Wacław Potocki „Transakcja wojny chocimskiej”
Źródło: Wacław Potocki, Transakcje Wojny Chocimskiej i inne utwory z lat 1669-1680; oprac. Leszek Kukulski, 1987rok.
Wstęp; Barbara Otwinowska
Leszek Kukulski -najznakomitszy znawca twórczości Wacława potockiego. Oddal w 1980 roku do Wydawnictwa opracowane i przygotowane teksty poezji potockiego. Artysta początkowo mało doceniany; autor rymowanego herbarza oraz dwóch wierszowanych romansów
„Wojna chocimska” epopeja; początkowo przypisywana Andrzejowi i Hieronimowi Lipskim; udowodniono, iż tekst wyszedł spod jego ręki; został uznany za najznakomitszego epika staropolskiego
Aleksander Bruckner odkrył rękopisy jego fraszek i przypowieści dawnej obyczajowości(-śmiała krytyka staropolskiego życia)
Wacław Potocki:
Ziemianin; całe życie spędził na gospodarowaniu w ojczystej Łużnej pod Biczem; sejmowe uchwały przeciwko arianom zmusiły poetę do zmiany wyznania. Studia Brucknera i czubka stanowią podstawę wiedzy o Potockim;
-rozprawa Jana Malickiego o świadomości poetyckiej W. P. i jego stosunku do literackiej tradycji; rozprawa Mariana Kaczmarka o Wojnie Chocimskiej
+ obszerna i wielokształtna twórczość; przenosił na polszczyznę wybrane utwory obce; pieśni religijne, kontemplacje Biblii, wierszowane romanse, nowele, sielanki, wiersze polityczne i okolicznościowe, zbiory przypowieści, nagrobków, satyr, katalog królów, liryka epicedialna oraz wierszowany herbarz.
-46 zachowanych i znanych tylko z tytułów utworów
4 Leszek Kukulski w „Prolegatach” dokonał m.in.:
-uchwycenia wzajemnych relacji miedzy rękopisami; -inwentaryzacji defektów, błędów oraz obcych wstawek; -wprowadzenia pewnych ram chronologicznych
-drobniejsze wiersze ogłoszone przez Brucknera w „Spuścizna rękopiśmienna po Wacławie Potockim tom 1-2, Lwow 1907r.
5. Potocki- przedstawiciel sarmackiego nurtu poezji barokowej; kategoria estetyczna -w jego refleksjach o roli pracy literackiej poety spotykamy 2 słowa klucze:
„pochop” -termin dotyczący poety; niezbędny walor poety, swoisty „mus” poetycki, konieczność życia w poezji, stała potrzeba wypowiedzi ekspresywnej i impresywnej
„smak” -gust; określenie zmysłu estetycznego twórców i odbiorców dzieła
(jedyny XVII wieczny poeta, który tak poważnie traktował swoją poetycką misje; niezwykła łatwość pisania.
-brak druku może być poparty faktem, iż poeta miał potrzebę ekspresji i tworzenia pamiętnika, obejmującego własną rodzinną biografie
-potocki świadomym miłośnikiem polszczyzny; lubował się jej „elastycznością, świeżością, niezwykłą łatwością rymowania”
6. według poety forma wiersza podatna jest na wszelkie treści; dzieła pisane prozą przekształcał w utwory wierszowane; wzory były dla niego punktem odniesienia, natchnieniem, osia tematyczną; pozorny brak oryginalności, ściągały negatywne opinie na temat jego twórczości
B. Chlebowski:
-poemat religijno-rycerski z wierszowanym diariuszem; często przechodzi w gawędę, przeplatany satyrycznymi obrazami, panegirykami, kazaniami
-chwilami podniosły epopeiczny ton, albo trywialne anegdoty; częste zmienne przechodzenie z podniosłego hymnu do prostej powieści
P. Chmielowski:
-Wacława Potocki jako najznakomitszy XVII wieczny typowo polski poeta; duża plastyka szczegółów
-jędrność słowa zderza się z pospolitością i rubasznością; słaby w kreśleniu charakterów indywidualnych i chaos w całości utworu;
S. Tarnowski:
-Potockiemu brak wyobraźni oi inwencji główny powód przekształcenia się Wojny Chocimskiej w historię wojny chocimskiej; poeta o rycerskiej, polskiej, energicznej duszy, którą wyrył w dziele
A. Bruckner:
