dr inż. Ryszard Bednarski

Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Zielonej Górze

Euroregion jako forma współpracy transgranicznej w Europie (cz. I)

O obliczu dzisiejszej Europy stanowi jej wspólnota kulturowa i historyczna. Do XVII wieku na kontynencie europejskim ukształtowała się przede wszystkim mozaika wspólnot historycznych. Wiek XVIII natomiast, wraz z dynamicznym rozwojem przemysłowym i politycznym, powołał do życia takie pojęcia, jak: wolność, praworządność, prawa człowieka, gospodarka wolnorynkowa. W XIX i XX wieku, wskutek oddziaływania wielorakich czynników, powstały na styku regionów państwa narodowe, co zdominowało współczesny krajobraz europejski. Granice państw narodowych podzieliły europejskie wspólnoty historyczne, regiony i grupy narodowościowe, ale nie spowodowały ich zaniku.

W epoce państw narodowych i konfliktów między nimi, w obawie przed wkroczeniem obcych wojsk, wytyczono mniej lub bardziej szerokie strefy przygraniczne, które sprawiły, że powstały obszary nadgraniczne, tym słabsze pod względem gospodarczym, kulturowym, gęstości zaludnienia, infrastruktury komunikacyjnej, im dalej położone były od centralnych ośrodków danego państwa. Terytoria przygraniczne stały się przez to obszarami peryferyjnymi, gdzie często nie docierały szlaki kolejowe i drogowe lub liczba ich była
znikoma.

Wraz ze wzrostem możliwości społecznego komunikowania się, następującego w wyniku postępu technicznego, a także dzięki możliwościom przekazu informacji upowszechnianej w druku i rozwojowi telekomunikacji, radia, telewizji, coraz bardziej koncentrowano się na ośrodkach centralnych i problemach ogólnonarodowych. Narodowe myślenie zdeterminowało rozwój kultury, gospodarkę, społeczeństwo i politykę. Ów proces dało się zauważyć szczególnie w regionach przygranicznych. Doprowadził on do uszczerbku tożsamości tam, gdzie mimo granic państwowych, zachowały się jeszcze odwieczne więzi kulturowe, językowe, krajobrazowe, etniczne i historyczne. A przecież od Europy Południowej, poprzez Europę Środkową, aż po Skandynawię i Irlandię rozciągają się obszary przygraniczne, które rozwiązują podobne problemy, co czyni teren przygraniczny kraju ościennego obszarem pokrewnym pod względem przeżywanych trudności i kłopotów.

1. Formy współpracy międzyregionalnej

Traktując problem ogólnie, współpracę międzyregionalną można podzielić na
wewnętrzną (intraregionalną) i zewnętrzną (interregionalną, transgraniczną).

Wewnętrzna współpraca międzyregionalna dotyczy działań i stosunków między
regionami, samorządami, szczeblami administracyjnymi na obszarze danego państwa.

Definicje zewnętrznej (transgranicznej) współpracy międzyregionalnej, zawarte w rozmaitych publikacjach a nawet dokumentach oficjalnych, są niejednoznaczne i zawężone. Dlatego poniżej podjęta zostanie próba wypracowania (dla celów badawczych) własnej definicji, która będzie stanowiła podstawę dalszych rozważań.

Definicja zawarta w glosariuszu Unii Europejskiej stwierdzająca, iż współpraca transgraniczna to „[...] sąsiedzka współpraca we wszystkich dziedzinach życia pomiędzy graniczącymi ze sobą obszarami, regionami i/lub władzami komunalnymi lub innymi
władzami w regionach przygranicznych” wydaje się zbyt zawężona i nie uwzględnia wszystkich możliwości współpracy.

Mało precyzyjna wydaje się również definicja współpracy transgranicznej zawarta w punkcie 1 art. 2 Europejskiej Konwencji Ramowej o Współpracy Transgranicznej między Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi, zgodnie z którą „[...] za współpracę transgraniczną uważa się w myśl niniejszej konwencji każde wspólnie podjęte działanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej liczby Umawiających się Stron”. Podobna definicja, sformułowana na jednej z konferencji międzynarodowych, brzmi: „Współpraca transgraniczna oznacza sąsiedzką współpracę we wszystkich dziedzinach życia pomiędzy graniczącymi ze sobą obszarami, regionami lub władzami komunalnymi, czy też innymi władzami w regionach przygranicznych”.

Najpełniej oddaje obraz istniejącej rzeczywistości następująca definicja: „Współpraca zewnętrzna (transgraniczna) jest to proces, przez który kilka państw, regionów lub samorządów terytorialnych jednoczy swe wysiłki w celu rozwiązywania pewnych problemów wspólnie, pomimo oddzielenia ich przez granice państwowe, bez względu na odległość od nich”.

Współpraca transgraniczna realizowana jest w różnych formach w: komisjach rządowych, komisjach planowania przestrzennego, jak i transgranicznych euroregionach. Odbywa się ona przeważnie na podstawie zawartych umów, ale może być realizowana również bez nich. Struktury transgraniczne mogą być przy tym wyłaniane w drodze regionalnych wyborów państwowych lub komunalnych.

Współpraca transgraniczna może zaistnieć na różnych poziomach zdeterminowanych szczeblami władzy administracyjnej:

- poziom centralny - współpraca międzypaństwowa,

- poziom pośredni - współpraca transregionalna,

- poziom zdecentralizowany - współpraca przygraniczna.

Współpraca międzypaństwowa jest współpracą między dwoma lub więcej państwami, które mogą ją prowadzić w oparciu o umowę międzyrządową. „Rządy państw decydują wtedy o wspólnej polityce, planowaniu, ale to nie jest bardzo efektywna polityka”.

Współpraca transregionalna jest czasami nazywana „współpracą międzyregionalną”, choć w zasadzie jest jednym z rodzajów tej współpracy. Według glosariusza Unii Europejskiej definiuje się ją jako: „[...] międzynarodową współpracę (zwykle tematyczną) pomiędzy bardziej oddalonymi regionami, społecznościami, władzami regionalnymi lub komunalnymi z dowolnych ośrodków miejskich lub regionów”. Ten typ współpracy obejmuje również tzw. „współpracę miast partnerskich (bliźniaczych)”, która staje się coraz bardziej
rozpowszechnioną formą współpracy interregionalnej. Dotyczy jednak wyłącznie miast
leżących w znacznej odległości od siebie (np. współpraca Gubin - Paks, Gubin - Laatzen, Strzegom - Auerbach, Strzegom - Torgau, Świdnica - Biberach, Nowa Ruda - L*mell,
Nowa Ruda - Castrop-Rauxel, Kłodzko - Benscheim, Radków - Anrechte itd.).

W analizie współpracy przygranicznej należy dokonać rozróżnienia pomiędzy współpracą regionalno-rządową i regionalno-komunalną.

Współpraca regionalno-rządowa opiera się głównie na umowach międzynarodowych, realizowanych przez rządowe lub regionalne komisje planowania (np. Polsko-Niemiecka Komisja Rządowa). Ten rodzaj współpracy preferowany jest w krajach silnie zdecentralizowanych , w których uprawnienia szczebla regionalnego są prawie równe
uprawnieniom rządu, jak to ma miejsce w niemieckich państwach federalnych (np. współpraca w rejonie alpejskim Barent Lake, realizowana przez ARGE czy też Grupę Roboczą Alpen-Adria).

Współpracę regionalno-komunalną charakteryzuje fakt, iż zazwyczaj rozwija się ona spontanicznie. Pozytywnymi skutkami takiej współpracy są liczne kontakty z sąsiadami, pobudzenie gospodarcze, współpraca społeczna i kulturalna, jak również rozwój wspólnych struktur. Działania takie rzadko znajdują pokrycie w umowach i uregulowaniach prawnych. Przykładem jest tu niemiecko-holenderski EUREGIO, będący prekursorem euroregionów. Fundamenty prawne dla takich działań stworzyła Konwencja Madrycka uchwalona w 1981 roku.

Ten typ współpracy obejmuje również „współpracę miast partnerskich (bliźniaczych)”, jednak dotyczy on wyłącznie tzw. „miast podzielonych”
(np. Gubin-Guben, Słubice-Frankfurt n/Odrą, Zgorzelec-G*rlitz itd.).

Interpretację graficzną powyższych rozważań ilustruje rys. 1, a tabela 1 prezentuje najważniejsze cechy charakteryzujące każdy z typów współpracy.

Współpraca transgraniczna prowadzona jest w wielu rejonach Europy.
W celu jej ułatwienia, stosuje się różne, nie zawsze formalne instrumenty. Należą do nich: umowy o charakterze nieformalnym, umowy dżentelmeńskie (gentlemen's agreement), umowy prywatne i państwowe, porozumienia na zasadach prawa międzynarodowego itp. Z punktu widzenia specyficznych więzów prawnych, powstających między władzami lokalnymi, formy współpracy transgranicznej można więc podzielić na takie, które powodują powstawanie więzów prawnych i takie, które z prawnego punktu widzenia są dla stron niewiążące. Nie istnieje zatem potrzeba tworzenia specjalnych przepisów prawnych lub zobowiązań ustawowych.

Rys. 1. „Piramida współpracy międzyregionalnej”.

Źródło: Opracowanie własne.

Najważniejszym aspektem współpracy transgranicznej jest jej osadzenie w całokształcie stosunków międzynarodowych. Regiony nie tworzą polityki zagranicznej. Poruszają się one w ramach stosownej polityki zagranicznej państwa. Drugim, nie mniej ważnym aspektem tej współpracy, jest konieczność delegowania odpowiedzialności władz centralnych na szczebel regionalny i lokalny. To dwa warunki, bez których omówiona tu współpraca nie może zaistnieć.

