śledztwo ale także na czas oznaczony.
Czas trwania dochodzenia- jest krótszy od śledztwa. Powinno ono być ukończone w ciągu 2 miesięcy ale prokurator czas ten może wydłużyć o 1 miesiąc a w szczególnie uzasadnionych przypadkach na czas oznaczony.
5. Strony i ich uprawnienia oraz obowiązki w postępowaniu przygotowawczym
W postępowaniu przygotowawczym stronami są:
- podejrzany;
- pokrzywdzony;
- inne osoby, gdy ustawa przyznaje im określone uprawnienia (np. osobom niebędącym stronami przysługuje zażalenie na postanowienia i zarządzenia oraz czynności naruszające ich prawa - art. 302 k.p.k.);
- prokurator, który ma prawa strony w ramach czynności sądowych podejmowanych w postępowaniu przygotowawczym (art. 299 k.p.k.).
Podejrzany i pokrzywdzony, jako strony postępowania przygotowawczego, ogólnie mówiąc, mają prawo do:
- uczestniczenia w czynnościach śledztwa lub dochodzenia (czynnościach dowodowych oraz innych, wnoszenia pism procesowych itp.);
- inicjatywy dowodowej (składania wniosków dowodowych);
- wnoszenia zażalenia na zasadach określonych w ustawie;
- korzystania z fachowej pomocy (podejrzany - z pomocy obrońcy, pokrzywdzony
- z pomocy pełnomocnika).
Dbałość o gwarancje procesowe podejrzanego jest mocno zaakcentowana w postępowaniu przygotowawczym. Przed pierwszym przesłuchaniem należy pisemnie pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach:
- do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania;
- do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia;
- do korzystania z pomocy obrońcy, w tym o możliwości udziału obrońcy w przesłuchaniu;
- do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania.
W postępowaniu przygotowawczym na podejrzanym ciążą obowiązki wynikające z art. 74 k.p.k. i art. 75 k.p.k. Podejrzany nie ma wprawdzie obowiązku dowodzenia swej niewinności ani swej winy, jednak musi poddać się
oględzinom ciała i badaniom wskazanym w art. 74 § 2 k.p.k. Musi też, jeśli pozostaje na wolności, stawiać się na każde wezwanie organu procesowego oraz zawiadamiać o zmianie miejsca pobytu. W przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa można podejrzanego zatrzymać i doprowadzić przymusowo. Istotne konsekwencje w zakresie doręczeń pism procesowych ponosi podejrzany w przypadku przebywania za granicą bez wskazania adresu w kraju dla doręczeń lub zmiany miejsca zamieszkania bądź nieprzebywania
pod wskazanym przez siebie adresem (art. 138 k.p.k. i art. 139 k.p.k.).
Podejrzany musi potwierdzić podpisem, że został pouczony o wskazanych prawach i obowiązkach.
6. Wszczęcie postępowania przygotowawczego
6.1. Źródła informacji o przestępstwie
Informacje o przestępstwie można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne.
Informacje wewnętrzne to inaczej mówiąc informacje pochodzące ze źródeł własnych organów ścigania. Do tej grupy zalicza się informacje uzyskane w toku prowadzenia czynności administracyjno-porządkowych (np. służba patrolowa, rutynowa kontrola pojazdów mechanicznych), czynności operacyjnych (np. podsłuch, podgląd, obserwacja, rozpytanie) oraz prowadzenia postępowania karnego w innej sprawie.
Ważną grupę wiadomości o czynie zabronionym stanowią informacje pochodzące ze źródeł zewnętrznych (informacje zewnętrzne), czyli niepowiązanych instytucjonalnie z organami ścigania. Wśród nich sporo informacji organy ścigania otrzymują od osób indywidualnych - ofiar przestępstw lub osób, które obserwowały przestępstwo bezpośrednio bądź dowiedziały się o nim z innych źródeł. Mamy wówczas do czynienia z instytucją zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa
Zawiadomienie o przestępstwie
Można mówić o prawnym i społecznym obowiązku zawiadomienia o przestępstwie.
Obowiązek prawny niezwłocznego powiadomienia organu ścigania o przestępstwie spoczywa na każdym, kto uzyskał wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu
zabronionego wskazanego w art. 240 § 1 k.k. W tych przypadkach niezawiadomienie o przestępstwie jest czynem zabronionym.
Ponadto, instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego \do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa (art. 304 § 2 k.p.k.).
Natomiast z przepisu art. 304 § 1 k.p.k. wynika społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie. Każdy bowiem, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. Z ustnego zawiadomienia o przestępstwie sporządza się protokół (art. 143 § 1 k.p.k.).
Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa może nastąpić również w formie pisemnej, drogą elektroniczną, faksem lub telefonicznie.
Niekiedy doniesienie o przestępstwie może być anonimowe. Dzieje się tak wtedy, gdy osoby zgłaszające popełnienie czynu zabronionego z różnych względów nie chcą ujawniać swej tożsamości.
Coraz częściej informacje o przestępstwie docierają do organów ścigania za pośrednictwem środków masowego przekazu.
Zawiadomienie o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa jest
obowiązkowe lub własne dane świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa, policja przekazuje wraz z zebranymi materiałami niezwłocznie prokuratorowi
6.2. Postępowanie sprawdzające
Czyli zweryfikowanie przez organy ścigania informacji o przestępstwie. Nie jest one częścią ani fazą procesu. W jego toku gdy zachodzi potrzeba istnieje możliwość przeprowadzania czynności sprawdzających:
zażądanie uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu może ono nastąpić nawet przez przesłuchanie w charakterze świadka
sprawdzenie faktów przez sam organ ścigania
Zabrania zaś się przeprowadzania tu dowodu z opinii biegłego oraz czynności wymagających spisania protokołu. Protokół można sporządzić jedynie z ustanego zawiadomienia, wniosku o ściganie lub przesłuchania osoby zawiadamiającej w charakterze świadka
Sprawdzenie we własnych zakresie organu może polegać na: rozpytywaniu osób, obserwacji, obejrzeniu miejsca zdarzenia, wystąpieniem z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli przez organ nadrzędny,
Czynności przeprowadzane w postępowaniu wyjaśniających dokumentuje się w formie protokołu .
Postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia lub o jego odmowie należy wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia
6.3. Podstawa wszczęcia postępowania
Podstawą wszczęcia postępowania przygotowawczego jest uzasadnione podejrzenie dokonania przestępstwa. Muszą zatem istnieć dowody świadczące o jego popełnieniu
6.4. Decyzja o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia (formalne wszczęcie postępowania przygotowawczego)
Następnie wydawana jest DECYZJA o wszczęciu śledztwa - ma ona formę postanowienia które wydawane jest z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie. Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator. Określa się w nim:
czyn oraz jego kwalifikację prawną. - z treści art. 94 par. 1 pkt. 5 wynika że powinno ono także zawierać uzasadnienie.