-z tonu podniosłego popada w prozę rymowaną; dużo powtórzeń, chaos w dziele, brak niezmąconego estetycznego wrażenia; pisze o wszystkim, używa obcych słów, które często maja niewłaściwe formy
0reprezentuje piękno i szlachetność staropolskiej natury; dzięki jego rzetelnym, doskonałym opisom można odtworzyć społeczeństwo szlacheckie z ich przymiotami, ułomnościami, przywarami
-przedstawiciel swoistości, rodzimości, bez zacofania, politycznej anarchii i zwyrodnienia
-wg C. Backvisa potrafił uchwycić „specyficzną cechę bohaterstwa, innego niż głośne szarże”, „poeta ukazał żywy, bezpośredni obraz tego, czym była wojna i obóz wojskowy w Polsce XVII wieku”
-epopeja mająca 3 charakterystyczne cechy: nastrój, prawdziwość zbiorowego bohatera i przyświecająca jej idea
„Wojna chocimska” -„atmosfera spokojnej wzniosłości”
-przeciętni ludzie, jednak nie poddają się emocjom, walczą wspaniale dla potomnych
Bohater -przedstawia nam jego nieprzygotowanie, przybliża słabości, w sugestywny sposób przedstawia nam ludzi, którzy walczyli i cierpieli. Godność i duma -przenika całe dzieło, czynnik zespalający, budzący w nich zapał do walki
-potocki ukazywał nam ludzi posiadających honor, walczących o wolność swoją oraz całego narodu polskiego; wstęp -makaronizowanie proza-miał za zadanie utrwalić honor dla potomności
-trzyma do końca w napięciu; „szlachecko-ziemiańskie „ życie dawnej Rzeczypospolitej w II poł.XVII wieku znalazło odbicie w twórczości Jana CH. Paska, Wespazjana Kochowskiego i Wacława Potockiego
-daty ich urodzin i zgonów zbiegają się; podobna biografia: okres żołnierski(wojen Jana Kazimierza),okres gospodarowania rolą (czasy Michała Wiśniowieckiego i Jana SII Sobieskiego)
-patrzył krytycznie na szlachecką społeczność, pomógł a tym fakt, iż przez połowe życia był arianinem (należał do grupy, która została wyobcowana)
-nie pozostawił po sobie dzieła będącego obrazem współczesnego życia, oś autobiograficzna jak „Pamiętniki” Paska; wizerunek współczesnego życia w każdym utworze, stanowi całość po scaleniu z każdego dzieła
-z „Ogrodu nie plewionego” zawiera ok. 2 tys. mniejszych utworów z lat 1672-1695 -całość życia szlache-ziemiańskiego (drukiem w 1907 przez A. Brucknera.
Streszczenie lektury:
Transakcja wojny chocimskiej:
-walka trwała od 3 septembra do 10 octobra 1621 roku
-cesarz turecki, Osman stracił 100tys. wojska w polu szturmując, broniąc obozów
-dzieło napisane dzięki relacji starszych, zapiskach manuskryptów i diariusza oraz przede wszystkim komisarza Jakuba Sobieskiego, potem kasztelana krakowskiego
-przetłumaczone z łac. na polski dla sławy polskiego narodu w 1670 „dnia decembra ostatniego”
Część I:
+utwór rozpoczyna apostrofa do Boga z prośba o szczęście; jego dziełem jest bić „hardych tyranów” niech wiec pomoże pobić Turków
+grzechy ich we własnej się krwi piorą; wszędzie niezgoda, nieprzyjaźń, zazdrość; każdy ma na celu własne korzyści; kwitnie prywata
-zła przyjaźń; brak szczerości, nikt nic nie zrobi bez korzyści dla siebie; kiedyś :
-zanim rozdzielono ziemie na „moje” i „twoje”, ludzie szukali innego bytu dla siebie niż jadło, picie
-ziemia sama dawała plony, ludzie żyli bez orki, bez fatygi
-Saturn dostrzegł ludzi jakby zrodzonych z jednej matki; nie było wojen, każdy był dla siebie bliźnim; nieprzyjaźń jedynie ze zwierzęciem dzikim, mającym kły, zęby, szpony, jad, którzy czyhali na szkodę
+Mahometanie walczą ponieważ nie znają Boga. Ale chrześcijanie między sobą bardziej się biją niż poganie
+apostrofa do Boga; „pojźry, o wieczny Boże..” ;potop, śmierć na krzyżu; Prośba do boga, „nie racz” grzeszników topić we własnej krwi, pomóż nam, by nie był drugi potop. Niech niesnaski poruszymy miedzy sobą, a do niego zwrot o sprawiedliwość.