2. Charakterystyka podstawowych pojęć dotyczących współpracy interregionalnej

W odróżnieniu od terminu „obszar”, którym geografowie określają dowolnie ograniczoną, mieszczącą się w obrębie kraju część przestrzeni, pojęcie „region” używane jest w sposób wieloznaczny. Elementy zawarte w definicji uzależnione są w znacznym stopniu
Tabela 1. Cechy charakterystyczne dla różnych typów współpracy
międzyregionalnej zewnętrznej.

Współpraca przygraniczna	Współpraca transregionalna	Współpraca międzypaństwowa
- szczebel zdecentralizowany	- szczebel pośredni	- szczebel centralny
- znana od dawna, najbardziej popularna forma współpracy	- stosunkowo młoda, mniej popularna forma, wymaga szerszego rozpropagowania	- najmłodsza forma współpracy, w zasadzie dopiero powstaje
-bezpośrednia sąsiedzka współpraca regionalnych i lokalnych władz, po obu stronach granicy, we wszystkich dziedzinach życia, przy udziale wszystkich możliwych podmiotów	-współpraca między lokalnymi bądź regionalnymi instancjami z udziałem wybranych podmiotów, w niektórych dziedzinach życia	-współpraca między państwami (może być przy współudziale regionów) dotycząca konkretnego zagadnienia (np. zagospodarowanie przestrzenne) na dużych, z reguły powiązanych ze sobą w rozmaity sposób, obszarach
- współpraca w zasadzie zawsze nieformalna, ponieważ gminy rzadko posiadają zdolność prawną do samodzielnego zawierania umów o współpracy transgranicznej	- współpraca rozwijająca się w sposób nieformalny, bądź przez tworzenie wspólnych instytucji	-umowa międzyrządowa, która określa ramy, formy i zakres współpracy transgranicznej. W celu wyeliminowania nieścisłości prawnych można powołać komisję międzyrządową działająca w oparciu o międzynarodowe prawo publiczne
- konkretne pojedyncze projekty, brak koncepcji działań długofalowych	- działanie na podstawie długoterminowej strategii	- przede wszystkim współpraca koncepcjonalna
- ograniczenie przeważnie do jednego sektora	- obejmuje wszystkie dziedziny życia, sektory i podmioty	-ograniczenie do jednego, szerokiego, tematu
- partnerstwo między regionami przygranicznymi	- partnerstwo w płaszczyźnie poziomej i pionowej	- partnerstwo w płaszczyźnie poziomej i pionowej między państwami
- powiązania w ramach Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych (AGEG)	- powiązania w ramach Zgromadzenia Regionów Europy (ARE)	- brak ram organizacyjnych

Źródło: Opracowanie własne.

od gałęzi wiedzy, która się pojęciem posługuje, ponieważ może ono występować w historii, ekonomii, statystyce społeczno-gospodarczej, socjologii, politologii, ekologii, urbanistyce i geografii.

Pierwotny sens słowa „region” sprowadzał się przede wszystkim do stosunków władzy i w tym rozumieniu jest to „[...] terytorium oraz jego mieszkańcy podlegający prawu określonego władcy”. Pierwotnymi składnikami pojęcia „regionu”, które zachowały się w wielu językach europejskich, jest więc „przestrzeń”, „zbiorowość” i „jurysdykcja”. Granica terytorium jest ściśle określona, a zamieszkująca je populacja jest wspólnotą z wieloma powiązaniami, w której stosunki polityczne są względnie trwałe.

W 1938 roku istniało już ponad 40 definicji regionu, a obecnie jest ich
około 100. Mieszczą się one jednak w trzech podstawowych kategoriach. Może więc to być definicja:

- fizyczno-geograficzna,

- administracyjna,

- gospodarcza.

Ogólnie można przyjąć, że „[...] region stanowi względnie odosobniony obszar, który odznacza się określonym zgrupowaniem wzajemnie powiązanych przedmiotów lub zjawisk”. Problematyka regionalna wiąże się więc z postrzeganiem przez mieszkańców danego obszaru wyodrębnionej przestrzeni geograficznej, politycznej, gospodarczej, kulturowej, historycznej lub prawno-instytucjonalnej. Przyjmując powyższe założenia, „region” można zdefiniować jako „[...] część terytorium narodowego (lub państwowego), wyodrębnioną z owej całości w nawiązaniu do kryteriów obiektywnych (geograficznych, społecznych, ekonomicznych itp.), ale w ten sposób, że wyodrębnienie to jest odczuwalne przez jej mieszkańców, jako nawiązujące do historycznej i kulturowej ich tożsamości, stanowiącej część owej narodowej (państwowej) całości i dla jej dobra utrzymującej swą odrębność”. Przestrzeń regionu wyznaczana jest więc od wewnątrz i jest określana przez jego mieszkańców w stosunku do innych regionów.

Zgromadzenie Regionów Europy, biorąc jako punkt wyjścia zdolność do współpracy z innymi jednostkami administracyjnymi, określiło terminem „region” „[...] formację, która obejmuje władze terytorialne, bezpośrednio podlegające rządowi centralnemu, posiadające polityczną reprezentację, wykonywaną przez obieralne zgromadzenie regionalne, a w przypadku braku takiej reprezentacji, może ona zostać zastąpiona jakimkolwiek innym istniejącym ugrupowaniem na poziomie regionalnym lub innym organem władzy regionalnej”. Powyższa definicja nie wydaje się zadowalająca, ponieważ pozwoliłaby na uznanie za
region takich jednostek administracyjnych kraju, jak polskie województwa (istniejące do 31.12.1998 r.), węgierskie komitaty, portugalskie regiony planowania, a nawet
municypalitety, co jest nie do przyjęcia.

Z kolei komitet Ministrów Rady Europy, ustanawiając Kongres Władz Regionalnych i Lokalnych w Europie, zawarł definicję „regionu” w przepisie przejściowym. Definicja ta określa region jako „[...] instytucje znajdujące się bezpośrednio pod organami rządowymi, posiadające własne kompetencje i wybierane organy”. Celem tak sformułowanej definicji było umożliwienie państwom o różnej strukturze administracyjnej uczestniczenie w pracach europejskich organizacji zrzeszających regiony. Warto jednak zwrócić uwagę na umiejscowienie regionu na poziomie wyższym niż władze lokalne i niższym niż organy rządowe.

W tradycyjnej nauce międzynarodowego prawa publicznego regionalizm kojarzony był z podziałem administracyjnym kraju. „W świetle obecnej polityki państw europejskich, mianem regionu określa się najwyższą jednostkę organizacji terytorium państwa, bez względu na jego formę ustrojową (federacja, państwo unitarne), o relatywnie dużej powierzchni i dość znacznej liczbie ludności”. Region jest więc obszarem względnie jednolitym, a w jego ramach prowadzi się, stosownie do potrzeb i z uwzględnieniem specyfiki, samodzielną politykę gospodarczą, społeczną i kulturalną. Zarządzające regionem instytucje terytorialne powinny się charakteryzować dużą niezależnością od państwa. W ten sposób ustawodawca, tworząc ramy prawne dla samorządności lokalnej, może inspirować rozwój regionalizmu.

Dla zastosowań w realizacji rozmaitych form współpracy na poziomie samorządowym „region” można zdefiniować jako obszar, na którym „[...] politycznie i prawnie niezależna władza usytuowana jest na poziome tuż pod państwem”. Terminem „region” określa się zatem obszary wewnątrzpaństwowe takie jak prowincja, hrabstwo czy kraje federacyjne, którym powierzono określone zadania administracji terenowej, a władza ich organów usytuowana jest na poziomie bezpośrednio poniżej rządu centralnego. Region powinien posiadać „[...] polityczną reprezentację wykonywaną przez swoiste parlamentarne zgromadzenie regionalne”.

Z powyższych rozważań wynika, że nie ma przyjętej ogólnie definicji prawnej regionu. „Jest więc on w pewien sposób kategorią sztuczną, wynikającą z naukowej manipulacji, stworzoną w celu badania i poznania pewnej rzeczywistości przestrzennej, jak również oddziaływania na nią”. „Region, jeżeli nie jest jednostką administracyjną, jest pojęciem
całkowicie płynnym”. Są natomiast trzy elementy, bez których nie można o nim mówić:

- musi istnieć poziom władzy bezpośrednio pod rządem centralnym, czy też administracją centralną,

- muszą istnieć jednostki autonomiczne wybrane w wyborach powszechnych, które posiadają bezpośrednio podporządkowany organ wykonawczy,

- są to jednostki niezależne finansowo.

Można zatem mówić o „europejskim standardzie” bądź o „europejskiej normie” nie zaś o definicji regionu. Brak precyzyjnej definicji wydaje się być zamierzony i ma na celu umożliwienie państwom elastyczności, niezbędnej w działaniach regionalnych zmierzających do rozwoju gospodarczego i utrzymania międzynarodowego pokoju oraz bezpieczeństwa. Rezygnacja z określenia „regionu” w kategoriach prawa międzynarodowego oraz bezradność nauki wobec licznych i rozbieżnych kryteriów stosowanych przy próbach precyzyjnego określenia tego pojęcia skłoniły Karla Deutscha do sformułowania prostej tautologii: „region jest regionem”. Dlatego jego obszar można zakreślać dosyć dowolnie, zaś znaczenie przesądzające ma tu motywacja polityczna.