Określenie czynu następuje poprzez jego konkretyzację - polegającą na wskazaniu miejsca i czasu jego popełnienia i innych elementów wchodzących w zakres znamion przestępstwa.
Kwalifikacja musi być precyzyjna czasem niezbędne jest zatem powołanie 2 lub więcej przepisów.
Bądź DECYZJA o wszczęciu dochodzenia- ona też ma formę postanowienia w której należy wskazać czyn i jego kwalifikację prawną. Postanowienie może zostać zamieszczone w protokole, czyli protokole zawierającym zawiadomienie o przestępstwie i zeznania zawiadamiającego przesłuchanego w charakterze świadka. Nie wymaga ono zaś uzasadnienia. Nie jest także konieczne zawiadomienie prokuratora o jego wszczęciu ani zatwierdzenie przez niego postanowienia o wszczęciu dochodzenia
6.5. Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego
1. Przesłanki:
a. brak wątpliwości co do faktu uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa
b. nie wydano jeszcze postanowienia o wszczęciu postępowania
c. konieczność natychmiastowego wykonania określonych czynności procesowych postępowania przygotowawczego- istnieje wypadek niecierpiący zwłoki, powodujący konieczność zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich:
- utratą,
- zniekształceniem,
- zniszczeniem
Np. znaleziono zwłoki i konieczne jest dokonanie na miejscu czynności zabezpieczającym śladów.
2. Zakres czynności ( Art. 308 §1 ):
a. tylko w niezbędnym zakresie
b. w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa
c. każda czynność procesowa- wyliczenie przykładowe
- dokonanie oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego,
- przeszukanie,
- zbadanie osoby podejrzanej ( Art. 74 §2 pkt 1 )
- pobranie krwi, włosów i wydzielin organizmu
- inne niezbędne czynności.
- przesłuchanie osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego ( Art. 308 §2 ) - W wypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności wtedy, gdy mogłoby to spowodować zatarcie śladów lub dowodów przestępstwa, można w toku czynności wymienionych w § 1 przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli zachodzą warunki do sporządzenia takiego postanowienia. Przesłuchanie rozpoczyna się od informacji o treści zarzutu
3. Organy uprawnione ( Art. 308 §1 )
a. prokurator
b. Policja ( inne organy )
4. Termin
- 5 dni od dnia pierwszej czynności ( Art. 308 §5 )
Czynności dokonane po przekroczeniu tego terminu powinny być oceniane wg warunków przewidywanych dla właściwej formy postępowania w danej sprawie i nie są generalnie bezskuteczne. Poza tym jeżeli przed upływem 5 dni czynności nie mają charakteru koniecznych dla zabezpieczenia śladów lub dowodów należy to dochodzenie przekształcić we właściwą dla sprawy formę ( formalne wszczęcie śledztwa/dochodzenia ).
5. Skutki przeprowadzenia
a. gdy śledztwo prokuratorskie obligatoryjne- prowadzący postępowanie przekazuje sprawę prokuratorowi niezwłocznie ( Art. 308 §1 )
b. obowiązek wydania:
→ postanowienie o wszczęciu ( formalnym ) postanowienia albo
Czas trwania postępowania liczy się od dnia pierwszej czynności ( Art. 308 §6 ).
- postanowienie o umorzeniu postępowania
- nie może być to natomiast postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, bo to zostało już wszczęte.
c. Art. 308 §2-
6.6. Odmowa wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
Odmowa wszczęcia śledztwa lub dochodzenia- w tym zakresie wydawana jest decyzja o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia- ma ona formę postanowienia i wydawana jest gdy organ ścigania nie znajduję podstaw do wszczęcia procesu karnego.
Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub o jego umorzeniu wydaje prokurator lub policja ale w takim wypadku wymaga ono potwierdzenia prokuratora. Decyzja taka może zostać zamieszczona w protokole ( protokole z przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie) bez uzasadnienia. Wówczas w takiej syt zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społ, które złożyły zawiadomienie oraz ujawnionego pokrzywdzonego. Przysługuje na nie zażalenie. Zaś jeżeli osoby te nie będą zawiadomione o wydaniu takiego postanowienia w terminie 6 tyg. mogą złożyć zażalenie do prokuratora lub podwładnego organu przyjmującego zawiadomienie.
7. Przebieg postępowania przygotowawczego
7.1. Postępowanie in rem
Postępowanie in rem - czyli postępowanie prowadzone w sprawie. Oznacza że postępowanie zostało wszczęte i toczy się ale nie pojawił się do tej pory podejrzany. W takim postępowaniu zatem :
bada się okoliczności danej sprawy , ustala czy został popełniony czyn zabroniony i jeśli tak to czy stanowi on przestępstwo. Proces toczy się nie przeciwko osobie a w danej sprawie.
Organ jednak stara się ustalić sprawcę co powoduje przekształcenie postępowania in rem w in personam
Postanowienie o wszczęciu postępowania należy wydać niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie - organ procesowy jest zobowiązany do tego, gdy stwierdzi, że są podstawy do wszczęcia.
Postanowienie o wszczęciu śledztwa w sprawie wydaje prokurator lub policja- w tym przypadku postanowienie należy przesłać prokuratorowi.
Postanowienie o wszczęciu dochodzenia- wydaje prowadzący dochodzenie , a postanowienie można utrwalić w protokole. Decyzja o jego wszczęciu nie wymaga zgody prokuratora. Nie musi on być nawet powiadomiony.
O wszczęciu postępowania przygotowawczego zawiadamia się: osobę lub instytucję która złożyła zawiadomienie a także ujawnionego pokrzywdzonego. Informację to należy przekazać w terminie 6 tyg. Gdyż po tym terminie zawiadamiający może wnieść zażalenie
7.2. Postępowanie in personam
Postępowanie in personam- polega na przedstawieniu zarzutów konkretnej osobie w związku z czym postępowanie toczy się przeciwko konkretnej osobie która wejdzie w role podejrzanego i uzyska status strony postępowania przygotowawczego. Decydujące znaczenie dla tego procesu ma przedstawienie zarzutów.
Instytucja przedstawienia zarzutów składa się z następujących czynności:
sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów
niezwłoczne ogłoszenie jego treści podejrzanemu
przesłuchanie podejrzanego
pouczenie podejrzanego o prawie żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie
doręczenie uzasadnienia podejrzanemu i ustanowienie obrońcy w terminie 14 dni.