-nie jego zadaniem jest pisanie w imieniu żołnierzy, często również poległych. Jego zadaniem jest otwarcie wrót „teatrum” , a bohaterami będą wielcy, ale zanim do tego dojdzie, prosi o uwagę.
-zwrot do Władysława IV, Twardowskiego, Jakuba Sobieskiego; ale stoi w cieniu Jakuba Sobieskiego
+Zygmunt III dowiaduje się o przerwaniu przymierza przez Turków; zwołuje cale rycerstwo na sejm do Warszawy; wspólna narada
+apostrofa do Chodkiewicza, charakterystyka
-męstwo bije z twarzy, z czoła czytamy jego triumfy, Konstantynopol dopiero zobaczy waleczność Karola oraz jacy ludzie wychodzą z Litwy, urodził się w obozie niech więc bierze buławę hetmana
+Koniecpolski był z pierwszego pogromu, więc buławę hetmana polnego otrzymał jego szwagier, Stanisław Lubomirski, hrabia na Wiśniczu
-trzeba stawiać na młodych, ambitnych żołnierzy walczących sercem, mądrych oddanych ojczyźnie
+zwołanie pospolitego ruszenia: wybierano tylko szlachtę, która udowodniła swoja cnotę i męstwo; nie chcemy popierać ludzi fałszywych, strojnych, dla których dobra materialne SA najważniejsze, a dopiero w boju widać jacy naprawdę są; opis: gdy są w polu ciężkie warunki (deszcz, błoto, głód, grad kul) tylko mężni i cnotliwi podołają, natomiast tchórzliwi galantomi uciekają z pola bitwy; przyzwyczaili się do wygód, strojów, stronią od wojny; ludzie uważają, że nie warto walczyć.
+kiedyś: byli waleczni żołnierze, ćwiczący się w boju, walkach, chętnie oddawali życie w obronie ojczyzny. Szabla otrzymana od króla była jedyna ozdobą; w domu nosił żelazny pierścień, drugi oddawał na pamiątkę Marsowi w kościele w święto przed biskupem; prawiono o wojnach, radzili koło ojczyzny, blizny na ciele były chlubą.
-dziś: lepiej milczeć, gdyż wszystko jest odwrotnie
-żenią się, osiadają w domach, zajmują się gospodarstwem, jeżdżą do miast; nie znają pancerza, broni, zajmują się gospodarką, np. „piwo robi i browary smędzi”
+zima: zimą mniej słońca, zwierzyna się pochowała, drzewa wyłysiały, ptaki odleciały do ciepłych krajów; ziemie objął mróz, rzeki zamarzły, nikt nie martwi się wojną, dzieci się ślizgają, myśliwi tropią zwierzynę, starzec topi grzanki przy kominku; jedyna uciecha: kto się zestarzał z woli bożej
+wiosna: barany tarzają się po zielonych murawach, czas roli, oracza; drzewa zachodzą barwami, pojawiają się gęsi, żurawie, ptaki;
+kukułki się wabiły, gdy Lubomirski rozłożył obóz pod Skałą; dołącza do niego Chodkiewicz, który wyszedł z Litwy, łączy się z podczaszym pod wsią rzepnicą; Dyskusja hetmanów gdzie skierować wojska -przez Dniestr
-rozkaz o obsadzeniu zamku chocimskiego i wrót
Cud nad Dniestrem: żaden most nigdy nie chciał ustać się na rzece. Chodkiewicz kazał zbudować i mostu nie porwała rwąca woda, wojsko przeszło na druga stronę brzegu;
+dygresja o Czasie: wspomniany lot Dedala i Ikara, o przygotowaniach do wojny „prochy robić”, o machinach wojennych, które będą „ciskać pioruny w umyślone miejsce”, polowanie (zapasy jadła), zaćmienie księżyca
+zwrot do Boga: człowiek zna poprzez obserwacje świat, jak funkcjonuje ziemia, przyroda, a nie zna siebie; +12 dnia stanęło wojsko za Dniestrem; obóz rozbity w sprytnym miejscu. Miedzy górami, a rzeką i lasem