Praktycznie, kwestia regionalna pojawia się na ogół wtedy, kiedy ma miejsce zróżnicowanie terytorialne rozwoju gospodarczego albo kiedy występuje odrębność kulturowa lub etniczna. Problemy te mogą występować oddzielnie, ale też mogą się na siebie nakładać współistniejąc tym samym na danym terytorium i określając jego zasięg. Nie zawsze zresztą zasięg wspomnianych zjawisk może być jednoznacznie określony („granica fizyczna” nie pokrywa się z jego „granicą metafizyczną”). Kwestia regionalna wynika więc z pojawienia się poczucia tożsamości danej grupy społecznej i wystąpienia w niej wewnętrznych związków. Równocześnie pojawia się poczucie większej lub mniejszej odrębności w stosunku do innych grup. W skrajnych wypadkach poczucie odrębności może prowadzić do zachowań konfliktowych, przeradzających się nawet w ruch nacjonalistyczny.

Próby rozwiązywania kwestii regionalnej mogą być zarówno „oddolne”, jak i „odgórne”. „Regionalizm” należy więc odróżniać od „regionalizacji”. „Regionalizacja jest działalnością rządu polegającą na reorganizacji terytorium państwa w celu zmniejszenia zróżnicowań i stymulowania procesów rozwoju. [...] Regionalizacja jest dziełem specjalistów, planistów, technokratów poruszających się w abstrakcyjnej przestrzeni, dla której
opracowują różne plany i programy nie uwzględniające często codziennych problemów i aspiracji mieszkańców. [...] Regionalizm zaś jest ruchem społecznym opartym na lokalnej kulturze, konkretnych potrzebach i aspiracjach mieszkańców oraz poczuciu tożsamości.
Istotą tożsamości jest z jednej strony poczucie więzi z własną grupą, a z drugiej mniejszy lub większy dystans w stosunku do innych grup”.

Natomiast współpraca między regionami jest samodzielną i dobrowolną działalnością, której zadaniem jest wzmocnienie więzów między nimi w taki sposób, aby stały się wspólne, aktywne, elastyczne oraz aby wzajemnie się uzupełniały.

Bardzo często „regionalizm” jest alternatywą do „marginalizacji”, która może dotknąć prowincje przygraniczne oddalone od centrów politycznych i ekonomicznych poszczególnych krajów. Regionalizm przesuwa suwerenność z płaszczyzny centralnej, rządowej, państwowej w dół i inspiruje działania nawet ponad ustanowionymi przez władze granicami państwowymi, co może być przyczyną powstawania nowych suwerennych instytucji. Dzięki temu rośnie w regionach poczucie wartości i przez to przestają być przedmiotem polityki państwa (tzw. polityki regionalnej). Regiony rozwijają specyficzną „autonomię” wobec państw narodowych wypełniając w ten sposób przestrzeń polityczną pomiędzy państwem, a jego obywatelami. W porównaniu z homogenicznością państwa narodowego, regiony są wielojęzyczne, wielokulturowe i wielonarodowe, jednak posiadają własną tożsamość. Ta regionalna różnorodność, wzmocniona rozwojem technologicznym, przyczynia się do rozwoju gospodarczego i poprawy warunków życia mieszkańców, co z kolei powoduje zanikanie cech peryferyjności.

Rozróżniamy regiony wewnętrzne, przygraniczne i transgraniczne. Region wewnętrzny jest częścią danego państwa i nie sąsiaduje bezpośrednio z terytorium innego państwa. Region przygraniczny jest regionem, którego jedną z granic tworzy granica państwowa. Region transgraniczny jest natomiast regionem, którego obszar przekracza jedną lub więcej granic państwowych.

Graficzną interpretację powyższego podziału przedstawia rys.2.

REGION REGION REGION

WEWNĘTRZNY PRZYGRANICZNY TRANSGRANICZNY

Granica międzypaństwowa

Rys. 2. Podział regionów.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Samorządy terytorialne a współpraca transgraniczna, Europejska Agencja Wspierania Samorządów Lokalnych,
Warszawa - kwiecień 1992, s. 2.

Dotychczasowa praktyka polityki regionalnej w państwach Europy
Zachodniej pozwala wnioskować, że „region” posiada nie tylko sens geograficzny, ale jest to przede wszystkim „region podmiotowy”, czyli taki, w którym istnieje władza przedstawicielska, mogąca podejmować decyzje służące własnej społeczności w oparciu o własne środki wypracowywane przez region i w nim pozostające.

Regiony transgraniczne, które są przedmiotem prezentowanych badań, reprezentują szerokie spektrum pod względem wielkości, gęstości zaludnienia, rozwoju ekonomicznego, rozwoju infrastruktury itp. Można je więc klasyfikować według różnych kryteriów, których charakter określa konkretne problemy, z jakimi dany region ma do czynienia. Praktyczny przewodnik współpracy transgranicznej z 1997 r. dzieli regiony transgraniczne według następujących kryteriów: stopień jednorodności regionu, stopień rozwoju i status regionu zgodnie z polityką strukturalną UE, umiejscowienie w stosunku do granic UE oraz parametry fizyczno-geograficzne.

Podobnie, jak pojęcie „region”, definicja pojęcia „euroregion” nie jest jednoznacznie sformułowana. W literaturze fachowej istnieje wiele definicji „euroregionu”, jednak najbardziej ogólnie można podzielić je na dwie zasadnicze kategorie: podkreślające transgraniczność samego związku bądź transgraniczność obszaru, który obejmują. Euroregion jest to „[...] zinstytucjonalizowany związek formalny, zawarty między organizacjami państwowymi lub samorządowymi, lub nieformalny związek utworzony przez stowarzyszenia zawodowe bądź naukowe dla współpracy obszarów przygranicznych”.

Inna z definicji określa „euroregion”, jako „[...] lokalną instytucjonalizację współpracy transgranicznej z pełnym uznaniem granic państwowych i praw obowiązujących w krajach uczestniczących w jego tworzeniu”.

Z kolei definicja podkreślająca transgraniczność obszaru zawiera pogląd, że
„[...] euroregion jest obszarem przekraczający co najmniej jedną granicę międzypaństwową, stanowiący sumę co najmniej dwóch przestrzeni społeczno-politycznych o policentrycznym sposobie integracji”.

Zaś jedna z pierwszych polskich definicji interpretuje euroregion jako „[...] subnarodową jednostkę terytorialną powyżej gminy, dla której znaczenie posiada terytorialna organizacja administracji i w ramach której decydenci, nie podlegający bezpośrednio państwu centralnemu, spełniają określone zadania”.

Z definicji euroregionu, którą podaje Centrum Informacji Europejskiej wynika, że „[...] są to obszary współpracy przygranicznej (transgranicznej) będące wynikiem porozumienia przygranicznych jednostek samorządu terytorialnego - lokalnych i regionalnych”. Podobne określenie, jednak rozbudowane o cele euroregionu, sformułowano natomiast w folderze pt.: Samorządy w Unii Europejskiej z 1999 r. Za euroregiony uważa się w nim „[...] obszary współpracy przygranicznej, które powstały jako wynik porozumienia przygranicznych samorządów lokalnych i regionalnych. Ich celem jest współpraca gospodarcza, rozwój połączeń komunikacyjnych, ochrona środowiska, kultura i edukacja, turystyka”.

Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych z kolei za „euroregion” uważa „[...] związek instytucji i organizacji regionalnych i lokalnych z obu stron granicy państwa, posiadający czasami zgromadzenie typu parlamentarnego. Transgraniczna organizacja
posiadająca stały sekretariat oraz personel fachowy i administracyjny”.

Praktyczny przewodnik współpracy transgranicznej z 1997 r. definiuje „euroregion” jako: „[...] formalną strukturę współpracy transgranicznej, skupiającą przedstawicieli szczebla lokalnego i regionalnego, a także, w uzasadnionych przypadkach, partnerów gospodarczych i społecznych. Euroregion ma zwykle typową strukturę organizacyjną, składającą się z wybieralnej rady, zarządu, tematycznych grup roboczych oraz
sekretariatu”. Jest to zmodyfikowana wersja definicji zawartej w wydaniu pierwszym „Przewodnika ...” z 1995 r., która wówczas określała „euroregion”, jako „[...] sformalizowaną strukturę współpracy transgranicznej pomiędzy regionami i lokalnymi podmiotami władzy, z udzialem partnerów gospodarczych i socjalnych. Euroregion charakteryzuje typowy schemat organizacyjny, ze zgromadzeniem parlamentarnym pochodzącym z wyborów, jako organem najwyższym, zarządem, różnorodnymi, tematycznie działającymi grupami
roboczymi oraz z sekretariatem transgranicznym”.

Definicja „euroregionu” autorstwa J. Gabbe i V. von Malchusa jest bardziej rozbudowana i dlatego zawiera wszystkie niezbędne elementy dotyczące tego terminu. Ich zdaniem: „Euroregion jest to formalna struktura utworzona dla potrzeb współpracy transgranicznej przez władze regionalne i komunalne przy współudziale partnerów gospodarczych oraz organizacji społecznych. Wymaga on:

- pochodzącego z wyborów zgromadzenia parlamentarnego;

- komitetu wykonawczego;

- badawczych grup tematycznych z udziałem wszystkich partnerów gospodarczych i społecznych;

- biura współpracy regionów zajmującego się sprawami organizacyjnymi”.

Funkcje euroregionów również nie są jednoznacznie określone, każdy bowiem ma inne położenie, inną strukturę gospodarki; jedne są regionami turystycznymi, inne rolniczymi, jeszcze inne przemysłowymi czy przemysłowo-rolniczymi. Te właśnie cechy determinują funkcje euroregionu i to one będą określały jego działanie. Możemy jednak rozróżnić dwie grupy funkcji tj.: rozwojowo-gospodarcze oraz społeczno-kulturowe.