Postanowienie o przedstawieniu zarzutów powinno zawierać - wskazanie podejrzanego, zarzucanego mu czynu oraz jego kwalifikacji prawnej. Jeżeli podejrzany nie włada językiem polskim postanowienie należy doręczyć mu z tłumaczeniem. Po wydaniu postanowienia niezwłocznie należy ogłosić je podejrzanemu a następnie go przesłuchać. Z czynności tych rezygnuje się gdy przebywa on poza granicami kraju lub jeśli się ukrywa. Nie może żądać by postanowienie doręczono mu na piśmie przed terminem wyznaczonym mu do stawienia się przed organem. Do czasu przedstawienia mu zarzutów na piśmie może żądać przedstawiania ich ustnie a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie. O uprawnieniach tych należy pouczyć podejrzanego. Powinien być też pouczony przed I przesłuchaniem o prawie do składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, o składanie wniosków o przeprowadzenie czynności dochodzenia i śledztwa , prawa do obrońcy, zapoznania się z końcowymi materiałami.
Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, strona lub prokurator albo inny organ prowadzący postępowanie mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd.
W postępowaniu tym może nastąpić także modyfikacja zarzutu przy zebraniu np. nowych dowodów. W takim wypadku organ musi wydać nowe postanowienie, ogłosić je podejrzanemu i go przesłuchać. Dochodzi do ponowienia tej samej procedury.
Zmiana musi się mieści zaś w granicach tego samego czynu, nie może polegać na rozszerzeniu zawężeniu lub uzupełnieniu zarzucanego czynu.
7.3. Czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym
W postępowaniu tym przeprowadza się szereg czynności procesowych:
podejmuje się czynności faktyczne - zatrzymanie, przymusowe doprowadzenie osoby podejrzane, sprowadzenie świadka
wyraża się oświadczenie woli - w tym w formie wniosków, postanowień, zarządzeń, poleceń
przyjmuje do wiadomości informacje i żądania czyli odbiera się spostrzeżenia procesowe.
Dla sprawnego przeprowadzenia śledztwa istotne jest sporządzanie planu śledztwa który trzeba stosownie aktualizować w odniesieniu do ujawnionych okoliczności i przechowuje się go w aktach podręcznych sprawy.
W postępowaniu tym dowody przeprowadza się na wniosek stron oraz z urzędu. Podejrzany i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa.
Przegląd czynności dowodowych powinno się rozpocząć od przesłuchania podejrzanego oraz świadków. Przesłuchanie może nastąpić na każde żądanie podejrzanego i to z udziałem obrońcy. Podejrzany może także złożyć wyjaśnienia na piśmie.
Czynności niepowtarzalne:
to takie czynności których nie będzie można powtórzyć na rozprawie.
Zaliczamy do nich np przesłuchanie świadka przed sądem. A także:
przesłuchanie ciężko chorego świadka co do którego zachodzi uzasadnienie że nie dożyje rozprawy
oględziny miejsca, osoby lub rzeczy jeśli zachodzi obawa ich zniekształcenia lub zanik.
Ważnym dowodem jest opinia biegłego. Jeżeli dopuszczono dowód z opinii biegłego lub instytucji naukowej lub specjalistycznej podejrzanemu i jego obrońcy pokrzywdzonemu i jego pełnomocnikowi doręcza się postanowienie o dopuszczeniu takiego dowodu zezwala na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych i zapoznaniu z opinią jeżeli została złożona na piśmie.
Zaś podejrzanego pozbawionego wolności w drodze wyjątku nie sprowadza się jeżeli powodowałoby to poważne trudności.
Zakres czynności dochodzeniowych: można go ograniczyć do ustalenia czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania przygotowawczego.
Prokurator zaś powinien osobiście uczestniczyć w następujących czynnościach dowodowych:
oględziny miejsca zdarzenia i odtworzenie przebiegu zdarzenia zwłaszcza w sprawach o zabójstwo, katastrofę komunikacyjną i budowlaną oraz wypadek przy pracy ze skutkiem śmiertelnym.
przesłuchanie jedynego bezpośredniego świadka zdarzenia, świadków wskazujących odchylenia psychiczne i fizyczne, małoletnich, pokrzywdzonych, biegłego, podejrzanego który odmówił złożenia wyjaśnień w postępowaniu prowadzonym przez policję, jeżeli zachodzą warunki do skierowania wniosku o tymczasowe aresztowanie.
usunięcie niejasności w opiniach biegłych lub zeznaniach lub wyjaśnieniach osób przesłuchiwanych w śledztwie powierzonym.
przesłuchanie świadka przed wydaniem postanowienia o utajnieniu jego tożsamości.
Przesłuchania powinny odbywać się w siedzibie Prokuratury, nie może też być obecny funkcjonariusz prowadzący postępowanie przygotowawcze, chyba że zachodzi obawa ucieczki podejrzanego lub konieczność zapewnienia bezpieczeństwa prokuratorowi.
Niekiedy są prowadzone także czynności operacyjno- rozpoznawcze. I powinny być traktowane jako czynności wyłącznie pomocnicze.
8. Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego
8.1. Instytucja zamknięcia śledztwa lub dochodzenia
Instytucja zamknięcia śledztwa lub dochodzenia: ma miejsce, gdy zachodzą podstawy do tego by sprawa była skierowana i rozpoznana przez sąd I instancji. A więc gdy :
- ma być sporządzony i wniesiony do sądu akt oskarżenia
wniosek o warunkowe umorzenie postępowania
wniosek o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności podejrzanego i zastosowania wobec niego środków zabezpieczających.
Przy skierowaniu sprawy do sądu I instancji organ prowadzący postępowanie musi wydać decyzje o zamknięciu dochodzenia lub śledztwa które przybiera postać postanowienia i jest sposobem zakończenia postępowania. Przy dochodzeniu wydanie takiego postanowienia nie jest konieczne chyba że podejrzany jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany.
Końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania:
Zanim postępowanie zostanie zamknięte może dojść do końcowego zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania. Ma to miejsce gdy istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa lub dochodzenia. Obecnie następuje ono wyłącznie na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy. I należy go o tym pouczyć przed I przesłuchaniem. Należy go złożyć jak najwcześniej to możliwe. Termin zaznajomienia podejrzanego z materiałami powinien być tak wyznaczony aby od doręczenia zawiadomienia podejrzanemu i jego obrońcy upłynęło co najmniej 7 dni. W jego trakcie podejrzany i obrońca mogą się wypowiadać, składać oświadczenia i wyjaśniać wątpliwości. W terminie 3 dni od daty zaznajomienia podejrzanego z materiałami strony mogą składać wnioski o uzupełnienie śledztwa lub dochodzenia.
Jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania przygotowawczego wydaje się postanowienie o jego zamknięciu i ogłasza się je lub zapoznaje podejrzanego i jego obrońcę. Po zamknięciu można sporządzić i wnieść do sądu akt oskarżenia lub wystąpić z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania lub wnioskiem o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności podejrzanego i zastosowania wobec niego środków zabezpieczających.
Jeżeli zaś sąd nie znajduje podstaw do uwzględnienia wniosku przekazuję sprawę ponownie prokuratorowi , a na postanowienie takie służy zażalenie
8.2. Umorzenie postępowania przygotowawczego
Umorzenie postępowania przygotowawczego- To także jeden ze sposobów zakończenia postępowania. Powody umorzenia mogą być następujące:
Zaistnienie przesłanek w art. 17 par. 1 k.p.k. :
czynu nie popełniono lub brak jest danych uzasadniających jego popełnienie
czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi że sprawca nie popełnił przestępstwa
społeczna szkodliwość czynu jest znikoma
ustawa stanowi że sprawca nie podlega karze
nastąpiło przedawnienie karalności
sprawca zmarł
sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych
brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej chyba że ustawa stanowi inaczej
postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się
nieudowodnienie popełnienia przestępstwa , gdy postępowanie nie dostarczyło podstaw do sporządzenia aktu oskarżenia.
niewykrycie sprawcy przestępstwa oraz niewykrycie sprawcy i wpisanie sprawy do rejestru przestępstw.
niecelowość orzeczenia wobec oskarżonego kary tzw. umorzenie absorpcyjne
z uwagi na prawomocne zakończenie postępowania przeciwko pozostałym sprawcom na mocy art. 9 ust. 2 ustawy o świadku koronnym.
Postanowienie o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator lub policja - i wymaga ono zatwierdzenia przez prokuratora. Dochodzenie identycznie. Zawiadamia się o tym osobę lub instytucję państwową , samorządową lub społeczną która złożyła zawiadomienie o przestępstwie.
W przypadku niepoczytalności sprawcy co do którego zachodzi potrzeba zastosowania środków zabezpieczających decyzję o umorzeniu wydaje jedynie sąd. Gdy nie potrzeba środków zabezpieczających postępowanie może umorzyć organ prowadzący.
Postanowienie o umorzeniu śledztwa powinno zawierać:
Art. 94. § 1. Postanowienie powinno zawierać:
1) oznaczenie organu oraz osoby lub osób, wydających postanowienie,
2) datę wydania postanowienia,
3) wskazanie sprawy oraz kwestii, której postanowienie dotyczy,
4) rozstrzygnięcie z podaniem podstawy prawnej,
5) uzasadnienie, chyba że ustawa zwalnia od tego wymagania.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do zarządzeń.
a także opis czynu i jego kwalifikację prawna i wskazanie przyczyn umorzenia.
Gdy następuje po wydaniu postanowieniu o wydaniu zarzutów lub przesłuchaniu osoby w charakterze podejrzanego to dodatkowo: imię i nazwisko podejrzanego i w razie potrzeby inne dane o jego osobie.
Do postanowienia należy również dołączyć UZASADNIENIE. Ale postanowienie o umorzeniu dochodzenia nie musi go zawierać.
Postępowanie można umorzyć:
w całości
- w części
Odrębne zasady zaś obowiązują przy umorzeniu dochodzenia w tzw. trybie rejestrowym - jeżeli dane uzyskane w toku czynności - art. 308 par 1 (- czyli w celu zabezpieczenia śladów lub dowodów przed ich utartą lub zniekształceniem lub zniszczeniem Prokurator lub policja w sprawach nie cierpiących zwłoki przed wydaniem postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa może przeprowadzić czynności procesowe takie jak oględziny ciała , oględzin z udziałem biegłego, pobrać krew, wydzieliny z organizmu) lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie wykazują podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisania sprawy do tzw. rejestru przestępstw. Ten tryb zazwyczaj kończy dochodzenie w sprawach o drobne przestępstwa jak np. kradzież roweru. Nie wymagana jest zgoda prokuratora na takie postanowienie. Ale po tym policja nie powinna pozostawać bezczynna. Na postanowienie o umorzeniu dochodzenia służy jednak zażalenie na zasadach ogólnych i wnosi się je do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad dochodzeniem. Jeżeli się do niego nie przychyli kieruje się je do sądu.
8.3. Zawieszenie postępowania przygotowawczego
Zawieszenie postępowania przygotowawczego: polega jedynie na czasowym zawieszeniu postępowania
Przyczyny art. 22par. 1:
- w przypadku istnienia długotrwałej przeszkody uniemożliwiającej prowadzenie postępowania a w szczególności gdy nie można ująć oskarżonego lub gdy nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej przeszkody.
Zawiesza się je na czas trwania tej przeszkody.
Postanowienie o zawieszeniu powinno być wydane przez prokuratora ale jeśli wyda je inny organ musi być zatwierdzone przez niego.
Dochodzenie- decyzję o jego zawieszeniu podejmuje prowadzący ale wymaga ona zatwierdzenia prokuratora. Prokurator jednak bada jego zasadność i jeśli uzna że jest ono przedwczesne poleca jego uzupełnienie w terminie wskazanym przez siebie. W przedmiocie zawieszenia przysługuje zażalenie.
Zawieszenie postępowania z powodu nie ujęcia podejrzanego prokurator może zarządzić jego poszukiwanie za pośrednictwem policji. Możliwe jest także zwrócenie się do sądu z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie lub wydanie listu gończego.
W trakcie zawieszenia należy zabezpieczyć także ślady i dowody.
Należy je sprawdzać raz w ciągu 6 miesięcy czy przyczyny zawieszenia trwają nadal. Po ustaniu przeszkody prokurator wydaje postanowienie o podjęciu postępowania i należy odwołać list gończy i zarządzanie poszukiwania podejrzanego.
Inne przyczyny zawieszenia:
art. 61 par 1. śmierć oskarżyciela prywatnego - chyba że osoby najbliższe zmarłego wejdą w jego prawa.
58 par 2. śmierć oskarżyciela posiłkowego który samodzielnie popierał oskarżenie
9. Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym
9.1. Sposoby sprawowania nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym
Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie jakim go sam nie prowadzi nie zależnie od tego czy toczyło się w formie śledztwa czy dochodzenia a także nad postępowaniem sprawdzającym
W dochodzeniach i śledztwach prowadzonych przez policję lub inne organy ścigania prokurator może wykonywać nast. czynności procesowe:
występowanie do sądu z wnioskiem o :
o zastosowanie wobec podejrzanego tymczasowego aresztowania
badania psychiatryczne połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym
wydawanie postanowień o:
zastosowanie środków zapobiegawczych z wyjątkiem tymczasowego aresztowania
uchylenie lub zmianę stosowanych wobec podejrzanego środków zapobiegawczych w toku post. przygotowawczego
poszukiwania podejrzanego listem gończym
zabezpieczeniu majątkowym
powołaniu biegłych psychiatrów
zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie świadka w tym danych osobowych
wyjęciu zwłok z grobu
uczestniczenie w otwarciu zwłok
zarządzenie:
przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w stosunku do podejrzanego
przesłuchaniu podejrzanego z udziałem biegłego psychologa lub innych lekarzy
Niektóre czynności wymagają zatwierdzenia przez prokuratora:
przeszukanie w wypadkach nie cierpiących zwłoki
tymczasowe zajęcie mienia ruchomego osoby podejrzanej
postanowienie o wszczęciu , odmowie wszczęcia , umorzeniu lub zawieszeniu postępowania.