+dygresja: chwała dla tych, którzy własnym kosztem stracili okryte chorągwie; tam każdy mężczyzna pragnął wałczyć przy kościele, z bogiem w sercu. Walka była ich obowiązkiem „to wam dal Bóg”
+niektórzy zamiast walki, biorą wojsko do Wiednia aby odebrać hrabstwo, oni broni nie widzieli; tam mieszkają, w wielkich miastach, ściany ich domostw pokrywają aksamity, drogie materiały, pełno szlachetnych kamieni, ale cóż te szaty -pyta Potocki -żaden król nie miał takiej pompy jaką ma dziś starosta;
+Sarmaci kiedyś: bez miękkich szat, ściany zdobione puklerzami, bronią, nie aksamitami; teraz delikatni panowie, pachnący jak francuski, którym ciążą nawet miękkie szaty -moda zachodnia; w tym zachowaniu dorównaliśmy tez Włochom, Książa zamiast gromić nawoływać do pokory, sami szumią
-„szukajże teraz w polu Onego komesa..” -po darmo szukać w boju tych mężczyzn, którzy w miękkich ubraniach siedzieli w gospodzie; -dawniej walczono sprytnie „takim rzymian Hannibal oszukał sposobem..” -dzisiaj miecz i ręką, za jedyne towarzystwo maja pancerz, herby, krzyże oraz nabożeństwa
+także w Krakowie, panowie siedzą w domach jedząc, a Kon czeka gotowy. Czy nie lepiej stać w boju wśród chorążych żołnierzy i iść na pogany? -pyta Potocki
-żadne fraszki kupione w Paryżu nie dadzą takiej radości jak blizny po boju; trzeba mieć w pamięci przykład odwagi przodków, którzy byli bez skazy, walczyli dzielnie z najlepszymi przeciwnikami, pól życia spędzili w obozie
+wojsko tureckie:
-rozbili białe namioty, wzgardzili garstką giaurów, pewni siebie; -cesarz stanął na pagórku -odyma się, że panem jest Azji, Afryki i europy; Osman patrząc na nasze wojska „jeży grzywę”, „chce się sam bić”; zwołuje hetmany i każe wojska szykować do natarcia
-Osman oporny i dumny, dlatego nie wykazali (tym razem) ostrożności, rozwagi, zlekceważyli przeciwnika, gdyż Osman „rzuca kością”; wojsko atakuje w białych szatach <zawoje>
-stawił 12tys wojska iskrzącego się jak gwiazdy +piechota Gaborego i 2 hospodarów; dygresja: kradzież i nierząd, gdzie nie ma dozoru, ale i Polacy nie podejmą się pańskiej kasy bez interesu (?), również kradną, ale nikt ich nie pyta o to
+janczarowie na zwierzętach polakom nie znanych -słonie, na każdym po 30 strzelców, którzy bardzo kozakom szkodzili
-czakają na rozkaz, ubrani strojnie, bogato, jak nie na wojnę np. jedwab, złoto głów, na Glowach kity, skrzydła sępie; włożyli chyba wszystko, co złupili przez te lata , konie zmęczone długim marszem są słabe, a bogate ozdoby im nie pomogą
-ludzie europejscy - „motłoch, smoła”, ponurzy, słaby lud specjalizujący się w handlu i rzemiośle; zakładali, że nie umiemy bojować i uciekniemy, Osman wziął nawet dziady do walki; Murzyni w wojsku tureckim w białych kostiumach
+armaty: postawiona za wałem; Chodkiewicz przyznaje, że nigdy takich nie widział, ogromne, rzucające ogniste kule o 60 funtach, prochy i granaty ciągnięte przez tabory; petardy, Możdżerze, dyby, obierze, kajdany
+muzyka: trąby, surmy w tle; także kobza, flet, inne instrumenty; robiące dodatkowy szum, groźna
+stada: Febus by przyznał, ze nie widział takiej liczby stada, trzód, mułów i osłów; woły ciągnęły armaty, szły razem wolnym krokiem, stadnie; czy zabrał tak dużo bydła w obawie przed głodem, gdyż wiedział, że ziemia nasza uboga? -pyta Potocki „Czyli słyszał, że tu ryz się nie rodzi, nie masz kaffy i sorbetu?”