Pierwsza grupa funkcji dotyczy głównie przemysłu i rolnictwa. Obejmuje ona procesy integracyjne w zakresie planowania przestrzennego, rozbudowy infrastruktury, wymiany handlowej towarów i usług, ochrony środowiska, wymiany myśli technicznej itp. W programie działania euroregionu ujęta może być również polityka rozwoju gospodarczego i promocja nowoczesnych technologii. Szczególnego znaczenia nabierają kwestie swobodnego przepływu technologii i innowacji oraz doradztwa dla małych i średnich firm w dziedzinie ich stosowania, a także tworzenia fundacji dla wspierania badań nad nimi. Transferem nowoczesnych technologii zajmują się specjalistyczne ośrodki informacyjne, izby przemysłowe, handlowe i rzemieślnicze, a także wyższe uczelnie oraz szkoły o określonych profilach.

Druga grupa funkcji jest również bardzo szeroka i obejmuje procesy integracyjne mieszkańców euroregionu poprzez: przełamywanie barier psychicznych i bariery językowej, wzajemne nieskrępowane kontakty i kształtowanie identyfikacji regionalnej. O wadze tej grupy funkcji i skutkach jej zaniedbania może świadczyć analiza realizacji w praktyce Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z Niemcami z 17 czerwca 1991 r. Pozytywne wyniki współpracy są widoczne w dziedzinie współdziałania politycznego i rozwijania kontaktów dyplomatycznych, a więc na szczeblu międzypaństwowym (międzyrządowym). Do niewątpliwych osiągnięć obu „umawiających się stron” należy zaliczyć efekt popierania przez Niemcy starań Polski o wejście do zachodnich struktur ekonomicznych i obronnych, czego wynikiem jest członkostwo naszego kraju w NATO oraz rozpoczęcie w grudniu 1998 r. negocjacji w sprawie pełnej integracji z Unią Europejską.
Jednocześnie polskie społeczeństwo, bazując na doświadczeniach z przeszłości, ma obawy wobec zachodniego sąsiada. Z jednej strony oczekuje się coraz bardziej intensywnych kontaktów w różnych dziedzinach, z drugiej strony, niektóre inicjatywy, wysuwane przez stronę niemiecką, odczytywane są przez pewne kręgi polityczne jako próba dominacji ekonomicznej, kulturowej, itp. A przecież „[...] na początku ponadgranicznej kooperacji stoi wzajemne poznanie”. Nie ulega również wątpliwości, że wszystkie czynniki hamujące rozwój współpracy polsko-niemieckiej na obszarach przygranicznych opóźniają modernizację gospodarki oraz poprawę warunków życia ludności w tych regionach.

Realizacja zamierzeń wynikających z dwóch powyższych grup funkcji ma doprowadzić w przyszłości do sytuacji, w której euroregion zatraci swoją peryferyjność w stosunku do centrum kraju i stanie się pomostem we współpracy partnerskiej między sąsiadami.

W opinii wielu środowisk decyzyjnych różnych szczebli pojęcie „euroregion” wzbudza często nadmierne emocje związane z możliwością zdobycia znacznych środków, przeważnie zagranicznych, na realizację zakładanych celów. Należy jednak podkreślić, że główne środki pochodzić muszą ze źródeł miejscowych.

Euroregiony, nawet jeśli mają podstawy prawne lub zostały rozwinięte w struktury o charakterze publicznym (np. EUREGIO, Euregio Rhine-Waal), nie stanowią nowych szczebli administracyjnych. „Są punktami krystalizacji wzajemnych stosunków, swoistą osią współpracy. To one wypracowują koncepcję i strategię współpracy. Pozwalają unikać problemów, zanim się jeszcze pojawią i dostatecznie wcześnie rozpoznają ewentualne trudności i zapobiegają przeradzaniu się tychże w poważne problemy”, a struktury organizacyjne i podstawy prawne są potrzebne do ich funkcjonowania i realizacji zobowiązań wobec rządu i obywateli.

W dalszej części analizy warto również zastanowić się nad kompetencjami jakie posiadają regiony w Unii. Do typowych kompetencji regionów, zwłaszcza o dużym doświadczeniu historycznym w decentralizacji władzy, należą: sprawy kultury, oświaty, porządku publicznego oraz różnych aspektów przestrzennego zagospodarowania, planowania i regionalnej polityki ekonomicznej, sprawy środowiska naturalnego i polityka ekologiczna,
ekspansja ekonomiczna, innowacja, badania i rozwój, energia, zatrudnienie, transport,
programowanie ekonomiczne, szkolenie zawodowe, pomoc publiczna, rolnictwo, urbanizacja, a czasami także uprawnienia w dziedzinie edukacji, spraw socjalnych, przemysłu i handlu (Włochy).

W większości wypadków autonomia idzie tak daleko, że do kompetencji państwa należą: sprawy bezpieczeństwa, ustawodawstwa, system świadczeń socjalnych, obrona
narodowa i polityka zagraniczna. Pozostałe sprawy rozwiązywane są na szczeblu lokalnym.

3. Tendencje regionalistyczne w krajach Unii Europejskiej

Jak już wcześniej stwierdzono, granice dzielące państwa są tworem historii, a nie natury. Oznacza to, że stworzył je człowiek, są więc one sztuczne i często zależą od przypadkowego biegu dziejów. Zmieniająca się w ciągu wieków linia granicy może jednak posiadać pewne cechy trwałości: ma to miejsce wówczas, gdy umacnia ją trudna do pokonania przeszkoda naturalna (np.: rzeka, pasmo jezior, łańcuch wysokich gór itp.).

W XX wieku wzajemne zależności i powiązania między państwami zdecydowanie osłabiły znaczenie granic międzypaństwowych. Wprawdzie nadal istnieją, ale stają się one coraz bardziej nieszczelne i tracą swoje dawne znaczenie. Tendencję tę wzmocnił proces integracji państw europejskich i upadek rządów totalitarnych w Europie Środkowowschodniej.

W ten sposób idea „Europy regionów”, głoszona przez Denisa de Rougemont, zaczyna się materializować. --> [Author:WO] Sztucznie utworzone elementy, które powstały podczas podziału administracyjnego terytorium Europy po drugiej wojnie światowej, zastępują nowe jednostki, oparte na wspólnych cechach charakterystycznych bądź łączących je interesach (kultura, język, położenie geograficzne, ekonomia itp.).

Umiejscowienie tych jednostek na terytorium jednego państwa może powodować powstanie regionalnych więzi, które z czasem są w stanie wykształcić „świadomość odrębności”, co z kolei może powodować zmiany zakresu kompetencji istniejących już samorządów lokalnych, zmiany istniejących granic podziału administracyjnego, a nawet granic państwowych. Wynikiem powstawania więzi regionalnych może być również tworzenie nowych samorządów lokalnych na szczeblu regionalnym. W tym wypadku mówimy o regionalizacji, a najlepszym jej przykładem są Francja, Belgia, Włochy i Hiszpania.

W krajach członkowskich Wspólnot Europejskich od końca lat siedemdziesiątych trwały spory na temat zwiększenie roli regionów i redystrybucji prerogatyw między władzą centralną i regionalną. Znalazło to szczególny wyraz w zmianach konstytucyjnych niektórych krajów Unii. Na podstawie dokumentacji i literatury dotyczącej w/w zagadnień można wnioskować, iż typowy podział kraju europejskiego jest trójszczeblowy:

1) region (kraj, wspólnota);

2) departament (prowincja, powiat);

3) gmina.

W Europie występują również struktury dwuszczeblowe, jednak nie ma struktur
czteropoziomowych głównie z uwagi na niewykonalność zadania polegającego na
wyeliminowaniu nakładania się kompetencji władz terenowych.

Zakres kompetencji władz wybieranych w głosowaniu powszechnym czy też mianowanych przez głowy państw, sposoby finansowania zadań, reprezentowanie interesów państwa na szczeblu regionalnym i zapewnienie zgodności jego ustawodawstwa z ogólnonarodowym są w państwach Unii Europejskiej różne. Nie wszędzie jednak zmiany ustaw zasadniczych, wymuszone przepisami wspólnotowymi, pociągały za sobą decentralizację władzy. Wszędzie natomiast udało się pogodzić samodzielność/autonomię regionów (większą lub mniejszą) z integralnością państwa.

Z analizy rozwiązań ustrojowych wybranych krajów zachodnich wynika, że regionalizacja i polityka regionalna w tych krajach jest bardzo zróżnicowana, a na regionalnej mapie Europy można wyróżnić kilka grup państw charakteryzujących się tym samym podejściem do regionalizacji.

Pierwszą grupę stanowią państwa prowadzące politykę regionalizacji
i decentralizacji. Należą do nich Niemcy, Włochy, Austria, Dania, Holandia. Tradycja decentralizacji utrwalona w powojennym półwieczu w Austrii, Danii i Niemczech, a obecna od stulecia we Włoszech powodowała, że właśnie te państwa były liderami regionalizacji i tworzyły najsilniejszą grupę nacisku na EWG, a potem na Wspólnoty Europejskie, by wypracować akty prawne dotyczące administracji lokalnej i regionalnej. Włochy były inicjatorem pierwszego zapisu o potrzebie regionalizacji podczas szczytu w Hadze w 1969 r. Lobby regionalne doprowadziło również do powołania w 1975 roku Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, będącego do dziś najważniejszym instrumentem finansowym Unii w koordynacji i wyznaczaniu głównych linii rozwoju polityki regionalnej w Europie.

Na przeciwległym biegunie znajdują się państwa prowadzące politykę centralistyczną. Samorząd działa tam tylko na szczeblu gminy a polityka regionalna sterowana jest centralnie. Do tej grupy państw należą: Grecja, Portugalia, Wielka Brytania, Finlandia. Niektóre z nich, pod naciskiem Wspólnot Europejskich, powołały do życia struktury regionalne nie popierając jednak tego aktu żadnymi przepisami wykonawczymi, co w praktyce oznacza centralne sterowanie krajem. Do takich państw należy Grecja i Portugalia.