Zażalenie: na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego dla rozpoznania sprawy chyba że ustawa stanowi inaczej. Zażalenie na postanowienie wydane w postępowaniu przygotowawczym wnosi się do sądu za pośrednictwem prokuratora, który je zatwierdził lub wydał.
- w przypadku postanowienia w sprawach z oskarżenia prywatnego o odmowie wszczęcia lub umorzenia postępowania przygotowawczego zażalenie rozpoznaje prokurator nadrzędny.
Szczególną formą kontroli jest zażalenie na bezczynność organów ścigania. Jeżeli zawiadamiający o przestępstwie w terminie 6 tyg. Nie zostanie powiadomiony o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania może złożyć zażalenie do prokuratora nadrzędnego lub powołanego do nadzoru nad danym organem ścigania.
Formy nadzoru prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym są szerokie a prokurator w ramach ich może sprawdzać:
szybkość i trafność podejmowania I czynności po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie
sposób dokumentowania ustnych zawiadomień o przestępstwie oraz zasadność wszczynania śledztw i dochodzeń
prawidłowość decyzji o zatrzymaniu osób podejrzanych oraz zawiadomienia prokuratora o tych decyzjach
przestrzeganie terminów śledztw i dochodzeń oraz post. sprawdzających.
Nadzór służbowy: - nad czynnościami podległych prokuratorów sprawują prokurator przełożony i zwierzchnik służbowy . Przełożony z tytułu nadzoru może:
kontrolować obciążenie i wydajność pracy podległych prokuratorów
żądać relacji o przebiegu czynności w poszczególnych sprawcach i w razie potrzeby wydawać polecenia co do kierunków postępowania a nawet czynności
zapoznawać się z aktami prowadzonych postępowań
sprawdzać przygotowanie i poziom wystąpień prokuratorskich przed sądem
dokonać kontroli załatwianych spraw
przeprowadzać analizy prawidłowości realizacji zadań służbowych.
Może on także uchylić lub zmienić decyzje prokuratora podległego.
Aprobata- nadzór służbowy może wyrażać się w aprobacie niektórych decyzji lub pism procesowych przez prokuratora nadrzędnego. Prokurator przełożony może w razie potrzeby zarządzić objęcie aprobatą wszystkich lub niektórych pism procesowych oraz wniosków składanych przed sądem , sporządzanych przez podległego mu prokuratora. Ma znaczenie wewnętrzne.
9.2. Środki kontroli postępowania przygotowawczego po jego prawomocnym umorzeniu
Umorzone postępowanie przygotowawcze może być podjęte w każdym czasie ( aż do przedawnienia ścigania) na mocy postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Przepis ten stosuje się odpowiednio w sprawie, w której odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Postanowienie w tym zakresie należy wydać po bezzwłocznym ujawnieniu okoliczności uzasadniającej że umorzenie było niezasadne lub że postępowanie sprawdzające wymaga uzupełnienia. O wydanym postanowieniu zawiadamia się zaś pokrzywdzonego i zawiadamiającego o przestępstwie.
Na nowo można podjąć także umorzone dochodzenie rejestrowe, gdy zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy . postanowienie wydaje policja a nie prokurator i nie wymaga ono jego także potwierdzenia. Dochodzenie może być podjęte wówczas na nowo.
Wznowienie postępowania przygotowawczego- to instytucja pozwalająca na wzruszenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Wznowienie może prowadzić do ponownego toczenia się postępowania przeciwko osobie która poprzednio uznawana była za podejrzanego. Postanowienie może wydać zaś prokurator nadrzędny nad prokuratorem który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu. Warunkiem wznowienia jest ujawnienie nowych , istotnych faktów lub dowodów nieznanych w poprzednim postępowaniu lub wystąpienia okoliczności o której mowa w art. 11 par 3 k.p.k. - w przypadku zmiany lub uchylenia treści prawomocnego wyroku z powodu którego zostało uchylone. O wznowieniu zawiadamia się pokrzywdzonego i zawiadamiającego o przestępstwie. Przed wydaniem postanowienia o podjęciu lub wznowieniu, prokurator może przedsięwziąć osobiście lub zlecić Policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia
Uchylenie postanowienia o umorzeniu postępowania- może dokonać tego Prokurator Generalny , ale nie dotyczy to przypadków gdy sąd utrzymał w mocy postanowienie o umorzeniu . następuję gdy:
materiały zebrane w umorzonym postępowaniu wystarczały do sporządzenia aktu oskarżenia albo kontynuowania postępowania
prokurator popełnił błąd w interpretacji prawa przyjmując że w czynie sprawcy brak jest znamion przestępstwa
mylnie przyjęto istnienie przeszkody procesowej np. w postaci przedawnienia.
Po upływie daty 6 mies. Od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu PG może zmienić je uchylić lub zmienić uzasadnienie na korzyść podejrzanego.
Pisma żądające:
wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie w której uprawomocniło się postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego.
kwestionujące zasadność prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania będącego co do zasady wnioskiem o podjęcie lub wznowienie postępowania.
10. Czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym
10.1. Zakres czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym
Przejawem sądowej kontroli postępowania przygotowawczego i jednocześnie ważną gwarancją respektowania zasady legalizmu jest prawo zaskarżania prokuratorskich decyzji o zaniechaniu ścigania karnego, występujące w postaci:
zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego przysługującego pokrzywdzonemu oraz instytucjom państwowym, samorządowym i społecznym, które złożyły zawiadomienie przestępstwie;
zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa albo dochodzenia przysługującego stronom (podejrzanemu oraz pokrzywdzonemu).
Sąd rozpoznając zażalenie i badając słuszność jego zarzutów, dokonuje nie tylko kontroli zasadności samego zaskarżonego postanowienia, ale również prawidłowość prowadzenia postępowania lub czynności sprawdzających.