+dygresja: gdybyśmy mieli chleb z piwem, tłuste mięso z chrzanem, żylibyśmy dłużej od Węgra, nasza praca jest jednak wysyłać kmiotków po korzenie na stół pański
+mamy staroświeckie rynsztunki po dziadach, zrobione ze starej blachy, sami przerobiliśmy się w karły
+ziemie, które Polska straciła:
Turcja -zabrała Wołoch, grozi zabraniem więcej
Szwedzi- Inflanty z Estonią, złupili z nas srebra i nabawili miedzi;
Niemcy-zabrali Prusy; z ziemią daliśmy krew z niewolą
Wegrzyn- „choć nas prawie już wyssał do szczętu..”; posyła posly i prosi o wykupienie u Korony Spiszu
Moskwa- cześć Litwy, Lwów; musimy wykupić ziemie i wiecznie się wykupujemy
-Potocki pisze, że rozpisal się za bardzo ;
+formowanie wojsk: wzięli pod uwagę rady starych pułkowników; Lewe skrzydło pod wodza Chodkiewicza, prawe -Lubomirskiego; posiadamy dzielne w nogach konie
Hetman- pełen powagi; przemowa do wojska: patrzący na wojsko, trzyma się starej taktyki i woła:
-Bóg, Ojczyzna Pan to ich archiwa w sercu; klasztory modlą się za nich; Ojczyzna i cały polski lud, dziewki -ma wpaść w niewole turecką i rodzic tureckie dzieci? Przyszłość, ich losy spoczywa na ich barkach; Dziękuje Bogu że pomógł walczyć w ten dzień, a jak polegnie cieszy się, że tak liczne chrzescijany go pochowają.
-mając sprawiedliwe przyczyny, nastąpcie na Turków; niech nie straszy ich bogactwo strojów; Turcy to rzemieślnicy, Osman ma na polu tylko ich cień
-naród Sarmacki od pierwszych przodków -historia-; zwyciężaliśmy z innymi, to i z Turkami walczymy, z hasłem Jezus na ustach; mężnym „niech cnota wiecznej sławy pootwiera wrota”
-apostrofa do boga, prośba o pomoc w niedołędze lichej; ufność ich tylko w Bogu, proszą Go, aby zapomniał o ich grzechach. -koniec mowy, promień słońca objąl go z nieba
-wielkie poruszenie w naszym wojsku; chęć do walki, zabrzmiała Bogurodzica na ubłaganie, spowiedź u kapłanów dla chętnych;
-w tym czasie hałas wojsk atakujących, harce na polu; atak wojsk tatarskich; Aleksander Morsztyn rusza do ataku;
Walka trwała do 16, wojsko polskie „najadło się” zaspokoiło rządze krwi; 100 polaków na tysiąc tatarów, ale każdy bił 10. , zbiegli z pola bitwy ponieważ się zciemnilo;
Osman cały dzień psotował, przegrawszy bitwę idzie na wieczerze, jednak ze smutku nic nie je
-Osman chce zemsty, omdlewa z wściekłości; budzi do ataku wojsko kozackich taborów; Gniewny Osman, ubrany w bogate stroje każe im walczyć mając wzgląd na Mahometa, inaczej woli umrzeć
-Osman do swoich przemawia: nagroda dla pierwszego kto wtargnie do obozu, „dzis weźmie Sylistryją”
Kto drugi po nim, daruje mu konia w złocie; tak do 10.
-wystawił 60 dział burzacych; nasze wojska też SA gotowe, Chodkiewicz wywodzi w pole 6 husarskich chorągwi; mowa Chodkiewicza do kozaków-wskazówki
-wielki huk z dział Tureckich, grzmot, dym, smród -Potocki wspomina, że pisze to, co mówili mu inni, Chodkiewicz również tak twierdził; Z gradu kul tylko jeden kozak zginął; Osman po kilku godzinach walki wycofuje ludzi, dobija umierających, ucisza działa.
-kozacy udają, ze umarli. Turcy atakują, wtem Chodkiewicz ze skrzydła atakuje Turcy uciekają. Kozacy strzelają za uciekającymi.