Szwecja jest przykładem państwa próbującego odejść od unitarnej formy rządów, jednak instytucja regionów napotyka na wyraźny opór ze strony polityków gminnych
obawiających się utraty wpływów.

W latach osiemdziesiątych do grupy państw realizujących decentralizację władzy dołączyła Francja i Hiszpania. Oba państwa znalazły się jakby w połowie drogi pomiędzy silnie zakorzenionym w mentalności systemem centralnego sterowania prowincją,
a koniecznością scedowania dużej części kompetencji na władze lokalne.

Koncepcja „Europy regionów”, lansowana w Brukseli napotyka wciąż na opór ze strony parlamentów narodowych wielu państw członkowskich. W latach dziewięćdziesiątych głównym ogniskiem oporu przeciwko paneuropejskiej polityce regionalnej jest Wielka Brytania, której politycy już pod koniec poprzedniej dekady starali się storpedować wszelkie trendy decentralistyczne na rzecz przywracania krajom członkowskim niezależności narodowej. Wśród krajów piętnastki są również takie, które z chęcią uczestniczą w podziale funduszy strukturalnych, ale z wielkim trudem idzie im przekazywanie kompetencji rządów centralnych władzom lokalnym. W strategii politycznej Unii decentralizacja i regionalizacja są jednak oczywiste i wydaje się, że nie ma od nich odwrotu.

4. Cele współpracy transgranicznej w doktrynie państw Unii Europejskiej

Celem działań w regionach przygranicznych oraz współpracy transgranicznej jest niwelowanie przeszkód i usuwanie kwestii spornych, mogących dzielić te regiony, a w rezultacie zmniejszanie znaczenia granic państwowych i sprowadzenie ich do niewiele
znaczącej funkcji administracyjnej.

Bardziej konkretnie formułuje cele funkcjonowania struktur transgranicznych cytowany wcześniej Praktyczny przewodnik współpracy transgranicznej. Jego autorzy uważają, że struktury transgraniczne funkcjonują dla:

„[...] - stworzenia płaszczyzny współpracy, a nie nowego szczebla administracji,

- wspierania długofalowej działalności prowadzonej we wszystkich dziedzinach życia społeczności regionu granicznego,

- świadczenia usług oraz tworzenia powiązań między władzami regionalnymi i lokalnymi, podmiotami prywatnymi oraz mieszkańcami regionu granicznego,

- ułatwienia współpracy transgranicznej, która spełnia zasady partnerstwa
pionowego i poziomego oraz zasadę pomocniczości (subsydiarności)”.

Gotowość obywateli gmin i regionów przygranicznych do wspólnego poszukiwania rozwiązań o zasięgu transgranicznym nie kryje w sobie zamiaru zlikwidowania suwerenności państw narodowych. Jedynym dążeniem jest „zaleczenie blizn historii”, umożliwiające lepszą współpracę we wszystkich dziedzinach życia oraz urzeczywistnienie idei „Europy obywateli”. --> [Author:WO]

W warunkach postępującej integracji mieszkańcy terenów przygranicznych muszą jednak wnieść własny wkład w urzeczywistnienie prawa do równości szans życiowych w nowej Europie. „Ludzkie oblicze” w polityce europejskiej ma szansę sprawdzić się przede wszystkim tam, gdzie współpraca jest koniecznością życiową, czyli w regionach przygranicznych. Właśnie na terenach przygranicznych sąsiadujących ze sobą państw uwidacznia się konieczność przełamania izolacjonistycznych i nacjonalistycznych nawyków. To, co dla rodaka z centrum kraju jest często tylko „teorią o europejskości”, dla mieszkańców terenów nadgranicznych stanowi doświadczenie dnia codziennego. Dlatego sąsiedzkie relacje transgraniczne należy rozpatrywać z dwóch perspektyw: jedna, bardziej ogólna, dotyczy stosunków między sąsiadującymi ze sobą państwami, druga zaś, bardziej szczegółowa, dotyczy bezpośrednich kontaktów między ich narodami.

Sytuacja w rejonach przygranicznych, czyli w miejscu bezpośredniego
zetknięcia się obu społeczności, nabiera więc szczególnego znaczenia. Nie ulega wątpliwości, że elementem świadomości mieszkańców tych regionów jest stała obecność obywateli sąsiedniego kraju i możliwość częstego przebywania po drugiej stronie granicy.
Spowodowało to powstanie obszaru po obu stronach granicy, który ma ze sobą ścisłe powiązania ekonomiczne, kulturowe, czy nawet rodzinne.

Analizując zmiany, jakie następują w regionach nadgranicznych, należy również
zastanowić się nad kierunkiem przeobrażenie świadomości ich mieszkańców oraz spróbować odnaleźć zaistniałe tego przyczyny. Zakłada się, że zmiany w świadomości, choć to proces długofalowy, będą zachodziły, a główną ich przyczyną stanie się ożywienie gospodarcze, które spowoduje zmniejszenie dysproporcji między sąsiadującymi ze sobą społecznościami, co z kolei wpłynie na stosunki międzyludzkie, doprowadzając do zmniejszenia wzajemnej nieufności. Powolnej zmianie ulegną opinie i oceny mieszkańców pogranicza dotyczące "sąsiada", w tym negatywne stereotypy i uprzedzenia etniczne. Wysoce prawdopodobny jest również szybszy rozwój kontaktów osobistych, znaczny rozwój współpracy młodzieży z jednoczesnym zmniejszeniem się możliwości kreowania współpracy "sterowanej centralnie".

W szybszej realizacji prezentowanych założeń bardzo pomocna może okazać się współpraca w ramach euroregionów, choć jej sześcioletnie badania i obserwacje nie napawają optymizmem. Przyczyn braku skuteczności tego typu współpracy jest wiele. Należą do nich: kłopoty finansowe obu partnerów, przeszkody prawne w realizacji niektórych projektów, „nieprzystawalność” organizacji administracji samorządowej, niekompatybilność współpracujących ze sobą po obu stronach stowarzyszeń, czasami sprzeczne interesy, czy też niedoskonałości samej formuły euroregionu, jak również zróżnicowane normy w wielu
dziedzinach objętych współpracą (np. w zakresie ochrony środowiska).

W regionach przygranicznych istnieje jednak wiele problemów o charakterze społeczno-gospodarczym, których rozwiązywanie można nazwać działaniami strategicznymi, ale realizacja tych zadań jest niezbędna, mimo iż może zająć kilka lat. Ciągle aktualne i nie do końca rozwiązane są np. problemy pełnego uporządkowania granic zewnętrznych Unii, zarówno w sensie czysto fizycznym - stan przejść, ich przepustowość, obsługa itp., jak również w sensie prawnym, czyli całkowite rozwiązanie spraw azylowych, przestępczości zorganizowanej itp. Następny (nie rozwiązany) problem to infrastruktura techniczna, a więc takie zagadnienia jak sieć dróg, sieć kolejowa, czy też sieci telekomunikacyjne zorganizowane tak, aby kraje sąsiednie były częścią systemu zachodnioeuropejskiego. W tych samych kategoriach można traktować problem wód powierzchniowych. Stąd następne
zadanie do wspólnego rozwiązania: ochrona środowiska.

Przedmiotem lokalnej współpracy transgranicznej może być w zasadzie każde zadanie wchodzące w zakres kompetencji władz lokalnych, które jest zdefiniowane przepisami prawa krajowego. Przykładowa lista zagadnień obejmuje m. in.:

- studia dotyczące planów rozwoju obszarów przygranicznych traktowanych jako zintegrowane jednostki geograficzne,

- dostawy wody, elektryczności, gazu na skalę lokalną oraz wykorzystanie
odnawialnych zasobów energii,

- budowę i utrzymanie lokalnej infrastruktury telekomunikacyjnej,

- kontrolę zanieczyszczeń środowiska naturalnego i racjonalnego użytkowania
energii,

- współpracę w dziedzinie ochrony zdrowia, a w szczególności utrzymywanie
zasobów w tej dziedzinie,

- dążenie do usunięcia barier językowych i uproszczenia procedur administracyjnych oraz zmniejszenia skutków różnic w systemach prawnych po obu stronach granicy.

Bardzo ważna jest, wspominana wcześniej, zmiana świadomości ludzi i choć jest to zadanie na co najmniej dwa pokolenia, musi ona rozpocząć się już teraz: w rodzinie, przedszkolu, szkole, kościele. Wychowanie rozpoczęte od dziecka, wychowanie dla przyszłości, dla państwa europejskiego musi stanowić fundament tych zmian. Droga do porozumienia i pojednania między narodami, w przenośni i dosłownie, rozpoczyna się od wspólnej granicy, która w nowym wymiarze stosunków między sąsiadującymi krajami traci swój dzielący i sporny charakter. Nie oznacza to oczywiście, że na granicy nie istnieją bariery oddzielające od siebie poszczególne narodowości. Dlatego słuszną wydaje się teza, że nie ma lepszego miejsca do kontynuacji dialogu o przyczynach, zasięgu i konsekwencjach uprzedzeń między narodami, niż nadgraniczne regiony i miasta, gdzie powstaje konglomerat tego, co charakterystyczne dla sąsiadujących nacji. W takich właśnie miejscach najlepiej można ocenić stan stosunków międzypaństwowych i dowiedzieć się, czy granica ma wciąż charakter linii dzielącej społeczeństwa, czy też już je łączy.