Jeżeli przekazane zażalenie sąd uzna za bezzasadne zaskarżone postanowienie utrzymuje w mocy Postanowienie to jest prawomocne jeżeli natomiast sąd dojdzie do przekonania ze zaskarżone postanowienie należy uchylić to zgodnie z treścią art. 330 § 1 k.p.k. wskazuje powody uchylenia a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności które należy przeprowadzić
Zażalenie na umorzenie rejestru:
Ustawa przewiduje szczególny tryb odwoławczy w którym prokurator i sąd zachowują swoje autonomiczne uprawnienia w przypadku zażalenia na postanowienie o umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, które skarżący wnosi do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad dochodzeniem Przyjmując zażalenie prokurator ma uprawnienie do tego aby je uwzględnić. Prokurator przychylając się do zażalenia uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do dalszego prowadzenia. Działa tu zasada
dewolutywności względnej, ale w nieco innym od typowego układzie. Organem uprawnionym do uwzględnienia zażalenia jest prokurator właściwy do sprawowania nadzoru. Jeżeli nie przychyli się do zażalenia, wówczas przekazuje zażalenie właściwemu sądowi .W ten sposób prokurator stwarza
możliwość sądowej kontroli dochodzenia.
Zażalenie na postanowienie w przedmiocie kosztów
Podobny tryb przewidziano do rozpoznania zażalenia na postanowienie w przedmiocie kosztów wydane przez prokuratora albo inny organ prowadzący postępowanie przygotowawcze. Zażalenie wnosi się odpowiednio do
prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydal postanowienie albo do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez inny organ ścigania. jeżeli prokurator nie przychyli się do zażalenia - kieruje je do sądu.
Wyjątki od sądowej kontroli instancyjnej:
Artykuł 465 § 2 k.p.k. przewiduje zaskarżalność postanowień prokuratora do sądu właściwego do rozpoznania sprawy chyba, że ustawa stanowi inaczej. Sytuacje w których zażalenia rozpoznawane są przez inny organ niż sąd, wyraźnie wskazuje ustawa. Odstępstwem od zasady jest rozpoznawanie zażaleń przez
prokuratora bezpośrednio przełożonego
prokuratora nadrzędnego
Sądowa kontrola instancyjna.
Sąd rozpoznaje nie tylko zażalenia na postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, ale także
zażalenia na inne decyzje procesowe wydane w toku postępowania przygotowawczego, np.:
na postanowienie prokuratora w przedmiocie środków zapobiegawczych innych niż tymczasowe aresztowanie
na postanowienie prokuratora w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego
na postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu roszczenia z powództwa cywilnego
na postanowienie prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz treści innych rozmów i przekazów informacji w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną
na postanowienie prokuratora o urządzeniu zatrzymania i przymusowego doprowadzenia świadka lub biegłego
na postanowienie prokuratora w sprawie zachowania tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka w tym danych osobowych albo na wydane na podstawie art 184 § 7 lub §8 k.p.k. postanowienie o jego uchyleniu (art. 184 § 7 lub 5 8 w zw. z § 5 kpk)
na zatrzymanie osoby (art 246 kpk) na zarządzenie prokuratora w przedmiocie zatrzymania i przymusowego sprowadzenia lub świadka, biegłego tłumacza specjalisty
Czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym : będzie to wydawanie postanowień o :
zastosowaniu tymczasowego aresztowania lub jego wydłużeniu
stosowaniu aresztu wobec świadka , biegłego , tłumacza, specjalisty, jako kary porządkowej
skierowanie podejrzanego na badania psychiatryczne połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym lub przedłużenie jej trwania
orzeczenie przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia
wydawaniu lub odwoływaniu listu żelaznego
zarządzeniu na wniosek prokuratora kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz treści innych rozmów i przekazów informacji w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną oraz zatwierdzaniu postanowień prokuratora wyjątkowo wydanych w tym przedmiocie;
zniszczeniu utrwalonych zapisów rozmów w przypadku, gdy nie mają one znaczenia dla postępowania karnego, jak również w przypadku niezatwierdzenia postanowienia prokuratora o kontroli i utrwalaniu rozmów;
decyzji w przedmiocie zezwolenia na przesłuchanie osoby zobowiązanej do zachowania tajemnicy adwokackiej, dziennikarskiej, lekarskiej, notarialnej, radcy prawnego
Czynności dowodowe sądu: a więc sąd może dokonywać przesłuchań:
na wniosek strony, prokuratora lub org. procesowego prowadzącego postępowanie- świadka jeśli zachodzi obawa że nie stawi się na rozprawie
przy udziale biegłego sądowego pokrzywdzonego który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat
świadka który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat w sprawach o przestępstwa z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej
obowiązek ma przesłuchania podejrzanego przez zastosowaniem środka zabezpieczającego w postaci tymczasowego aresztowania
Czynnością wykonywania przez sąd w toku postępowania przygotowawczego jest także nadawanie klauzuli wykonalności postanowieniom prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym, a także:
orzekanie na wniosek prokuratora przepadku tytułem środka zabezpieczającego po prawomocnym umorzeniu postępowania przygotowawczego
umorzenie postępowania w razie stwierdzenia popełnienia czynu zabronionego przez podejrzanego w stanie niepoczytalności i stosowanie środków zabezpieczających.
warunkowe umorzenie postępowania na wniosek prokuratora
10.2. Właściwość sądu i skład sądu w czynnościach postępowania przygotowawczego
Czynności w postępowaniu przygotowawczym dokonuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy w I instancji - jednoosobowo chyba że ustawa stanowi inaczej. Wyjątki:
1) powierzenie czynności sądowi rejonowemu gdy przedmiotem rozpoznania w post. przygotowawczym są :
zażalenie na zatrzymanie
zażalenie na zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie zarządzone przez prokuratora
zażalenie na postanowienie w przedmiocie środków zapobiegawczych
zażalenie na zarządzenie o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu świadka, specjalisty, biegłego, tłumacza
zażalenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie zabezpieczenia wykonaniu orzeczenia na mieniu podejrzanego
stosowanie aresztu wobec świadka, biegłego, tłumacza
stosowanie tymczasowego aresztowania
2) powierzenie czynności Sądowi Okręgowemu:
stosowanie listu żelaznego
odwołanie listu żelaznego
orzeczenie przepadku lub ścigania sumy poręczenia majątkowego
3) powierzenie czynności Sądowi Apelacyjnemu:
przedłużenie tymczasowego aresztowania na wniosek prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo na dalszy czas oznaczony.
Właściwym miejscowo sądem rejonowym jest sąd w którego okręgu dokonano czynności lub toczy się postępowanie, ale w sprawach niecierpiących zwłoki tymczasowe aresztowanie może stosować inny sąd.