-Osman wściekły, targa włosy, wątpi w Mahometa wie, że wstyd, ale ucieka do namiotu. Nasi weszli do obozu Turków lecąc za uciekającymi.
Zbierają dobra z obozu, bydło, konie, krzycząc Jezus; wieść o tym wydarzeniu doszła do wezyrów, baszy
-zamiast ustalić pozycje wojsk, zajęli się łupami; poganie przegrupowali wojska, zaatakowali, brali ludzi żywcem, kozacy zrobili z siebie pośmiewisko.
-Osman spalił wyścinał chrześcijan z zajętych ziem; chrześcijanie wycofują się do zamku Chocimskiego
+na zamku chocimskim;
-ktoś dał pogłoskę, że hetman z komisarzem kazał wyciąć Wołoszkę bo to szpiedzy Turków; pacholcy uderzają na Wołoszę, która się nie broni; Dekret Hetmana -przeczytano im zmyślony; wszystkich wybili głusi na łzy, dzieci, modły, młode kobiety „jak nieme gołębie” ; zrzucali trupy z mostów, roztrzaskiwanie niemowląt o skały na oczach matek, zostawiano trupy psom i krukom; porównanie do owcy, wilka i psa.
-gdy Lubomirski dowiedział się o tej zbrodni, kazał zataić prawdę przed Chodkiewiczem; sąd Lubomirskiego na winnych
+kozacy: nocą przebywają Dniestr, napadli na obóz pogan; ucinają głowę Omer baszy, w ręce wpadł im Husseim przeszły wezyr -uciekają z nim do lasu
-rankiem zgiełk i krzyki w obozie tureckim; Chodkiewicz mdleje -włożony w lektykę i wieziony do zamku, Ojczyznę, króla Władysława IV i cnego Lubomirskiego oddaje mu bławe życzy mu triumfów; Opis co zdziałał Chodkiewicz -pod Kircholmem, na Inflantach, przeciw Francuzom, Belgom i Inn.
-Moskale także widzieli jego buławę, widziała ja stolica i car, przed nią teraz Osman huczy wściekły; Hetman żegna rycerstwo, jego sława będzie w dziełach literackich; wojsko smutne, boi się śmierci, nie walczy z nią i kulami na wojnie
-8 października zmarł Chodkiewicz na zamku chocimskim, miał niespełna 70lat, Ciało jego wieźli do ostroga a później do kamieńca podolskiego;
+marzenie senne Osmana:
Gospodarzy w Kamieńcu Podolskim, odbiera klucze od bram miasta, obsadza mury janczarami; pierwszy sen: żywot ludzki, drugi sen -śmierć; wszyscy ludzie umrą, zwrot „I wy..”, „pódźcie..” :”pódźcie srodzy hetmani (..) pódźcie i wy, sędzie…” a ich sprawiedliwość będzie sądzona: wszyscy staniemy w niebiosach.
+Osman Huseim: zwołuje wojsko, wszystkich wezyrów, basze, ma zaatakować kamieniec; idzie do wróżek -„biskupi” modły ubłagały niebiosa i Mahometa; zaprasza je na bankiet po zwycięstwie, nie będzie miał drugiego postu.