Pomimo pewnych postępów regiony przygraniczne nadal odczuwają historyczne skutki wytyczenia granic, z czego wynikało ich peryferyjne położenie. Centra gospodarcze, znajdujące się na terenach przygranicznych, bardzo często odgrodzone są od części swego naturalnego zaplecza po drugiej stronie granicy, a to pociąga za sobą, odbijające się niekorzystnie na możliwościach handlowych i usługowych, deformacje. Infrastruktura komunikacyjna również uległa degradacji i deformacji ze względu na brak połączeń o szerszym zasięgu. W regionach, gdzie infrastruktura została reaktywowana, zostało to zrobione
z opóźnieniem o całe dziesięciolecia w porównaniu do pozostałych obszarów macierzystego kraju. Tam, gdzie jej wciąż jest brak, panuje pewien „niedostatek psychologicznych uwarunkowań” uniemożliwiający interregionalny i transgraniczny rozwój danych obszarów.

5. Instytucje współpracy regionalnej w Europie

Dążąc do zwiększenia swej roli we współpracy europejskiej, regiony zaczęły organizować się w skali kontynentu, aby nadać większą siłę swym postulatom. Pierwszą instytucją pozarządową, powołaną w celu obrony niezależności władz lokalnych przed centralizacją państwa, była Rada Wspólnot i Regionów Europy (Conseil des Communes et R*gions d'Europe - CCRE), która powstała w 1951 r. Celem Rady był również rozwój jednostek terytorialnych, rozwijanie „ducha europejskości”, a także stworzenie reprezentacji wspólnot lokalnych.

Proces integracji regionów europejskich został przyspieszony w połowie lat
osiemdziesiątych, jednak wcześniej, bo już w 1971 roku, powstało Stowarzyszenie Europejskich Regionów Transgranicznych (Arbeitsgemeinschaft Europ*ischer Grenzregionen - AGEG) z siedzibą w Bonn, grupujące ponad 50 regionów przygranicznych położonych
wokół Renu. W latach osiemdziesiątych do Stowarzyszenia przystąpiły regiony
przygraniczne RFN, krajów Beneluxu, Włoch, Szwajcarii, Austrii, Hiszpanii, Portugalii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, krajów skandynawskicj, Węgier i byłej Jugosławii. W 1981 roku AGEG przyjęło Kartę Regionów Granicznych, która dotyczyła społeczno-kulturowych i ekonomicznych aspektów współpracy transgranicznej. Celem Stowarzyszenia jest inicjowanie, wspieranie i koordynowanie współpracy transgranicznej na terenie całej Europy. Pod auspicjami AGEG przeprowadzono także liczne prace badawcze na temat wpływu postępu integracji europejskiej na regiony przygraniczne. AGEG należy do organizacji założycielskich Zgromadzenia Regionów Europy.

Faktycznym międzynarodowym zgromadzeniem parlamentarnym stała się dopiero, powstała w 1985 roku z inicjatywy Edgara Faure'a, Rada Regionów Europejskich (Conseil des R*gion d'Europe - CRE). Edgar Faure, były premier Francji, związany z jakobińską tradycją rządów centralistycznych, doszedł do przekonania, że obecnie regionalizm jest nosicielem postępu i nowoczesności. Po dwóch latach istnienia Rady Regionów Europejskich, w 1987 roku, zostało powołane na jej miejsce, z inicjatywy tzw. „silnych regionów” (Franche-Comt* i Jura we Francji, Flandria w Belgii, Bawaria i Badenia-Wirtembergia w Niemczech oraz Lombardia we Włoszech), Zgromadzenie Regionów Europy (l'Assembl*e des R*gion d'Europe - ARE). Jest to ciało debatujące o problemach regionów, mające swój sekretariat w Strassburgu, reprezentujące ponad 170 regionów z całej Europy, w tym z Polski, Czech, Węgier i Bułgarii oraz państw powstałych na obszarze byłego ZSRR. W marcu 1990 roku, w ramach Zgromadzenia, utworzono Komitet Współpracy Wschód-Zachód.

Specyfika Zgromadzenia Regionów Europy polega na tym, że w przeciwieństwie do Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy (Conseil des Pouvoirs Locaux et R*gionaux d'Europe - CPLRE), powołanego pod auspicjami Rady Europy oraz Komitetu Regionów Unii Europejskiej (Comit* des Regions de l'Union Europ*enne - CRU), skupia ono wyłącznie przedstawicieli regionów, a nie innych jednostek terytorialnych, jak np. gmin. Ponadto zgromadzenie obejmuje swym zasięgiem całą Europę.

Zgodnie z założeniem twórców Zgromadzenia regionami są zarówno landy niemieckie, kantony szwajcarskie, prowincje holenderskie i województwa polskie. Mamy zatem do czynienia z jednostkami administracji terytorialnej o ogromnej różnorodności pod względem posiadanych kompetencji.

Wśród ekspertów od problematyki regionalnej nie ma jednak zgody, że Zgromadzenie Regionów Europy potwierdzi rolę, do jakiej pretenduje, a mianowicie stanie się prawdziwym „Senatem Regionów”, zwłaszcza że ambicjom nie dorównują ani środki finansowe, ani posiadane prerogatywy, nie mówiąc już o istnieniu konkurencyjnych instytucji.

Największe zasługi dla wspierania idei współpracy przygranicznej spośród wszystkich organów Unii Europejskiej ma Parlament Europejski. Już w 1976 r. powstał projekt Gerlach-Bericht, który zawierał propozycję utworzenia związków regionalnych (Euroverb*nde), zajmujących się współpracą o zasięgu ponadpaństwowym. W projekcie zawarto opis organów przyszłych związków regionalnych oraz ich kompetencji. Komisja Europejska odniosła się sceptycznie do propozycji i ostatecznie projekt upadł. Kolejne projekty Parlamentu Europejskiego wskazywały na konieczność ratyfikacji przez państwa Wspólnoty tzw. Konwencji Madryckiej. Parlament proponował także utworzenie centrum informacji o rozwoju współpracy w regionach przygranicznych, stale przygotowywanie sprawozdań na ten temat oraz wydawanie broszur informujących osoby zamieszkałe na obszarach przygranicznych o ich prawach i możliwościach. Powyższe projekty również nie znalazły akceptacji władz Unii.

Rada Europy, licząca obecnie 40 członków, wypracowała również pewną liczbę dokumentów dotyczących administracji publicznej a w praktyce dokumentów dla administracji lokalnej i regionalnej. W pierwszej kolejności należy wymienić Europejską Kartę Samorządu Lokalnego oraz Europejską Kartę Samorządu Regionalnego z 1997 r. Nie można również nie zauważyć tak ważnego dokumentu Rady Europy, jakim jest Europejska Konwencja Ramowa o Współpracy Transgranicznej między Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi (tzw. Konwencja Madrycka).

Rada Europy odróżnia się od innych organizacji współpracy interregionalnej tym, że posiada od 1994 r. odrębny organ o statusie doradczym zapewniający współpracę samorządów terytorialnych wszystkich państw członkowskich. Organem tym jest Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy, który powstał w wyniku przekształcenia Stałej Konferencji Władz Lokalnych i Regionalnych istniejącej od 1957 r.

Wykaz dokumentów wypracowanych przez omówione wyżej organizacje, które to mogą stanowić podstawę prawną do prowadzenia współpracy transgranicznej przedstawia tabela 2.

Procesy integracyjne, zachodzące w ramach organizacji współpracy transgranicznej, są długotrwałe i w związku z tym wymagają określenia wspólnych zadań oraz uzgodnienia i opracowania planów rozwoju, zgromadzenia środków na ich realizację, koordynacji wykonywanych przedsięwzięć. Wymaga to tworzenia specjalistycznych zespołów badawczych, systemów informacyjnych oraz instytucji, które mogą podejmować wiążące decyzje. Dlatego coraz częściej powoływane są przez grupy regionalne szersze, zinstytucjonalizowane
wspólnoty.

Przykładem takiego gremium jest, powstała w 1973 r., Konferencja
Peryferyjnych Regionów Nadmorskich (Conf*rence des R*gions P*riph*riques Maritimes de la Communaut* europ*enne - CRPM) utworzona przez sześćdziesiąt regionów. Przedmiotem zainteresowania powstałego forum jest rozwój transportu, połowy morskie
i śródlądowe oraz integracja regionów w basenie Morza Śródziemnego.

Inne cele postawiło sobie natomiast stowarzyszenie zrzeszające: francuski region Nord Pas-de-Calais, belgijską prowincję Hainaut, brytyjski West Yorkshire i niemiecki land Nadrenia-Westfalia. Związek pod nazwą Europejski Region Technologii Przemysłowej

Tabela 2. Europejskie organizacje współpracy transgranicznej i ich
uregulowania prawne

Organizacja	Nazwa regulacji prawnej
RADA EUROPY
Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych (CLARE) Komitet Zarządzający Władz Lokalnych i Regionalnych (CEMR) Europejska Konfrencja Ministrów Odpowiedzialnych za Samorządy Lokalne Komisja Ekspertów do Spraw Współpracy Ponadgranicznej Biuro Studiów i Dokumentacji Współpracy Ponadgranicznej Organizacji Regionalnych Zebranie Regionów Europejskich	Europejska Konwencja Ramowa o Współpracy Transgranicznej między Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi Europejska Karta Samorządu Terytorialnego Europejska Karta Samorządu Regionalnego
UNIA EUROPEJSKA
Komitet Regionów	Traktat o Unii Europejskiej Wspólnotowa Karta Regionalizacji
INNE ORGANIZACJE
Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych (SERG/AGEG)	Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych

Źródło: Opracowanie własne

(R*gions Europ*ennes de Technologie Industrielle - RETI) został założony 7 czerwca 1984 roku, a jego zadaniem jest „[...] popieranie regionów przemysłowych jako grupy homogenicznej oraz rozwijanie współpracy ponadregionalnej między swoimi członkami i innymi
regionami”.