Sąd okręgowy orzekając o przedmiocie listu żelaznego- czyni to 1 osobowo
11. Akt oskarżenia
11.1. Akt oskarżenia jako skarga zasadnicza
Akt oskarżenia: jest to rodzaj skargi zasadniczej , formą żądania wniesionego do sądu przez uprawnionego oskarżyciela o wszczęcie postępowania sądowego i ustalenie odpowiedzialności oznaczonej osoby za określane zarzucane jej przestępstwo. To czynność procesowa polegająca na oświadczeniu woli ścigania oskarżonego w drodze procesu karnego. To oświadczenie o charakterze postulującym zawierające wniosek o sądowe rozpoznanie sprawy. Powinien być sporządzony w odpowiedniej formie i być poprawny.
Funkcje:
impulsu procesowego ( inicjująca) - wniesienie go inicjuje postępowanie jurysdykcyjne powodujące zawiłość prawną sporu
obligująca- zobowiązuje on sąd do przeprowadzenia postępowania.
informacyjna- dostarcza on danych o osobie oskarżonego , zarzucanym czynie, kwalifikacji prawnej, oraz o dowodach zebranych w sprawie
bilansująca - jest on jednym ze sposobów zakończenia post. przygotowawczego i stanowi jednocześnie podsumowanie jego wyników.
11.2. Termin sporządzenia aktu oskarżenia
Prokurator w terminie 14 dni od daty zamknięcia śledztwa lub otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez policję w dochodzeniu sporządza lub zatwierdza akt oskarżenia i wnosi go do sądu jeżeli nie wydaje postanowienia o umorzeniu zawieszeniu albo uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia. Jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany to termin ten wynosi nie 14 a 7 dni. Wobec podejrzanego - gdy stosowane jest tymczasowe aresztowanie akt oskarżenia należy wnieść nie później niż 14 dni przed upływem terminu stosowania środka zapobiegawczego. Są to terminy instrukcyjne stąd czynność dokonana po ich upływie nie jest bezskuteczna. Nie zachowanie ich nie powoduje wadliwości skargi.
11.3. Warunki formalne aktu oskarżenia
Akt oskarżenia jako dokument procesowy jest pismem procesowym szczególnego rodzaju, powinien spełniać wymagania określone w art. 119 par 1 k. p. k. :
oznaczenie organu do którego jest skierowanie , oraz sprawy której dotyczy
oznaczenie i adres wnoszącego pismo
treść wniosku lub oświadczenia w miarę potrzeby z uzasadnieniem
datę i podpis składającego pismo
Ponadto powinien zawierać też elementy dodatkowe art. 332 par 1. :
wymienienie oskarżyciela co pozwala na ustalenie sądowi czy podmiot który go wniósł ma prawo występować w danym procesie w charakterze oskarżyciela
wskazanie oskarżonego czyli wymiana jego imienia i nazwiska oraz informacji o zastosowaniu środków zapobiegawczych
określenie zarzucanego czynu czyli tzw. konkluzję lub treść zarzutu skierowanego przeciwko oskarżonemu, powinno w niej wystąpić określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody (art. 332 §l pkt 2 k.p.k.).
wskazanie w akcie oskarżenia faktu popełnienia zarzucanego czynu w warunkach powrotu do przestępstwa (art. 64 kk lub 37§ I pkt 4 k.ks.). W takiej sytuacji w opisie czynu powinny zostać zawarte informacje o uprzednim skazaniu i rozmiarze odbytej kary w określonym czasie;
sformułowanie kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego, które polega na wskazaniu przepisu prawa karnego materialnego, pod który, zdaniem oskarżyciela, czyn zostaje zakwalifikowany.
wskazanie sądu, przed którym ma odbywać się rozprawa główna (czasem trybu postępowania). Wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy następuje przez wymienienie nazwy sądu i jego siedziby oraz powołanie przepisów uzasadniających właściwość rzeczową i miejscową
uzasadnienie oskarżenia, w którym należy przytoczyć fakty i dowody na których oskarżenie się opiera oraz, w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje sie oskarżony w swojej obronie. Wymagania formalne uzasadnienia aktu oskarżenia określa art 332 § 2 kpk. [W uzasadnieniu należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie.]
podpis oskarżyciela -niepodpisany akt oskarżenia przez uprawnionego oskarżyciela nie jest dla sądu wyrazem woli oskarżenia jest tylko projektem skargi, który sam przez się nie posiada znaczenia procesowego i nie jest zdolny do wywołania skutków procesowych
W akcie oskarżenia oprócz tytułu i daty pisma oraz danych wymienionych w art. ll9 § l1, art 332 § 1 i 2 kpk należy:
w nagłówku podać imię i nazwisko osoby objętej oskarżeniem ze wskazaniem kwalifikacji prawnej zarzucanego jej czynu z uwzględnieniem wymogów określonych w art 11 kk
podać dane dotyczące zatrzymania, zastosowania tymczasowego aresztowania albo innego środka zapobiegawczego
w przypadku objęcia oskarżeniem kilku osób wymienić w kolejności sprawców, podżegaczy, pomocników i inne osoby, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy, zamieszczając po danych o osobie każdego z nich stawiane im zarzuty w zasadzie w porządku chronologicznym, z tym jednak zastrzeżeniem. że czyny zagrożone oczywiście surowszymi karami poprzedzają inne zarzuty
w przypadku sporządzenia osobnych konkluzji w odniesieniu do poszczególnych oskarżonych, wymienić w każdej z nich imiona i nazwiska wszystkich współsprawców objętych aktem oskarżenia; jeżeli jednak przeciwko współsprawcy toczy się odrębne postępowanie, jego nazwiska nie zamieszcza się w konkluzji, podając je tylko w uzasadnieniu.
Wraz z aktem oskarżenia sądowi przesyła się akta postępowania przygotowawczego. Do akt sprawy należy dołączyć po jednym odpisie aktu oskarżenia dla każdego z oskarżonych a jeżeli oskarżony pozbawiony wolności ma obrońcę również dla obrońcy. Obowiązkowymi załącznikami do aktu oskarżenia zgodnie z art 333 § 1 kpk. są:
lista osób których wezwania na rozprawę główna żąda oskarżyciel,
wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel
listę ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów
wykaz adresów osób, wezwania których żąda oskarżyciel
Prokurator może wnieść o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie
Fakultatywnie oskarżyciel do aktu oskarżenia może dołączyć
wniosek o zobowiązanie przedmiotu określonego w art. 52 kk do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa uzyskanej korzyści majątkowej oraz zawiadomienie tego podmiotu o terminie rozprawy. Wniosek taki powinien zawierać uzasadnienie
wniosek o skazanie oskarżonego za zarzucany mu występek zagrożony karą nieprzekraczającą 10 lat pozbawienia wolności bez przeprowadzania rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości a postawa oskarżonego wskazuje, iż cele postępowania zostaną osiągnięte (art 335 kpk) Jeżeli zachodzą warunki do wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w § 1, a w świetle zebranych dowodów wyjaśnienia podejrzanego nie budzą wątpliwości, dalszych czynności dowodowych w postępowaniu przygotowawczym można nie przeprowadzać; przeprowadza się jednak czynności, co do których zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można ich przeprowadzić na rozprawie.