Słowik przy strumieniu, myśliwy poluje, cieszy się z łowu; ludzie siedzący cale życie w ukochanych książkach, stwierdza, że wszystko próżność -śmierć zabierze wszystko. Zycie człowieka SA igrzyskami przed Bogiem
+Osman: stracił 100tys. wojska; Potocki nazywa siebie starym ziemianinem; Osman ciągnie do Kamieńca po 100 par bawołów do armat; Lubomirski zastanawia się -gdzie podąża Osman? Nie ma skąd wywiedzieć się gdzie zdąża wojsko;
Jan Lipski -z 4 synami ku obronie ojczyzny do swej chorągwi wciągnął; mowa lipskiego: służy od 50lat, ma liczne rany po każdej walce, herbu Średniawy; chce mieć napisane, że tu umierał a nie uciekał jan Lipski; umrze, albo zyska sławę, milej mu umrzeć w boju niż w łożu; życzy im jedności, miłości w życiu;
-skoczył z synami na skrzydło tureckie, zaskoczeni nie stawiali oporu; synowie Hieronim lipski złapał tureckiego żołnierza „na języki” Piotr -drugi syn -walnął żołnierza obuchem, popędzili z nim do Lubomirskiego; nikt z wojska nie wiedział, gdzie zmierza Osman
-garstka ludzi wybiła 100tys wojska tureckiego, wielki dla nich wstyd; lipski jak Leonidas chce umrzeć zwyciężając koń jego uderzony przygniótł Lipskiego na ziemi; został przygnieciony strzemieniem, stratowany przez inne konie, oddal duszę, jego ciało złożyli w Kamieńcu podolskim, Starszy syn przejmuje po nim chorągiew i wymawia śluby
+na odsiecz wojskom Lipskiego spieszy Wejer; Sobieski z Żurawińskim; 100 lekkich chorągwi z sieniawskim na czele ma czekać w lesie nieopodal kamieńca; Obiecał wysłać za nim dragonów; gdy wyśle komunikat, a on przybędzie w posiłki;
+spotkali wojsko Osmana, pojechali inna drogą zostawiając szpiegów, Osman z janczarami chce obalić kamieniec; Osman dziwi się Kamieńcowi, kamieniom z których zostały zbudowane mury, tylko Bóg może go zburzyć, bo go zbudował; zapala drewniana cerkiew, dotarł do Paniowców do pałacu Jana Potockiego (wybudował pałac mile od miasta Chocima i Kamieńca); Jan Potocki Racławski wojewoda; pałac obsadzony jedynie 40 chłopami, którzy się pochowali, zamknęli bramy -zostali bez obrony; Strach chłopów, zginał pop;
+Osman skierował zrozpaczony i wściekły wojska na Żwaniec,
+apostrofa do boga, nie ma odpłaty za jego dobrodziejstwa, hołd i trybuty niosą mu nasze ciała, usta są pełne chwały, Boga zwycięstwa nad Turkami.
-Osman: ścięto mu głowę w pół roku; Turcy prawie nas napadli; Osman sam poległ, a szykował nam taki koniec -dzieło to boga! ; aby ten pokój był wieczny, rozmnóż pożytki Ducha Św., mądrość, pobożność;
Wacław potocki: Barok Czesław Hernas; s. 395.
Wacław Potocki:
Urodzony w Woli Łużyckiej pod Bieczem około 1621roku; Herbu Śreniawa; dosadna fortuna dzięki „zarazdości gospodarczej” jego dziadka, Jana.
Trzeci syn Adama i Zofii z Przypkowskich; starsi bracia Jan i Jerzy; wychowywany z nimi w duchu ariańskim
Nauka: pod okiem prywatnego nauczyciela lub w szkole ariańskiej w Raciborsku; nie ma śladu studiów w Akademii krakowskiej
Wychowywany wśród tradycyjnych ziemiańskich wzorów kultury, czytał tylko po polsku lub po łacinie, nie znał jęz.obcych; osobisty stosunek do pisarzów łacińskich i antyku; Pismo Święte wywyższał ponad antyk i literaturę łacińską (związane z jego wiarą)]
Z antyku bardziej interesowała go historia starożytna niż mitologia; mimo późniejszego przejścia na katolicyzm nigdy nie wyzbył się „ariańskiej podejrzliwość
Mając 14lat stracił ojca i dziada, obowiązki spadły na starszych synów *akta urzędowe piszą o podziale majątku w 1646r.); mając 17lat podjął służbę żołnierską, Służył w oddziałach Mikołaja potockiego na Ukrainie;
Wrócił do kraju; otrzymał kilka wsi i dolny folwark w Łużnej; w 1648roku ożenił się z Katarzyną Morsztynówną; osiadł we wsi Losie, matkę zostawił w Łużnej; majątek pozwolił na dostatnie życie -zgodnie z tradycyjnymi poglądami szlachty;