Własną organizację pod nazwą Europejskie Stowarzyszenie Wielkich Miast (Association Europ*enne des Grandes Villes - EUROCITES) utworzyły w 1986 r., 72 metropolie europejskie - miasta liczące ponad 250 tys. mieszkańców, będące centrami regionalnymi, posiadające demokratycznie wybierane władze. Celem Stowarzyszenia jest wymiana doświadczeń w rozwiązywaniu problemów nurtujących wielkie aglomeracje miejskie.

Reasumując prezentowane rozważania należy stwierdzić, iż współpraca transgraniczna powinna być przede wszystkim spontaniczna i wypływać ze świadomej woli samorządów lokalnych, zainteresowanych zwiększeniem efektywności swej pracy. Powinna również służyć rozwojowi procesu integracji europejskiej, który prowadzi do zaniku granic między państwami lub łagodzi skutki ich funkcjonowania dla społeczności lokalnych, przeciwdziałając narastaniu niekorzystnych zjawisk w regionach przygranicznych (np. peryferyjności). Celem współdziałania regionów jest również uaktywnienie wymiany gospodarczej, nawiązanie bliższych kontaktów międzyludzkich, społecznych i politycznych. Omówione wyżej instytucje i organizacje współpracy między władzami lokalnymi nie ograniczają inicjatywy i spontaniczności samorządów, wprost przeciwnie - umożliwiają koordynację działań, podejmowanie wspólnych przedsięwzięć i rozwiązywanie sytuacji konfliktowych na szczeblu samorządowym i regionalnym, bez konieczności angażowania władz centralnych. Stanowią również swego rodzaju „grupy nacisku” wymuszające na państwach decentralizację władzy i sprawowanie rządów zgodnie z zasadą subsydiarności.

Nie ulega również wątpliwości, że funkcjonowanie samorządu terytorialnego, wyposażonego w rzeczywiste uprawnienia i cieszącego się autonomią, stwarza warunki do bardziej skutecznego zarządzania państwem w bezpośredniej bliskości obywatela, zaś ochrona i umacnianie samorządu przyczynią się w przyszłości do budowy Europy w oparciu o zasady demokracji i decentralizacji władzy oraz (przez dowartościowanie społeczności lokalnych) stworzenie możliwość skutecznego uczestniczenia społeczeństwa w zarządzaniu sprawami publicznymi. Jednak bezpośredni udział władz regionalnych i lokalnych w zarządzaniu programami transgranicznymi jest, zdaniem autorów Praktycznego przewodnika współpracy transgranicznej, „[...] nadal hamowany przez ograniczenia o charakterze prawnym”.

Por. S. Parzymies, Europa regionów, [w:] Europejska polityka regionalna, Biuro Studiów i Analiz Kancelarii Senatu, Warszawa, czerwiec 1995, s. 30.

Cross-border and inter-regional cooperation on external borders of the European Union. Vademecum, LACE, Gronau, październik 1997, s. 2.

Na szczeblu rządowym podpisana została umowa z Flamandią, do której sporządzono program wykonawczy ze sformułowaniami dotyczącymi współpracy Euroregionu Nysa i Euroregionu Moza. Takiego przypadku nie uwzględnia powyższa definicja. Por. B. Wrzochalski, [w:] Stenogram z konferencji Polska w Europie XXI wieku: wymiar
regionalny i transgraniczny, Sala posiedzeń Senatu RP, 5 - 6 czerwca 1995 roku, Komisja Spraw Zagranicznych, Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej, Kancelaria Senatu, Warszawa 1995 (wersja robocza),
s. 104.

Europejska Konwencja Ramowa o Współpracy Transgranicznej między Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi, Dz. U. Nr 61 z 1993 r., poz. 287, Art. 2, podpunkt 1.

J. Gabbe, V. von Malchus, European Models of Inter-regional and Cross-border Cooperation, Speech on the occasion of the Warsaw conference „Poland in XXI century Europe: regional and transborder perspectives” on
5/6 June 1995, s. 2.

Por. Demokracja lokalna w Europie - doświadczenia praktyczne, Samorządy terytorialne a współpraca
transgraniczna, Europejska Agencja Wspierania Samorządów Lokalnych, Warszawa - kwiecień 1992., s. 2.

Por. Dokumenty europejskie. Współpraca transgraniczna i regionalna, Biuro Studiów i Analiz Kancelarii Senatu, Warszawa, czerwiec 1995, s. 113.

F. Albanese, [w:] Stenogram z konferencji ..., op. cit., s . 63.

V. von Malchus, ibidem, s. 33.

Ibidem.

Madrit Outline Convention on Cross-Border Cooperation , podpisana przez Polskê 19.01.1993 r.

Szerzej nt. współpracy Gubin-Guben zob. np. S. Lisiecki, Euromiasto Gubin-Guben. Kształtowanie środowiska granicznego, [w:] P. Buczkowski, K. Bondyra, P. Śliwa, Jaka Europa? Regionalizacja a integracja, Poznań 1998, s. 273-287.

Pojęcie „gentlemen's agreement” w literaturze polskiej rozumiane jest jako wiążąca strony umowa międzynarodowa zawarta w formie ustnej. W literaturze przedmiotu pojęcie to rozumiane jest jako porozumienie o charakterze niewiążącym, niezależnie od tego czy zostało zawarte w formie pisemnej, czy też ustnej. Por. W. Fiedler, Gentlemen's
Agreement, [w:] R. Bernhardt, Encyclopedia of Public International Law, t. 7, London 1984, s. 105-107 oraz M. Zieliński, Współpraca transgraniczna między władzami lokalnymi państw Unii Europejskiej, [w:] C. Mik, Polska w Unii Europejskiej perspektywy, warunki, szanse, zagrożenia, Toruń 1997, s. 229.

Por. U. Beyerlin, Dezentrale grenz*berschreiende Zusammenarbeit als transnationales Rechtspah*nomen, Archiv des Volkerrechts, Band vol. 27, s. 286-327.

Por. J. Gabbe, V. von Malchus, European Models of Inter-regional and Cross-border Cooperation, [w:] Conference „Poland in XXI Century Europe: Regional and Transborder Perspectives” 5-6 June 1995, Biuro
Studiów i Analiz Kancelarii Senatu, passim.

Partnerstwo w strukturach pionowych: europejskie, narodowe, regionalne, lokalne; partnerstwo poziome: transgraniczne (przygraniczne), międzyregionalne (transregionalne), międzynarodowe (międzypaństwowe). Por. Dokument roboczy na temat inicjatywy Unii Europejskiej - INTERREG i jej przyszłego rozwoju, Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych (SERG/AGEG), lipiec 1997, s. 35 oraz Praktyczny przewodnik współpracy transgranicznej, Warszawa 1997, s. 3A2.

„Region” w sanskrycie rajah znaczy król, a rji - królowa natomiast rjati znaczy on rządzi; indoeuropejskie rg oznacza króla plemiennego; łacińskie regio to kierunek, okolica, kraina, granica; staroangielskie regioun oznacza królestwo, a starofrancuskie region to obszar, okręg. Por. W. Morris, The American heritage dictionary of the english, New York 1975, s. 1095 oraz M. Plezi, Słownik łacińsko-polski t. 4, Warszawa 1974, s. 493, a także Wielka
Ilustrowana Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa „Gutenberga” t. 14, Warszawa 1993, s. 293.

Por. W. Malendowski, M. Ratajczak, Euroregiony. Pierwszy krok do integracji europejskiej, Wrocław 1998, s. 25.

Por. S. Bronsztejn, Ekonomika regionalna, Wrocław 1995, s. 11.

Ibidem.

Por. L. Koćwin, Regionalizm południowych i zachodnich ziem Polski w procesie budowy jedności europejskiej (Podstawy ideowe regionów federalnych), s. 12.

Ibidem.

F. Albanese, The Administrative Decentralisation Process as seen by the Council of Europe, Warszawa,
5-6 czrwca 1995 r., s. 12.

Ibidem.

Ibidem.

Por. M. Elżanowski, M. Maciołek, P. Przybysz, Region jako instytucja prawnoustrojowa, „Państwo
i Prawo” nr 8/1990, s. 60.

J. Węc, Regionalizacja w państwach Unii Europejskiej, „Przegląd Zachodni” nr 2/1994, s. 130.

Por. W. Malendowski, M. Ratajczak, Euroregiony ..., op. cit., s. 26.

F. Albanese, The Administrative Decentralisation ..., op. cit., s. 11.

Sprawozdanie nt. współpracy transgranicznej i międzyregionalnej, Parlament Europejski, Komisja Polityki
Regionalnej, Składająca sprawozdanie: pani Riitta Myller, 23 kwietnia 1997 r., s. 12.

F. Albanese, [w:] Stenogram z konferencji ..., op. cit.,, s. 30.

L. Koćwin, Regionalizm południowych i zachodnich ..., op. cit., s. 11.

B. Jałowiecki, Kwestia regionalna, „Wspólnota”, 11-18.04.1992, s. 21.

K. W. Deutsch, Nationalism and Its Alternatives, New York 1969, s. 93.

Por. M. Rościszewski, Czy polska Racja stanu związana jest bardziej z wizją Europy regionów czy też Europy ojczyzn?, [w:] Europa regionów a Europa ojczyzn, Biuro Studiów i Analiz Kancelarii Senatu, Warszawa, czerwiec 1995 s. 2.

B. Jałowiecki, Kwestia regionalna ..., op. cit., s. 14.

Por. Demokracja lokalna w Europie ..., op. cit., s. 2.

Por. M. Rybicki, [w:] Stenogram z konferencji ..., op. cit., s. 67.

Szerzej na ten temat zob. Praktyczny przewodnik ..., op. cit., s. A2/4 - A2/13.

Usytuowanie wzdłuż wewnętrznych lub zewnętrznych granic Unii.

Położenie wzdłuż granic lądowych lub morskich.

Panorama euroregionów, Jelenia Góra 1997, s. 13.