pozew cywilny (powództwo adhezyjne) jeżeli według jego oceny wymaga tego interes społeczny a dowody zebrane w postępowaniu przygotowawczym są wystarczające do uwzględnienia powództwa
O przesłaniu aktu oskarżenia do sądu prokurator zawiadamia:
oskarżonego,
ujawnionego pokrzywdzonego, pouczając go o uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń cywilnych oraz o prawie zgłoszenia udziału w sprawne w charakterze oskarżyciela posiłkowego;
osobę lub instytucję które złożyły zawiadomienie o przestępstwie
11.4. Szczególne akty oskarżenia
Nie zawsze wnoszony jest akt oskarżenia przez prokuratora są to tzw. szczególne akty oskarżenia. Są nimi
skrócony akt oskarżenia - stanowi że akt oskarżenia sporządzony przez policję lub inny organ uprawniony do prowadzenia dochodzenia , może nie zawierać uzasadnienia. Powinien zawierać wszystkie wymagania aktu oskarżenia . i może być w nim zamieszczony wniosek o skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy.
prywatny akt oskarżenia - czyli wnoszony do sądu przez pokrzywdzonego w sprawach o przestępstwa z oskarżenia prywatnego. Jest aktem odformalizowanym, może być ograniczony do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazaniu dowodów. Może zastąpić ustne lub pisemne zawiadomienie o przestępstwie prywatnoskargowym w postępowaniu prywatnoskargowym. Policja ma obowiązek przyjęcia go w takiej formie i w miarę potrzeby zabezpieczyć dowody a następnie przesłać skargę do właściwego sądu , a oskarżyciel prywatny ma obowiązek uiszczenia równowartości wydatków.
wzajemny akt oskarżenia- to możliwość wzniesienia przez oskarżonego wzajemnego aktu oskarżenia z oskarżenia prywatnego o czyn pozostający w związku z zarzucanym mu czynem. Można go wnieść do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego. Może mieć formę pisemną lub ustną i powinien spełniać wymogi prywatnego aktu oskarżenia i być opłacony.
subsydiarny akt oskarżenia- wnoszony jest on przez subsydiarnego oskarżyciela posiłkowego. Musi spełniać wymogi art. 332 i 333 :
art. 333: lista osób których wezwania oskarżony żąda
wykaz innych dowodów których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel
dołączenie do aktu oskarżenia listy ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów.
Musi być sporządzony i podpisany przez adwokata, chyba że pokrzywdzonym jest instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna- wtedy radca prawny. Należy do niego dołączyć po 1 odpisie dla oskarżonych i prokuratora i dowód uiszczenia zryczałtowanej równowartości wydatków. Może wnieść go pokrzywdzony w terminie 1 mies. Od doręczenia mu zawiadomienia o ponownym postanowieniu prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzenia postępowania przygotowawczego.
wpadkowy akt oskarżenia- to ustny akt oskarżenia składany w procesie wpadkowym., polegający na przedmiotowym roszczeniu oskarżenia w toku prowadzonej rozprawy przed sądem I instancji. W przypadku odroczenia rozprawy stanowi że oskarżyciel w formie pisemnej wnosi nowy lub dodatkowy akt oskarżenia.
11.5. Czynności zastępujące akt oskarżenia
Często określane także są jako surogaty aktu oskarżenia . Są nimi:
1) wniosek prokuratora o umorzeniu postępowania i zastosowaniu środków zabezpieczających - wniosek taki powinien spełnia wymogi pism procesowych i zawierać:
oznaczenie organu do którego jest skierowany
sprawy której dotyczy
oznaczenie i adres wnoszącego wniosek
treść wniosku
uzasadnienie
datę i podpis składającego wniosek
powinien on zawierać istotne żądanie prokuratora , w szczególności wskazywać rodzaj środków zabezpieczających , opis czynu i jego kwalifikacji prawnej oraz uzasadnienie wyjaśniające podstawę faktyczną i prawną umorzenia postępowania i orzeczenia środków zabezpieczających.
2) wniosek o wydanie wyroku warunkowo umarzającego postępowanie
Powinien spełniać warunki przewidziane w art. 336par 2: w związku z art. 332 par 1 2 4 5
imię i nazwisko oskarżonego , dane o jego osobie i zastosowaniu środka zapobiegawczego
dokładne wskazanie zarzucanego czynu ze wskazaniem czasu, miejsca i sposobu, okoliczności i jego skutków a zwłaszcza wysokości powstałej szkody
wskazanie przepisów ustawy karnej pod które czyn ten podlega
wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania
a także uzasadnienie wniosku które można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości oraz okoliczności uzasadniających warunkowe umorzenie postępowania.
Powinien spełniać wymogi pisma procesowego a więc:
oznaczenie organu i sprawy której dotyczy
oznaczenie wnoszącego i jego adresu
treść wniosku i oświadczenie w miarę z uzasadnieniem
podpis i datę składającego pismo
we wniosku tym prokurator może wskazać propozycje odnośnie okresu próby , obowiązków i wnioski dotyczące nadzoru.
3)wiosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym - powinien też spełniać wymogi pisma procesowego ( pkt wyżej) a także powinien on zawierać:
imię i nazwisko oskarżonego i inne dane o nim
*dokładne określenie zarzucanego mu czynu ze wskazaniem miejsca, czasu , okoliczności i sposobu popełnienia a także skutków a zwłaszcza wysokości wyrządzonej szkody
kwalifikację prawną czynu
wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy
wskazanie danych dotyczących popełnienia czynu ujawnionych w art. 64 KK.
Nie wymaga on uzasadnienia . Wniosek ten funkcjonariusz policji przedstawia prokuratorowi w celu wniesienia go do sądu.
Zawiera on także:
art. 333: lista osób których wezwania oskarżony żąda
wykaz innych dowodów których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel
dołączenie do aktu oskarżenia listy ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów
art. 334 par 1: z aktem oskarżenia przesyła się sądowi akta postępowania przygotowawczego wraz z załącznikami a także po jednym odpisie aktu oskarżenia dla oskarżonych.
4) postępowanie sędziego rodzinnego o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym ( w. Ustawy o postępowaniu w sprawie nieletnich)
5) Uchwały Zgromadzenia Narodowego o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu
6) Uchwale sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej innych osób wskazanych w art. 189 Konstytucji przed TS.
14