Chwalił ubóstwo jako moralno-bibliojny wzór (echa ariańskie; bracia arianie rezygnowali z dóbr na rzecz poddanych), nie przemawiał jednak te idee do Potockiego; silnie uwidacznia się przekonanie o znaczeniu i wartościach pracy -reprezentował pogląd polskiego ziemiaństwa
Echa ariańskie -cierpi widząc nieróbstwo członków zgromadzeń zakonnych (temat żywy także u pisarzy katolickich); W latach 1651-1661 pojawiła się trojka dzieci: Stefan, Zofia, jerzy. W tym czasie Potocki dwukrotnie wyjeżdżał z wojskami 1. Pod Beresteczko 2. 2 lata walk przeciw Szwedom i wojskom Rakoczego
Konstytucja sejmowa z 1658r. -szlachta ariańska musiała przejść na katolicyzm albo opuścić kraj; silnie oddziaływała na niego decyzja przyjęcia katolicyzmu (echa widoczne w twórczości); wyrzuty zbiorowych przyjaciół, Bronic się przed podejrzliwością katolików;
Żona do 1675 nie przeszła na katolicyzm; jego bracia również przyjęli katolicyzm; Osobiste wyznania Potockiego w wierszach nie wspominając o dramatycznych wydarzeniach domowych napięciach (świadczą o nich akta : 1661 chrzest Jerzego, 1663 chrzest 2 starszych dzieci, 1665 podział majątku pomiędzy synów -liczył się z opuszczeniem kraju);
1666 hultajski najazd rabunkowy; został sędzia skarbowym woj. Krakowskiego, w 1669 córka wychodzi za Jana lipskiego! (dedykował mu Wojnę chocimską) ;brał czynny udział w sejmikach
1673r. śmierć króla Michała, oraz najstarszego syna, Stefana. Następnie zmarła córka oraz dwójka wnucząt, najmłodszy syn wdał się w romansowo-majatkowy konflikt, zginął w wyprawie tureckiej w 1690.
W wieku 70 lat pozostał sam na świecie; przy boku wdowa po Jerzym, Aleksandra z dwójka wnuków -„opiekunka reszty swego domu” dedykował jej Syloreta; resztę życia poświęcił na dopełnienie i redakcje swoich utworów Moralia, ogród, poczet herbów; zmarł 9 lipca 1696roku, pochowany w kościele reformatorów w pobliskim Bieczu.
Transakcja Wojny chocimskiej: s. 420.
Powstało w 1670roku; po 5 latach przygotował druga redakcje utworu: poprawił rymy, stylistykę, zmienił protektora; pierwsza redakcja -odwołanie do króla Michała, w drugiej 1675 do Jana III Sobieskiego; dzieło ukazane w druku dopiero w 1850roku, ogłoszony jako utwór Andrzeja Lipskiego
Odbiega od wzorów epopei, wzorował się na poematach historycznych Samuela Twardowskiego i jego modelu narracji pamiętnikarskiej,
Źródłem stał się diariusz bitwy Jakuba Sobieskiego: zachował układ diariuszowy, chronologiczny układ zdarzeń, transakcja tj. przygotowania do bitwy i samej bitwy. Cz. I: składa się z 10 części: wykład historii, szczegóły stosunków polsko-tureckich
Sławił nie bezkrytycznie, chciał poruszać sumienia, utwór przerywany „dygresjami” -poświęcone są analizie w3artosci stanu szlacheckiego dawniej i dziś, były przeszkoda na drodze do druku. Autor krytykuje Rzeczypospolitą: niepokój wewnętrznych przemian stanu, powszechnie potępiane, ale coraz silniejsze przyzwyczajenie do przywileju bez obowiązków.
Żródła tego zła: na dworach magnackich -sprzeczne wzory kultury z tradycja rycerską -pogłębienie się destrukcji stanu; porusza kwestie mody niszcząca moralność i gospodarkę, wspomina o naruszaniu praw; szlachta przestała być skuteczną obrona państwa; społeczne uznanie jest tylko dobrem dziedzictwa. Szlachte porównuje się z odwagą i dzielnością chłopską piechoty -paradoks. Wiązał Potocki nadzieje poprawy z powołaniem zawodowej armii szlacheckiej
Potocki silnie odbiera ta sytuację w państwie: Dba o zachowanie jedności stanu (brak równości ekonomicznej, przywileju),o poprawie stanu szlacheckiego, dla lepszej zgodnej obrony państwa; konfrontacja współczesnej szlachty z minionym pokoleniem; Przy relacjonowaniu wojny chocimskiej poeta często „poetyzuje kronike zdarzeń, koncypuje mowy bohaterów, wprowadza szkice z psychologii”; plan epicki zgodny z relacjami historycznymi, bohaterzy to autentyczni członkowie zdarzenia.