Ibidem.

Ibidem, s. 14.

Region jako przyszła struktura europejska, Materiały polsko-niemieckiego sympozjum odbytego w Opolu w dniach 13-15 maja 1992 r. pod kierownictwem D. Banacha i K Heffnera, Państwowy Instytut Naukowy, Śląski w Opolu i Evangelische Akademie M*lheim/Ruhr, Opole 1992, s. 86.

Unia Europejska. Informator, Warszawa, maj 1997, s. 28.

Samorządy w Unii Europejskiej - folder, Centrum Informacji Europejskiej, Warszawa 1999.

Dokument roboczy na temat inicjatywy Unii Europejskiej - INTERREG ..., op. cit., s. 30.

Praktyczny przewodnik ..., op. cit., s. D1/1.

Cyt. za: R. Kusiak, INTERREG oraz PHARE-CBC - programy Unii europejskiej wspierające współpracę
transgraniczną, „Samorząd Terytorialny” nr 11/1996, s. 38.

J. Gabbe, V. von Malchus, European Models of Inter-Regionaland Cross-border Cooperation, [w:]
Conference Poland in XXI Century Europe ..., op. cit., s. 3.

Szerzej na temat badań dotyczących obaw polskiego społeczeństwa w związku z integracją ze strukturami zachodnioeuropejskimi zob. R. Suchocka, Integracja europejska w polskiej perspektywie, Poznań 1998, passim oraz Polacy wobec integracji Polski z Unią Europejską, Warszawa 1998, passim.

„Ja rozumiem intencję Niemców (my was wykupimy - jak mówią otwarcie), ale nie rozumiem intencji odpowiedzialnych za to (tworzenie euroregionów- przyp. autora) polskich polityków, którzy w podskokach wkładają głowę w pętlę przyszłej szubienicy; jest to tylko głupota, czy coś więcej ponadto?”. Cyt. za: A. Schaff, Pora na spowiedź, Warszawa 1993, s. 147.

A. D. Martin, Szanse i problemy współpracy polsko-niemieckiej przy granicy zewnętrznej EWG ze szczególnym uwzględnieniem Euroregionu Nysy (praca dyplomowa), Dresden, K*ln, M*nchen, Atlanta, Lyon, Moskwa, maj 1993.

Por. W. Malendowski, M. Ratajczak, Euroregiony ..., op. cit., s. 91.

Por. np. The Structural Funds in 1996. Eighth annual report, Luxembourg 1997, passim.

V. von Malchus, [w:] Stenogram z konferencji Polska w Europie XXI wieku ..., op. cit., s. 36.

„>Europa regionów< jako „multifunkcjonalne ponadregionalne sieci, które miałyby na celu z jednej strony respektowanie praw człowieka , a z drugiej strony, stosowanie się do modelu współczesnego społeczeństwa przemysłowego w oparciu o podział pracy”. Cyt. za: W. Maier, [w:] Stenogram z konferencji Polska w Europie XXI wieku ...,
op. cit., s. 6.

Por. L. Ciamaga, Polityka Regionalna Unii Europejskiej - wnioski dla regionów nadgranicznych, [w:] Europejska polityka regionalna ..., op. cit, s. 1.

Np. Grecja, gdzie uwzględniając potrzeby polityki regionalnej Wspólnoty, do lipca 1986 r., powołano 13 regionów.

Por. Regionalizacja i polityka regionalna w krajach Unii Europejskiej, Biuro Studiów i Analiz Kancelarii Senatu, Warszawa, Listopad 1995, s. 15, a także H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna zagadnienia ogólne. Warszawa 1998, s. 41.

Por. H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna ..., op. cit., s. 41.

Por. Dokumenty europejskie. Współpraca ..., op. cit., s. 110, a także Praktyczny przewodnik ..., op. cit., s. A1/2, który uważa iż: „Zasadniczym celem współpracy transgranicznej było zniesienie barier, ograniczeń i innych czynników sprzyjających stanowi odgrodzenia spoeczności zamieszkujących regiony graniczne”.

Praktyczny przewodnik ..., op. cit., s. B2/37.

O ważności problemu może świadczyć fakt, że w tzw. Traktacie Amsterdamskim z 2 października 1997 r. poświęcony został temu zagadnieniu rozdział drugi pt. „Unia i obywatel”. Por. C. Mik, Traktat Amsterdamski - ocena
wyników konferencji międzyrządowej Unii Europejskiej 1996-1997 (tzw. Maastricht II), Informacja nr 573, INTERNET, http:/ biurose.sejm.gov.pl, passim oraz Z. Czachór, Integracja europejska, [w:] W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz, Stosunki międzynarodowe, Wrocław 1998, s. 275, a także W. Żelazny, Modele integracji europejskiej: nawigacja między Europą państw a Europą regionów, [w:] P. Buczkowski, K. Bondyra, P. Śliwa, Jaka Europa..., op. cit., s. 44-46.

Jednym z elementów problemu jest stworzenie adekwatnego do idei „Europy obywateli”, „europejskiego modelu
społecznego”. Szerzej na ten temat zob. F. Fries, Spór o Europę, Warszawa 1998, s. 315-340.

Por. R. Bednarski, Polsko-niemieckie pojednanie w świadomości mieszkańców euroregionu Sprewa-Nysa-Bóbr, [w:] B. Mikulska-Góralska, W. Góralski, Polska Niemcy przyszłość, Warszawa 1996, s. 173-178.

Por. Praktyczny przewodnik ..., op. cit, s. 4A1, w którym stwierdza się iż: „Głównymi motywacjami prowadzenia współpracy transgranicznej są: dążenie do przezwyciężenia wzajemnych animozji i uprzedzeń między narodami regionów granicznych, wynikających z dziedzictwa historycznego, do rozwoju demokracji, do przezwyciężenia peryferyjnego harakteru i izolacji, do wzrostu i rozwoju gospodarczego, podniesienia poziomu życia oraz do osiągnięcia szybkiej asymilacji ze zintegrowaną Europą, zachowując jednocześnie jak największy stopień autonomii”.

Por. R. Bednarski, Polityka ekologiczna w Euroregionie Sprewa-Nysa-Bóbr, [w:] Europa Regionum, t. 1,
Szczecin 1996, s. 218-220.

Notice to the Member States laying down guidelines for operational programmes which Member States are
invited to establish in the framework of a Community initiative concerning border development cross-border
cooperation and selected energy networks (Interreg II), dokument Rady Europy nr 94/C180/13, ust. 14, a tak¿e
Europejska Konwencja Ramowa ..., op. cit., Wzory porozumieñ miêdzynarodowych, podpunkt 1.2, art. 6, akapit 1.

Por. W. Malendowski, M. Ratajczak, Euroregiony ..., op. cit., s. 50.

Por. G. Pierret, Vivre L'Europe... autrement: les r*gions entrent en sc*ne, Paris 1984, passim.

Por. S. Parzymies, Europa regionów ..., op. cit., s. 20. Obecnie ta pozarządowa organizacja nosi nazwę Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych (SERG) zrzesza ponad 60 członków, a jej siedzibą jest Gronau. Zob. tak¿e AEBR. The Association of European Border Regions. 25 Years of Working Together, Gronau, November 1996, s. 11.

Por. Cz. Osękowski, H. Szczegóła, Euroregiony na pograniczu polsko-niemieckim (1991-1997), Zielona Góra 1998, s. 13.

Szerzej na temat SERG/AGEG zob. np. AEBR. The Association of European Border Regions ..., op. cit., passim.

Por. S. Parzymies, Europa regionów ..., op. cit., s. 20.

Por. W. Malendowski, M. Ratajczak, Euroregiony ..., op. cit., s. 50-51.

Obie organizacje są organizacjami rządowymi działającymi na poziomie europejskim. Ibidem, s. 49. Szerzej na temat Komitetu Regionów zob. np. A. Noble, Przewodnik po Unii Europejskiej. Od Rzymu do Maastricht i Amsterdamu, Warszawa 1998, s. 152-153, a także F. Fries, Spór o Europę ..., op. cit., s. 310 oraz Z. Czachór, Komitet
Regionów w procesie poszerzania Unii Europejskiej, [w:] P. Buczkowski, K. Bondyra, P. Śliwa, Jaka
Europa ..., op. cit., s. 69-77.

Por. Kusiak R., Współpraca regionów i gmin o zasięgu przekraczającym granice państwowe, „Samorząd
Terytorialny” nr 7-8/1996, s. 36.

Dotyczy to następujących dokumentów: Der Boot-Bericht, dokument 1-1404/83 oraz Der Poetschki-Bericht, dokument A2-170/86. Por. J. Barcz, Współpraca regionów przygranicznych na przykładzie RFN. Wnioski dla polsko-niemieckiej współpracy regionów przygranicznych, „Studia i Materiały”, Warszawa 1991.

Nieprawidłowo przetłumaczony tytuł ogłoszony w Dz. U. Nr 124 z 1994 r., poz. 608, jako Europejska Karta
Samorządu Terytorialnego. Por. H. Izdebski, M. Kulesza, Administracja publiczna ..., op. cit., s. 306.

Ibidem.

Por. Cooperation Transfrontaliere en Europe, Strasbourg 1996, s. 37 oraz J. P. Descan, Miejsce dla regionów, „Rzeczpospolita”, 7.04.1992.

W. Malendowski, M. Ratajczak, Euroregiony ..., op. cit., s. 52.

Por. Cooperation Transfrontaliere ..., op. cit., s. 40-41.

Por. Praktyczny przewodnik ..., op. cit., s. A3/2.

3

Sprawdzić, czy ten cytat nie jest użyty dwukrotnie i jeżeli tak - zmienić!

Znaleźć i uzupełnić co to jest „Europa obywateli”.

---